Diambu dia Yave Diamoyo
Mambu Mamfunu ma Nkand’a Osea
FIAKETE fiasala e nsambila aludi nga yavila muna kintinu kia node kia makanda kumi ma Isaele. Muna luyalu lwa Yerobame wazole, o nkangu a Isaele mu luvuvamu wakala, kansi ke kolo ko o luvuvamu lwau lwafokoka vava o ntinu kafwa. Muna mvu mialanda, e nsi yakota mu nkinda-nkinda. Muna ntinu nsambanu mialandila yala e nsi, ayá muna yau bavondwa. (2 Ntinu 14:29; 15:8-30; 17:1-6) E mvu 59 kasala Osea e salu kia kingunza, tuka muna mvu a 804 vitila Kristu, ntangw’ampasi kikilu yakala.
E ntantu za Yave mu kuma kia ukolami wa Isaele, zisongelwanga muna dina diabwa muna longo lwa Osea. Osea wasenzeka o vilwa wa Aneyisaele yo zayisa mfundisa za Nzambi muna Isaele ye kintinu kia Yuda. Muna nkanda uyikilwanga e nkumbu andi, Osea wasadila mvovo mia ngemba, mia nkuma, miatoma kiá. Wau vo nkand’a Osea umosi muna Diambu diavumunwinwa kwa Nzambi, oma masonama mo mamoyo yo nkuma.—Ayibere 4:12.
“NDA KUBONGELA NKENTO A ZUMBA”
Yave wavovesa Osea vo: “Nda kubongela nkento a zumba.” (Osea 1:2) Osea wavanga dina katumwa, i bosi Ngome wanwutila mwan’eyakala. O wana wole balanda ana kawuta Ngome, wan’a zumba. E nkumbu zau, Lo-rukama ye Lo-ami, zina ye nsasa vo Yave kefwila diaka Isaele nkenda ko, obembwele o nkangu andi wakondwa kwikizi.
O Yave aweyi kamona mu kuma kia nkangu andi wakolama? Wavovesa Osea vo: “Wenda diaka, zola nkento wazolwa kwa nkundi, wa munta-zumba, e nzola kazolele wan’a Isaele o Yave, kana una vo baviluka kwa nzambi zakaka.”—Osea 3:1.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
1:1—Ekuma Osea kayikila atinu ayá ana bayala muna Yuda yo yika kaka nkumbu a ntinu mosi wa kintinu kia Isaele? E kuma kadi, atinu a luvila lwa Davidi kaka bakala yo nswa wa yala o nkangu wasolwa kwa Nzambi. Ana bayalanga kintinu kia node ke batukanga mu luvila lwa Davidi ko, nze una wakala atinu a Yuda.
1:2-9—Nga Osea nkento a zumba kieleka kasompa? Elo, o nkento kasompa Osea kuna kwalanda wakituka se nkento a zumba. O ngunza, kavova diambu ko mu songa kana vo mana kasoneka mu kuma kia nzo andi, ndozi yovo mona-meso.
1:7—E nzo a Yuda nkia ntangwa yafwilwa e nkenda yo vuluzwa? Muna lumbu ya Ntinu Kizekeya muna mvu a 732 vitila Kristu. Muna ntangwa yayina, Yave wafùkisa Asuri ana batelamena Yerusaleme, vava kafila mbasi andi ona wavonda makesa 185.000 m’atantu mu fuku dimosi. (2 Ntinu 19:34, 35) O Yave i kavuluzila wowo Yuda, ‘kabavuluzila mu nkele ko, ovo nsosolo, ngatu nkangu wanwana vita, ovo mu mvalu, ngatu mun’akwa mvalu,’ kansi muna mbasi.
1:10, 11—Wau vo e kintinu kia node kia makanda kumi ma Isaele mu mvu a 740 vitila Kristu kiabwa, o wan’a Isaele aweyi ‘bakutikisilwa’ yo wan’a Yuda? Ayingi muna kintinu kia node batinina kuna Yuda vava o nkangu a zula kia Yuda ke waneto ko mu kinkole kuna Babele muna mvu a 607 vitila Kristu. (2 Tusansu 11:13-17; 30:6-12, 18-20, 25) Vava Ayuda bakala mu kinkole bavutuka kuna nsi au muna mvu a 537 vitila Kristu, muna buka kiaki mwakala mpe yo nkangu a makanda kumi ma Isaele.—Ezera 2:70.
2:21-23—O Yave adieyi kazola vova mu mvovo emi: “Ikunkun’omu mono ova nza, yo fwila [Yizerele] e nkenda”? E nkumbu a mwan’antete ona Ngome kawutila Osea i Yizerele. (Osea 1:2-4) E nsas’a nkumbu yayi, “Nzambi okuna mbongo,” i ungunza wasonganga vo Yave okutika e nsadiswa yakwikizi muna mvu a 537 vitila Kristu yo kubakuna nze mbongo muna Yuda. E nsi ina yasala e nkatu mu mvu 70 iyima diaka e mbongo ye vinyo anzenzo ye mazi. Edi diavovwa muna ungunza wau vo e lekwa yayi yambote ilomba kwa nza vo yasavula ntoto, e nza yivoves’ezulu kanokesa mvula. Ezulu dilomba kwa Nzambi kavaikisa matuti. Mama mawonso mevangama mu lungisa e nsatu z’awana bevutuka tuka muna kinkole. Antumwa, Paulu yo Petelo basadila e mvovo mia Osea 2:23 mu songa e nkutika ikutikwa nsadiswa ya Isaele ya mwanda.—Roma 9:25, 26; 1 Petelo 2:10.
Elongi kwa Yeto:
1:2-9; 3:1, 2. Yindula e ngolo kavanga Osea za zindalala yo longo lwa zumba mu lungisa luzolo lwa Nzambi. Nkia tezo tuyambulwilanga vanga zolela ya yeto kibeni mu vanga luzolo lwa Nzambi?
1:6-9. Yave omenganga e zumba kia mwanda nze una kemengenanga e zumba kia nitu.
1:7, 10, 11; 2:14-23. Dina kavova o Yave mu kuma kia Isaele ye Yuda dialungana. E mvovo mia Yave lungana kaka milungananga.
2:16, 19, 21-23; 3:1-4. Yave ololokanga awana bevilukanga kieleka o ntima. (Nekemiya 9:17) Nze Yave, oyeto mpe tufwete songanga ntim’a nkenda yo loloka akaka.
“O YAVE UNA YE DIAMBU”
“O Yave una ye diambu y’esi nsi.” Ekuma? E kuma kadi e “ziku yo walakazi yo zayi wa Nzambi nkatu muna nsi.” (Osea 4:1) E mimputuka-manima mia nkangu a Isaele bayivana muna luvunu ye bungula menga yo tá zumba kia nitu yo kia mwanda. Vana fulu kia lomba lusadisu kwa Nzambi, ‘batâtila Engipito, bayenda kuna Asuri.—Osea 7:11.
Yave wazayisa e mfundis’andi vava kavova vo: ‘O Isaele ofwete minuka.’ (Osea 8:8) E kintinu kia Yuda mu ngyelele kiakala. E sono kia Osea 12:2 kivovanga vo: “O Yave wina ye diambu yo Yuda, otumbila Yakobo muna ngyenda zandi, yo kumvutwila mavangu mandi.” Kansi, o nsilu kasia o Nzambi walungana. Wavova vo: “Ikubakûla muna nkum’a Nsi-a-fwa: ikubakûla muna fwa.”—Osea 13:14.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
6:1-3—Aki nani bavova vo: “Nwiza twaviluka kwa Yave”? Nanga, minkondwa kwikizi mia wan’a Isaele bavovanga kwa muntu yo nkw’andi mu vutuka kwa Yave. Avo i wau, mu nua kaka bavovelanga wo. E ngemba basonga za kolo kiandwelo “nze etuti dia menemene, nze dimè divika kubuka.” (Osea 6:4) Kuna diak’e sambu, dilenda kala vo Osea wawondelelanga o nkangu mu vutuka kwa Yave. Lembi yindula oyu wavova mvovo miami, edi diavavwanga, o nkangu a kintinu kia makanda kumi ma Isaele baviluka kieleka o ntima yo vutuka kwa Yave.
7:4—E minta-zumba mia Aneyisaele aweyi bakadila nze “foroni yayandulwa”? E ntezaneswa yayi isonganga o wokela kwa makani mambi ma ntima miau.
Elongi kwa Yeto:
4:1, 6. Avo tuzolele songwa edienga kwa Yave, tufwete vava o zayi mu kuma kiandi yo zingila ngwizani ye mana tulongokanga.
4:9-13. Yave olanda minta-zumba e kunda kumosi y’awana besambilanga nsambil’a luvunu.—Osea 1:4.
5:1. Awana bekalanga se ntu vana vena nkangu a Nzambi bafwete venga e fu kia vengomoka. Kadi, balenda fila akaka mu sadila nsambil’a luvunu, ediadi dilenda kala ‘s’esokolo y’ekonde’ kuna kwa yau.
6:1-4; 7:14, 16. O muntu ovovanga mu nua nkatu vo ovilukidi o ntima, mpuki kwandi. Kadi muna lolokwa kwa Nzambi, divavanga vo muntu kaviluka kieleka o ntima yo viluka muna “kayé,” i sia vo, vutukila e nsambila aludi. Mavangu mandi mafwete kala e ngwizani ye nsiku miansongi mia Nzambi.—Osea 7:16.
6:6. Ndiona okwamanananga mun’evangu di’esumu, osonganga vo kena ye zola mu Nzambi ko. Kuyivana muna salu yayingi ya mwanda ke difukanga esumu ko.
8:7, 13; 10:13. E ludi kia mvovo mia sia vo, “o muntu, konso eyi kekuna, yau i kesâla,” kiamoneka muna minsambila-teke mia Aneyisaele.—Ngalatia 6:7.
8:8; 9:17; 13:16. O ungunza wayikwa mu kuma kia kintinu kia node walungana vava Samaria, ina vo i mbanz’a kintinu kiau, yabakama kwa Asuri. (2 Ntinu 17:3-6) Tufwete kala ye ziku vo Nzambi ovanga dina kevovanga yo lungisa dina kekananga.—Ntalu 23:19.
8:14. Muna mvu a 607 vitila Kristu, Yave watwika “tiya muna mavata” ma Yuda. Nze una wavovwa, wasadila esi Babele mu fwasa Yerusaleme ye nsi a Yuda. (2 Tusansu 36:19) E diambu dia Yave ke difunganga nkutu ko.—Yosua 23:14.
9:10. Vana fulu kia sadila Nzambi aludi, Aneyisaele “bezidi kuna Bale-peo, bayivawidi muna kina kia nsoni.” Diambote twalongoka diambu muna fu kiaki kiambi yo kuyikenga mu lembi lungisa o kuyiyekola kweto kwa Yave.—1 Korinto 10:11.
10:1, 2, 12. Tufwete sadila Nzambi yo ntima mosi, ke mu disu kunsi a lukaya ko. Avo ‘tukunini muna unsongi, tusâl’e nsâl’a ngemba.’
10:5. O mvovo Betavene (una ye nsasa vo “Nzo a Mambi”) i nkumbu a luvezo yayikilwanga Betele (ina ye nsasa vo “Nzo a Nzambi”). Vava e teke kia mwan’angombe kiakala kuna Betavene kianatwa kuna kinkole, esi Samaria badidila nzambi au. Dia uzowa dia bund’e vuvu muna teke yakondwa moyo, eyi ke ilendi kuyitanina ko.—Nkunga 135:15-18; Yeremiya 10:3-5.
11:1-4. Yave okadilanga yo nkangu andi kuna zola kwawonso. O lemvokela Nzambi nluta kaka ditwasanga.
11:8-11; 13:14. E diambu dia Yave dia vutulwisa e nsambila aludi vana vena nkangu andi ‘ke diamvutukila nkatu ko.’ (Yesaya 55:11) Muna mvu a 537 vitila Kristu, e zingu kia kinkole kuna Babele kiafokoka, ansadiswa bavutuka kuna Yerusaleme. (Ezera 2:1; 3:1-3) Mawonso kavova o Yave muna ngunza zandi malungana.
12:6. Tufwete songanga walakazi yo unsongi yo bund’e vuvu muna Yave ntangwa zawonso.
13:6. Aneyisaele ‘bayukuta, e ntima miau miatundalala. Muna kuma kiaki bavilakana Yave.’ Tufwete kuyikenga ye fu kia kuyitundidika.
“NZILA ZA YAVE ZASONGA”
Osea wadodokela vo: “E Isaele, viluka kwa Yave wa Nzambi aku, kadi obwidi muna bi waku.” Osea wadodokela nkangu mu lomba kwa Yave vo: “Katula bi wawonso, tambula ina yambote: i mpana tuvana tukau twa befo yeto nga ngombe.”—Osea 14:1, 2.
Ndiona ovilukanga ntima kafwete vutuka kwa Yave, yo landa nzila zandi yo kumvana tukau twa lusanisinu. Ekuma? E kuma kadi e “nzila za Yave zasonga, ansongi bediata mo.” (Osea 14:9) Tuyangalalanga kikilu mu mona ulolo wa wantu ‘bevuminanga Yave yo wete wandi muna lumbu yambaninu.’—Osea 3:5.
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 15]
E nzo ya Osea yasonga una Yave kakadilanga ye Isaele
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 17]
Kintinu kia node kia makanda kumi ma Isaele kiabwa vava Samaria yafwaswa muna mvu a 740 vitila Kristu