“Kechi Mushinkanye Kibi Na Kibi Kikwabo Nangwa Na Muntu Umo Ne”
“Kechi mushinkanye kibi na kibi kikwabo nangwa na muntu umo ne. Langulukilai jimo bintu bikawama ku meso a bantu bonse.”—LOMA 12:17.
1. Ñanyi kyubilo kyasampukamo?
UMVWE mwanyike bamushinjika ku mukwabo mwanyike, javula uno mwanyike ye bashinjika naye ubwela washinjika mukwabo. Kya bulandatu ke kya kuba’mba, kino kisela kya kushinkanya kibi na kibi kikwabo kechi kyubiwatu ku banyike bonka ne. Ne bakulumpe nabo bobatu kintu kimo. Umvwe bebazhingijisha ku bakwabo, nabo bakeba kushinkanya. Bakikulumpe bavula kechi bashinkanya kupichila mu kushinjikañana ne, pano bino bavula bashinkanya mu mashinda a bujimuku. Kampe kupichila mu kusampanya byambo bya bubela pa yewo muntu wibalenga mambo, nangwa kumonapo mashinda amo akonsha kumulengela kubula kuya palutwe mu mingilo iji yonse. Kikale jishinda ka nangwa ka jaingijishiwa, kijipotu ke kya kuba’mba awo muntu washinkanya.
2. (a) Mambo ka bena Kilishitu ba kine kyo babujila kushinkanya kibi na kibi kikwabo? (b) Ñanyi mepuzho ne kitango kya mu Baibolo byo twaya twisambepo?
2 Nangwa kya kuba bantu bavula bakeba bingi kushinkanya, bena Kilishitu ba kine kechi bashinkanya ne. Abo balondela lujimuno lwa mutumwa Paulo lwa kuba’mba: “Kechi mushinkanye kibi na kibi kikwabo nangwa na muntu umo ne.” (Loma 12:17) Ki ka kyafwainwa kwitulengela kuba’mba twikelenga mwayila jino jifunde janema? Bañanyi kikatakata bo twafwainwa kubula kushinkanya nabo? Ñanyi mfweto yo tumwenamo umvwe ke tubule kushinkanya? Pa kuba’mba tukumbule ano mepuzho, twayai tufunde mwatala byambo bya kwa Paulo ne kumona Loma kitango 12 byo aamba’mba kubula kushinkanya jo jishinda jawama, ja butemwe, kabiji ja kwipelula jo twafwainwa kulonda. Tusakwisamba ino mbaji isatu.
‘Byonkabyo, Nemusashijila’
3, 4. (a) Kutatula na Loma kitango 12, Paulo waambile pa ka, kabiji kyambo kyo aingijishe kya kuba’mba “byonkabyo” kyatala mwepi? (b) Nga lusa lwa Lesa lwalengejile bena Kilishitu mu Loma kubapo ka?
3 Kutatwila mu kitango 12, Paulo waamba pa mbaji ina yalamata bwikalo bwa mwina Kilishitu. Waamba pa bulunda bwetu na Yehoba, na bakwetu ba mu lwitabilo, na boba babula mu lwitabilo, ne na babinemanga ba mu kafulumende. Paulo wamwesha’mba kuji kishinka kyanema bingi kyafwainwa kwitulengela kuchinuzhuka milanguluko yatama, kubikakotu ne kisela kya kushinkanya kibi na kibi kikwabo. Waambile’mba: ‘byonkabyo anwebakwetu, nemusashijila na bya lusa lwa Lesa.’ (Loma 12:1) Kyambo kya kuba’mba “byonkabyo” kilumbulula’mba “na mambo a byaambiwapo kala.” Apano, Paulo waambilenga’mba, ‘na mambo a byo nemwambila kala, nemusashijila namba mube bintu byo nsakwimubula kuba jikwabo.’ Ñanyi bintu byo aambilepo Paulo ku bena Kilishitu mu Loma?
4 Mu bitango bitanshi jikumi na kimo biji mu nkalata yanji, Paulo waambilemo jishuko jawama jajinga na Bayudea ne Bangetila ja kulama pamo ne Kilishitu mu Bufumu bwa Lesa. Jino jajinga jishuko bena Isalela ba kisemwa jo babujile kunemeka. (Loma 11:13-36) Jino jishuko janema jaikelekotu na mambo a “lusa lwa Lesa.” Bena Kilishitu bafwainwa kubapo ka pa luno lusa lwa Lesa? Bafwainwa kumusanchila bingi ne kuba byaambile Paulo mu bino byambo byalondelapo amba: ‘Lambulai mibiji yenu, ke kitapisho kyumi, kyazhila, kyaitabilwa kwi Lesa, ko kunemeka Lesa kwenu kwa mu muchima.’ (Loma 12:1) Pano nga aba bena Kilishitu bafwainwe byepi kwilambula abo bene “ke kitapisho” kwi Lesa?
5. (a) Muntu wakonsha kwilambula byepi aye mwine “ke kitapisho” kwi Lesa? (b) Ñanyi jifunde jafwainwa kulengela mwina Kilishitu kwikala bwikalo bwawama?
5 Paulo watwajijila na kulondolola amba: “Kechi mwipashañanyenga na ba panopantanda ne: poso mwalulukenga ke bangi na kusangulwa kwa michima yenu, namba mukayukenga kyaswa muchima wa Lesa, akya kyawama, ne kyaitabilwa, ne kyalumbuluka.” (Loma 12:2) Mu kifulo kya kuleka michima ya bantu ba ino ntanda konauna ndangulukilo yabo, bafwainwe kupimpula michima yabo ne kwikala na muchima wa Kilishitu. (1 Kolinda 2:16; Filipai 2:5) Jino jifunde jafwainwa kulengela bena Kilishitu bonse ba kine kwikala bwikalo bwawama pa juba ne juba, kubikakotu ne atweba lelo jino.
6. Kwesakana na byambo byaambile Paulo mu Loma 12:1, 2, ki ka kitulengela kubula kushinkanya?
6 Byambo byaambile Paulo mu Loma 12:1, 2 bitukwasha byepi? Byonka byajinga boba bena Kilishitu bashingilwe na mupashi mu Loma, ne atweba tumusanchila bingi Lesa pa kutwajijila na kwitubila lusa ne kutwajijila kwitulama pa juba ne juba. Byonkabyo, muchima wa lusanchilo witulengela kwingijila Lesa na bulume, na bintu byetu bya ku mubiji, ne na maana etu onse. Kabiji uno muchima wa lusanchilo witulengela kubula kulanguluka byonka bilanguluka bantu ba ino ntanda ne, kana bilanguluka Kilishitu. Kabiji kwikala na muchima wa Kilishitu kwitulengela kuba byawama ku bakwetu ba mu lwitabilo ne boba babula mu lwitabilo. (Ngalatiya 5:25) Kya kumwenako, umvwe twaikala na muchima wa Kilishitu, kitulengela kubula kushinkanya kibi na kibi kikwabo.—1 Petelo 2:21-23.
‘Butemwe Bwenu Bwikale bwa Kubula Bujimbijimbi’
7. Ñanyi butemwe bwaambiwapo mu Loma kitango 12?
7 Tubula kushinkanya kibi na kibi kikwabo kechi na mambotu a kuba’mba jo jishinda jonka jawama ne, bino ne na mambo a kuba’mba jo jishinda ja butemwe. Akimonai mutumwa Paulo byo aamba jibiji pa butemwe. Mu buku wa Loma, Paulo waingijisha kyambo kya “butemwe” (mu Kingiliki amba a·gaʹpe) bimye byavula kwamba pa butemwe bwa Lesa ne bwa Kilishitu. (Loma 5:5, 8; 8:35, 39) Nangwa byonkabyo, mu kitango 12, Paulo waingijisha kyambo kya a·gaʹpe mu jishinda japusanako, byo aambilenga pa butemwe bumweshiwa ku bakwetu bantu. Panyuma ya kwamba’mba bya bupe bya mupashi byaenda kupusana pusana kabiji bijipo na bapopweshi bamo, Paulo watongwele kyubilo kyafwainwa kwikala na bena Kilishitu bonse. Waambile’mba: ‘Butemwe bwenu bwikale bwa kubula bujimbijimbi.’ (Loma 12:4-9) Kumwesha butemwe ku bantu bakwabo kyo kyubilo kiyukanyikisha bena Kilishitu ba kine. (Mako 12:28-31) Paulo witukambizha kumona kuba’mba butemwe bo tumwesha atweba bena Kilishitu bwa kine.
8. Twakonsha kumwesha byepi butemwe bwa kubula bujimbijimbi?
8 Kabiji Paulo waambile pa butemwe bwa kubula bujimbijimbi byo bumweshiwa. Waambile’mba: “Shikwaitu kyatama; kakachilai kyawama.” (Loma 12:9) Byambo bya kuba’mba “shikwaitu” ne “kakachilai” byanema bingi. Kyambo kya “shikwaitu” kyakonsha kutuntululwa’mba “twajijilai na kushikwa.” Kechi twafwainwa kushikwatu bintu byatama bifuma mu kuba bubi ne, bino twafwainwa ne kushikwa bwine bubi. (Salamo 97:10) Kyambo kya “kakachilai” kyatuntululwa kufuma ku kyambo kya Kingiliki kilumbulula’mba “kulamachila.” Mwina Kilishitu uji na butemwe bwa kine ulamachila kya kine kine mu kuba byawama kya kuba’mba kishupa bingi pa kuba’mba ekileke.
9. Ñanyi lujimuno lo aambilepo javula Paulo?
9 Jishinda jimo jo twafwainwa kumwesheshamo butemwe jaambiwapo bingi javula kwi Paulo. Waambile’mba: “Bapeshai bemupata; peshai, kufiñañana ne.” “Kechi mushinkanye kibi na kibi kikwabo nangwa na muntu umo ne.” “Anweba batemwe, kechi mushinkanye ne.” “Kechi mushindwe na bubi ne, poso mushinde bubi na byawama.” (Loma 12:14, 17-19, 21) Byambo bya kwa Paulo byamweshatu patoka byo twafwainwa kuba ku bantu babula mu lwitabilo kubikakotu ne boba betupata.
“Bapeshai Bemupata”
10. Mu ñanyi jishinda mo twakonsha kupeshesha balwanyi betu?
10 Tulondela byepi mukambizho wa kwa Paulo waamba’mba: “Bapeshai bemupata”? (Loma 12:14) Yesu waambijile baana banji ba bwanga amba: “Sa mwibatemwa balwanyi benu ne kwibalombela bemupata.” (Mateo 5:44; Luka 6:27, 28) Onkao mambo, jishinda jimo jo tupesheshamo balwanyi betu ke kupichila mu kwibalombelako kwi Lesa kuba’mba umvwe pajipo bamo betupata na mambo a kubula kuyuka, Yehoba alabishe meso abo bayuke bukine. (2 Kolinda 4:4) Kya kine, kyakonsha kumvwanyika bingi kyenyi kulomba kwi Lesa kuba’mba apeshe muntu witupata. Pano bino, umvwe saka twikala na muchima wa Kilishitu, kitulengela kutemwa balwanyi betu. (Luka 23:34) Ki ka kyakonsha kufumamo umvwe twamwesha buno butemwe?
11. (a) Twakonsha kufunjilako ka kwi Setepena? (b) Byonka byo kyamweshiwe mu bwikalo bwa kwa Paulo, lupimpu ka lwakonsha kuba bamo bamanyikañana?
11 Setepena walombejileko balwanyi banji, kabiji lulombelo lwanji lwakumbwilwe. Kechi papichile ne kimye ne panyumatu ya Pentekosita mu 33 C.E., Setepena bamukwachile ku balwanyi bapachile kipwilo kya bwina Kilishitu, ne kumutajangizha pangye ya muzhi ne kumwasa mabwe. Bino saka akyangye kufwa, wabijikishe’mba: “Nkambo, kechi mwibape ano mambo ne.” (Byubilo 7:58–8:1) Mwanamulume umo ye alombejileko Setepena pa jonkaja juba wajinga Saulo, washinkilwepo ne kumonako Setepena byo bamwipayile. Palutwe kacheche, Yesu saka asangulwa kala, waishile kumwekana kwi Saulo. Uno wajinga mbanzhi kala waishile kwaluka ke mwana wa bwanga wa kwa Kilishitu ne kwikala ke mutumwa Paulo, yenka wanembele ne makalata ku bena Loma. (Byubilo 26:12-18) Kwesakana na byonka byalombele Setepena, Yehoba wamulekejileko Paulo mambo anji o aubanga a kumanyikañana. (1 Timoti 1:12-16) O ene mambo Paulo kyo akambizhizhe bena Kilishitu amba: “Bapeshai Bemupata”! Wayukile na mambo a bintu byo apichilemo kuba’mba bantu bamo bamanyikañana bakonsha kwaluka ne kwikala bakalume ba Lesa. Mu ano moba etu, bantu bamo betumanyikanga nabo baaluka ke bapopweshi na mambotu a byubilo byawama bimwesha bakalume ba Yehoba.
“Mwikale mu Mutende na Bantu Bonse”
12. Byambo bya lujimuno biji mu Loma 12:17 byakwatankana byepi na biji mu kyepelo 9?
12 Lujimuno lukwabo lwapaine Paulo pa mambo a byo twafwainwa kuba na bakwetu ba mu lwitabilo ne boba babula mu lwitabilo ke luno lwa kuba’mba: “Kechi mushinkanye kibi na kibi kikwabo nangwa na muntu umo ne.” Bino byambo byakwatankana bingi na byo aambile patanshi amba: “Shikwaitu kyatama.” Amwai, muntu wakonsha kwamba byepi amba washikwa byatama nangwa bubi umvwe ke obe byatama mu kushinkanya na bakwabo? Umvwe muntu ke ashinkanye, kimwesha’mba butemwe “bwa kubula bujimbijimbi” ufwabo. Kepo Paulo aambile’mba: “Langulukilai jimo bintu bikawama ku meso a bantu bonse.” (Loma 12:9, 17) Nanchi twingijisha byepi bino byambo?
13. Mu ñanyi jishinda mo twilamina “ku meso a bantu bonse”?
13 Kimye kitanshi mu nkalata yanji yo anembejile bena Kolinda, Paulo wanembelemo pa mambo a lumanamo lwapichilemo batumwa. Waambile’mba: “Twaaluka ke kya kutalatala ntanda yonse, ne ku bamalaika ne ku bantu pamo. . . . Pa kunenwa bibi twibapesha; pa kupatwa, tutekanya; pa kubepelwa, tusashijilatu.” (1 Kolinda 4:9-13) Byonkabyo ne bena Kilishitu ba kine lelo jino nabo bebatalatala ku bantu ba ino ntanda. Umvwe bantu bamona bintu byawama byo tuba nangwa kya kuba betufwa nshiji, bakonsha kumvwa mambo etu o tusapwila a bwina Kilishitu.—1 Petelo 2:12.
14. Twafwainwa kupelela pepi mu kuleta mutende?
14 Pano twafwainwa kupelela pepi mu kuleta mutende? Ponka papelela bulume bwetu. Paulo wabujile bena Kilishitu bakwabo amba: “Umvwe kyakonsheka kubiwa, monka mwayila bulume bwenu, mwikale mu mutende na bantu bonse.” (Loma 12:18) Byambo bya kuba’mba “umvwe kyakonsheka” ne “monka mwayila bulume bwenu” bimwesha’mba kechi kyapela kwikala mutende na bantu ne. Kya kumwenako, kechi tulengulula mukambizho wa Lesa mu kukebatu’mba twikale mutende na muntu ne. (Mateo 10:34-36; Bahebelu 12:14) Pano bino tweseka papelela bulume bwetu kwa kubula kulala mafunde aoloka kuba’mba twikale mutende na “bantu bonse.”
“Kechi Mushinkanye Ne”
15. Ñanyi kishinka kiji mu Loma 12:19 kyafwainwa kwitulengela kubula kushinkanya?
15 Paulo waamba kishinka kikwabo kya ene mambo o twafwainwa kubujila kushinkanya. Jo jishinda jawama kulondela. Waamba’mba: “Anweba batemwe, kechi mushinkanye ne, kokelai bukaji bwimufikila: mambo kyanembwa’mba, Kushinkanya ko kwami; amiwa yami nkashinkanya, byo byaamba Nkambo.” (Loma 12:19) Umvwe mwina Kilishitu ke akebe kushinkanya, ko kuba’mba witota. Ubena kwipa mwingilo wafwainwa kwingila Lesa. (Mateo 7:1) Kabiji inge aye mwine washinkanya kibi na kibi kikwabo, umwesha’mba lwitabilo ufwalo mwi Yehoba walaya’mba: “Amiwa yami nkashinkanya.” Bino bena Kilishitu ba kine baketekela’mba Yehoba ‘ukebachibila nsambu banji bo asalulula.’ (Luka 18:7, 8; 2 Tesalonika 1:6-8) Bekepesha ne kulekela Lesa amba ye ukashinkanya bubi.—Yelemiya 30:23, 24; Loma 1:18.
16, 17. (a) ‘Kubika mujilo’ pa mutwe wa muntu kilumbulula ka? (b) Nga anweba mwimwenapo kala kumwesha byubilo byawama ku muntu wabula mu lwitabilo byo kwamunekeneshe muchima nyi? Umvwe ibyo, ambaipo kya kumwenako.
16 Kushinkanya na mulwanyi kwakonshatu kumuzhingijisha, bino umvwe twakokesha muchima, naye wakonsha kukoka muchima. Mambo ka? Akimonai byambo byanembele Paulo ku bena Kilishitu ba mu Loma. Waambile’mba: “Umvwe mulwanyi wobe wafwa nzala, umujishe; umvwe wafwa kilaka, mupe bya kutoma: mambo pa kuba bibye wauba nobe wabika mujilo pa mutwe wanji.” (Loma 12:20; Byambo bya Mana 25:21, 22) Kino kilumbulula ka?
17 ‘Kubika mujilo pa mutwe wanji’ ke ñambilo ya kifwanyikizho yaingijishiwanga kala pa kusungulula byela. Babikanga kyela mu kintengwa, babwela babikamo ne mujilo panshi ne peulu yakyo. Awa mujilo ye babikanga peulu watwishanga kyuya pa kuba’mba kyela kisunguluke ne kufumyako biko. Popamotu, ne atweba umvwe saka tumwesha lusa ku muntu witumanyika, twakonsha “kusungulula” nangwa’mba kwalula muchima wanji kuba’mba ekale na byubilo byawama. (2 Bamfumu 6:14-23) Bena Kilishitu bavula baishile mu mpopwelo ya kine na mambo a byubilo byawama bibamwesheshe bakalume ba Yehoba.
Ene Mambo o Tubujila Kushinkanya
18. Mambo ka o jaikela jishinda jawama, ja butemwe, kabiji ja kwipelula kubula kushinkanya?
18 Mu bino byambo bichechetu byo twisamba pa Loma kitango 12, twamona bishinka byavula byanema bingi bitulengela kubula ‘kushinkanya kibi na kibi kikwabo nangwa na muntu umo ne.’ Kitanshi, kubula kushinkanya kibi na kibi jo jishinda jawama kulondela. Lesa byo etubila lusa, kyawama bingi ne atweba kwipana kwi Yehoba ne kukokela mikambizho yanji, kubikakotu ne yewa wa kutemwa balwanyi betu. Kya bubiji, kubula kushinkanya kibi na kibi kikwabo jo jishinda ja butemwe jo twafwainwa kulondela. Umvwe ke tubule kushinkanya kabiji ketulete mutende, twakonsha ne kukwasha bantu bamo bakanama kwikala bapopweshi ba Yehoba. Kya busatu, kubula kushinkanya kibi na kibi kikwabo kimwesha amba jo jishinda ja kwipelula jo twafwainwa kulonda. Umvwe ke tushinkanye atwe bene, kimweshatu’mba twitota, mambo Yehoba waamba’mba: “Kushinkanya ko kwami.” Kabiji Mambo a Lesa ajimunañana amba: ‘Paji kwitota pakalondela bumvu; pakuba bepelula bo baji na maana.’ (Byambo bya Mana 11:2) Umvwe twaleka’mba Lesa mwine akashinkanye, kimwesha’mba twipelula.
19. Tukesambapo ka mu mutwe walondelapo?
19 Paulo wapwisha byambo byanji pa mambo a byo twafwainwa kuba ku bakwetu. Wakambizha bena Kilishitu amba: “Kechi mushindwe na bubi ne, poso mushinde bubi na byawama.” (Loma 12:21) Ñanyi bapashi babipa bo tulwa nabo lelo jino? Twakonsha kwibashinda byepi? Ano mepuzho, kabiji ne mepuzhotu akwabo akakumbulwa mu mutwe walondelapo.
Mwakonsha Kulumbulula Nyi?
• Mu Loma kitango 12, ñanyi lujimuno lwanembwapo javula?
• Ki ka kyafwainwa kwitulengela kubula kushinkanya
• Ñanyi mfweto yo tumwenamo atweba ne bantutu bakwabo umvwe twabula ‘kushinkanya kibi na kibi kikwabo’?
[Kitenguluzha pa peja 24]
Loma kitango 12 kyalondolola bulunda buji pakachi ka mwina Kilishitu na
• Yehoba
• Bakwabo ba mu lwitabilo
• Bantu babula mu lwitabilo
[Kipikichala pa peja 25]
Twakonsha kufunjilako ka kwi mwana wa bwanga Setepena?