Diambu dia Yave Diamoyo
Mambu Mamfunu ma Nkand’a Nekemiya
MVU kumi ye zole miavioka tuka kiavangamena mambu masonama muna nkand’a Ezera. Ke kolo ko, e ntangwa ya “mpaik’a nkanikinu a vutulwisa yo tunga Yerusaleme” ilwaka. I lubantiku lwa tumingu 70 twa mvu mivioka yakuna ngiz’a Masia. (Daniele 9:24-27) O nkand’a Nekemiya uyikanga lusansu lwa nkangu a Nzambi vava batungulula e yaka ya Yerusaleme. Usonganga mambu mabwa mu mvu 12, tuka muna mvu wa 456 yakuna mvu wa 443 vitila Kristu.
Nekemiya wasoneka nkanda wau. Usonganga una e nsambila aludi itundidikilwanga vava wantu bebundanga e vuvu muna Yave wa Nzambi. Utoma songanga una Yave kesobelanga e mambu muna lungisa luzolo lwandi. Uyikanga mpe lusansu lwa mfidi ona wakala nkwa nkuma yo unkabu. Mambu masonama muna nkand’a Nekemiya, mevananga malongi mamfunu kw’asambidi awonso akieleka o unu. Kieleka, ‘e diambu dia Nzambi diamoyo ye nkuma.’—Ayibere 4:12.
‘E YAKA KIMANISI O TUNGWA’
Nekemiya mu mbanza Susani kazingilanga. Kiyekwa kiampwena kakala kiau muna luyalu lwa Ntinu Antakesate Longimanu. Vava kawa vo nkangu andi ‘mu mpasi zayingi yo lusembo bena, e yaka kia Yerusaleme kiabangulwa, o mavitu mandi mabomoka,’ Nekemiya wakendalala kikilu. Walomba luludiku lwa Yave muna sambu. (Nekemiya 1:3, 4) I bosi, o ntinu wabakula vo Nekemiya wakendalala kena. Ediadi diavana Nekemiya elau mu kwenda kuna Yerusaleme.
Vava kalwaka kuna Yerusaleme, muna fuku, Nekemiya wayenda tala una wakala e yaka kia Yerusaleme yo songa kwa Ayuda ekani diandi dia tungulula kio. E salu kia tungulula kiayantika. Kitantu mpe kiayantika. Kansi, muna unkabu wa Nekemiya, ‘e yaka kiamaniswa o tungwa.’—Nekemiya 6:15.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
1:1; 2:1—“O mvu una wamakumole” uyikwanga muna sono yole yayi nga ntangwa mosi wayantika o tangwa? Elo, i mvu una wamakumole wa luyalu lwa Antakesate wa ntinu. Kansi, e mpila ya tangila yasadilwa mu sono yole yayi, yaswaswana. Lusansu lusonganga vo Antakesate mu mvu wa 475 vitila Kristu kayantika yala. Wau vo asoneki a esi Babele batangilanga e mvu mia luyalu lu’atinu a Aparasi tuka muna ngonde a Nisani (Malusu/Abidi) yakuna ngonde a Nisani ya mvu ulanda, Antakesate wayantika yala muna ngonde a Nisani ya mvu wa 474 vitila Kristu. Muna kuma kiaki, o mvu una wamakumole wa luyalu uyikwanga muna sono kia Nekemiya 2:1 wayantika muna ngonde a Nisani ya mvu wa 455 vitila Kristu. E ngonde a Kisileu (Novemba/Desemba) iyikwanga muna sono kia Nekemiya 1:1 i ngonde ya Kisileu ya mvu walanda wa 456 vitila Kristu. Nekemiya wayikila ngonde yayi vo ya mvu una wakumole wa luyalu lwa Antakesate. Nanga, Nekemiya wayantika tanga e mvu vava o ntinu kayala. Dilenda kala mpe vo Nekemiya watangila e mvu nze una Ayuda betangila e mvu o unu, uyantikilanga muna ngonde ya Tisiri ifwananene ye ngonde ya Setemba/Oktoba. O nkanikinu wa tungulula Yerusaleme wavewa muna mvu wa 455 vitila Kristu.
4:17, 18—O muntu aweyi kalenda tungulwila e yaka ya Yerusaleme mu koko kumosi? Ediadi ke diakala diampasi ko kw’anati a mazitu. Wau vo va ntu banatinanga mazitu yovo vana mavembo, balendang’o sadila mu koko kumosi ‘ekolo koko kwakaka kwasimbanga e nwaninwa.’ Atungi ana basadilanga moko mole, ‘bavwatanga nsosolo muna luketo,’ ekolo batunganga. Muna mpila yayi, bakubama bakala mu nwana kele vo atantu au bezidi kubanwanisa.
5:7—Ekuma Nekemiya ‘katantanena y’azitu ye nkumbi’? Wantu awaya nluta balombanga kwa mpangi zau Ayuda. Ediadi Nsiku a Mose diakululanga. (Fuka 25:36; Nsiku 23:19) Vana ntandu, e nluta balombanga miasaka. Avo muna konso ngonde balombele “tini kia nkama kia nzimbu,” muna mvu mosi, nzimbu zayingi batambulanga. (Nekemiya 5:11) Diambi kikilu dia lomba e nzimbu zazi kwa nkangu wafutiswanga mpaku zayingi yo kala muna mvengele. Nekemiya wasadila o Nsiku a Nzambi mu tumba amvwama yo senzeka e fu yau yambi.
6:5—Wau vo nkanda mia mbumba miakangama miatwikwanga, ekuma Sambalati katwikila “nkand’ayalumuka” kwa Nekemiya? Nanga Sambalati wazola vo mfundu a luvunu wakala muna nkanda wazayakana kw’awonso. Nanga wabanzanga vo o Nekemiya ofunga makasi yo yambula e salu kia tunga yo kwenda kubanwanisa muna kuyitanina. O Sambalati wayindulanga vo nkanda uzakamesa Ayuda yo kubafila mu ningamesa e salu kiau. Kansi Nekemiya kamona wonga ko, wakwamanana muna salu kavewa kwa Nzambi.
Elongi kwa Yeto:
1:4; 2:4; 4:4, 5. Vava tukalanga muna ntangw’a mpasi yovo tubakanga nzengo mu diambu diampwena, tufwete ‘kwamanananga muna sambu’ yo landa luludiku tuvewanga muna Diambu dia Nzambi.—Roma 12:12.
1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. O Yave owanga e sambu ya selo yandi yakwikizi.—Nkunga 86:6, 7.
1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Kana una vo Nekemiya nkwa walakazi kakala, watusisila mbandu ambote ya kala yo unkabu muna mambu mansongi.
1:11–2:3. E kiese kia Nekemiya ke kiatuka mu kuma kia kiyekwa kakala kiau ko kia nembungw’a ntinu, kansi mu nungununa e nsambila aludi. Mbula yeto mpe twayangalelanga sadila Yave ye salu yawonso iwokesanga e nsambil’andi.
2:4-8. Yave wafila Antakesate mu vana Nekemiya o nswa wakwenda tungulula e yaka ya Yerusaleme. Muna Ngana 21:1 tutanganga vo: “O ntim’a ntinu wina vana koko kwa Yave, nze mbudila za maza; konso kuna kazolele, obelola wo.”
3:5, 27. Katufwete banza ko vo e salu ya moko isalwanga muna nungununa e nsambila aludi, zitu weto ikululanga. I wau babanzanga “azitu” a esi Tekoa. Kansi, tufwete tanginina esi Tekoa ana bayivana muna salu kuna luzolo lwawonso.
3:10, 23, 28-30. Ekolo akaka beyalukanga yo kwenda muna zunga ivwidi ateleki a Kintinu o mfunu, ayingi mu yeto beyikamanga e nsambila aludi muna fulu bezingilanga. Tulenda wo vanga muna vananga moko muna salu kia tunga Maseka ma Kintinu, vana lusadisu kw’awana bebwanga mu sumbula. Kansi, e salu kisundidi o mfunu i samun’e nsangu zambote za Kintinu.
4:14. Vava tusiwanga kitantu, yeto mpe tulenda sunda wonga muna yindulanga Yave wa “Mfumu.”
5:14-19. Nekemiya wasisa mbandu ambote kw’akuluntu Akristu mu kala yo lulembamu, umbakuzi yo lembi kala nkw’eloko. Kana una vo wakala y’etima dia fila akaka balemvokela o Nsiku a Nzambi, Nekemiya kakala nkw’eloko ko. Kansi, wasadisanga awana babangikwanga ye asukami. Nekemiya wasisa mbandu ambote kwa selo yawonso ya Nzambi ya vanina kuna mvevo.
“UNGINDULWILA, E NZAMBI AME, MUN’EWETE”
Vava e yaka ya Yerusaleme yamanisa o tungwa, Nekemiya watongeka e yelo yo sia ayingidi mu yingila e mbanza. Wasoneka nkand’a mvila za nkangu. Vava o nkangu wakutakana “vana ntanda una van’evitu dia maza,” o Ezera wa nganga watanga o nkand’a Nsiku a Mose, i bosi Nekemiya y’Analevi basasila o Nsiku kwa nkangu. (Nekemiya 8:1) O longoka oma ma nkinzi mia nzo za saba, diabafila mu kembela o nkinzi wau ye kiese kiawonso.
Muna lukutakanu lwalanda, vava “e mbongo a Isaele” bafunguna masumu ma nkangu awonso, Anelevi bafimpa una o Nzambi kakadila yo Isaele. O nkangu wadia ndofi a “diatila muna nsiku a Nzambi.” (Nekemiya 9:1, 2; 10:29) Wau vo e mbanza Yerusaleme ke yakala yo wantu ayingi ko, o nkangu wata nkasa za mienze kimana mosi muna 10 dia wantu bazingilanga kuna mbazi a mbanza benda zingila muna Yerusaleme. I bosi, e yaka yasambulwa, e ‘kiese kia Yerusaleme kiawakana kuna vala.’ (Nekemiya 12:43) Una kiavioka mvu kumi ye zole, Nekemiya wakatuka muna Yerusaleme yo vutuka kwa Antakesate muna lungisa e kiyekwa kakala kiau. Ke kolo ko, o usafu wawokela vana vena Ayuda. Vava kavutuka kuna Yerusaleme, Nekemiya wabaka e nzengo za singika e diambu. Kuna lulembamu lwawonso, wasamba vo: “Ungindwila, do, e Nzambi ame, muna wete.”—Nekemiya 13:31.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
7:6-67—O lutangu kayika Nekemiya kw’awana bavutuka kuna Yerusaleme nkia kuma iswaswanene ye ina kayika Ezera? (Ezera 2:1-65) Nanga Ezera yo Nekemiya nkanda miaswaswana basadila. Kasikil’owu, o lutangu lw’awana batangwa mu kwenda kuna Yerusaleme nanga lwaswaswana yo lutangu lw’awana bavutuka. E nkanda miole miami miaswaswana nanga mu kuma kia sia vo Ayuda akaka ana ke bazayanga luvila lwau ko ke bavutuka vana vau ko. Kansi, o Ezera yo Nekemiya basoneka vo tangulu’awana bavutuka kuna Yerusaleme muna nkumbu antete 42.360, lembi tanga antaudi ye ayimbidi.
10:34—Ekuma diavavilanga vo nkangu wavananga e nkuni? O Nsiku a Mose ke wakanikina ko vo wantu bavananga lukau lwa nkuni. O nkanikinu wau vavewa wau vo e nkuni mfunu zakala. Nkuni zayingi zavavwanga mu yoka e yimenga van’eziku. Nanga, Anetini, nkangu una vo ke Aneyisaele ko, ana basalanga e salu ya tempelo ke bakala bayingi ko. Muna kuma kiaki, konso kanda diakala ye lumbu kiasikidiswa kina bavananga e nkuni.
13:6—Kolo kwa o Nekemiya kakala ko muna Yerusaleme? O Nkand’a Nzambi uvovanga kaka vo “eyaka lumbu una yavioka,” yovo “kuna mfoko a lumbu,” Nekemiya walomba o nswa kwa ntinu wa kwenda kuna Yerusaleme. I kuma vo, diampasi dia zaya ekolo kina kakala ko muna Yerusaleme. Kansi, vava kavutuka kuna Yerusaleme, wawana vo o nkangu ke wayikamanga diaka kinganga ko ngatu zitisa o nsiku wa Lumbu kia Vundu. Ndonga yasompa akento anzenza, o wana bawuta ke bavovanga ndinga Ayuda ko. O Nekemiya nanga kolo kiandá kakala ko muna Yerusaleme, wau vo e fu ya nkangu yasaka o yiva.
13:25, 28—Vana ntandu a ‘tantana’ y’Ayuda mu kuma kia yiva kwa fu, o Nekemiya nkia nzengo zakaka kabaka? O Nekemiya ‘wabalevola’ muna kubasonga nkanikinu mina muna Nsiku a Nzambi. ‘Wawanda akaka vana bena,’ nanga muna kubatumba. Muna songa vo makasi kakala mau, ‘wavuza nsuki zau.’ Wayinga mpe o ntekelo a Eleyasibe wa Ngang’ambuta ona wasompa mwan’a Sambalati wa mwisi Korone.
Elongi kwa Yeto:
8:8. Nze alongi a Diambu dia Nzambi, ‘tusianga dio e nsasa’ muna tanganga e sono ya Nkand’a Nzambi una ufwene yo songa una ifwete sadilwa.
8:10. O muntu ovwanga e “kiese kia Yave” muna zaya yo lungisa e nsatu za mwanda yo lemvokela luludiku lwa Nzambi. Muna kuma kiaki, diamfunu tualongokanga o Nkand’a Nzambi ye sungididi kiawonso, kalanga muna tukutakanu tw’Akristu yo sala y’etima diawonso e salu kia samun’e nsangu zambote za Kintinu yo kitula wantu s’alongi.
11:2. O sisa mavwa yo kwenda kuna Yerusaleme diavavanga vo Ayuda batambulwila mfwilu diatwasanga. Awana bavanga wo fu kia kuyivana kuna mvevo basonga. Yeto mpe tulenda songa e fu kiaki vava tukalanga y’elau dia kuyivana muna salu ya lukutakanu lwa mvivu ye mu ntangwa zakaka.
12:31, 38, 40-42. Yimbila i mpila yambote ya kembelela Yave yo kumvutula matondo. Tufwete yimbilanga ye kiese kiawonso muna tukutakanu tw’Akristu.
13:4-31. Tufwete kuyikenga mu lembi sambukilwa kwa luzolo lwa mavwa mayingi, kondwa unsongi yo vengomoka.
13:22. Nekemiya watoma zaya e mbebe kakala yau vana meso ma Nzambi. Yeto mpe tufwete zayanga vo tu akwa mbebe kwa Yave.
E Nsambu za Yave Zilutidi o Mfunu
O ntozi a nkunga wayimbila vo: “O Yave, kala vo katungisa nzo ko, atungi, e nkatu bafuntukina yo.” (Nkunga 127:1) O nkand’a Nekemiya utoma songanga e ludi kia mvovo miami.
Elongi tufwete longoka edi: Avo tuzolele vo konso salu tusala kiasikila, tufwete vwa e nsambu za Yave. Avo ke tusidi nsambila aludi va fulu kiantete ko muna zingu kieto, o Yave kalendi kutusambula ko. Nze una Nekemiya kavanga, mbula yeto mpe twasia lunungunuku lwa nsambil’a Yave va fulu kiantete muna zingu kieto.
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 28]
“O ntim’a ntinu wina vana koko kwa Yave, nze mbudila za maza”
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 29]
Nekemiya wa nkwa unkabu yo walakazi wayenda kuna Yerusaleme
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 30]
Nga ozeye una olenda ‘sila e nsasa’ muna Diambu dia Nzambi?