Munokoza Kalave Olimba Murima Vathawi Yorucha

1-2. (a) Kodi vyoireya vya malambwano vinafwanafwana avi na vya muthawi ya Ayuda anayo kawelele wu Yelusalemu? (b) Kodi Ayuda kagumana na mavuto aavi? (Onani bokosi loi “Thawi ya Hagai, Zekariya na Ezara.”)

KODI thawi dimo-i munokumbanya mwaganizela vya usogolo? Mwina chitwinyu imala ndipo munakumbanyela ira munafwanyelenga avi banja linyu vyongo vyofuneya vamoyo. Mwina teto munaona ira banja linyu kai lotetezeya chifukwa ya mavuto a ndale, zuzumi-iwa kapena teto runi-iwa vachito yolaleela. Kodi munogumana na mavuto amo-iwa ngati anala? Ngati chi eno, kambilana mwemo Yehova aakami-edele liye Aizarayeli kangagumanile na mavuto ngati anala unokoza ukami-ani.

² Ayuda anayo kakalile wu Babulo wa moywiwa wetene, kafuneya kaana iroromelo ira ka-iye moyo wapama nodowa uilambo yoi kataiiziwa pamapama. Kangafiile wewo, kavavirile thawi indendai ira kaambeele gumana na mavuto avyachuma, mavuto avyandale koma teto runi-iwa. Eno anjinji vyoowarucha ela maganizo vachito yomanga kachisi wa Yehova. Ndiye muchaka da m’ma 520 B.C.E., Yehova ootumiza aneneli ambin’li, Hagai na Zekariya, ira kadowe kaalimbikise. (Hag. 1:1; Zak. 1:1) Mukhanila ninoona ira aneneli anala koowalimbikisa ndithu athwala. Komave vangavirile chaka dotamangela 50, Ayudayo koofooka nawili. Ezara, unoyo ali kaswiri okopela chilamulo, ooza wu Yelusalemu kumela wu Babulo ira aze alimbikise athu a Mulungu ira ka-elenga vasogolo vyongo vyokuza lambela oona. — Eza. 7:1, 6.

3. Kodi ninakambilana mafuso aavi? (Miyambo 22:19)

³ Maulosi a Hagai na Zekariya kookami-a athu a Mulungu mundulimu ira kapitilize muroromela Yehova vevo karuni-iwaathu. Maulosi anala kanokoza nikami-a teto iyovano malambwano ira nipitilize roromela ira Yehova unokoza nikami-a vevo nigumanile iyo na mavuto. (Welengani Miyambo 22:19.) Mukhanila ninokambilana uthenga unoyo Mulungu apelekile liye zela mwa Hagai na Zekariya koma teto isazo ya Ezara, ndipo ninosomeda mafuso ala: Kodi ayuda anayo kawelele wu Yelusalemu kavwile avi kangagumanile na mavuto? Chifukwa n’ni ninafuneya pitiliza panga vyevyo Mulungu unafuna liye vathawi ineyo ninagumana iyo na mavuto? Nanga ninapange avi ira niroromelenga Yehova nagumana na mavuto?

KODI AYUDA KAVWILE AVI KANGAGUMANILE NA MAVUTO?

4-5. Chin’ni yapangi-ile Ayuda ira ka-iye inda mwatindi chito yomanga kachisi?

⁴ Ayuda kangawelele wu Yelusalemu kookaana chito injinji yoi kai-inde. Mombaraanya, aliwa koomanga guwa la sembe koma teto maziko a kachisi. (Eza. 3:1-3, 10) Koma va-anavire thawi tindi liwa looyeva. Enjedela vomanga kachisi, aliwa kafuneya teto manga nyumba diwa, lima maminda koma teto fwanyela mabanjiwa yodja. (Eza. 2:68, 70) Aliwa kooruni-iwa teto na adaniwa anayo kakozile chiwembu yoruni-a chito yomanga kachisi.— Eza. 4:1-5.

⁵ Ayudayo koovuteya teto chifukwa ya mavuto avyachuma koma teto vyandale. Ilambo iwa yalamuleliwa na umwene wa Perisiya. Koresi unoyo ali Mwene wa Perisiya angakwile mu 530 B.C.E., Kambisesi unoyo amuvolowile m’malo oowambeela kondo yofuna gonji-a Aiguputo. Vodowa wu Iguputo, asilikalae mwina koowalamula Aizarayeli ira kaava-e yodja, ma-inje koma teto vokala, vyevyo vyaenjedele mavutwiwa. Dariyo owambeela, unoyo avolowile m’malo mwa Kambisesi, angakede ambeela lamulela vookala mavuto anjinji avyandale koma teto athu oukela. Mookaikela mavuto anala mwina koopangi-a Ayudayo ira kakumbanyenga ira kanafwanyenga avi vyongo vyofuneya vamoyo. Chifukwa ya vyevi, Ayuda amo-iwa koona ira inela kayali thawi yapama yowambeela manga nawili kachisi wa Yehova. — Hag. 1:2.

6. Mogwilizana na Zakariya 4:6, 7, kodi mba mavuto amo-i aavi anayo Ayuda kagumananaathu, nanga Zekariya aalimbikisile avi?

⁶ Welengani Zakariya 4:6, 7. Enjedela va mavuto avyachuma koma teto andale, Ayuda koozuzumi-iwa. Mu 522 B.C.E., adaniwa kookwakwani-a runi-a chito yomanga nawili kachisi. Koma Zekariya oowasimikizela ira Yehova unoza a-indi-ede chito zimwae wakopolo vowakami-a ira kapitilizeve chitwiwa ngakale ira vookala mavuto. Mu 520 B.C.E., Mwene Dariyo oolamula ira kachisiyo apitilize mangiwa ndipo oopeleka ndalama koma teto athu oyi kakami-e vachitweyo. — Eza. 6:1, 6-10.

7. Kodi Ayuda anayo kawelele wu Yelusalemu kafwanyile madaliso aavi kangaambeelile ela vyevyo Mulungu unafuna liye vamalo owambeela?

⁷ Zela mwa Hagai na Zekariya, Yehova oolonjeza athwae ira unoza aakami-e ngati kana-ele chito yomanga kachisi vamalo owambeela. (Hag. 1:8, 13, 14; Zak. 1:3, 16) Kangalimbikisiwe na anenelayo ayudayo koowambeela manga nawili kachisi mu 520 B.C.E. ndipo kamari-ile chaka 5 daanakwakwane. Voi ayudayo koo-ela vyevyo Mulungu afuna liye vamalo owambeela ngakale ira koogumana na mavuto, liye oowakami-a ira kakale nae vausamwali koma teto oowava-a vyevyo kafuneathu. Vyo-arela viwa vyali vyoi aliwa koowambeela lambela Yehova mosangalala. — Eza. 6:14-16, 22.

MU-ELENGA VAMALO OWAMBEELA VYEVYO MULUNGU UNAFUNA LIYE

8. Kodi mawu ava Hagayi 2:4, kananikami-e avi ira ni-elenga maganizwi-u va vyevyo Mulungu unafuna liye? (Onani teto mawu a mpedi.)

⁸ Vevo chisauso ilukulu inaandamelaathu, pivyofuneya vinjinji ira nivwelenga lamulo loi nilaleelenga. (Maliko 13:10) Koma ninokoza vuteya ira ni-elenga maganizwi-u etene vachito yolaleela ngati athu kananiruni-a kapena ngati ninagumana na mavuto avyachuma. Ndiye kodi chin’ni inanikami-e ira ni-elenga vyongo vyokuza Umwene vamalo owambeela? Kanikaikelenga ira “Yehova wa magulu akondo audimu”b uli umbali-u. Liye unoza anikami-e napitiliza ela vyongo vyokuza Umwene vamalo owambeela. Eno kavali chifukwa yoi niovelenga. — Welengani Hagayi 2:4.

9-10. Kodi mawu a Yesu ava Mateyu 6:33, kakami-ile avi banja limo-iliwa?

⁹ Kaganizelani vyevyo vyaireele banja la Oleg na Irina, c anayo kanapanga upainiya. Kangatamile ira kadowe kakami-e upingo umo-iwa, chito yoowamalela chifukwa ya mavuto avyachuma anayo kali muilambo iwa. Ngakale ira aliwa katali vachito wathawi yotamangela chaka, koona ira Yehova unowakami-a ndipo thawi dimo-i abali na arongola koowava-a vyevyo kafuneathu. Kodi chin’ni yaakami-ile vilela? Oleg unoyo vowambeela akumbanya aongile ira: Tanganisiwa na chito yolaleela oonikami-a ira ni-elenga maganizwi-u va vyongo vyofuneya vinjinji vamoyo. Aliwa koopanga tindi mu utumiki mbali imo-iwa kafufuzanga chito.

¹⁰ Dambo limo-i kakumelanga mu utumiki koovwa ira fwiwa m’mo-iwa ooenda ulendo wa makilomita 160 za ava-a vikwama vin’li vyozaala na vyongo vyo-iyana-iyana vyeyvo aagulele liye. Oleg aongile ira: “Dambo leli noona umboni oyi Yehova koma teto abali na arongola kanoniganizela. Noosimikizela ira Yehova kana-iya atumikae ngakale vioneyanga ira katin’na tengo o-inda.” — Mat. 6:33.

11. Kodi vyongo vinaza viniendela avi na-elanga maganizwi-u va vyevyo Mulungu unafuna liye?

¹¹ Yehova unafuna ira ni-elenga maganizwi-u etene vachito yolaleela, ineyo ili yovulumucha moyo. Mogwilizana na vyevyo nionile iyo mundima 7, Hagai oolimbikisa athu a Mulungu ira kaambeele nawili chito yomanga kachisi ngati kanaayala wene maziko. Ndipo Yehova oowalonjeza ira kapanga eno unoza ‘aadalise.’ (Hag. 2:18, 19) Na-iyene Yehova unoza anidalise na-elanga vamalo owambeela chito ineyo univa-ile liye.

KODI NINAPANGE AVI IRA NIROROMELENGA VINJINJI YEHOVA?

12. Chifukwa n’ni Ezara na Ayuda anayo kakumele uukapolo kafuneya kaana iroromelo yolimba?

¹² Mu 468 B.C.E., Ezara ooenda na gulu la nambili la Ayuda vokumela wu Babulo dowa wu Yelusalemu. Ira kaende ulendola, Ezara na Ayudayo kafuneya kaana iroromelo yolimba. Aliwa kafuneya vira m’miseu doopi-a, kangatukulile golide na siliva oinjiva unoyo apelekiwe ira adowe akami-e vachito yomanga kachisi. Vyevi vyookoza pangi-a ira athu achiwembu kaaukele. (Eza. 7:12-16; 8:31) Enjedela vevo, aliwa koozindikila ira wu Yerusalemu kawali otetezeya. Mumzindamo kamwali athu anjnji ndipo mpanda na magetiwa vyafuneela sakaediwa. Kodi ninafunjede n’ni wa Ezara vakhani yororomela vinjinji Yehova?

13. Kodi Ezara apangile n’ni ira aroromelenga vinjinji Yehova? (Onani teto mawu a mpedi.)

¹³ Ezara ali angaonile Yehova akami-anga athwae vathawi ya mavuto. Mu 484 B.C.E., Ezara mwina akala wu Babulo vevo Mwene Ahasiwero alamulile liye Ayuda etene mu umwene wa Perisiya ira kaphiwe. (Est. 3:7, 13-15) Vathawiyo moyo wa Ezara wali vangozi. Vingaireile eno, Ayuda “muvigawo vyetene” koowambeela ula koma teto sala dja vovepa Yehova ira aasogolele. (Est. 9:1, 2) Kodi munaganiza ira Ezara na Ayuda afwae kavwile avi vyongo vingachenjile chifukwa ya chiwembu ineyo yakoziwe? (Est. 4:3) Vyevyo aonile liye vathawiyo vyoomukami-a kozeela mavuto anayo agumanilena liye usogolo, ndipo mwina vyoomukami-a roromela vinjinji ira Yehova unoteteza athawae.d

14. Kodi murongola m’mo-iwa afunjedilevo n’ni angaonile mwemo Yehova amukami-ele liye vathawi ya mavuto?

¹⁴ Yehova anikami-a vathawi ya mavuto ninowambeela muroromela vinjinji. Isazo vakhanila ngu Anastasia unoyo unakala wu Eastern Europe. Liye oo-iya chito ineyo a-inda liye ira kimupangi-e volowela ndale. Anastasia aongile ira: “Ndali nda-anakalevo o-okaana ndalama vamoywanga wetene. Ndoo-iya khaniyo m’mandani mwa Yehova ndipo ndo-oona andisamalelanga mwachikondi. Ndaza ndikala ira kandili vachito kandinaza ndiova iliyetene.” Ngati Babanga waudimu unandisamalela vathawiila, unoza andisamalele teto usogolo.

15. Kodi chin’ni yamukami-ile Ezara ira aroromelengave Yehova? (Ezara 7:27, 28)

¹⁵ Ezara oowona Yehova amusamalelanga vamoywae. Ganizela thawi ineyo Yehova amukami-ilevo liye vamoywae oomukami-a Ezara ira amuroromelenga vinjinji. Liye aongile ira “ndanda la Yehova Mulungwanga loondikami-a.” (Welengani Ezara 7:27, 28.) Ezara aongile mawu anala maulendo 6 m’Buku la m’Baibulo lelo linaiziweya na zina lae.— Eza. 7:6, 9; 8:18, 22, 31.

16. Kodi pivathawi iivi vevo ninaone iyo Yehova anikami-anga vamoywi-u? (Onani teto ithuzithuzi.)

¹⁶ Yehova unokoza nikami-a nagumana na mavuto. Mwaisazo, navepanga abwani-u uchito ira nidowe nafwanyeye usonkano wachigawo kapena naavepanga thawi yoi nafwanyeyenga vamisonkano dapingo, ninomuva-a mpata Yehova oyi anikami-e ndipo ninokoza dabwa na mwemo vyongo vinaendeleathu. Vyera eno ninowambeela muroromela vinjinji Yehova.

17. Kodi Ezara atonyi-edile avi ira ali ororomeleya angagumanile na mavuto? (Onani ithuzithuzi yavatakuru lowambeela.)

¹⁷ Ezara ali oviyevi-a ndipo oovepa Yehova ira amukami-e. Thawi iliyetene ineyo Ezara upanikizeile liye vinjinji chifukwa ya maudindwae, liye oopempela wa Yehova moviyevi-a. (Eza. 8:21-23; 9:3-5) Chifukwa ya vyevi athu amo-iwa kookala ofunechecha mukami-a koma teto sazi-eda iroromelo yae. (Eza. 10:1-4) Naona ira ninokumbanyela vya mwemo ninafwanyelenga iyo vyongo vyofuneya vamoyo kapena mwemo ninatetezele iyo banja li-u, nipempelenga wa Yehova ndipo kanikaikelenga ira unonisomeda.

18. Kodi chin’ni inanikami-e ira niroromelenga vinjinji Yehova?

¹⁸ Nakala oviyevi-a nololanga Yehova koma teto Akiristu afwi-u ira kanikami-e ninoza niambeele muroromela vinjinji Mulungu. Erika, unoyo un’na a-ima aralu oopitilizave roromela Yehova ngakale vevo agumanile liye na mavuto alukulu. Wathawi yoyeva, liye oobala mwana kutatiya koma teto mamunae ootatiya. Vofotokoza vyevyo vyamuireelevi liye eere: “Muthu kunaiziwe mwemo Yehova unaukami-edele liye, chifukwa liye unoukami-a mundila yoi kawaiembekezela. Ndizindikila ira liye oosomeda anjinji mwa mapempelwanga zela m’mawu anayo afwanga kandiwandelaathu koma teto vyevyo kandipangelaathu. Ndaafotokozelanga afwanga mwemo ndinavwela miyo vinokala vyo-orucha ira kandikami-e.”

PITILIZANI ROROMELA YEHOVA MPAKANA MAPETO

19-20. Kodi ninafunjedavo n’ni wa Ayuda anayo katawelele wu Yerusalemu?

¹⁹ Ninokoza funjeda teto likundo lofuneya wa Ayuda anayo katawelele wu Yelusalemu. Amo-iwa katawande panga vinjinji chifukwa ya ukalamba, marenda alukulu kapena teto udindo osamalela banja. Ngakale vyali eno, aliwa koopeleka na murima wetene vyongo vyokami-a Ayuda anayo kawelele wu Yelusalemu. (Eza. 1:5, 6) Vangavirile chaka 19, Ayuda anayo ka-alile wu Babulo koopitilizave tumiza mphaso doi didowe dakami-e afwiwa wu Yelusalemu. — Zak. 6:10.

²⁰ Ngakale ira kaninawande panga vinjinji votumikela Mulungu kanikaikelenga ira liye unoyamikela vyevyo ninakwakwani-e iyo panga ira nimusangalase. Kodi ninaiziwa avi vyevi? Muthawi ya Zekariya, Yehova oomuwandela mnenelila ira apange chisoti ya imwene vo-indi-eda chito golide na siliva unoyo Ayuda anayo ka-alile wu Babulo kamutumizileathu. (Zak. 6:11) Chisoti yaimweneyo yali yoi ‘iyaumbuchenga’ vya vyongo vyevyo kapelekileathu mofunechecha. (Zak. 6:14) Nikale osimikiza ira Yehova kanaza adiwala vyevyo ninapanga iyo mwatindi vomutumikela ngakale vevo ninagumana iyo na mavuto.— Aheb. 6:10.

21. Kodi chin’ni inanikami-e ira nikalengave olimba murima naganizela vyausogolo?

²¹ Kai vyoira fuka ira ninopitiliza gumana na mavuto malambo omari-ala ndipo mwina vyongo vinerenga takala vinjinji. (2 Tim. 3:1, 13) Koma kaninafuneya kumbanya vinjinji. Umbuwelani vyevyo Yehova aawandelile liye athwae m’malambo a Hagai. Liye eere: “Miyo ndili nanyo . . . kamuove.” (Hag. 2:4, 5) Na-iyene kanikaikelenga ira Yehova unoza akale na iyo napanganga vyevyo unafuna liye. Na-arelanga vyevyo nifunjedile iyo m’maulosi a Hagai na Zekariya koma teto va isazo ya Ezara, kaninaza ni-iya roromela Yehova ngakale ningagumanile na mavuto oyi avi usogolo.