Egaununo 3
Yilye Karunga gousili?
1. Morwasinke wovanzi va liza kumwe nononkango doBibeli dopomuhowo?
KAPI tayi ku tetura mokumona nombungururu dononzi nsene to tara keguru masiku gomazera? Ngapi omu no yi tanta kweli ekarapo lyado? Nangapi nye kuhamena yinamwenyo apa pevhu—nombya domaruvara, yidira nomarudimbo gayo gomawa, mamumfi gononkondo gana kuvatauka mefuta? Malikwamo nokuhaga si. Yininke nayinye eyi ngesi kapi tayi wiza tupu pwayene. Kutupu sitetu asi wovanzi kuliza kumwe nononkango doBibeli dopomuhowo: “Pomuhowo Karunga kwa sitire eguru nevhu”!—Genesis 1:1.
2. Yisinke za tanta Bibeli kuhamena Karunga, ntani yinke zina kutukorangeda eyi natu rugana?
2 Vantu vana ligaunuka unene kuhamena kwaKarunga. Vamwe kugazara asi Karunga munankondo nye kapisi muntu. Mamiliyona kukanderera vakurona vawo ava va fa nare, morwa va pura asi Karunga kwa kara ure unene mokumuhedera. Nye Bibeli za horora asi Karunga gousili muntu nawa-nawa ogu a fire sinka mouhunga nkenye gumwe gwetu. Yiyo nye zina kutukorangedera, ‘mokupapara Karunga,’ ngangesi asi: “Mpili ngomu ga dira kukara ure nose natuvenye.”—Yirugana 17:27.
3. Morwasinke asi nokuvhura si kurugana efano lyaKarunga?
3 Ngapi ga fana Karunga? Vakareli vendi vamwe kwa mwene mamoneko gekarapo lyendi lyouyerere. Apa ngesi mwene ga lifanekesere ngagumwe ogu ana hingire posipundi souhompa kumwe nepaimo lyouyerere wendi eli lina kupwaga mwendi. Nye nampili ngoso ava va mwene mamoneko gangoso, narumwe si kapi va ga singwenene asi ngapi sa fana sipara sendi. (Ndaniyera 7:9, 10; Ehororo 4:2, 3) Morwa “Karunga Mpepo”; kapi ga kara norutu ropanyama. (Johanesa 4:24) Yipo nye nokuvhura si kuninka nawa-nawa efano lyokumoneka lyoMusiti gwetu, morwa “nagumwe si ga mona Karunga nampili rumwe.” (Johanesa 1:18; Exodus 33:20) Nye, Bibeli kuturonga yoyinzi kuhamena Karunga.
KARUNGA GOUSILI KWA KARA NEDINA
4. Yitumbwiso musinke yonontanto eyi ya kara moBibeli eyi ya wapera pwaKarunga?
4 Karunga gousili moBibeli kumudimbwilira koyitumbwiso ngwendi “Karunga, Munankondo nadinye,” “gekEguru-guru,” “Musiti Gomunene,” “murongi gomunene,” ‘Hompa mupangeli gwanayinye’ ntani “Hompa gwanarunye.” (Genesis 17:1; Episarome 91:9; Muudisi 12:1, NW; Joba 36:22; 1 Histoli 29:11; 1 Timoteusa 1:17) Nsene tatu teda koyitumbwiso yina, tayi tu vatere tu kure mediwo lyaKarunga.
5. Ilye edina lyaKarunga, ntani rungapi lya moneka moMatjangwa goRuhebeli?
5 Karunga kwa kara nedina eli ali moneka moMatjangwa goRuhebeli mwelike yikando konyara 7 000—kupitakana nkenye simwe sositumbwiso sendi. Nomvhura 1 900 da pita po apa Vajuda va hagekere kutumbura edina lyaKarunga morwa epuro lyoyimpempa.a Ruhebeli romoBibeli kapi va ru tjangere nondandazwi. Kwato nkedi opo no ka vhura ku ka gwana nawa-nawa asi ngapi Mosesa naNdafita novakwaawo mosiruwo sanare ngava tumbura nondanda ne (יהוה) edi da ninka edina lyaKarunga. Vanalirongi vamwe yiyo va tura po asi edina lyaKarunga kulitumbura asi “Yawe,” nye kapi va li diva nawa-nawa. Rutumbwiso “Jehova” momauye ganare ngava ru ruganesa, ntani mehetakaneso rwalyo momaraka gomanzi naina vana ru tambura.
MORWASINKE WA HEPERA KURUGANESA EDINA LYAKARUNGA
6. Yinke lya tanta Episarome 83:18 kuhamena Jehova, ntani morwasinke twa hepera kuruganesa edina lyendi?
6 Edina lyaKarunga lyokulikerera, Jehova, kumugaununa kovakarunga wopeke. Morwa yiyo ali monekere edina lina rorunzi moBibeli, unene momatjangwa goRuhebeli. Sinzi sovarunduruli ya va yi pira kuruganesa edina lyaKarunga, nye Episarome 83:18 kuna kuzeresa asi: “Ngava dive asi ove nyovelike, gedina Jehova. Ove Karunga gekEguru-guru gouzuni mudima.” (Bibeli zoRutjadi) Yipo nye ya tu wapera mokuruganesa edina lyamwene Karunga nsene ose kuna kuuyunga kwendi.
7. Yinke azi tu rongo ntanto zedina Jehova kuhamena kwaKarunga?
7 Edina Jehova rupe ronkangorugano zoRuhebeli ezi azi tanta “yi kare po.” Edina lyaKarunga yipo nye ali tanta asi “Age Kuninka Yi Kare Po.” Jehova Karunga kulidivisa mwene mwina asi Munasitambo Gomunene. Age kuninka nkenye apa yitambo yendi yi sike mo mousili. Karunga gousili gelike yige gokuvhura kukara nedina eli pauhunga, morwa vantu kapi tava vhuru kukara mousili nawa-nawa asi magano gawo ngaga ka sikilira mo. (Jakopo 4:13, 14) Jehova gelike gokuvhura kutanta asi: “Nonkango dange edi adi tundu mokana kange yimo ngadi kara: . . . ado ngadi ragopa nakunye oku ngani di tuma.”—Jesaya 55:11.
8. Sitambo musinke ga divisire Jehova kupitira mwaMosesa?
8 Masimbi goVahebeli oAbirahamu naIsaka naJakopo navenye “ngava kugu edina Jehova,” nye kapi va divire ntanto zokusikilira mo zedina lyaKarunga. (Genesis 21:33, NW; 26:25, NW; 32:9, NW; Exodus 6:3, NW) Konyima Jehova apa ga ya horwere sitambo sendi mokuzowora ruvharo rwawo, Vaisraeli, moupika moEgipite nokuvapa ‘sirongo sa zura masini nousi,’ kwa monekere ngwendi nokuvhura si. (Exodus 3:17) Nampili ngoso Karunga kwa likidire ntanto zanarunye kedina lyendi mokutantera muporofete gwendi Mosesa asi: “Eyi yiyo no ka tantera Vaisraeli asi [Jehova, NW] Karunga gozinyakurweni Karunga gwaAbirahamu naKarunga gwaIsaka naKarunga gwaJakopo, yige ana tumu nge kweni. Eli yilyo edina lyange lyanarunye, alyo yilyo sidiworokeso sange somaruvharo geni nagenye.”—Exodus 3:15.
9. Ngapi Farawo ga tere Jehova?
9 Mosesa kwa hundilire Farawo, hompa gwaEgipite, a sige Vaisraeli va ze yipo va ka kanderere Jehova momburundu. Nye Farawo, ogu ga limwene mwene nage asi karunga ntani kukanderera vakarunga peke woVaegipite, kwa limbwilire asi: “Eraka [lyaJehova, NW] ke eli nani purakena ame, ni sige Israeli a ze.”—Exodus 5:1, 2.
10. MoEgipite zopomuhowo, sirugana musinke ga rugene Jehova moku ka sikisa mo sitambo sendi koVaisraeli?
10 Jehova kwa za komeho nosirugana mokusikisa mo sitambo sendi ntani mokuliza kumwe nontanto zedina lyendi. Age kwa reterere Vaegipite wopomuhowo mahepeko murongo. Ehepeko lyokuhulilira nombeli nadinye domosirongo saEgipite kwa fire, rambanga ko mbeli zaFarawo gomanyami. Ntani nye va here Vaegipite va sige Vaisraeli va ze. Vaegipite vamwe ya va nkondopekere morwa nonkondo daJehova yiyo va sigire Egipite va ze kumwe noVaisraeli.—Exodus 12:35-38.
11. Sirugana musinke sositetu ga rugene Jehova pEfuta lyEgeha, ntani yinke ya va sininikire vanankore vendi va dimburure?
11 Farawo gokurunda mutwe kumwe novakwayita vendi, ava va kere nomatemba goyita mafere, kwa zire hena va ka kwate vapika vendi. Apa tupu va hedere Vaegipite popepi, Karunga yipo ga gawinine Efuta lyEgeha pasitetu yipo Vaisraeli va vindakanene pevhu lyekukutu. Vasikuli vawo tupu va ya sikire mevhu lyefuta, Jehova “makoso gomatemba gawo goyita ta ga ninki ga pwekauke ko, yi va limbe kuza komeho.” Vakwayita woVaegipite va zigilire asi: “Tu va dukeni Vaisraeli, morwa HOMPA yige ana kuvarwira mo koVaegipite!” Nye va hulilire. Makuma gomanene gomema taga tengura ano “kwa kudumikire matemba goyita novarondi wononkambe novakwayita navenye vaFarawo.” (Exodus 14:22-25, 28) Jehova yipo nye ga liruganene mwene edina lyenene, ano sihorokwa sina dogoro nanaina kapi va si divara.—Josuwa 2:9-11.
12, 13. (a) Ntanto musinke edina lyaKarunga kwetu ose naina? (b) Yinke nava lironga vantu mongederera, ntani morwasinke?
12 Edina eli ga liruganenene mwene Karunga, kuna kara ntanto zonene nokukwetu naina. Edina lyendi, Jehova, kuna kara sihuguvareso asi nayinye eyi ga tumbwidira ngayi ka kara po. Eyi kuna kwaterere mo esikisomo lyositambo sendi sopomuhoverera asi evhu lyetu ngali kara paradisa. (Genesis 1:28; 2:8) Nositambo esi Karunga nga ka gusa po varwanesi navenye vepangero lyendi lyanayinye naina, morwa ga tente asi: “Ngava hepa kudiva asi ame nyame Jehova.” (Hesekiyeli 38:23, NW) Ntani nga ka sikisa mo Karunga etumbwidiro lyendi lyoku ka twara vakareli vendi mouzuni woupe wouhungami.—2 Peturusa 3:13.
13 Navenye ava va hara kugwana uwa waKarunga, va hepa kulironga kukuga edina lyendi mepuro. Bibeli za tumbwidira asi: “Nkenye ogu a kugu edina [lyaJehova, NW], kumuparura.” (Varoma 10:13) Yimo, edina Jehova kwa kara nontanto zonene. Nsene nove to kugu Jehova asi Karunga goge naMuzowoli goge, kuvhura yi ku twaredere kerago lya hana uhura.
YIKARA YAKARUNGA GOUSILI
14. Yikara musinke yoyinene yaKarunga eyi vana kulikida moBibeli?
14 Elirongo lyezoworo lyoVaisraeli moEgipite kuna kureta yikara yine yoyinene eyi ga kara nayo Karunga mehetakaneso lyokusikilira mo. Yirugana yendi kwaFarawo kwa horwere nonkondo dendi dononene. (Exodus 9:16) Elikido lyenene opo ga gendesere Karunga nkareso zina zondigu, kwa likidire unongo wendi wounene po. (Varoma 11:33, NW) Age kwa horwere uhungami wendi mokufutisa varwanesi wokurunda mutwe novahepeki womuhoko gwendi. (Deuteronomium 32:4) Sikara sokuzeruka saKarunga yiso eharo. Jehova kwa likidire eharo lyokulikarera mokusikisa mo etumbwidiro lyendi kuhamena ruvharo rwaAbirahamu. (Deuteronomium 7:8) Age kwa likidire hena eharo mokupulisira Vaegipite vamwe va sige yikarunga yoyimpempa nokugwana uwa wounene va kare koruha rwaKarunga gelike gosili.
15, 16. Pononkedi musinke Karunga ga likidire eharo?
15 Nsene to resa Bibeli, no ka yi dimburura asi eharo yiso sikara sosinene saKarunga, ano age kusihorora pononkedi dononzi. Ngosihonena, kupitira meharo yilyo lya mu ninkisire a kare Musiti ntani ga geve ruhafo rweparu koyisitwa yopampepo. Mafere gena gonomiliyona govaengeli kwa hara Karunga nokumuhamberera. (Joba 38:4, 7; Ndaniyera 7:10) Karunga kwa likidire hena eharo pokusita evhu nokuliwapeka yipo vantu va vhure kutunga po moruhafo.—Genesis 1:1, 26-28; Episarome 115:16.
16 Nonkedi nonzi mokuditumbura omo natu gwanena uwa meharo lyaKarunga. Sopomuhowo, Karunga meharo kwa rugana marutu getu pasitetu yipo tu vhure kubodjana eparu. (Episarome 139:14) Eharo lyendi kulilikida ‘pokuturokesera mvhura, ta tu pe ewogo nonondya, nomutjima detu di hafe.’ (Yirugana 14:17) Karunga “kupumisira ezuva vadona novawa, age hena kurokesera mvhura vahungami novanzoni.” (Mateusa 5:45) Eharo kuninkisa Musiti gwetu a tu vatere tu gwane ediwo lyaKarunga nokumuruganena noruhafo ngovakareli vendi. Yimo, “Karunga yige eharo.” (1 Johanesa 4:8) Nye kwa kara simpe yimwe yoyinzi kuhamena untu wendi.
“KARUNGA GOMUFENKENDA NOMUZAVERELI”
17. Yinke tuna kulironga mo moExodus 34:6, 7 kuhamena Karunga?
17 Konyima apa va tagurukire Efuta lyEgeha Vaisraeli, va hepere simpe kulironga kudiva Karunga nawa. Mosesa ga divire kuhamena sihepwa esi yiyo ga kandererere asi: “Ano nsene asi ove kwa hafera nge, tani hundire, o tantere nge, eyi wa panga, ni ku divire po, ame ngani ku hafese ngorooro nokomeho.” (Exodus 33:13) Mosesa ga mu lirongere Karunga nawa a mu dive apa ga zuvhire eyi ga tente Karunga mwene asi: “HOMPA, HOMPA, Karunga goMufenkenda [noMuzavereli, NW], age Karunga gombili noMudidimiki. Uwa wendi unzi, age Mulimburukwi. Age kufira nkenda dogoro koruvharo romayovi, a dongonone po udona nomayipiko nononzo. Age kapi a tarerere nonzo, ga hana kudifutisa.” (Exodus 34:6, 7) Karunga kuhetakanesa eharo lyendi kumwe nouhungami, kapi a gamene ava wokuzonena mowina koyitundwamo yomapuko gawo.
18. Ngapi omu a yi likida Jehova asi age mufenkenda?
18 Moomu tupu ga yi mwene Mosesa, Jehova kulikida ufenkenda. Muntu gomufenkenda kufira nkenda kwava vana kuhepa nokukambadara kuvaretera epwizumuko. Karunga kwa fililire nkenda vantu kupitira mokurugana sigava sokukarerera po sepwizumuko koruhepo nouvera nonomfa. (Ehororo 21:3-5) Vakereli vaKarunga kugwana nawo maudigu morwa nkareso zouzuni ou woudinikarunga, ndi mpamwe kurugana mapuko makura tava zi momaudigu. Nye nsene tava wiza kwaJehova nelinunupiko va pure ekwafo, nga va hengagwida nokuvavatera. Morwasinke? Morwa yeeyi age kufira nkenda nepakero mbili kovakareli vendi.—Episarome 86:15; 1 Peturusa 5:6, 7.
19. Morwasinke natu tantera asi Karunga muzavereli?
19 Vanankondo wovanzi kuruganesa wopeke nonyanya. Nye ngapi Jehova omu ga kara nouzavereli kovakareli vendi wokulinunupika! Nampili moomu ga kara nononkondo dazeruka unene mwanayinye, age kulikida mbili kovantu navenye. (Episarome 8:3, 4; Rukasa 6:35) Jehova kuzaverera kwankenye gumwe nokuzuvha malikwambero gawo gokulikerera mouwa. (Exodus 22:26, 27; Rukasa 18:13, 14) Karunga kapisi ngano momusininiko asi a likide uwa ndi ufenkenda kwankenye ogu. (Exodus 33:19) Twa hepa kulikida rupandu rorunene koufenkenda nouzavereli waKarunga.—Episarome 145:1, 8.
MUDIDIMIKI, KAPI GA PAKA MPONGO, MUHUNGAMI
20. Yinke ya kulikida asi Jehova mudidimiki ntani hena asi kapi ga paka mpongo?
20 Jehova mudidimiki, kutanta asi kapi a handuka usimbu. Kapi ya kutanta asi kapi ta rugana yuma, morwa ga yi rugene mokuzonagura po Farawo gokurunda mutwe kumwe novakwayita vendi mEfuta lyEgeha. Jehova hena kapi ga paka mpongo. Kutunda apa muhoko gwendi gomuwa Vaisraeli, moruhura tava ya zumbanesa uwa wendi morwa kwa twikilire kurugana mapuko gawo. Karunga kutambura vantu womonomuhoko nadinye va kare vakareli vendi, nye vaava ava koneke nonzira dendi douhunga.—Yirugana 10:34, 35.
21. (a) Yinke lina kuturonga Ehororo 15:2-4 kuhamena Karunga? (b) Yisinke eyi ngayi tu rerupikisira mokurugana eyi ga tanta Karunga asi uhunga?
21 Buke Bibeli Ehororo kwa likida mulyo mokulironga o dive ‘yipango youhunga’ yaKarunga. Azo kututantera asi yisitwa yemeguru tayi dimbi: “Yirugana yoge yinene, ayo hena kutetura, ove Hompa Karunga Munankondo nadinye. Nonzira doge kwa hungama, ado hena dosili, ove Hompa gonomuhoko nadinye! Yilye ogu na dira kukutjira, ove Hompa, a dire kufumadeka Edina lyoge? Yeeyi ove nyovelike wa pongoka. Nomuhoko nadinye ngadi wiza di ya ku tongamene, morwa [yipango, NW] yoge youhunga vana yi mono navenye.” (Ehororo 15:2-4) Ose kulikida etjiro ndi efumadeko lyenene kwaJehova mokukoreka eyi ga tanta asi mouhunga. Kurerupika mokuyirugana nsene asi ose tatu lidiworokesa kounongo neharo lyaKarunga. Nompangera nadinye kwa di tu pera morwa uwa waanyamwetu.—Jesaya 48:17, 18.
‘JEHOVA KARUNGA GWETU, GUMWE TUPU’
22. Morwasinke ava va tambura Bibeli ava dili kukerera Utatu-umwe?
22 Vaegipite wopomuhowo ngava kanderere vakarunga wovanzi, nye Jehova “Karunga ogu ga hara kumukarera gelike.” (Exodus 20:5, NW) Mosesa ga diworokesere Vaisraeli asi “Jehova Karunga gwetu, Jehova gumwe tupu.” (Deuteronomium 6:4, NW) Jesus Kristusa ga rugwilire nonkango dina. (Marukusa 12:28, 29) Yipo nye asi ava ava tambura Bibeli asi Nonkango daKarunga, kapi ava karere Utatu-umwe opo va sikama vantu vatatu ndi vakarunga vatatu mwagumwe. Usili, nkango “Utatu-umwe” kapi za moneka mo rumwe moBibeli. Karunga gousili Muntu gumwe, ga ligaunuka kwaJesus Kristusa. (Johanesa 14:28; 1 Vakolinte 15:28) Mpepo zokupongoka zaKarunga kapisi muntu. Azo nonkondorugano daJehova, edi a ruganesa Munankondo nadinye mokusikisa mo yitambo yendi.—Genesis 1:2, NW; Yirugana 2:1-4, 32, 33; 2 Peturusa 1:20, 21.
23. (a) Ngapi omu ngali vhuka eharo lyoge kwaKarunga? (b) Yinke ga tente Jesus kuhamena eharo kwaKarunga, ntani yinke twa hepa kulironga kuhamena Kristusa?
23 Kapi to yi pura asi Jehova kutambura ukereli woge nsene to gazara asi ngapi omu ga kara gokutetura? Nsene no lironga Nonkango dendi, Bibeli, ngo ka mu lironga nawa o mu dive nokulironga eyi ga hepa ko koge kouwa woge wanarunye nerago. (Mateusa 5:3, 6) Ntani hena, eharo lyoge kwaKarunga ngali vhuka. Eyi ya wapa, morwa Jesus kwa tantere asi: “O hare Hompa Karunga goge nomutjima goge nagunye, nomwenyo goge nagunye nonondunge doge nadinye nononkondo doge nadinye.” (Marukusa 12:30) Eyi ya moneka asi Jesus kwa kere neharo lina kwaKarunga. Nye Bibeli yinke za horora kuhamena Jesus Kristusa? Sirugana sendi musinke mositambo saJehova?
[Nondanda dokonhi]
a MoBibeli zoRukwangali kapi to gwana mo edina lyaKarunga Jehova. Nye nsene va tura mo rutumbwiso “Hompa” pevega lyedina Jehova, va ruganesa nondanda dononene “HOMPA” kwa li gaunuka norutumbwiso tupu asi “Hompa.”—Hetakanesa Episarome 110:1.
KONA-KONA EDIWO LYOGE
Ilye edina lyaKarunga, ntani rungapi va li ruganesa moMatjangwa goRuhebeli?
Morwasinke no hepera kuruganesa edina lyaKarunga?
Yikara musinke yaJehova Karunga eyi wa hara unene?
[Picture on page 29]
Ngapi omu wa diva nawa Musiti goyininke nayinye?