Yuni

Yave wakwamanana sambula Akristu a tandu kiantete ekolo bakulukilwanga e kolo kiakina kiampasi. Nkumbu miayingi babangikwanga, ezak’e ntangwa nkutu kukinsalukisa babangikilwanga. Yindula dina diabwila Banaba yo Paulu wa ntumwa vava basamunanga e nsangu zambote kuna Lusete. Kuna lubantiku o wantu batoma kubatambula yo kubawá, kansi kuna kwalanda, abangiki ‘baleba e ndonga,’ akaka muna yau nkutu batuba Paulu matadi yo kunsisa vana mbela lufwa. (Mav. 14:19) Kansi, Banaba yo Paulu bakwamanana samuna e nsangu zambote muna fulu yayingi. Ediadi nkia nluta diatwasa? Bakitula “wantu ayingi se alongoki,” e mvovo miau ye mbandu au yakumika Akristu. (Mav. 14:21, 22) Wau vo Banaba yo Paulu ke bayoya ko, kana una vo babangikwanga, wantu ayingi bavua e nluta. Oyeto mpe o unu, avo ke tuyoyele ko muna salu kia Yave nluta miayingi tuvua. w23.04 16-17 ¶13-14

Davidi wa Ntinu mambu mayingi kanuana mau muna zingu kiandi mu kuma kia mbeni zandi ye nkumbu miayingi kalombanga lusadisu lwa Yave muna sambu. Davidi wakala ye ziku vo Yave wawanga yo vana e mvutu za sambu yandi. Ngeye mpe olenda kala ye ziku kiaki. E Bibila kikutusikidisanga vo Yave olenda kutuvana ngangu yo nkuma tuvuidi o mfunu muna zindalala. Olenda mpe sadila mpangi zeto kana nkutu awana ke bekunsambilanga ko muna kutusadisa. Dialudi vo, o Yave ke ntangwa zawonso ko kevananga e mvutu za sambu yeto muna mpila ina tuvingilanga, kansi tuzeye wo vo ovananga e mvutu. Muna kuma kiaki, tulenda kala ye ziku vo Nzambi okutuvana yawonso tuvuidi o mfunu ye muna ntangwa yafwana. Ozevo, kwamanana samba kuna lukwikilu ye ziku kiawonso vo Yave okulunga-lunga owau ye “olungisa e zolela ya awonso bena o moyo” muna nz’ampa eyi ifinamene.—Nku. 145:16. w23.05 8 ¶4; 13 ¶17-18

Diambote mu sia e sungididi muna nsambu ovua avo olungisi e kani diaku. Nkia nluta ozolele sila e sungididi? Kasikil’owu, avo e kani diaku i tanga e Bibila lumbu yawonso yo tomesa e sambu yaku, yindulanga una ediadi dikumikina e ngwizani aku yo Yave. (Nku. 145:18, 19) Avo e kani diaku i yima fu kimosi kia Kikristu, yindula una diwokesela e ngwizani aku ye akaka. (Kol. 3:14) Nga olenda vanga e lista ya kuma ilenda kufila mu lungisa e kani diaku? Ntangwa ke ntangwa, fimpululanga e mambu mama. Viokesanga e ntangwa ye awana bekukasakesa. (Nga. 13:20) Muna vova e ludi, vekalanga ye ntangwa ina yeto awonso ke tukalanga ye tima ko dia vanga diambu. Kansi, nga ediadi disongele vo ke tulendi sia ngolo ko muna lungisa e kani dieto? Ve. Tulenda sia e ngolo muna lungisa e kani dieto kana nkutu vo ke tuna ye tima ko. Dialudi vo ediadi ke diambu diakete ko, kansi avo tuvangidi mawonso muna lungisa e kani dieto, nluta miayingi tuvua. w23.05 27-28 ¶5-8

Avo tubakwidi vo foti tuna yau muna nzengo zeto, dikutusadisa mu funguna e sumu dieto, singika e mbi tuvangidi yo lembi yo vutukila diaka. O vanga ediadi, dilenda kutusadisa mu kwamanana muna nkul’a moyo. Avo omwene vo nzengo obakidi zambi, adieyi olenda vanga? Kufwasi ntangw’aku ko ye ngolo zaku muna kuyilungisa ngatu tumba akaka. Kansi, tambulwila o vilwa waku yo kwamanana vanga mambu mambote. Avo e ntona zaku ziyantikidi kutumba mu kuma kia diambu diambi ovangidi, songa lulembamu, samba kwa Yave, funguna o bi waku yo lomba vo kaloloka. (Nku. 25:11; 51:3, 4) Lomba e ndoloki kwa awana ovangidi e mbi, avo divuilu o mfunu vava lusadisu lwa akuluntu. (Yak. 5:14, 15) Longoka e diambu muna vilwa waku yo vanga mawonso muna lembi wo vutukila diaka. Avo ovangidi wo, olenda kala ye ziku vo Yave okufwila e nkenda yo kuvana lusadisu ovuidi o mfunu.—Nku. 103:8-13. w23.08 28-29 ¶8-9

Yoyada wasadisa Yoase wa ntinu muna kala muntu ambote. Muna diadi, o Yoase wa ntinu wazola lemvokela Yave vava kakala nleke. Kansi vava Yoyada kafwa, Yoase wayantika tamba o matu muna malongi ma avengomoki. (2 Tus. 24:4, 17, 18) Kana una vo Yave wakendalala mu kuma kia diambu diadi, “wabatwikilanga angunza kimana bavutuka kwa yandi . . . , kansi ke babawilanga ko.” Oyau ke bawila Yoyada ko wa mwan’a Zakariya, ona kakala kaka ngunza ko ye nganga, kansi mpe yitu kia Yoase. O Yoase wa Ntinu wavondesa Zakariya. (2 Tus. 22:11; 24:19-22) Yoase kakwamanana songa vumi ko muna Yave. Yave wavova vo: “Awana bekumpeza, bembolwa bebembolwa.” (1 Sam. 2:30) E vu kiakete kia makesa ma Suria, kiasunda e “vu kiampwena kia makesa” ma Yoase yo ‘kunsisa kikilu walwala.’ (2 Tus. 24:24, 25) Yoase wavondwa kwa selo yandi wau kavonda Zakariya. w23.06 18-19 ¶16-17

Paulu wa ntumwa wateka kala mu fikolo kuna Efeso muna samuna e nsangu zambote yo longa. (Mav. 19:1, 8-10; 20:20, 21) Watoma zolanga mpangi zandi ye wazola kubasadisa kimana basikila ye kwikizi muna Yave. Esi Efeso ana Paulu kasonekena nkanda, abundu a mpandu ye malongi ma nsambil’a luvunu bakala. Esi Efeso bakivananga emvimba muna mavangu ma zumba yo usafu. E mambu mansoni matoma mokenenuanga muna yanzala ya nsaka ye muna nkinzi mia nsambila. (Efe. 5:3) Ayingi muna nkangu, bakivananga muna “mambu mawonso ma usafu.” Ediadi disongele vo ke bamonanga diaka nsoni ko. (Efe. 4:17-19) Vitila balongoka e nkanikinu mia Yave mu kuma kia edi diambote y’edi diambi, e ntona zau ke zabatumbanga ko. Kiaki i kuma Paulu kavovela vo “e nyindu miau mina muna tombe yo vambana muna moyo watuka kwa Nzambi.” Kana una vo i wau, akaka muna esi Efeso ke bakwamanana mu tombe ko. w24.03 20 ¶2, 4; 21 ¶5-6

Muna sala se mfundisi a Aneyisaele, diavavanga vo Ngidone kakala yo nkuma wafwana muna nitu. Vava esi Midiani batina muna vita, Ngidone wabalakama tuka kuna Ndimba a Yizerele yakuna nkoko a Yodani. (Afu. 7:22) Nga Ngidone wasukila kaka muna nkoko a Yodani? Ve. Kana una vo bayoya bakala yandi ye makesa mandi 300 basauka o nkoko a Yodani yo kwamanana landa e mbeni zau. Kuna mfoko babaka esi Midiani yo kubafwasa. (Afu. 8:4-12) Ngidone wakala ye vuvu vo Yave okunkumika, Yave i diau mpe kavanga. (Afu. 6:14, 34) Lumbu kimosi Ngidone ye makesa mandi, balakama atinu wole a Midiani kiamalu ana bakangalelanga muna mabuluku. (Afu. 8:12, 21) Kansi muna lusadisu lwa Nzambi Aneyisaele babaka atinu awaya yo sunda e vita. Diau adimosi mpe akuluntu balenda bunda e vuvu kwa Yave ona “ke yoyanga nkutu ko ngatu tovoka.” Nzambi okubavana o nkuma una bavuidi o mfunu.—Yes. 40:28, 29. w23.06 6 ¶14, 16

Tulenda kala yo ntima wasikila kana nkutu nkia mpasi zilenda kutubwila. Muna kuma kiaki, bunda e vuvu kwa Yave. Badika una Baraki kavuila e nluta wau kabunda e vuvu muna luludiku lwa Yave. Kana una vo muna kolo kiakina, Aneyisaele ke bakala bakubama ko muna vita, ke bakala mpe ye nuaninua ko, Yave wavovesa Baraki vo kenda nuana yo Sisera wa mfumu a makesa ma esi Kenani ona wakala ye nuaninua yawonso ya vita. (Afu. 5:8) Debora wa ngunza ankento, wavovesa Baraki vo kenda kuna ndimba muna wanana yo Sisera ye 900 za makalu mandi ma vita. Kana una vo vakala ye ziku vo esi Kenani badi sunda e vita mu kuma kia makalu mau, Baraki walemvokela luludiku kavewa. Ekolo bakulumukanga o Mongo a Tabo, Yave wanokesa mvul’ampwena. O makalu ma vita ma Sisera makangama muna nteke, muna mpila yayi Yave wasundisa Baraki e vita. (Afu. 4:1-7, 10, 13-16) Diau dimosi mpe, Yave okutusundisa avo tumbundidi e vuvu yo lemvokela tuludiku kekutuvananga muna nkubik’andi. w23.07 19 ¶17-18

Avo tuzolele vuluzwa, tufwete kala akwa luzindalalu. Nze selo yakwikizi kuna nz’ankulu, yeto mpe tufwete vingila kuna luzindalalu yavana Yave kelungisa e nsilu miandi. (Ayib. 6:11, 12) E Bibila kikututezanesanga yo mvati a nsengo. (Yak. 5:7, 8) O mvati a nsengo osalanga ye fululu kiawonso muna kuna yo mwanginina maza muna mbongo andi, kansi ke zayanga ko e ntangwa ikula. Kansi o mvati a nsengo ovingilanga kuna luzindalalu ye vuvu vo okutika ina kakunini. Diau dimosi mpe, tufwete kuyivananga emvimba muna salu ya mwanda, kana una vo ke ‘tuzeye kio ko e lumbu kikwiza o Mfumu eto.’ (Mat. 24:42) Tuvingilanga kuna luzindalalu lwawonso vo muna ntangw’andi, Yave olungisa nsilu miandi miawonso. Avo ke tusongele luzindalalu ko, tulenda yoya ekolo tuvingilanga yo yambula sadila Yave. Tulenda mpe yantika vava mambu mana tumona vo malenda kutuvana e kiese owau. Kansi avo tuna ye luzindalalu, tulenda zizidila yakuna mbaninu yo vuluzwa.—Mika 7:7. w23.08 22 ¶7

Muna tezanesa ungunza wasonama muna Daniele 2:41-43 ye ungunza wankaka una muna nkand’a Daniele ye Lusengomono, tulenda vova ye ziku kiawonso vo malu ma teke, mesunzulanga luyalu lwa Anglo-Americana, olu lusundidi nkuma mu nz’amvimba o unu. Muna kuma kia luyalu lwalu lwa nz’amvimba, Daniele wasoneka vo e kintinu kikala “ndambu yangolo, e ndambu yaleboka.” Ekuma e ndambu yankaka inina yaleboka? Kadi o nkangu usunzulwanga kwa tuma twaleboka, uyoyesanga e wisa kia luyalu lwalu luna nze sengwa kiangolo. Tulongokanga e ludi kiamfunu muna teke kasasila Daniele, musungula muna malu mandi. Entete, o Luyalu lwa Nz’amvimba lwa Anglo-Americana, lusonganga vo luvuidi nkuma wampwena. Kasikil’owu, o luyalu lwalu i lwau lwasunda e Vit’Antete ya Nz’Amvimba ye Vit’Anzole ya Nz’Amvimba. Kansi, o nkum’a luyalu lwalu uyoyeswanga ye ukwamanana yoyeswa mu kuma kia ntantani za nkangu muna nsi zau. Dianzole, luyalu lwalu i lwansuka luyala vitila Kintinu kia Nzambi kiafwasa yintinu yawonso ya wantu. w23.08 10-11 ¶12-13

Ezak’e ntangwa, Davidi wakendalalanga mu kuma kia mpasi zawonso ye ntonta kawanananga zau. (Nku. 18:4, 5) Kansi, o zola kwa Yave ye mpila kanlunga-lungilanga, yamvuvikanga. Yave wafila nkundi andi ona wayoya muna “madilu ma titi ya nkunzu” ye “muna fulu ya vundila ina yo maza.” Muna diadi, Davidi wakumama yo kwamanana sadila Yave ye kiese kiawonso. (Nku. 18:28-32; 23:2) Diau dimosi mpe o unu, “muna kuma kia walakazi wa Yave i tulembele fukisilwa” muna mambu mawonso mampasi tuwanananga mau. (Man. 3:22; Kol. 1:11) E zingu kia Davidi nkumbu miayingi kiakalanga mu vonza. Wakala mpe ye mbeni zayingi za nkuma. Kansi, mu kuma kia zola Yave kansonganga, wakimwenanga vo mu lutaninu kakala. Muna mambu mawonso kawanananga mau, Davidi wamonanga vo Yave wakala yandi, ediadi diamvana e vuvu kiasikila. Ekiaki i kuma kayimbidila vo: “[Yave] umpevuele muna wonga wame wawonso.” (Nku. 34:4) Kana una vo ezak’e ntangwa Davidi wonga wayingi kamonanga; walendanga o sunda wonga kadi wazaya wo vo Yave wanzolanga. w24.01 30 ¶15-17

Longoka e diambu muna nzengo zambi za Yoase. Vava Yoyada kafwa, Yoase wavanga kikundi ye wantu ambi. (2 Tus. 24:17, 18) Wabaka nzengo za wá malongi ma akuluntu a Yuda ana ke bazolanga Yave ko. Nanga okwikidi wo vo Yoase wadi vengomoka wantu awaya kadi mambu mambi bavanganga. Kansi, dia uzowa kavanga vava kalemvokela malongi mau mambi. Muna sakisa mambu, wavonda Zakariya wa mwan’a Yoyada ona wavava kunsingika. (2 Tus. 24:20, 21; Mat. 23:35) Zowa ye muntu ambi kikilu kakala! Kuna lubantiku Yoase muntu ambote kakala, kansi kuna kwalanda wakituka se mbendomoki ye mvondi. I bosi, ntaudi zandi bamvonda. (2 Tus. 24:22-25) E zingu kiandi kiambote kiadi kakala kele vo kakwamanana wila Yave ye awana bazolanga Nzambi. w23.09 9 ¶6

Yesu wazaya wo vo Petelo wafwana zindalala. Muna kuma kiaki, Yesu wamvovesa kuna ngemba zawonso vo: “Kumoni wonga ko.” E mvovo mia Yesu miasoba emvimba e zingu kia Petelo. Kuna kwalanda, Petelo yo mpangi andi Andere bayambula e salu kia baka e mbizi za maza yo kituka se alandi a Masia muna zingu kiau kiawonso. E nzengo zazi nsambu zayingi zabatwasila. (Maku 1:16-18) Petelo mambu mayingi mambote kamona wau kakala nlandi a Kristu. Wamona vava Yesu kawuka mbevo, vaikisa nkuya yo fula nkutu wantu ana bafwa. (Mat. 8:14-17; Maku 5:37, 41, 42) Petelo wamona mpe mona-meso kia Yesu muna nkembo a Kintinu. Kasidi vilakana mona-meso kiaki ko. (Maku 9:1-8; 2 Pet. 1:16-18) Petelo wamona masivi mana kadi mona ko kele vo kakituki nlandi a Yesu ko. Diakiese wau kalembi yambula vo e ngindu zabendomoka kakala zau mu kuma kia yandi kibeni zansima mu tambula e nsambu zazi. w23.09 21 ¶4-5

Muna nkand’andi wantete, Petelo wa ntumwa wavova vo avo tuzolanga mpangi zeto ye nsi a ntima, dikutusadisa mu loloka akaka, ke masumu makete kaka ko kansi mpe ye “ulolo wa masumu.” (1 Pet. 4:8) Nanga Petelo wasungamena e longi dia lolokanga akaka kavewa kwa Yesu muna mvu miavioka. Muna ntangwa yayina, Petelo wayindula vo muntu ambote kikilu kakala vava kavova vo ololoka mpangi andi “yamuna nkumbu nsambwadi.” Kansi, Yesu wanlonga kumosi yo yeto vo tufwete lolokanga “yamuna nkumbu 77,” i sia vo, ololoka ke kuna ye tezo ko. (Mat. 18:21) Avo omonanga vo diampasi mu lemvokela longi diadi, kuyoyi ko. Wau vo selo yawonso ya Yave wantu alembi lunga, ezak’e ntangwa diampasi dikalanga mu loloka akaka. E diambu disundidi o mfunu i vanga konso dina olenda mu loloka mpangi aku yo vutulwisa luvuvamu. w23.09 29 ¶12

Ekolo kakala muna vumu kia mbizi, Yona waviluka o ntima, wakala ye vuvu vo Yave owá e sambu kiandi. yo kunsadisa. I bosi, e mbizi ampwena yaluka Yona vana kumu dia mbu. Muna diadi Yona wakubama kakala mu tambulwila e kiyekwa kina Yave kamvana. (Yona 2:10–3:4) Nga watokana kala kwayingi muna ntangw’ampasi yo lembi zaya dina ovova muna sambu? Nga wamona kala vo wayoya kikilu wina ye kulenda nkutu longoka ko? Sungamena vo, Yave otomene zaya e mpasi zaku. Kana nkutu vo kutomene vova ko muna sambu, kala ye ziku vo Yave okuvana lusadisu luna ovuidi o mfunu. (Efe. 3:20) Muna kuma kia mpasi onuananga zau avo omwene vo kulenda tanga ko ngatu longoka e Bibila, olenda wá e audio za Bibila ye nkanda mieto. Olenda mpe wunikina e nkunga mieto yovo tala video muna jw.org. Avo osambidi kwa Yave yo vava e mvutu za sambu yaku muna Bibila ye muna nkanda mieto, dina nze ngeye olombele kwa Yave kakumika. Kala ye ziku vo Yave okukumika kikilu. w23.10 13 ¶6; 14 ¶9

E saba kiatoma fwanana muna kati ye tempelo yatungwa muna Yerusaleme kuna kwalanda. Masuku mole makala muna kati. Suku dia “Fulu kiavauka” ye suku dia “Fulu Kisundidi o Vauka.” Vana kati vakala ye rido yavambulanga masuku mama mau mole. (Ayib. 9:2-5; Luv. 26:31-33) Muna Fulu Kiavauka i mwakala zangikilu kia mini kia wolo, yokelwa kia ndumbu yo meza ma mbolo zatumbama. “Nganga zakuswa” kaka bakala yo nswa wakota muna Fulu Kiavauka mu sala e salu kiau kiavauka. (Nta. 3:3, 7, 10) Muna Fulu Kisundidi o Vauka i mwakala nkel’a wolo ya kangu ina yasunzulanga Yave. (Luv. 25:21, 22) Ngang’ambuta kaka wakala yo nswa wavioka kuna nim’a rido mu kota muna Fulu Kisundidi o Vauka. Ediadi nkumbu mosi kaka diavangamanga muna mvu, muna lumbu kia Luyambulwilu lwa Masumu. (Lev. 16:2, 17) Wakotanga mo yo menga ma bulu muna lomba luyambulwilu lwa masumu ma yandi kibeni ye masumu ma zula kiawonso. Kuna kwalanda, Yave muna mwand’andi avelela, wakiesesa e nsas’a kieleka ya lekwa yayi yakala muna saba.—Ayib. 9:6, 7. w23.10 27 ¶12

Nkumbu miayingi e Diambu dia Nzambi dikutukanikinanga vo ‘twazolananga.’ (Yoa. 15:12; Roma 13:8; 1 Tes. 4:9; 1 Pet. 1:22; 1 Yoa. 4:11) Kansi, o zola i fu kitukanga mu ntima, ke kimonekanga mu meso ma wantu ko. Muna kuma kiaki, aweyi tulenda songela o zola kwa mpangi zeto? Aweyi akaka balenda zayila vo zola tukubazolanga? Tufwete songelanga o zola muna mavangu. Vena ye mpila zayingi tulenda songela kwa mpangi zeto vo zola tukubazolanga. Tala zaka mpila: “Nuvova ludi kwa muntu yo nkwandi.” (Zak. 8:16) “Nukala yo luvuvamu yeno yo yeno.” (Maku 9:50) “Nuvitanga o ntu muna zitisa muntu yo nkwandi.” (Roma 12:10) “Nutambulanga muntu yo nkwandi.” (Roma 15:7) “Nuvezananga mambu yo loloka muntu yo nkwandi.” (Kol. 3:13) “Nunataziananga mazitu.” (Ngal. 6:2) “Nufiauziananga.” (1 Tes. 4:18) “Nukasakesanga . . . muntu yo nkwandi.” (1 Tes. 5:11) ‘Nusambidilanga muntu yo nkwandi.’—Yak. 5:16. w23.11 9 ¶7-8

Lumbu yawonso tubakanga e nzengo zivavanga vo twakala yo lukwikilu lwakumama. Kasikil’owu, tubakanga e nzengo muna mambu matadidi yikundi, nsaka, sikola, longo, wana ye salu. Muna kuma kiaki, diambote twakiyuvulanga: ‘Nga e nzengo zame, zisonganga vo ngina ye ziku vo e nza yayi se ifwaswa ye ke kolo ko e nz’ampa ya Nzambi ilwaka? Yovo e nzengo zame zifilwanga kwa wantu a nza ana beyindulanga vo o lufwa i nfoko a mawonso?’ (Mat. 6:19, 20; Luka 12:16-21) Avo tukumikini lukwikilu lweto vo e nz’ampa ya Nzambi ifinamene, nzengo zambote tubaka. Tuwanananga mpe ye mambu mampasi mevavanga vo twakala yo lukwikilu lwakumama. Tulenda bangikwa, bakama kimbevo kilembi sasukanga yovo mambu mankaka malenda kutukendeleka. Kuna lubantiku tulenda kala ye kani dia zindalala. Kansi avo mambu mama mampasi makwamanene mu kolo kiandá, divava vo twakala yo lukwikilu lwakumama kimana twalenda zizidila yo kwamanana sadila Yave ye kiese.—1 Pet. 1:6, 7. w23.04 27 ¶4-5

Yave ovingilanga vo twazingila e ngwizani ye sambu yeto. Muna bonga e nona, mpangi ayakala olenda lomba kwa Yave vo kansadisa kimana mfumu andi salu kamvana o nswa wa kwenda ku lukutakanu lwa mvivu. Aweyi Yave kalenda vanina e mvutu za sambu kiaki? Olenda vana unkabu kwa mpangi kimana kamokena ye mfumu andi a salu. Kansi, divava vo mpangi kenda lomba nswa kwa mfumu andi a salu. Nanga divava vo kalomba nkumbu miayingi. Dilenda vava mpe vo basobaziana e lumbu ya salu ye nkwandi a salu yovo lomba vo muna lumbu ina kekwenda ku lukutakanu lwa mvivu kalembi futwa. Yave ovingilanga vo twasamba nkumbu miayingi mu kuma kia ntokani zeto. Yesu wasonga vo e ndomba zeto zankaka ke zivaninua mvutu vana vau ko. (Luka 11:9) Muna kuma kiaki, ke tufwete yoya ko. Tufwete dodokelanga nkumbu miayingi. (Luka 18:1-7) Vava tuvanganga wo tusonganga kwa Yave vo diambu diodio diamfunu kikilu kwa yeto. Tusonganga mpe vo tuna ye lukwikilu vo Yave olenda kutusadisa. w23.11 22 ¶10-11

Yave wasia nsilu kwa nkundi andi Abarayama vo e zula yawonso ova nza ivuila e nsambu muna mbongo andi. (Tuku 15:5; 22:18) Muna kuma kia lukwikilu lwandi lwasikila muna nsilu a Nzambi, Abarayama wakala ye ziku vo nsilu a Nzambi lungana ulungana. Muna kolo kiakina, Abarayama tezo kia 100 mvu kakala miau, o nkaz’andi 90 lwa mvu ye ke bakala ye mwana ko. (Tuku 21:1-7) Kansi, e Bibila kivovanga vo: “[Abarayama] wabunda e vuvu yo kwikila vo okituka se dia zula yayingi nze una diavovua.” (Roma 4:18) Otomene wo zaya vo e vuvu kia Abarayama kialungana. Wawuta Isaki, o mwana ona kalakukilanga o moyo. Nki kiasadisa Abarayama mu kala ye ziku vo Yave olungisa nsilu andi? Muna kuma kia ngwizani ambote kakala yau yo Yave, Abarayama “wakala ye ziku vo Nzambi olunganesa dina kasila o nsilu.” (Roma 4:21) Yave wayangalela Abarayama ye mu kuma kia lukwikilu lwandi wanyikila vo muntu ansongi.—Yak. 2:23. w23.12 8 ¶1-2

Mwan’a toko ona obundwanga e vuvu olungisanga e mbebe andi ye fululu kiawonso. Yesu wasonga mbandu alunga. Yesu kasidi veza mbebe andi ko. Wavanga mawonso mana Yave kanlomba, kana nkutu muna mambu makala vo mampasi. Wau vo watoma zolanga wantu, musungula alongoki andi, wavana moyo andi kuna mvevo. (Yoa. 13:1) Muna tanginina Yesu, salanga ye fululu kiawonso muna lungisa konso kiyekwa oveno. Avo kuzeye ko una olenda kio lungisila, kala yo lulembamu, lomba lusadisu kwa mpangi zazikuka. Venga e fu kia vanganga kaka mambu makete mana olenda. (Roma 12:11) Toma lungisanga kiyekwa kiaku, ‘vangilanga wo ye nsi a ntima wawonso nze kuna kwa Yave, kansi ke kwa wantu ko.’ (Kol. 3:23) Wau vo, u muntu alembi lunga, kala yo lulembamu. Tambulwilanga konso mpilakanu ovangidi.—Nga. 11:2. w23.12 26 ¶8

Diakiese dikalanga mu vubwa yo kota muna kanda dia Yave. Awana bena kala ye lau diadi, bekwikilanga muna mvovo mia Davidi ona wavova vo: “[E Yave,] kiese kwa muntu ona osolele yo kuntwasa oku wina kakala muna yanzala yaku.” (Nku. 65:4) Nkia mpila wantu Yave kekotesanga muna yanzala kiandi? Yave otuntanga awana besonganga vo bazolele kala ye ngwizani ambote yo yandi. (Yak. 4:8) Avo ukiyekwele kwa Yave yo vubwa, olenda kala ye ziku vo kuna kulanda, o Yave ‘okuyitidila e nsambu yavana kukondwa lekwa ko.’ (Mal. 3:10; Yer. 17:7, 8) O luvubu i lubantiku kaka lwa zingu kiaku muna salu kia Yave. Ozola vanga mawonso muna zingila e ngwizani yo nsilu aku wa kukiyekola kana nkutu owanane ye mambu mampasi yovo ntonta. (Kim. 5:4, 5) Wau vo u nlongoki a Yesu, olanda mbandu andi yo lemvokela nkanikinu miandi.—Mat. 28:19, 20; 1 Pet. 2:21. w24.03 8 ¶1-3

Kansi, adieyi tuvova avo ngeye yo nkaz’aku ke nuzolanga vaula ntangwa ko muna kalanga kumosi? Avo i wau, adieyi ofwete vanga? Badika e nona kia tiya. O tiya malembe-malembe tuyantikanga lema, kansi divavanga vo twakudikilanga e nkuni ntangwa zawonso. Diau dimosi mpe, nulenda yantikila muna vaulanga ola zakete muna kala kumosi e lumbu yawonso. Diambote nuavanganga mambu mana yeno awole nuyangalelanga. (Yak. 3:18) Vava nuyantika vaula e ntangwa yakete, dikunusadisa muna yantika kadila muntu yo nkwandi kuna ngemba yo zola. O luzitu mfunu kikilu lwina muna longo. Luna nze mupepe usadisanga o tiya muna lema. Kondwa kwa mupepe o tiya tulenda zima mu sazu. Diau dimosi mpe, kondwa kwa luzitu muna longo, o zola kulenda kuluka. Kuna diak’e sambu, vava yakala yo nkento besongaziananga luzitu, ediadi dikubasadisanga muna wokesa o zola kwau. Kansi edi disundidi o mfunu, ke zaya ko kana vo ngeye ozitisanga o nkaz’aku, kansi i zaya kana vo o nkaz’aku omonanga vo ozitiswanga. w23.05 22 ¶9; 24 ¶14-15

Muna Bibila tutanganga tusansu twa selo ya Nzambi bavovela e ntangwa ina bamona wonga yo zakama mu kuma kia mbeni zau yovo mu kuma kia mambu mankaka mampasi. (Nku. 18:4; 55:1, 5) Diau dimosi mpe, tulenda bangikwa kuna sikola, kwa yitu yeto yovo kwa ayadi. Tulenda mpe mona wonga wafwa mu kuma kia kimbevo kiangolo. Muna ntangwa zazi zampasi, tulenda kuyimwena nze kingiana-ngiana okondelo nsadisi. Aweyi Yave kekutusadisilanga mu ntangwa yayi? Okutufiaulwisanga yo kutuvuvika. Muna kuma kiaki, vaulanga e ntangwa muna samba kwa Yave yo tanga Diambu diandi. (Nku. 77:1, 12-14) Avo okedi ye fu kiaki, vava okala mu mpasi nanga e diambu diantete ovanga i lomba lusadisu kwa Yave. Unzayisa mambu mekumwesanga wonga ye ntokani zaku. Winikina Yave muna tanganga e Diambu diandi, i bosi omona una kekufiaulwisila.—Nku. 119:28. w24.01 24-25 ¶14-16

O kala ye tima, mfunu kikilu dina muna lungisa makani ma mwanda. Vava muntu kekalanga ye tima, osianga e ngolo yo vanga mawonso kalenda muna lungisa e kani diandi. Avo tuna ye tima, diasazu dikala mu lungisa makani meto. Kansi, adieyi olenda vanga muna wokesa e tima diaku? Sambanga kwa Yave kimana wawokesa e tima diaku. Yave olenda sadila mwand’andi avelela muna kuvana e tima dia lungisa e kani diaku. Ezak’e ntangwa, tulenda sikidisa e kani kadi tuzeye wo vo i diambu tufwete vanga ye ke diambi kwandi ko mu yindula e mpila yayi. Kansi dilenda kala vo, ke tuna ye tima ko ngatu luzolo lwa lungisa e kani diadi. Badikanga mana Yave kevanganga mu kuma kiaku. (Nku. 143:5) Paulu wa ntumwa wabadikanga una Yave kansongela e nkenda zina kafwanukina ko, ediadi diankasakesanga mu vanga mawonso kalenda muna salu kia Yave. (1 Kor. 15:9, 10; 1 Tim. 1:12-14) Diau dimosi mpe, konso ntangwa obadikanga muna mana Yave kevanganga kwa ngeye, owokesanga e tima diaku dialungisa e kani diaku.—Nku. 116:12. w23.05 27 ¶3-5

Tuyangidikanga Se dieto dia zulu vava tukembelelanga nkumbu andi. (Nku. 119:108) Nga ediadi disongele vo Nzambi a mpungu una nze wantu alembi lunga ana bevavanga vo akaka babasanisina yovo kubakasakesa? Ve. Vava tukembelelanga Se dieto dia zulu, tusonganga vo e diambu dina Satana kavova mu kuma kia konso muntu mu yeto dia luvunu. Satana wavova vo ke vena muntu ko olenda tanina nkumbu a Nzambi ye kwikizi kiawonso. Ke vena muntu ko mu yeto olenda sikila ye kwikizi kwa Nzambi vava tutontwanga. Wavova diaka vo yeto awonso tuyambula sadila Nzambi avo tumwene vo ediadi nluta dikututwasila. (Yobi 1:9-11; 2:4) Kansi, Yobi wa nkwa kwikizi wasonga vo Satana mvuni. Adieyi tuvova mu kuma kiaku? Konso muntu mu yeto ovuidi e lau dia tanina e nkumbu a Se dieto dia zulu ye kwikizi kiawonso yo kwamanana kunsambila muna kunyangidika. (Nga. 27:11) Kieleka, diakiese kikilu mu vanga wo. w24.02 8-9 ¶3-5

Kunim’a lufwa lwa Mose yo Yosua, Yave watumbika afundisi muna fila nkangu andi. I bosi, muna lumbu ya atinu Yave watumbika angunza muna fila nkangu andi. Atinu ana basonganga kwikizi, balandanga luludiku lwa angunza. Kasikil’owu, Davidi wa Ntinu kuna lulembamu lwawonso watambulwila e longi dia Natani wa ngunza. (2 Sam. 12:7, 13; 1 Tus. 17:3, 4) Yosafate wa Ntinu walanda luludiku lwa Yakaziele wa ngunza ye wakasakesa o nkangu a Yuda mu “kwikila muna ngunza za [Nzambi].” (2 Tus. 20:14, 15) Vava kakala mu mpasi, Kizekeya wa Ntinu walomba lusadisu kwa Yesaya wa ngunza. (Yes. 37:1-6) Konso ntangwa atinu balemvokelanga luludiku lwa Yave, nsambu zayingi bavuanga, e zula kiawonso mu lutaninu kiakalanga. (2 Tus. 20:29, 30; 32:22) E zula kiawonso ke kiakala ye lukatikisu ko vo Yave wasadilanga ngunza zandi mu fila nkangu andi. w24.02 21 ¶8

Satana ozolele vo twavanga e kikundi yo wantu ana balenda kutufila mu yambula lemvokela nkanikinu mia Yave. Diambote twatoma kuyikebanga, kadi e ntonta tuwanananga zau, esi Efeso ke bawanana zau ko. O unu, akundi eto ke awana kaka ko tuviokesanga yau e ntangwa va fulu kimosi. Kansi, kumosi mpe ye awana tumokenanga yau muna internete yovo muna telefone. Tufwete tina emvimba e ngindu za nza za sia vo, e mavangu mansoni mambote kwandi. Oyeto tuzeye wo vo ediadi ke dia ludi ko. (Efe. 4:19, 20) Kana una vo i wau, diambote twakiyuvulanga: ‘Nga itoma kuyikebanga kimana yalembi kalanga entwadi ye akwame a salu, akwame a sikola yovo wantu ankaka ana ke belemvokelanga nkanikinu miansongi mia Yave ko? Nga iyikamanga nkanikinu mia Yave kuna unkabu kana nkutu vo akaka ke beyangalelanga dio ko?’ Nze una usonganga 2 Timoteo 2:20-22, tufwete toma kebanga mpe vava tusolanga akundi mu nkutakani. Tuzeye wo vo akaka ke balendi kutusadisa ko mu sikila ye kwikizi muna salu kia Yave. w24.03 22-23 ¶11-12

Nga wayindula kala una Yave kena? Kana una vo Yave ke monekanga ko, muna Bibila oyikilwanga mu mpila zayingi. Yave oyikilwanga vo “ntangwa ye ngubu” ye “tiya twambomoni.” (Nku. 84:11; Ayib. 12:29) Muna mona meso, Yezekele wamona e nkal’a Yave nze tadi dia safire, sengwa kia nkezimi ye ntemo a nkongolo. (Yez. 1:26-28) Wau vo katulendi mona Yave ko, dilenda kala diampasi kwa yeto mu kwikila vo Yave okutuzolanga. Akaka bemonanga vo Yave kalendi kubazola ko mu kuma kia mambu mambi mababwila muna mvu miavioka. Yave obakulanga wantu awaya ye kuma dilenda kadila diampasi kwa yau mu kumfinama. Muna kutusadisa twatoma kunzaya, Nzambi osengomonanga e fu yandi yambote muna Bibila. O zola, i mvovo utoma sasilanga e kiwuntu kia Yave. (1 Yoa. 4:8) O zola kufilanga mawonso kevanganga. Mu kuma kia zola kwandi, o Nzambi mvani a mvevo, ke songanga kaka zola ko kwa awana bekunzolanga, kansi osonganga ko mpe kana nkutu kwa awana ke bekunzolanga ko.—Mat. 5:44, 45. w24.01 26 ¶1-3

Yave watumbika Mose muna vaikisa Aneyisaele kuna Engipito yo kituka mfidi au, ye wasonga e ziku yakiá muna kubika e lunzi dia tuti diabafilanga muna mwini ye lunzi dia tiya diabafilanga muna fuku. (Luv. 13:21) Mose walandanga e lunzi diodio, ediadi diamfila kumosi ye Aneyisaele yakuna Mbu Ambwaki. O nkangu wabakama wonga wasaka vava bamona vo kuna ntwal’au mbu ye kuna nim’au makesa ma esi Engipito mabalakamanga. Kansi, kavanga kwandi vilwa ko. Kadi Yave wasadila Mose mu fila nkangu andi yavana mbu wauna. (Luv. 14:2) I bosi, Nzambi wabavuluza mu mpila ya sivi. (Luv. 14:26-28) Muna mvu 40 mialanda, Mose wakwamanana bunda e vuvu kwa Yave ona wasadilanga e lunzi dia tuti muna kubafila ekolo bakala muna makanga. (Luv. 33:7, 9, 10) Yave wamokenanga yo Mose muna lunzi, i bosi Mose wavovesanga nkangu konso luludiku luna Yave kavananga. Aneyisaele ke bakala ye lukatikisu ko vo Yave wasadilanga Mose muna kubafila. w24.02 21 ¶4-5