KAPU KIA 16
Wasonga Ngangu, Unkabu yo Ntim’amvevo
1-3. (a) Aweyi kamona Esete ekolo kafinamanga vana kunda kia nkaz’andi? (b) Adieyi kavanga o ntinu vava Esete kankingula?
VAVA Esete kafinamanga malembe-malembe vana kunda kia ntinu, ntim’andi wadudilanga. Yindula vava kakota, lumbu lwa ntinu kuna Susani lwavanga pi-i, Esete nanga wawanga mazu ma mvwatu ye nsindu miandi. Diavavanga vo kasie sungididi ko muna nene wa lumbu lwa ntinu, nze malunzi mampwena yo nludi watoma viengeswa wa mabaya matuka kuna Lebanone. Wasia sungididi kiandi kiawonso kwa ntinu, ona wafwana baka nzengo za kumvonda yovo kumvuluza.
2 Ekolo Esete kafinamanga, o ntinu watalanga ye sungididi kiawonso yo kuntambikila e mvwal’andi a wolo. E sinsu kiaki kiakete, kansi kiavuluza moyo a Esete yo songa vo ntinu wanloloka mu kuma kia nsiku owu kakulula, wa kwenda vana ndose andi lembi bokelwa. Vava kafinama vana kunda kia ntinu, Esete wasimba e nsuk’a mvwala.—Esete 5:1, 2.
Esete wasenzeka makani mambi ma Amani kuna unkabu wawonso
3 Mvwatu miawonso kavwatanga Akasurose miasonganga kimvwama ye nkum’andi. Muna kolo kiakina, avo tutezanese ye nzimbu za unu, e mvwatu mia atinu Aparasi nkama za mafunda ma dolar miafwanga mu ntalu. Kansi, Esete wazaya wo vo nkaz’andi zola kanzolanga. Ntinu wavova vo: ‘Adieyi ozolele, Esete wa ntinu ankento? Ayeyi i ndomb’aku? Ivewa kwa ngeye kana nkutu ndambu a kimfumu.’—Esete 5:3.
4. Nkia diambu diampasi diavingilanga Esete?
4 Esete wasonga vo lukwikilu lwasikila ye unkabu kakala wau, kadi wayenda kwa ntinu muna tanina nkangu andi mu kuma ki’ekani dia Amani dia kubafukisa. Kana una vo ntinu wayangalela e nkingul’andi, Esete wakala ye diambu diakaka diampasi diamvingilanga. Diavavanga vo kakwikidisa o ntinu vo Amani wa nludiki andi nkwa nsoki, ona wamvukumuna muna zengela nkangu a Esete e tumbu kia lufwa. Aweyi kadi kunkwikidisila ye adieyi tulenda longoka muna lukwikilu lwandi?
Wasola “Ntangw’a Vova”
5, 6. (a) Aweyi Esete kasadila nkanikinu una muna Kimpovi 3:1, 7? (b) Aweyi Esete kasongela ngangu vava kamokena yo nkaz’andi?
5 Nga Esete wadi vova mawonso kwa ntinu vana ndose a selo yandi yawonso? Kele vo kavanga wo, wadi kondwa nkaz’andi luzitu yo fila Amani mu tantana yandi. Ozevo, adieyi Esete kavanga? Vioka mvu miayingi, Solomo wa Ntinu angangu wasoneka vo: “E ma yawonso ivwidi nsungi andi, . . . ntangw’a butama ye ntangw’a vova.” (Kim. 3:1, 7) Tulenda yindula Modekai wa mpangi a Esete vava kanlonganga e nkanikinu miami ekolo kanungunukanga. Ka lukatikisu ko, Esete wazaya o mfunu wa toma sola e “ntangw’a vova.”
6 Esete wavova vo: “Vozevo dimonek’o wete kwa ntinu, yambula ntinu yo Amani bez’o unu oku ndu’a vinyo ina inkubikìdi.” (Esete 5:4) O ntinu watambulwila yo bokelesa Amani. Nga omwene e mpila ina Esete kasolela e mvovo? Wazitisa o nkaz’andi yo vava e tangwa yambote ya vova dina diantokanesanga.—Tanga Ngana 10:19.
7, 8. Aweyi diakala elambu diantete dia Esete? Ekuma kalembi vovela kwa ntinu dina diantokanesanga?
7 Ka lukatikisu ko vo Esete watoma kubika elambu diadina yo vanga mawonso muna yangidika nkaz’andi. Mun’elambu diadi mwakala ye vinyo yambote muna yangidika ntima miau. (Nku. 104:15) Akasurose watoma yangalela elambu diadina yo yuvula diaka Esete kana vo ayeyi i ndomb’andi. Nga yayi i ntangwa yambote ya vova?
8 Esete wamona vo ke ntangwa yambote ko. Wabokela diaka ntinu yo Amani mun’elambu dianzole muna lumbu kialanda. (Esete 5:7, 8) Ekuma kalembi vovela? Sungamena vo o nkangu wa Esete mu vonza wakala mu kuma kia nsiku a ntinu. Diavavanga vo Esete kasola ntangwa yambote ya vova. Muna kuma kiaki, wavingila yo vanga nkubika yanzole mu songa kwa nkaz’andi vo zitisa katoma kunzitisanga.
9. O luzindalalu nkia mfunu lwina? Aweyi tulenda tanginina mbandu a Esete muna diambu diadi?
9 Luzindalalu fu kiamfunu kikilu, kansi o wantu ke betoma kio songanga ko. Kana una vo watokananga yo kala y’etima dia vova, wasonga luzindalalu mu vingila ntangw’ambote ya vova. Tulenda longoka mayingi muna mbandu andi, wau vo yeto awonso tumonanga mambu oma mafwete singikwa. Avo tuzolele kwikidisa muntu wina ye wisa mu singika diambu, tufwete tanginina Esete yo songa luzindalalu. Muna Ngana 25:15 tutanganga vo: “Muna ntim’evunda i mulendokela mfundisi, lubini lualembama luwula visi.” Avo tuvingila ntangw’ambote yo vova kuna lulembamu lwawonso nze Esete, kana nkutu lubangamu luna nze visi lulenda wulwa. Nga Yave wa Nzambi a Esete wasambula o luzindalalu ye ngangu zandi?
Luzindalalu Ndungidi Lutwasanga
10, 11. Ekuma kiese kia Amani kiafokokela vava kakatuka kun’elambu diantete? O nkaz’andi ye akundi andi adieyi bamvovesa kavanga?
10 O luzindalalu lwa Esete lwakubika e nzila mu mana malanda. Amani wavaika mun’elambu “kuna kiese yo wete wa ntima” kadi wayindula vo Esete yo ntinu banzitisa vioka wantu awonso muna kintinu. Kansi, vava kavioka vana mwelo a ntinu wamona Modekai wa Nyuda ona walembi kumvumbamenanga. Nze una twamwena muna kapu kiaviokele, Modekai kavanganga wo ko mu kuma kia kondwa luzitu, kansi mu kuma kia ntona zandi ye ngwizani andi yo Yave wa Nzambi. Kana una vo i wau, Amani ‘wazala ye nsita muna Modekai.’—Esete 5:9.
11 Vava Amani kazayisa nkaz’andi y’akundi andi makani mandi, bamvovesa vo kavanga nti wina yo lá kwa yinkoso makumatanu yo lomba o nswa kwa ntinu kimana Modekai kazembelekwa mo. E diambu diadi diayangidika Amani, vana vau wavangisa o nti.—Esete 5:12-14.
12. Ekuma o ntinu kalombela vo bantangila o nkand’a tusansu wa luyalu lwa Parasi muna nding’angolo? Nkia diambu kayiza bakula?
12 Muna fuku wauna o ntinu kaleka ko. Muna Nkand’a Nzambi tutanganga vo: ‘O tulu twa ntinu tuvunzakene.’ Muna kuma kiaki, walomba vo bantangila nkand’a tusansu wa luyalu lwa Parasa muna nding’angolo. Diasoloka mo vo Akasurose wa ntinu kavondwa. O ntinu wasungamena e diambu diadi; kadi awana bavavanga kumvonda bafukiswa. Kansi adieyi diavangwa kwa muntu wasengomona e mbumba yayi, i sia vo, Modekai? Vana vau o ntinu wayuvula nkia nsendo kavanwa o Modekai. Bavutula vo kavewa nsendo ko.—Tanga Esete 6:1-3.
13, 14. (a) O mambu aweyi mayantikila sobela kuna kwa Amani? (b) O nkaz’a Amani ye akundi andi adieyi bamvovesa?
13 O ntinu watokana kikilu, wayuvula kana nani muna luyalu lwandi olenda kunsadisa muna singika e diambu diadi. O Amani lembi zaya diambu, kuna lumbu lwa ntinu kakala muna mene-mene wauna, nanga muna lomba o nswa wa vonda Modekai. Kansi, una kavovele ko dina kayindulanga, o ntinu wanyuvula kana nkia zitu yo nene kafwanukini o muntu wamwenwa edienga kwa ntinu? Amani wabanza vo ntinu yandi kavovelanga. Muna kuma kiaki, wasakisa mambu vava kayika o zitu kafwanukinu o muntu ndioyo: Kavwatiswa mvwatu a kintinu yo sola mosi mun’akuluntu a ntinu kandiatisila kuna Susani vana mvalu una ukwendelang’o ntinu yo boka o nkoki vana vena wantu awonso. Yindula una kamona Amani vava kazaya vo o zitu wau wawonso kwa Modekai uvewa. Nga ozeye nani kasola o ntinu ofwete boka nkoki mu kuma kia Modekai? Yandi kibeni Amani!— Esete 6:4-10.
14 Kondwa kwa luzolo, Amani wavanga diambu dina kamenganga, i bosi wavutuka kuna nzo andi ye nkenda zawonso. O nkaz’andi ye akundi andi bavova vo e diambu diadi ke sinsu kiambote ko, ke lenda sunda Modekai wa Nyuda ko.—Esete 6:12, 13.
15. (a) O luzindalalu lwa Esete nkia nluta lwatwasa? (b) Ekuma dinina diangangu mu kala ye luzindalalu?
15 Wau vo Esete wakala ye luzindalalu yo vingila diaka lumbu kimosi muna sunzula e ndomb’andi kwa ntinu, ediadi diavana e ntangwa kwa Amani mu kubika e ntambu kefwa yandi kibeni. Nga nani ozeye avo ke Yave wa Nzambi ko wavunza tulu twa ntinu? (Nga. 21:1) Ke nkatu ko Nkand’a Nzambi ukutuwondelelanga vo twakala ye luzindalalu. (Tanga Mika 7:7.) Vava tubundang’e vuvu muna Nzambi, tulenda bakula vo lusadisu kekutuvananga muna ntangw’a mpasi lusundidi o mfunu ke mu konso diambu tulenda vanga ko.
Wavova yo Unkabu Wawonso
16, 17. (a) Nkia “ntangwa” Esete kavova? (b) O Esete aweyi kaswaswanena yo Vasiti wa nkento antete a ntinu?
16 O Esete kazola diaka tonta luzindalalu lwa ntinu ko, i kuma kabakila nzengo za kunzayisa mawonso mun’elambu dianzole. Aweyi kamvovesela? O ntinu yandi kibeni wamvana elau vava kanyuvula: Nkia diambu ozolele? (Esete 7:2) E “ntangw’a vova” yafwana kwa Esete.
17 Tulenda yindula Esete osambanga muna nsia ntima vitila kavova vo: ‘Ovo mbweno edieng’omo meso maku, e ntinu ye avo diyangidikidi o ntinu, yambula moyo ame wampaninwa muna ndomb’ame yo nkangu ame.’ (Esete 7:3) Ng’omwene? O Esete wasonga vo wazitisanga o ntinu mu yambula vo kavanga dina kamonanga vo diambote. Waswaswana kikilu kakala yo Vasiti wa nkento antete a ntinu ona wakondwa nkaz’andi luzitu vana meso ma ndonga. (Esete 1:10-12) Vana ntandu, katumba ntinu ko mu kizowa kavanga kia bunda Amani e vuvu. Kansi wanlomba vo kantanina muna konso diambu diadi sia zingu kiandi mu vonza.
18. O Esete Aweyi kazayisila mambu mandi kwa ntinu?
18 Ka lukatikisu ko vo e ndomb’a Esete yasivikisa kikilu o ntinu. Nani wadi sia o ntinu ankento mu vonza? Esete wavova diaka vo: ‘Twatekwa mono yo nkangu ame, twafwasakeswa, twavondwa, twasukiswa. Kele vo twatekwa twakala tu ntaudi zamakala ye ntaudi zamakento, nga yadi kal’e pi-i, kansi owau, kilendi butama ko, wau vo e diambu diadi mfwilu mpe ditwasa kwa ntinu.’ (Esete 7:4) Ng’omwene? Esete wavova mawonso mantokanesanga i bosi wakudila vo wadi kal’e pi-i kele vo batekwa mu kala antaudi. Kansi wau vo lufwa lwa Ayuda mfwilu mpe lwadi twasa kwa ntinu, kalendi butama ko.
19. Adieyi tulenda longoka kwa Esete mu kuma kia mpila tulenda kwikidisila e diambu kwa muntu?
19 E mbandu a Esete mayingi itulongele mu mpila tulenda kwikidisila e diambu kwa muntu. Avo ozolele zayisa kwa muntu yovo kwa nkwa wisa e diambu dikutokanesanga, o luzindalalu, luzitu yo vova e ludi dilenda kusadisa. —Nga. 16:21, 23.
20, 21. (a) O Esete aweyi kasenzekela makani mambi ma Amani? O ntinu aweyi kamona? (b) O Amani adieyi kavanga vava kasenzekwa?
20 Kuna makasi mawonso Akasurose wayuvula vo: ‘Nani ndioyo, akweyi kena o nkwa ntim’a umvwania ndioyo okabukidi vanga e diambu diadi?’ Yindula Esete osonganga nlembo kwa muntu yo vova vo: ‘O muntu wa ntantu yo mbeni, i Amani ndioyo wa munsula-mayi.’ Mambu masobele. Amani obakamene kwa wonga. Se yindula una kamona o ntinu vava kabakula vo o nludiki ndiona kabundang’e vuvu wamfila mu sikidisa o nsiku una wadi twasa o mfwilu kwa nkaz’andi! O ntinu wavaika kuna nsita zawonso yo kwenda kuna mpatu a lumbu muna vuvika e ngindu.—Esete 7:5-7.
Kuna lulembamu lwawonso Esete wavutula matondo kwa ntinu mu kuma kia nkenda kansonga
21 Vava makani mandi mambi masenzekwa, Amani wakituba vana malu ma Esete. Vava ntinu kavutuka, wamona Amani wadodokelanga Esete vana kunda kiandi, wafunga diaka makasi yo vova vo Amani wavavanga leka Esete muna ngolo muna nzo a ntinu. O Amani wabakula vo vondwa ke vondwa.Wafukwa e ndose yo natwa. Mosi muna ntaudi za ntinu wavovesa ntinu vo Amani wakubika nti muna zembeleka Modekai. Akasurose wasikidisa vana vau vo Amani kavondwa yo zembelekwa muna nti wauna.—Esete 7:8-10.
22. Aweyi e mbandu a Esete ilenda kutusadisila mu lembi dimbula e vuvu yo vidisa lukwikilu lweto?
22 Mu nza yayi yambi nanga tulenda yindula vo ke dilendakana ko mu vangwa edi diansongi. Nga i wau mpe oyindulanga? Esete kadimbula vuvu ko, kafunga makasi ko ngatu vidisa lukwikilu lwandi. Vava kiafwana e ntangwa, wavova e ludi kuna unkabu wawonso yo bund’e vuvu vo Yave ovanga mana masidi. I diau mpe tufwete vanganga. Tuka muna lumbu ya Esete yamu mu wau, Yave kasoba ko. Olenda senzeka makani mambi ma muntu ye umpuki nze una kavanga kwa Amani.—Tanga Nkunga 7:11-16.
Wasonga Nzol’amvevo kwa Yave yo kwa Nkangu Andi
23. (a) O ntinu aweyi kasendela Modekai yo Esete? (b) Aweyi ungunza mu kuma kia Benyamini kayika Yakobo vava kiafinamanga lufwa lwandi walunganena? (Tala e babu “Ungunza Walungana.”)
23 O ntinu wayiza bakula vo Modekai kantanina kaka ko vava bazola kumvonda, kansi yandi mpe wasansa Esete. Akasurose wavingisa Modekai vana fulu kia Amani. Wavana nzo ya Amani ye mavwa mandi mawonso kwa Esete, ona wasia Modekai e kiyekwa kia nzo a Amani.—Esete 8:1, 2.
24, 25. (a) Ekuma Esete kavwena tokana ko vava Amani kasenzekwa? (b) Esete aweyi kasila diaka e zingu kiandi muna vonza?
24 Wau vo Esete yo Modekai bavuluzwa, nga wayambula tokanena wete dia nkangu andi? Ve. Muna ntangwa yayina, o nkanikinu wa Amani wa vonda Ayuda awonso wamwanganeswa muna mvivu miawonso mia kintinu. O Amani watesesa Apure, i sia vo, nkasa za mienze, nanga evangu dia mpandu mu zaya e ntangwa yambote mu kubafwasa. (Esete 9:24-26) Dialudi vo ke badi fwaswa mu lumbu kiakina ko, kansi kiafinamanga mu nzaki. Nga diambu diakaka kafwete vanga muna vengesa vonza kiaki?
25 Kuna mvevo wawonso, Esete wasia diaka zingu kiandi mu vonza muna kwenda kwa ntinu lembi bokelwa. Muna nkumbu wau, wadila mu kuma kia nkangu andi yo dodokela nkaz’andi kimana kasoba nsiku wauna. Kansi e nsiku miasikidiswanga muna nkumbu a ntinu ke miasobwangwa ko. (Dan. 6:12, 15) Muna kuma kiaki, o ntinu wavana nswa kwa Esete yo Modekai mu sikidisa nsiku wampa. Batwika nkanda miakaka emi miavananga nswa kwa Ayuda wa kuyitanina. Batwika akwa mvalu mu nzaki zawonso kimana banata e nsangu zazi kwa Ayuda muna mvivu miawonso mia kintinu. Owau, Ayuda bakala ye vuvu. (Esete 8:3-16) Tulenda yindula Ayuda muna zunga yayina yawonso ekolo bakubamanga muna nwana ye mbeni zau, ediadi ke diadi vangama ko avo ke nsiku wauna ko. Kansi, e diambu diasundidi o mfunu i zaya vo “Yave a vu” wakala yo nkangu andi.—1 Sam. 17:45.
Esete yo Modekai batwika nkanda kwa Ayuda awonso muna Kintinu kia Parasa
26, 27. (a) Yamu nkia tezo Yave kasadisila nkangu andi mu sunda mbeni zau? (b) Nkia ungunza walungana vava kiavondwa wan’a Amani?
26 Vava kiafwana e lumbu, nkangu a Nzambi wakala wakubama muna nwana ye mbeni zau. Mfumu zayingi za makesa m’Aparasi babayikama vava bawá e nsangu mu kuma kia Modekai wa Nyuda ona wayadikwa se muntu anzole muna kintinu. O Yave wabasundisa. Watanina nkangu andi mun’evangu diadina diansoki yo kubasadisa basukisa mbeni zau zawonso.a —Esete 9:1-6.
27 Vana ntandu, Modekai kadi lenda lunga-lunga e nzo ya Amani ko ekolo wana kumi a nkwa nsoki ndioyo bakal’o moyo. Muna kuma kiaki, oyau mpe bavondwa. (Esete 9:7-10) Muna mpila yayi, ungunza wa Nkand’a Nzambi walungana kadi Nzambi wavova vo Amaleke befukiswa emvimba mu kuma kia kitantu basianga kwa nkangu andi. (Nsi. 25:17-19) O wan’a Amani nanga i wantu ansuka bakala muna kanda diadina diasibwa.
28, 29. (a) Ekuma Yave kayambulwila vo Esete yo nkangu andi banwana vita? (b) E mbandu a Esete nkia nsambu ilenda kututwasila o unu?
28 Esete wakala ye kiyekwa kiampwena muna nsiku kasikidisanga o ntinu, nze mina miavananga nswa wa nwana vita yo vonda mbeni zau. Diampasi diakala muna wo vanga. Kansi Yave wavavanga vo nkangu andi wataninwa muna lufwasu, kadi o Masia wasilwa nsilu muna zula kia Isaele kadi wutukila. Muna yandi kaka Yave kadi sambulwila zula yawonso mu nza. (Etu. 22:18) Selo ya Nzambi o unu beyangalalanga wau vo vava kakala ova ntoto, Yesu wa Masia wakanikina alongoki andi balembi nwananga e vita.—Mat. 26:52.
29 Kansi Akristu vita ya mwanda benwananga. Satana osianga ngolo za fwasa lukwikilu lweto muna Yave wa Nzambi. (Tanga 2 Korinto 10:3, 4.) Elo, tulenda vwa nsambu zayingi muna tanginina mbandu a Esete. Nze Esete, yambula twasonga lukwikilu lweto muna kalanga ye ngangu yo luzindalalu muna kwikidisa wantu yo tanina nkangu a Nzambi kuna mvevo yo unkabu wawonso.
a O ntinu wavana nswa kwa Ayuda mu vonda mbeni zau zawonso muna lumbu kiezole. (Esete 9:12-14) Yamu unu kiaki, Ayuda bekembelelanga e lumbu kiakina muna ngonde Adare, kuna kwa yeto ilenda kala ngonde a Fevelelo yovo Malusu. O nkinzi wau uyikilwanga vo Apure mu kuma kia nkasa za mienze katesesa Amani vava kavava fwasa Aneyisaele.