Uyunga usili namukweni
“Ano nye zumbeni yimpempa! Nkenye ogu a uyunge namukwawo yosili.”—EFE. 4:25.
1, 2. Ngapi omu sinzi sovantu ava tara usili?
USILI kuna kara sirongwa esi va litatana vantu nomvhura dononzi. Mouye wauntazimwe K.S.N., mutjangi goMugereka Alcaeus kwa tente asi: “Movhinyu kwa kara mo usili.” Eyi kulikida asi usili kuuhorora tupu nsene muntu ana korwa kovhinyu ntani na kara neharo lyokuuyunga. Mupangeli goVaroma gomouye wokuhova Pontiusi Piratusa nage kwa kere nomutaro gepuko apa ga pulire Jesus asi: “Usili hena yinke?”—Joh. 18:38.
2 Nkareso somalitatagano kuhamena usili kuna vhuka mosiruwo setu. Vantu wovanzi kutanta asi nkango “usili” kwa kara nonontanto dokulisiga-siga ndi asi vantu kwa lisiga mekwato egano lyawo lyonkango usili. Vamwe kuuyunga usili nsene vana hara yi va wapere ndi kuna kuvatwaredesa koudigu. Buke The Importance of Lying kwa tanta asi: “Nampili ngomu kuhungika ava kutara asi kuwa, nye kapi ava yi rugana siruwo sosire.”
3. Morwasinke ga karerere Jesus sihonena sosiwa po mokuuyunga usili?
3 Ee, omu tupu ya lisiga novarongwa vaKristusa! Mutaro gwangesi kuhamena usili kwa lisiga nogu gwaJesus. Age narunye nga uyunga usili. Nampili nonkore dendi nado da uyungire asi: “Murongi, twa diva asi ove kwa hungama, makura yiyo o rongo nzira zaKarunga mouhunga.” (Mat. 22:16) Ngwendi naina, Vakriste wousili kutemwinina sihonena saJesus. Awo kuuyunga nkenye apa usili. Awo kukwatesa ko nomutjima nagunye mupositoli Paurusa, ogu ga korangedere vapuli vakwawo asi: “Ano nye zumbeni yimpempa! Nkenye ogu a uyunge namukwawo yosili.” (Efe. 4:25) Tu zeni tu konakone maruha gatatu gononkango daPaurusa. Ruha rokuhova, yilye mukwetu? Rwauvali, yisinke ayi tanta kuuyunga usili? Ntani rwautatu, ngapi omu natu yi ruganesa eyi meparu lyetu lyankenye ezuva?
Yilye mukwetu?
4. Mokulisiga novampitisili woVajuda womouye wokuhova, ngapi omu Jesus ga likidire mutaro gwaJehova kuhamena asi wolye vakwetu?
4 Mouye wokuhova S.N., vampitisili vamwe woVajuda ngava rongo asi ‘vakwawo’ kuna kara tupu Vajuda vakwawo ndi vakaume vawo wovanene. Nampili ngoso, Jesus kwa likidire nawa-nawa untu nomagazaro goGuhwe. (Joh. 14:9) Age kwa likidire varongwa vendi asi Karunga kapi a hafere rudi ndi muhoko gumwe kupitakana gwapeke. (Joh. 4:5-26) Mokugwederera ko, Jehova ga yi horwere komupositoli Peturusa kupitira mompepo zendi zokupongoka asi: “Karunga kapi ga paka mpongo, nye mwankenye muhoko nkenye ogu a mu tjira, nye ta rugana youhunga, ta mu tambura.” (Yirug. 10:28, 34, 35) Yipo nye, twa hepa kutara vantu navenye asi vakwetu, pokutamununa eharo lyetu nampili kononkore detu.—Mat. 5:43-45.
5. Yisinke ayi tanta kuuyunga usili novakwetu?
5 Yisinke ga tembe Paurusa apa ga tente asi twa hepa kuuyunga usili novakwetu? Kuuyunga usili kwa kwatera mo kutanta youhunga wa hana kukumbagera. Vakriste wousili kapi ava pirura mausili mokupukisa vapeke. Awo ‘kunyenga udona nokuhama kouwa.’ (Rom. 12:9) Mokuhonena “Karunga gousili,” twa hepa kuhungika mwanayinye eyi atu rugana neyi atu uyunga. (Epis. 15:1, 2; 31:5, NW) Nsene ngatu horowora nawa nonkango detu, ose ngatu kohonona po maukaro gokuswaukisa twa hana kukumbagera.—Resa Vakorosi 3:9, 10.
6, 7. (a) Kuuyunga usili kuna tamba nye asi twa hepa kuhorora mauzera nagenye aga tuna diva kuhamena yuma oyo kwankenye ogu ana kutupura ndi? Faturura. (b) Wolye tupu va wapera kugwana mauzera nagenye?
6 Kuuyunga usili nava wopeke kuna tamba nye asi twa hepa kuhorora mauzera nagenye aga tuna diva kuhamena yuma oyo kwankenye ogu ana kutupura ndi? Kapisi hepero. Apa ga kere Jesus pevhu, ga yi likidire asi vantu vamwe kapi va wapera elimbururo lyokuvyukilira ndi nombudi dongandi. Apa vampitisili womaukerelikarunga wovayilipaki va pulire Jesus asi nononkondo musinke nga ruganesa yidiviso noyitetu, age kwa va limbwilire asi: “Name tani mu pura po sininke simwe, one hena mu limburure nge, ntani nani mu tantera asi nononkondo musinke ani yi rugana.” Apa valirongi womatjangwa nomasimbi va dilire kuhara kumulimburura, Jesus ta va tantere asi: “Name si kapi nani mu tantera asi nononkondo musinke ani rugana eyi.” (Mar. 11:27-33) Age kapi ga limbwilire epuro lyawo morwa yirugana yawo yoyidona nosihonena sawo sokupira epuro. (Mat. 12:10-13; 23:27, 28) Mokulifana nanaina, vantu vaJehova va hepa kulikunga kovadinikarunga nokovantu wovadona ava ava ruganesa yimpempa morwa yitambo yavene.—Mat. 10:16; Efe. 4:14.
7 Paurusa nage ga yi likidire asi vantu vamwe kapi va wapera kugwana mauzera nagenye. Age kwa tente asi vantu ‘wokulitura mononkango da hana si dawo, kuuyunga eyi ya dira kuzira mo.’ (1 Tim. 5:13) Yimo, ava ava heteke kulitura moyininke yava wopeke ndi wokudira kuhoreka nombudi kuvhura va ya dimburure asi vapeke kapi vana hara hena kuvatantera nombudi dongandi. Omu tupu ya wapa mokukwama epukururo lyaPaurusa eli asi: “Si kare sitambo seni sokumwena teete, oku tomu liruganene yirugana yanyamweni.” (1 Tes. 4:11, NW) Nampili ngoso, poyiruwo yimwe, vakuronambunga kuvhura va pure mapuro kuhamena yuma yongandi yipo va sikise mo yitumbukira yawo. Moyihorokwa yangoso, eruganeno lyetu kumwe nawo pokuuyunga usili kulipandwira unene ntani kuvavatera sili.—1 Pet. 5:2.
Uyunga usili moyuma yemepata
8. Ngapi omu kuuyunga usili ayi vatere vemepata mokulikwatakana kumwe?
8 Narunye, ose kukara nelikwatakano lyenene nava vemepata lyetu. Mokupameka elikwatakano eli, ayo ya kara mulyo asi tu uyunge usili nava vemepata. Maudigu gomanzi ntani nomadiro kulizuvha kuvhura kugasesupika ndi kugagusa po pokuuyunga usili nemanguruko, ntani nokukara nombili meuyungo lyetu. Pasihonena, nsene tuna rugana epuko, ose kulikata-kata mokutantera ko valikwali vetu ndi vana vetu ndi vemepata lyetu? Kuhundira egusiropo lyokutundilira komutjima kuretesa po mbili nouumwe mepata.—Resa 1 Peturusa 3:8-10.
9. Morwasinke kuuyunga usili kapi ayi tanta asi tu dire kukara nononkedi?
9 Kuuyunga usili kapi ayi tanta asi tu dire kukara nononkedi. Ano kudira kukara nononkedi kudonganesa mulyo gweyi ana kuuyunga muntu. Paurusa kwa tente asi: “Nyanya nazinye noukenya nehandu lyenene nonomutangu nomatuka noudona naunye, ayi mu kare ure. Nye omu likara-kare nombili, tomu lifira-fire nkenda, oku tomu lidongwenene-dongwenene po, moomu ga mu dongwenena po Karunga morwaKristusa.” (Efe. 4:31, 32) Nsene tu uyunga monkedi zombili, ayo kugava mulyo gweyi tuna kuuyunga ntani kulikida mfumwa kwava tuna kuuyunga nawo.—Mat. 23:12.
Uyunga usili moyuma yomombungakriste
10. Yisinke nava vhura kulirongera ko vakuronambunga kosihonena sosiwa unene esi ga tulire po Jesus mokuuyunga usili?
10 Jesus kwa uyungisire varongwa vendi monkedi zongwa zoureru. Mapukururo gendi kwa kere nkenye apa gomawa, nye kapi nga pepura usili mokuhafesa vapurakeni vendi. (Joh. 15:9-12) Pasihonena, apa vapositoli vendi va lipatanene asi yilye gomunene po mokatji kawo, Jesus nouradi nye nelididimiko ga va vaterere va kwate egano hepero zelinunupiko. (Mar. 9:33-37; Ruk. 9:46-48; 22:24-27; Joh. 13:14) Mokulifana, mokukwaterera kouhungami, vakuronambunga naina kapi ava kara vapangeli kosiunda saKarunga. (Mar. 10:42-44) Awo kuhonena Kristusa ‘pokulikara-kara nombili, nokulifira-fira nkenda’ pokuruganena kumwe novakwawo.
11. Yisinke nali tu tumangeda eharo lyetu lyokuhara vanavazinyetu tu rugane monkedi omu atu ruganesa eraka lyetu?
11 Kuvhura tu uyunge usili novanavazinyetu monkedi zongwa twa hana kuvahandukisa. Yimo, ose kapi tuna harere eraka lyetu li kare ngwendi “kavemba kokatwe,” nokuliruganesa mokukoresa vapeke nombuuyungiso zondona. (Epis. 52:2; Yis. 12:18) Eharo lyetu lyokuhara vanavazinyetu ngali tu tumangeda mokudira ‘kuuyunga yoyidona ndi tu tante yimpempa.’ (Epis. 34:13) Monkedi zangesi, ose ngatu fumadeka Karunga ntani ngatu tulisa po uumwe mombungakriste.
12. Posiruwo musinke ayi wapere yimpempa etengeko? Faturura.
12 Vakuronambunga kurugana paapa va hulira mokupopera mbungakriste kwava ava tanta yimpempa yonyanya. (Resa Jakopo 3:14-16.) Yimpempa yonyanya kuyiuyungira negano lyokukoresa muntu; sitambo sayo kuna kara sokuninkisa muntu a hepe mononkedi dongandi ndi a ligwanekere nomaudigu. Ayo kwa kwatera mo yoyinzi kupitakana tupu kuuyunga nonkango depuko ndi kugwederera kousili. Yimo, yimpempa nayinye epuko, nye kapisi mwankenye yihorokwa yokuuyunga yimpempa ya hepa etengeko. Yipo nye, pokutokora kutengeka muntu ogu ana uyunga yimpempa yonyanya mowina, vakuronambunga va hepa kuruganesa ehetakano nonondunge. Mapukururo gomukumo ntani geharo gokutunda moMatjangwa kuvhura kuvatera.
Uyunga usili moyuma younangesefa
13, 14. (a) Ngapi omu vantu vamwe ava kumbagere vahona vawo? (b) Yitundwamo musinke yoyiwa ayi tundu mokuhungika ntani nokuuyunga usili koyirugana?
13 Ose kuna kuparuka mosiruwo omu yimpempa yina vhuka unene, yipo nye kuvhura yi kare udigu mokunyokera po eheteko mokudira kuhungika komuhona. Sinzi sovantu kukumbagera apa ava tura mo mahundiro goyirugana. Pasihonena, awo kuvhura va gwederere ko kosiruwo esi va rugana ndi kelirongo lyawo yipo va gwane yirugana yokufuta nawa. Poyiruwo yimwe, sinzi sovarugani kulininkisa ngwendi kuna kurugana pokurugana yuma yavene, nampili ngomu ayi lilimbi nonoveta doyirugana yawo. Awo kuvhura va rese yuma eyi ya dira kulikwatakana noyirugana yawo nokutoona nofunguna nokutuma nombudi davene ndi nokuruganesa Interneta.
14 Vakriste wousili kapi ava tara kuhungika nokuuyunga usili asi yuma yokuvhura kutokora. (Resa Yis. 6:16-19.) Paurusa kwa tente asi: “Ose kwa hara kuhungika mwanayinye.” (Heb. 13:18) Yipo nye, Vakriste kurugana kuliza nomfeto ezi ava va futu. (Efe. 6:5-8) Kukara murugani gokurugana unene kuvhura kuyererepeka Guhyetu gemeguru. (1 Pet. 2:12) Pasihonena, muhona gwamunazinyetu Roberto moSipanye kwa mu pandadekere pokukara murugani gokuhungika ntani gokuhuguvara. Ngoyitundwamo yonkareso zongwa zaRoberto, ngesefa ozo kwa kutilire ko hena Nombangi dimwe. Ava nawo kwa kere varugani wovawa. Ngomu pwa pitire nomvhura, Roberto kwa gwanenene yirugana vanavazinyetu ava va kuhwa wokusika po-23 ntani novarongwa woBibeli wokusika po-8.
15. Ngapi omu munangesefa goMukriste na yi likida asi age kuuyunga usili?
15 Nsene asi ozo ngesefa zanyamwetu, ose kuhungika omu atu zi gendesa ndi poyiruwo yimwe kutusumpira mokuuyunga usili novakwetu? Munangesefa goMukriste kapisi a gave etjingiso lyoyimpempa kuhamena sirugana ndi sininke somongesefa zendi yipo va si rande usimbu; ndi a fukire mokuyitjingisa. Tuna hara kutekura vapeke ngamoomu tuna hara nose va tu tekure.—Yis. 11:1; Ruk. 6:31.
Uyunga usili nomapangero gosirongo
16. Yinke ava gava Vakriste (a) komapangero gosirongo? (b) kwaJehova?
16 Jesus kwa uyungire asi: “Nhi, omu futire hompa gwaRoma eyi ya mu hamena ano Karunga nage yeeyi ya mu hamena”. (Mat. 22:21) Yininke musinke ‘ya hamena’ mapangero gosirongo? Apa Jesus ga uyungire nonkango odo, nzogera kwa hamenene komutero. Mokukara nezwi lyewa lyokomutjima kosipara saKarunga novantu, Vakriste kulimburukwa noveta dosirongo, kukwatera mo dokufuta mutero. (Rom. 13:5, 6) Nye ose kuyinongonona asi Jehova kuna kara Mupangeli gwanayinye goMunene, gelike Karunga gosili, ogu twa hara nonomutjima detu nadinye nonomwenyo detu nadinye nonondunge detu nadinye ntani nononkondo detu nadinye. (Mar. 12:30; Ehor. 4:11) Yipo nye, ose kulimburukwa kwaJehova Karunga twa hana kulikata-kata.—Resa Episarome 86:11, 12.
17. Ngapi omu vantu vaJehova ava tara evatero eli ali gava epangero kovantu?
17 Yirongo yoyinzi kugava malikwamo ndi yiruganeso yomomukunda mokuvatera ava vana hepa evatero. Kapi ya kara epuko koMukriste nsene nage ana wapere mokugwana evatero lyangoso. Kuuyunga usili novakwetu kutanta asi kapi tatu vhuru kugava nombudi doyimpempa ndi depuko komapangero yipo tu gwanene ko yuma.
Mauwa gokutunda mokuuyunga usili
18-20. Mauwa musinke aga tundu mokuuyunga usili novakwetu?
18 Mauwa gokutunda mokuuyunga usili manzi. Ose kutulisa po ezwi lyewa lyokomutjima, eli ali tu pe mbili zomomagazaro nezi zomomutjima. (Yis. 14:30; Fil. 4:6, 7) Kukara nezwi lyewa lyokomutjima mulyo unene kosipara saKarunga. Ntani hena, nsene ngatu uyunga usili mwanayinye, kapi ngatu kara nosinka asi tayi lihorora kovantu.—1 Tim. 5:24.
19 Tarurura komauwa gamwe. Paurusa kwa uyungire asi: ‘Moyininke nayinye eyi atu rugana, ose kumoneka asi tu vakereli vaKarunga, mokuuyunga dosili.’ (2 Kol. 6:4, 7) Eyi yiyo ya horokerere Mbangi zimwe ezi za tungire moBritania. Pokurandesa etuwa lyendi kogu ga lihere, ta mu fatwilire mauwa nomaudigu galyo nagenye, kukwatera mo naga aga dili kumoneka. Konyima zokukaliheteka kulisinga, murandi ta pura munazinyetu nsene asi age gumwe goNombangi daJehova. Yisinke ya mu ninkisire a pure ngoso? Mugara ogo ga dimbwilire ehungiko lyamunazinyetu ntani nonkareso zendi zongwa. Nzogera zawo za ninkisire munazinyetu mokugava umbangi wouwa komugara ogo.
20 Nose kuretera Musiti gwetu efumano pokuuyunga nkenye apa yoyiwa ntani yosili ndi? Paurusa kwa tente asi: “Ose twa siga yirugana nayinye yemehoramo neyi yonomuga; ose kapi hena atu kara moumbudi.” (2 Kol. 4:2) Yipo nye, tu ruganeni paapa twa hulira mokuuyunga usili novakwetu. Pokurugana ngoso, ngatu retera mfumwa Guhyetu gemeguru ntani novantu vendi.
Ngapi omu no vhura kulimburura?
• Yilye mukwetu?
• Yisinke ayi tanta kuuyunga usili novakwetu?
• Ngapi omu kuuyunga usili ngayi retera mfumwa Karunga?
• Mauwa musinke aga tundu mokuuyunga usili?
[Efano pepenuno 23]
Ove nkenye apa kutantera ko vapeke mapuko goge gomanunu ndi?
[Efano pepenuno 24]
Ove kuuyunga usili nsene kuna kutura mo mahundiro goyirugana ndi?