Amalifalensi Agha Ubumi Bwitu Ubwachikilisitu nu Bulumbilili Akabuku aka Nkhomano
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
SEPUTEMBALA 1-7
AMAZYU GHA CHALA BUKABI ISYA MBUPINGAMU 29
Mukane Ivimanyisyo ni Myambo yo Yitakukolelana ni fundo zya mu Bayibolo
wp16.06-TB 6, ibokosi
Mboniwoni Izo Zikuvumbura Awo Ŵakukhala Kuchanya
Ŵanthu mamiliyoni ghanandi mazuŵa ghano ŵakopa chomene mizimu yiheni lekani ŵakuchita vyamasalamusi. Ntheura ŵakuŵa na nyanga, vizimba, mphiyi, mikanda, na vinthumwa ndipo ŵanyake ŵakutemera kuti ŵajivikilire. Kweni imwe mukwenera yayi kuchitako vinthu ivi kuti mujivikilire. Baibolo likuyowoya mazgu ghakukhozga pa nkhani iyi, likuti: “Maso gha Yehova ghakulaŵiska uku na uku mu charu chose kuti walongore nkhongono zake pa awo mitima yawo njakufikapo kwa iyo.” (2 Midauko 16:9) Chiuta waunenesko, Yehova, ngwankhongono chomene kuluska Satana ndipo wangamuvikilirani usange mukumugomezga.
Kuti Yehova wamuvikilirani, mukwenera kusambira na kuchita ivyo iyo wakukhumba. Mwachiyelezgero, Ŵakhristu ŵakwambilira awo ŵakachitanga vyamasalamusi ku Efeso, ŵakawunjika mabuku ghawo na kughawotcha. (Milimo 19:19, 20) Mwakuyana waka, namwe kuti Yehova wamuvikilirani mukwenera kotcha chilichose chakukhwaskana na masalamusi kwali ni nyanga, vizimba, mphiyi, mikanda, mabuku ghavyamasalamusi na vinthumwa.
w19.04-TB 17 ¶13
Khozgerani Unenesko Wakukhwaskana na Nyifwa
13 Para mukumanya makora yayi umo mungachitira na mitheto yinyake, lombani Yehova kuti wamupani vinjeru. (Ŵazgani Yakobe 1:5.) Pamanyuma penjani fundo mu mabuku ghithu. Para mukuwona kuti ntchakwenelera, fumbani ŵalara mu mpingo winu. Ŵamuphaliraninge vyakuti muchite yayi, kweni ŵamulongoraninge fundo zakovwira za mu Baibolo, nga izo zili mu nkhani iyi. Para mwachita nthena, ‘mukuzgoŵezga nkhongono zinu zakamanyiro,’ ndipo nkhongono izi zimovwiraninge “kupambaniska pakati pa chiwemi na chiheni.”—Heb. 5:14.
w18.11-TB 11 ¶12
“Nendenge mu Unenesko Winu”
12 Maluso na mitheto iyo yikususkana na Malemba. Ŵamumbumba yithu, awo tikugwira nawo ntchito, na awo tikusambira nawo sukulu ŵangatichichizga kuti tichitirenge nawo lumoza vikondwelero vya mu charu. Kasi tingachita wuli kuti tileke kuchitako mitheto na maholide agho ghakuleka kuchindika Yehova? Nyengo zose tikwenera kukumbuka umo Yehova wakuwonera maluso na maholide agha. Ntchakovwira kuweleramo mu mabuku ghithu fundo zakulongosora umo maholide ghakutchuka ghakayambira. Para tikujikumbuska vifukwa vya mu Malemba ivyo tikulekera kuchitako maholide agha, tikukhorwa kuti tikwenda mu nthowa ‘yakuzomerezgeka kwa Fumu’ (Efe. 5:10) Para tikugomezga Yehova na Mazgu ghake, agho mbunenesko, tivikilirikenge kuti tileke “kopa ŵanthu.”—Zinth. 29:25.
Vyo Twamanyila
it “Flattery” ¶1
‘Ubuzimbuli’
Ubuzimbuli ko kunena ivinthu ivyabumyasi pamo ukumupala umunthu umwapamwanyamwanya. Ivi vikulangizya ukuti umunthu wakwighana loli pabumalilo akwinangila mwene. Sona umunthu umuzimbuli akulonda abalyele abamwabo amasuku pamutu ukuti umwene abonekaghe ngati wakulimbikila ukuti abanthu bamupalaghe. Ivi vikupangisya ukuti umunthu awile muchipingo. (Mbupi. 29.5) Nanthi umunthu akubomba ivinthu umwabuzimbuli atakulangizya amahala aghakufuma kumwanya; loli akulangizya amahala agha kuchisu, gho kokwighana, ukusalila muchimanyani sona ubuzimbuli. (Yako. 3.17) Ukunena ubumyasi, ubuzimbuli sona ukumupala umunthu umwabuzimbuli, vyosi ivi vitakumuhobosya u Chala.—2 Koli. 1.12; Gala. 1.10; Efe. 4.25; Kolo. 3.9; Ubuvu. 21.8.
SEPUTEMBALA 8-14
AMAZYU GHA CHALA BUKABI ISYA MBUPINGAMU 30
“Mutakamphe Ubupina Pamo Ubukabi”
w18.01-TB 24-25 ¶10-12
Ntchitemwa Wuli Icho Chingatovwira Kuŵa Ŵakukondwa Zanadi?
10 Tose tikukhumba ndalama. Yingativikilira pa vinthu vinyake. (Muph. 7:12) Kweni kasi munthu uyo wali na ndalama zakugulira waka vyakukhumbikwa vya zuŵa na zuŵa wangaŵa wakukondwa? Enya. (Ŵerengani Mupharazgi 5:12.) Aguri mwana wa Yake wakati: “Munganipanga ukavu chara nesi usambazi. Lekani nirye waka chakurya icho napika.” Tingapulikiska chifukwa icho wakalombera kuti waleke kuŵa mukavu chomene. Iyo wakalongosora kuti wakakhumbanga yayi kuti wayezgeke na kwiba chifukwa munkhungu wakukwiyiska Chiuta. Kweni chifukwa wuli wakalomba kuti waleke kuŵa musambazi? Iyo wakalemba kuti: “Mwakuti nileke kukhuta na kumukanani, kuyowoya kuti: ‘Yehova ni njani?’” (Zinth. 30:8, 9) Mukwenera kuti mukumanya ŵanthu ŵanyake awo ŵakugomezga chomene ndalama m’malo mwa Chiuta.
11 Awo ŵakutemwa chomene ndalama ŵangakondweska yayi Chiuta. Yesu wakati: “Palije uyo wangateŵetera nga ni muzga wa mabwana ghaŵiri, chifukwa panji watinkhenge yumoza na kutemwa munyake, panji wademelerenge kwa yumoza na kuyuyura munyake. Vingachitika yayi kuti pa nyengo yimoza muŵe ŵazga ŵa Chiuta na Usambazi.” Wakayowoyaso kuti: “Lekani kujiŵikira usambazi pa charu chapasi, apo vidoyo na mlosko vikunanga, ndiposo apo ŵankhungu ŵakugumura na kwiba. Kweni mujiŵikire usambazi kuchanya, uko nanga ni vidoyo panji mlosko vikunanga chara, ndiposo uko ŵankhungu ŵakugumura na kwiba chara.”—Mat. 6:19, 20, 24.
12 Ŵanandi ŵawona kuti umoyo wambura kukhumba vinandi waŵawovwira kuti ŵaŵe ŵakukondwa kweniso kuti ŵaŵe na nyengo yinandi ya kuteŵetera Yehova. Jack, uyo wakukhala ku United States, wakaguliska nyumba yake yikuru na bizinesi yake chifukwa wakamanya kuti para wachita nthena chiŵenge chipusu kuti wachite upayiniya na muwoli wake. Iyo wakalongosora kuti: “Chikaŵa chipusu yayi kuti tiguliske nyumba yithu yakutowa na malo ghithu. Kweni kanandi nkhizanga pa nyumba uku nakhuŵara chifukwa cha ivyo vikachitikanga ku ntchito. Muwoli wane wakaŵa mupayiniya wanyengozose, ndipo nyengo zose wakaŵanga wakukondwa. Wakatemwanga kuyowoya kuti, ‘Nili na bwana muwemi chomene kuluska mabwana ghose.’ Pakuti sono nane nkhuchita upayiniya, tose tikugwira ntchito kwa Munthu yumoza, Yehova.”
w87-CN 5/15 30 ¶8
Opani Yehova ndipo Mudzakhala Achimwemwe
◆ 30:15, 16—Kodi ndi iti yomwe iri nsonga ya zitsanzo zimenezi?
Zimachitira chitsanzo kusakwaniritsidwa kwa umbombo. Misundu imazikwaniritsa yokha ndi mwazi, monga mmenedi munthu wa umbombo nthawi zonse amafuna ndalama kapena mphamvu. Mofananamo, Manda sakwaniritsidwa, koma amakhala otseguka kulandira mikhole yambiri ya imfa. Mimba yosabala ‘imalirira’ ana (Genesis 30:1) Dziko louma limamwa madzi a mvula ndipo mwamsanga limawonekanso louma. Ndipo moto womwe watha zinthu zimene zaponyedwa pa iwo, umadzutsa malawi amene amayatsanso zina zomwe zingagwire moto mwamsanga zimene ziri pafupi. Ndi mmene ziriri ndi munthu waumbombo. Koma awo otsogozedwa ndi nzeru ya umulungu sakalipitsidwa kosathandi umbombo wotero.
w11-TB 6/1 10 ¶4
Umo Mungagwiliskira Nchito Ndalama Mwakuyana na Umo Mukusangira
Sungani ndalama pambere mundagure cinthu. Nangauli ŵanyake ŵangawona nga ni vyacikale, kweni nchamahara comene kusunga ndalama zakugulira cinthu cifukwa kukovwira kuti muleke kujicemera dala masuzgo. Kucita nthena kukovwira kuti muleke kunjira mu ngongoli ndiposo kugura vinthu mwakudura comene cifukwa cakuti mwatora pa ngongoli. Mu Baibolo, nyerere yikuyowoyeka kuti ‘njavinjeru’ cifukwa yikusunga “viryo vyake mu vuna” kuti yizakarye kunthazi.—Zintharika 6:6-8; 30:24, 25.
Tubukilile Ukuba Mulendo wa Yehova kwa Bwila na Bwila!
18 Chiza sana ukwifufuza umwakuti tumanye mo tukwenezya indalama. Mwilalusye ukuti: ‘Ka akabalilo kosi nkwinong’onela bulo ivya ndalama na vyo ningaghula?’ Nanti nakopa indalama, ka nkukaba ukunyosya nu kwinong’ona ukuti umuntu yo akankopezya atakuzilonda pa kabalilo aka? Nkimba nanti naba ni ndalama, nkwiyennya ukuti ne wapamwanya sana umwakuti chikuba chipala ukubatulako abanji? Ka nkubalonga abakamu na bayemba ukuti bakughana ivintu ivyakumubili ichifukwa chakuti bali ni ndalama? Ka nkuba pabumanyani na bantu abakabi nu kulangizya ukuti ntangaba pabumanyani na bantu bo bapina?’ Tuli nu lusako ulwakuba balendo ba Yehova. Tungalufighilila ulusako ulu umwakubukilila ukuba nu moyo uwakusita ukughana nkani indalama. Nanti tungabomba bunubu u Yehova atakwiza pakututaghapo nalumo!—Belenga Aba Hebeli 13.5.
Vyo Twamanyila
w09-TB 4/15 17 ¶11-13
Cilengiwa Cikuvumbura Vinjeru vya Yehova
11 Mbira ya mu malibwe nayo nkhanyama kacoko ako kangatisambizga vinthu vyakovwira. (Ŵazgani Zintharika 30:26.) Yikuyana na kalulu mu ukuru, ndipo yili na makutu na malundi ghafupi. Mbira yikukhala m’malo gha malibwe. Yikuŵa yakuvikilirika cifukwa cakuti maso ghake ghakulaŵiska patali ndiposo yikukhala mu makululu na mu mphako za mu malibwe. Yili kulengeka na mahara ghakuti yikhalenge lumoza na zinyake nyengo zose, ico cikupangiska kuti yiŵe yakuvikilirika kweniso yithukirenge pa nyengo yakuzizima.
12 Kasi tikusambirako vici ku mbira ya mu malibwe? Sambiro lakwamba ndakuti, nyengo zose yikuŵa yakuvikilirika. Vili nthena cifukwa cakuti yikuwona patali, ndipo yikukhala pafupi na makululu ndiposo mphako mwakuti yibisamenge para yawona cilwani. Mwakuyana waka, nase tikwenera kuŵa maso mwauzimu kuti tiwonenge vilwani ivyo vili mu caru ca Satana. Mpositole Petrosi wakaphalira Ŵakhristu kuti: “Sungilirani maghanoghano ghinu, muŵe maso. Mulwani winu, Dyabulosi wakuyingayinga nga ni nkhalamu yakuwuluma, wakukhumba kumilimitizga yunji.” (1 Pet. 5:8) Apo wakaŵa pa caru capasi, Yesu wakaŵanga maso nyengo zose cifukwa Satana wakayezgayezganga kuti Yesu wagalukire Ciuta. (Mat. 4:1-11) Yesu wakalongora ciyelezgero ciwemi ku ŵalondezgi ŵake.
13 Kugwiliskira nchito civikiliro cauzimu ico Yehova wakupeleka ni nthowa yimoza iyo yingatovwira kuŵa maso. Tikwenera cara kuyuyura kusambira Mazgu gha Ciuta na kusangika pa maungano gha Cikhristu. (Luka 4:4; Heb. 10:24, 25) Kweniso, nga ni umo mbira ya mu malibwe yikukhalira makora mu umoza na zinyake, nase tikwenera kuŵira lumoza na ŵabali ndiposo ŵadumbu ŵithu mwakuti “paŵe kukhwimiskana.” (Rom. 1:12) Para tikulondezga ivi Yehova wakutivikilira, ndipo tikulongora kuti tikukolerana na Davide uyo wakalemba kuti: “Yehova ndiye jalawe lane, na linga lane, ndiposo na muthaski wane; ndiye Ciuta wane na nkhongono zane, mwa Iye muli mphokwa wane.”—Sal. 18:2.
SEPUTEMBALA 15-21
AMAZYU GHA CHALA BUKABI ISYA MBUPINGAMU 31
Nkhimba Tungamanyilako Choni kwa Mama yo Akumupa Umwana Wache Ubulongozi
w11-CN 2/1 19 ¶7-8
Muziphunzitsa Ana Anu Makhalidwe Abwino
Ndi bwinodi kuti makolo azichenjeza ana awo nkhani zokhudza kugonana. (1 Akorinto 6:18; Yakobo 1:14, 15) Komabe Baibulo limanena kuti kugonana ndi mphatso yochokera kwa Mulungu, osati msampha wa Satana. (Miyambo 5:18, 19; Nyimbo ya Solomo 1:2) Choncho kuuza ana anu achinyamata zoipa zokhazokha zokhudza kugonana kungachititse kuti aziganiza molakwa za nkhaniyi komanso mosagwirizana ndi Malemba. Mtsikana wina wa ku France dzina lake Corrina ananena kuti: “Makolo anga akafuna kunena nkhani zokhudza kugonana, ankangonena za kuipa kwa chiwerewere ndipo zimenezi zinandichititsa kuganiza kuti kugonana ndi koipa nthawi zonse.”
Onetsetsani kuti mwauza ana anu mbali zonse zokhudza kugonana. Mayi wina wa ku Mexico, dzina lake Nadia, ananena kuti: “Pokambirana ndi ana anga nkhani zokhudza kugonana, nthawi zonse ndimawauza kuti kugonana ndi kwabwino chifukwa ndi mmene tinalengedwera. Yehova Mulungu anakonza zoti anthu azigonana ndiponso azisangalala. Koma ndimawauzanso kuti anthu okwatirana okha ndi amene ayenera kugonana. Ndimawauza kuti munthu angasangalale ngati akutsatira dongosolo la Yehova pa nkhaniyi kapena akhoza kupeza mavuto ngati sanatsatire dongosolo limeneli.”
ijwhf-TB inkhani 4 ¶11-13
Kudumbiskana na Ŵana Nkhani ya Moŵa
Yambani ndimwe kuyowoya nkhani iyi. Mupapi munyake wa ku Britain zina lake Mark wakati: “Nyengo zinyake ŵana ŵakutimbanizgika pa nkhani ya moŵa. Zuŵa linyake nkhafumba mwana wane wa vyaka 8 usange ntchiwemi kumwa moŵa panji yayi. Nkhazikira apo tikachezganga nkhani iyi, ndipo ivi vikawovwira kuti wafwatuke pakuyowoya maghanoghano ghake.”
Ŵana ŵinu ŵangayipulikiska makora nkhani ya moŵa para mukudumbiskana nawo mwakuwerezgawerezga. Kuyana na msinkhu wa mwana winu, pa nyengo iyo mukudumbiskana nkhani ya moŵa mungayowoyaso uheni wa moŵa para wakwenda pa msewu, na pa nkhani ya kugonana.
Muŵe na nkharo yiwemi. Ŵana ŵali nga sipanji, iwo ŵakutolera ivyo ŵakuwona. Kafukufuku wakulongora kuti kanandi ŵana ŵakutolera ivyo ŵapapi ŵakuchita. Usange imwe mukumwa moŵa kuti mujipulikeko makora panji kuti muchimbire masuzgo, manyani kuti mwana winu wasambirenge kuti ntchiwemi kumwa moŵa para wakumana na suzgo. Ŵani mupapi muwemi. Woneseskani kuti imwe mukumwa moŵa mwambura kujumphizga.
g17.6-TB 9 ¶5
Sambizgani Ŵana Kuŵa Ŵakujiyuyura
Ŵachiskani kuti ŵapelekenge. Ŵawovwirani kumanya kuti “uyo wakupeleka wakukondwa chomene kuluska uyo wakupokera.” (Milimo 20:35) Mwawuli? Panji mungalemba mazina gha ŵanthu awo ŵangakhumbikwira wovwiri wa ndalama ya thirasipoti, kuŵanozgera ivyo vyanangika panji kukaŵagulira vinthu. Pakukawovwira ŵanthu aŵa, mungalutira lumoza na mwana winu. Movwirani mwana winu kuwona umo mukukondwera para mukupeleka panji kovwira ŵanji. Para mungachita ivi, ndikuti mwana winu mungamovwira kuŵa wakuyuyura kwizira mu ivyo mukuchita.—Fundo ya mu Baibolo: Luka 6:38.
Vyo Twamanyila
w92-CN 11/1 11 ¶7-8
Maphunziro m’Nthaŵi za m’Baibulo
7 Mu Israyeli, ana anaphunzitsidwa kuyambira pamsinkhu waung’ono kwambiri ndi onse aŵiri atate ndi amayi. (Deuteronomo 11:18, 19; Miyambo 1:8; 31:26) Mu Dictionnaire de la Bible la Chifalansa, katswiri wa Baibulo E. Mangenot analemba kuti: “Atangoyamba kumene kulankhula, mwana anaphunzira ndime zochepa za Chilamulo. Amayi wake anabwereza vesi; pamene analidziŵa, anamupatsa vesi lina. Pambuyo pake, lemba lolembedwa la mavesi amene anakhoza kuwatchula pamtima anapatsidwa kwa anawo. Motero, anaphunzitsidwa kuŵerenga, ndipo pamene anakula, anapitiriza malangizo awo achipembedzo mwa kuŵerenga ndi kusinkhasinkha pa lamulo la Ambuye.”
8 Zimenezi zikusonyeza kuti njira yakuphunzitsa yaikulu yogwiritsidwa ntchito inali yakuloŵeza zinthu pamtima. Zinthu zophunziridwa ponena za malamulo a Yehova ndi zochita zake ndi anthu ake zinafunikira kuloŵa mu mtima. (Deuteronomo 6:6, 7) Zinafunikira kulingaliridwa. (Salmo 77:11, 12) Kuthandiza achichepere ndi akulu kuloŵeza, njira zosiyanasiyana zolowezera zinagwiritsidwa ntchito. Zimenezi zinaphatikizapo malembo a alifabeti, mavesi otsatizana m’salmo oyamba ndi chilembo chosiyana, mu ndandanda ya alifabeti (monga ngati Miyambo 31:10-31, NW); mawu oyamba ndi chilembo chofanana kapena akamvekedwe kofanana; ndi kagwiritsiridwe ka ziŵerengelo, monga zotchulidwa m’theka lomalizira la Miyambo chaputala 30. Mokondweretsa, Kalenda ya Gezer, imodzi ya zitsanzo zakale kwambiri za zolembedwa Zachihebri, imalingaliridwa ndi akatswiri ena kukhala zolembedwa zoloŵeza za mwana wa sukulu.
SEPUTEMBALA 22-28
AMAZYU GHA CHALA BUKABI UNDUMBILILI 1–2
Mubukilile Ukumanyisya Abachinyamata
w17.01-TB 27-28 ¶3-4
“Vinthu Ivi Uvipeleke ku Ŵanthu Ŵakugomezgeka”
3 Taŵanandi tikuyitemwa ntchito yithu ndipo tingatemwa kuti tilutilirenge waka kuyigwira. Kweni chachitima ntchakuti kufuma waka mu nyengo ya Adamu, ŵanthu ŵakuchekura na kufwa, ndipo pakwiza ŵanyake. (Muph. 1:4) Mazuŵa ghano, Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakusangana na masuzgo chifukwa cha uchekuru na nyifwa. Ntchito ya ŵanthu ŵa Yehova yikukura chomene ndipo yikukhumba vinandi. Apo tikwamba kuchita milimo yinyake, tikwenera kusambira umo ntchito iyo yikwendera. Kanandi tikugwiliskira ntchito vinthu panji makina ghaphya. Kanandi makina ghakusuzga kughasambira. Ŵabali ŵanyake ŵachekuru panji ŵalara msinkhu, vingaŵasuzga kusambira vinthu vyasono. (Luka 5:39) Nanga ŵabali aŵa ŵangasambira kugwiliskira ntchito vinthu ivi, kweni ŵachinyamata mbankhongono kuluska iwo. (Zinth. 20:29) Pa chifukwa ichi, ntchamahara kuti ŵawovwirenge ŵachinyamata kuti ŵazakachite milimo yawo munthazi.—Ŵerengani Salimo 71:18.
4 Nyengo zinyake awo ŵali na maudindo vingaŵasuzga kulekera ŵachinyamata. Ŵanyake ŵakopa kuti ŵangaluza udindo uwo ŵakutemwa. Ŵanyake ŵakopa kuti para ŵalongozgenge mbanyake, vinthu vyendenge makora yayi. Kweni ŵanyake ŵangaghanaghana kuti ŵalije nyengo yakusambizgira ŵanyawo. Ŵanyamata ŵakwenera kuchimbilira yayi para ŵandapike uteŵeti.
Vyo Twamanyila
it “Ecclesiastes” ¶1
‘Umulumbilili’
Mu Chihebeli izina lyakuti Qo·heʹleth (likung’anamula ‘Umulumbilili; Ukubunganika; Ukwitizya’) likulingannya akiza ubundindo bo umwene akabanga nabo pakuwa we mwene wa Izilayeli. (Ndumbi. 1.1, 12) Bukabanga bundindo ubwa mwene ukubunganika abanthu ba Chala ukuti babukilile ukuba basubaliwa kwa Chala sona kwa Mwene wabo uwa bwanaloli. (1Ki 8:1-5, 41-43, 66) Pa chifukwa ichi, napo umwene akabanga mwiza pamo akabanga mubibi ku Baizilayeli vikasendelanga nanthi akutangilila uluko ulu ukumwiputa u Yehova pamo hagha. (2Ki 16:1-4; 18:1-6) Umulumbilili u Solomoni akaba ukuti abunganika kale Abaizilayeli, abamanyani babo sona nabalendo ku tempile. U Solomoni akabunganikagha abanthu ba Chala umwakubakumbusya ukuti baleke ukubomba ivinthu ivibibi vyo ichisu chikamanyisyanga loli ukuti babukilile ukuba basubaliwa kwa Chala yo abene bakipelekako. Izina lyo balibombezizye mu Bayibolo ilya Chingelezi ilyakuti Qo·heʹleth likang’anamuliwa ukufuma mu masimbo agha Chigiliki aghabwandilo, izina ili likwitiziwa ukuti, Ek·kle·si·a·stesʹ (Undumbilili), ukung’anamula ukuti ‘umunthu yo akubunganika abanthu (ukubunganika; ukwitizya).’
SEPUTEMBALA 29 –OKUTOBALA 5
AMAZYU GHA CHALA BUKABI UNDUMBILILI 3–4
Mughomye Ichingwe cho Chiposiwe Nikhusa Zitatu
ijwhf-TB inkhani 10 ¶2-8
How to Keep Technology in Its Place
● Tekinoloje yingawovwira nthengwa yinu usange mukuyigwiliskira ntchito makora. Mwachiyelezgero, mfumu na muwoli ŵangayowoyeskana usange munyake wali kutali.
“Mfumu panji muwoli winu wangajipulika makora usange mungamulembera kameseji kakuti ‘nkhukutemwa’ panji ‘nkhughanaghana waka vya iwe.’”—Jonathan..
● Tekinoloje yingatimbanizga nthengwa yinu para mukuleka kuyigwiliskira ntchito mwakwenelera. Mwachiyelezgero, ŵakutorana ŵanyake ŵakumalira nyengo yinandi pa foni panji pa tabuleti, ndipo ivi vikupangiska kuti ŵaŵavye nyengo yakuchezgera na munyawo.
“Nkhuwona kuti nyengo zinandi mfumu wane wakatondekanga kuchezga nane chifukwa nkhasuŵiliranga foni.”—Julissa.
● Ŵakutorana ŵanyake ŵakuti ŵangakwaniska kuchita vinthu viŵiri pa nyengo yimoza, kuchezga na mfumu panji muwoli wawo na kuchitaso vinyake pa foni. Kweni kaswiri munyake wakuwona umo ŵanthu ŵakukhalira, Sherry Turkle, wakuti “uwu mbutesi ukuru chomene!” Para munthu wakuchita vinthu viŵiri panyengo yimoza, vikulongosoka yayi. Sherry Turkle wakuyowoyaso kuti “para munthu wakuchita vinandi panyengo yimoza, pakuŵavya chamahara icho chikuchitika.”
“Nkhukondwa chomene para nkhuchezga na mfumu wane, kweni vikuniŵinya para wakuchitaso vinthu vinyake pa foni uku wakuchezga na ine. Ivi vikulongora kuti foni ndiyo njakuzirwa chomene kwa iyo kuluska ine.”—Sarah.
Fundo yikuru: Tekinoloje yingakhozga panji kutimbanizga nthengwa yinu
‘Ndimi iya Ya’ Yibukilile Ukwaka
12 Ka imbumba zingayezya buli-buli u Akwila nu Pulisika? Inong’onela ivintu ivyinji vyo umwe nu wamwinyu uwa mu sendwa mukulondiwa ukubomba. Ka pali imbombo yimo yo mungabombela poka mumalo mwakuti aliwesi abombaghe paweka? Umwakufwanikizya, u Akwila nu Pulisika bakalumbililagha poka. Ka numwe mungapanga indondomeko iyakuti mubombaghe bunubu? U Akwila nu Pulisika bakabombelagha poka imbombo. Nanti umwe nu wamwinyu uwa mu sendwa mutakubomba imbombo iyakuyana, ka mungasala ukuti imbombo izya panyumba mubombelaghe poka? (Ndumbi. 4.9) Nanti mukwavwana pakubomba imbombo, vingabavwa ukuti mukolelanaghe nu kuba nu lusako ulwakunenezannya. U Robert nu Linda bikala mu sendwa imyaka iyakupululila 50. U Robert akanena ukuti: “Ukunena ubwanaloli, tutakwagha akabalilo akakukwana akakuhobokela poka. Loli nanti une nkusuka imbale po umuchi wane akupuputa pamo nanti une nkunyunkulila amaluba pazi sona umuchi wane wepe iza pazi nu kwanda ukwavwana imbombo, nkuba ne wakuhoboka hee. Nanti tukubombela poka ivintu, vikutwavwa ukuti aliwesi iyivwanje ukuti ali papipi nu wamwabo. Nanti twabomba bunubu ulughano lwitu lukubukilila ukukula.”
13 Mukumbukilaghe ukuti ukuba bulo poka vitangapangisya ukuti mube mwe bakukolelana. Umukolo yumo uwa ku Brazil akanena ukuti: “Amasiku ghano, ichifukwa chakuti aliwesi akuba wakutangwanika sana, chingaba chipepe ukwinong’ona ukuti tukuba na kabalilo akakwangalila poka ichifukwa chakuti tukwikala munyumba yoka. Nkamanya ukuti tukulondiwa ukubomba ivyinji ukuchila ukwikala bulo poka. Nkalondiwanga ukumupa umulume wane ivintu vyo akalondiwanga.” Ennya vyo u Bruno nu muchi wache u Tays, bakabombagha ukuti benelezye ukuti aliwesi akumwinong’onela uwamwabo. U Bruno akanena ukuti pakabalilo ko twebosi tutatangwanikite, tukughabika amafoni ghitu kubutali nu kuhoboka nakabalilo ko tuli nako.”
14 Ka mungabomba ichoni nanti mutakwagha akabalilo akakwangalila poka nu wamwinyu uwa mu sendwa? Akabalilo kamo mungaghana ivintu ivyakupambana pamo mungakalalizannya. Nkimba mungabomba ichoni? Kumbukila ichipembo icha moto cho twachitambula kubwandilo. Nanti mwapemba bulo umoto ghutakwanda nu kwaka nkani pakabalilo kanako. Ukuti wake nkani mukulondiwa ukuti mubukilile ukubikapo inkwi. Umwakuyana bulo, ka mutanganda ukupatula akabalilo akanandi bulo isiku lililyosi akakwangalila poka? Mwenelezye ukuti mukubomba ivintu vyo mwebosi mungahoboka navyo, mutakabombaghe ivintu vyo vingapangisya ukuti uwamwinyu akalale. (Yako. 3.18) Nanti munganda nu kubomba ivintu ivinandi bulo, muzukwennya ukuti ulughano lwinyu lwanda sona pakukula.
‘Ndimi iya Ya’ Yibukilile Ukwaka
3 Ukuti ‘ndimi iya Ya’ yibukilile ukwaka, umulume nu muchi bosi babaghiye ukubukilila ukubombapo zimo ukuti baghomye ubumanyani bwabo nu Yehova. Ka ukughomya ubumanyani bwabo nu Yehova kungavwa buli-buli isendwa yabo? Nanti abantu bo bali pa sendwa bakwenya ukuti ubumanyani bwabo nu Baba wabo uwa kumwanya bwakulondiwa, bakuba bakwisengannya akabalilo kosi ukubombezya ubulongozi bo abapa. Ubulongozi ubu bungabavwa ukuti bachepesye pamo ukumazya intamyo zyo zingapangisya ukuti ulughano lwabo luchepe. (Belenga Undumbilili 4.12.) Abantu bosi bo bali pa bumanyani ubwakughoma nu Yehova bope bakulondiwa ukubomba chilichosi cho bangakwanisya ukuti bamuyezye nu kuba ni nkalo zyo u Yehova ali nazyo ngati ichisa, ubufisalyoyo nu kughobokela. (Efe. 4.32–5.1) Isendwa yo yikulangizanya inkalo ngati izi, chikuba chipepe ukuti ulughano lwabo lubukilile ukukula. Umuyemba yumo izina lyache u Lena yo ikala mu sendwa kwa myaka iyakupululila 25, akanena ukuti “chikuba chipepe ukumughana nu kumuchindika umuntu yo wabuzimu.”
Vyo Twamanyila
it “Love” ¶39
‘Ulughano’
‘Akabalilo Akakulangizya Ulughano.’ U Chala akuleka ubalangizya u Lughano abanthu bo bakulangizya ukuti u Lughano lute nimbombo ku kwabo pamo po bakubukilila ukupanga ivinthu ivibibi. U Chala akulangizya ulughano lwache ku banthu bosi mpaka po abene balangizya ukuti batamughanite u Chala. Po wepe u Chala akuleka ukubaghana abanthu ngati banaba. U Yehova poka nu Yesu Kilisitu babaghanite abanthu bosi abagholusu sona nabo batakwivwila indaghilo. (Sali. 45.7; Hebe. 1.9) Abanthu bo bamubengite u Chala uwabwanaloli batakulondiwa ukubalangizya ulughano. Ukunena ubwanaloli patalipo ichiza nachimochimo ukubalangizya ulughano abanthu bo bamubengite u Chala sona wepe u Chala atakwiza pakubaghanapo abanthu ngati aba. (Sali. 139.21, 22; Yesa. 26.10) Polelo u Chala ababengite abanthu bo batakumughana sona akwiza pa kubapyuta.—Sali. 21.8, 9; Ndumbi. 3.1, 8.
OKUTOBALA 6-12
AMAZYU GHA CHALA BUKABI UNDUMBILILI 5–6
Mo Tukulangizizya Ukuti Tukumuchindika u Chala Witu
w08-TB 8/15 15-16 ¶17-18
Cindikani Yehova mwa Kuŵa Ŵanchindi
17 Tikwenera kulongora nchindi comene pakusopa Yehova. Lemba la Mupharazgi 5:1 likuti: “Enda makora para ukuya ku nyumba ya Ciuta.” Mozesi na Joshua ŵakalangurika kuti ŵavure skapato zawo apo ŵakaŵa pa malo ghatuŵa. (Ex. 3:5; Josh. 5:15) Ŵakeneranga kucita nthena kuti ŵalongore nchindi na kujilambika. Ŵapristi ŵa mu nyengo ya Israyeli ŵakaphalirika kuti ŵavwarenge vyakuvwara vya bafuta “kubisa nkhuli yawo.” (Ex. 28:42, 43) Ici cikawovwiranga kuti ŵaleke kukhala nkhuli para ŵakuteŵetera pa jochero. Munthu waliyose wa mu mbumba ya mupristi wakeneranga kulondezga dango la Ciuta lakukhwaskana na nchindi
18 Ntheura kulongora nchindi pakusopa kukusazgapo kujilambika. Kuti ŵanthu ŵaticindikenge, nase tikwenera kuŵacindika. Nchindi izo tikulongora zikwenera kuŵa za pamaso waka yayi, nesi za kujiwoneska waka. Zikwenera kuŵa zakufumira pasi pa mtima, uwo Ciuta wakuwuwona. (1 Sam. 16:7; Zinth. 21:2) Nyengo zose tiŵenge ŵanchindi mu kakhaliro ndiposo kacitiro kithu na ŵanthu. Tileke kulindizga nchindi zapadera kufuma ku ŵanyithu. Enya, nyengo zose tikwenera kulongora nchindi mu kayowoyero na kacitiro. Pa nkhani ya nkharo yithu, kuvwara na kujipwelelera, tikukumbukira mazgu gha mpositole Paulosi ghakuti: “Tikuŵika cikhuŵazgo mu kanthu na kamo kose cara, mwakuti uteŵeti withu uleke kususkika; kweni mu kanthu kose tikujilumba tekha, nga mbateŵeti ŵa Ciuta.” (2 Kor. 6:3, 4) ‘Mu vinthu vyose tikucindika usambizgi wa Ciuta Mponoski withu.’—Tito 2:10.
w09-TB 11/15 11 ¶21
Sambirani Baibolo Kuti Mulombenge Makora
21 Yesu wakalombanga mwanchindi na cipulikano cose. Mwaciyelezgero, wacali wandawuske Lazaro ku ŵakufwa, “wakinuska maso ghake kucanya ndipo wakati: ‘Ŵadada, nkhumuwongani kuti mwanipulika. Mbunenesko, nkhumanya kuti nyengo zose mukunipulika.’” (Yoh. 11:41, 42) Kasi malurombo ghinu ghakulongora kuti namwe muli na nchindi ndiposo cipulikano? Sandani lurombo lwakuwonerapo lwa Yesu, ndipo muwonenge kuti fundo zake zakuzirwa, nkhutuŵiskika kwa zina la Yehova, kwiza kwa Ufumu wake, ndiposo kufiskika kwa khumbo lake. (Mat. 6:9, 10) Sono ghanaghanirani malurombo ghinu. Kasi ghakulongora kuti mtima winu uli pa Ufumu wa Yehova, kucita khumbo lake, ndiposo kuti zina lake lituŵa lituŵiskike? Ndimo ghakwenera kuŵira
w17.04-TB 6 ¶12
“Ufiskenge Ivyo Walapa”
12 Para munthu wabatizika ndikuti kwamara yayi. Wakwenera kulutilira kuteŵetera Chiuta mwakugomezgeka. Tingajifumba kuti: ‘Kasi nkhukura mwauzimu kufuma pa zuŵa ilo nkhabatizikira? Kasi nichali kuteŵetera Yehova na mtima wose? (Kol. 3:23) Kasi nkhulomba kwa Chiuta, kuŵerenga Baibolo, kwiza pa maungano gha mpingo, na kupharazga nyengo zose? Panji kasi nkhuwelera nyuma pa vinthu vyauzimu? Mpositole Petrosi wakalongosora kuti tingawelera nyuma yayi pa vinthu vyauzimu usange ku chipulikano chithu tikusazgako kumanya, kuzizipizga, na kusopa Chiuta mwakujipeleka.—Ŵerengani 2 Petrosi 1:5-8.
Vyo Twamanyila
w20.09-TB 31 ¶3-5
Mafumbo Ghakufuma Ku Ŵaŵazgi
Lemba la Mupharazgi 5:8 likuyowoya za muwusi uyo wakutambuzga ŵakavu na kuŵachitira vinthu mwambura urunji. Muwusi uyu wakwenera kukumbuka kuti pali munyake wapachanya panji wamazaza ghakuru mu boma kuluska iyo, uyo wakumuwona. Nakuti panji pangaŵaso ŵanyake awo mbapachanya chomene. Chachitima ntchakuti mu maboma gha ŵanthu, ŵanthu ŵakusuzgika chifukwa chakuti kanandi ŵawusi wose aŵa ŵakuŵa ŵakhuluku panji kuti ŵavimbundi.
Nangauli vili nthena, kweni tingapembuzgika chomene para tingamanya kuti Yehova wakuwona nanga ni ŵanthu awo ŵali na mazaza chomene mu maboma gha ŵanthu. Tikwenera kumulomba Chiuta na kumuthwikiska katundu withu kuti watovwire. (Sal. 55:22; Fil. 4:6, 7) Tikumanya kuti “maso gha Yehova ghakulaŵiska uku na uku mu charu chose kuti walongore nkhongono zake pa awo mitima yawo njakufikapo kwa iyo.”—2 Mid. 16:9.
Ntheura lemba la Mupharazgi 5:8 likutikumbuska za charu icho tikukhalamo, kuti nyengo zose pali munyake uyo ngwankhongono chomene. Chakuzirwa chomene ntchakuti lemba ili lingatovwira kumanya kuti Yehova, ndiyo ngwapachanya chomene kuluska waliyose. Sono wakuwusa kwizira mwa Mwana wake, Yesu Khristu, uyo ni Themba la Ufumu. Wankhongonozose uyo wakulaŵiska vinthu vyose, ni murunji ndipo Mwana wake nayo ni murunji.
OKUTOBALA 13-19
AMAZYU GHA CHALA BUKABI UNDUMBILILI 7–8
“Buka ku Nyumba Iyakulililako”
it “Mourning” ¶9
“Ukulila”
Akabalilo Akakulila. Pisimbo lya Undumbilili 3.1, 4 pakunena ukuti ‘pali akabalilo akakulila na kabalilo akakuseka, akabalilo aka kukolomoka nakabililo akakwimba.’ Ichifukwa chakuti aliwesi angafwilwa chochobene Ibayibolo likuti umoyo wa munthu uwamahala ghuli ‘ku nyumba iyakulililako’ lole umoyo wa munthu umupunganu ghuli kunyumba iya lusekelo. (Ndumbi. 7.2, 4; yanisya nu Mbupi. 14.13.) Polelo umunthu wa mahala akubapelela ichisa nu kubasangalusya bo bafwilwa mumalo mwakuya kulusekelo, ukuti ayapange ivithu ivyakumuhobosya mwene. Ivi vikumwavwa ukumanya ukuti wepe isiku limo akwiza pakufwa sona ukuti enyanje akiza ivinthu ngati mo u Chala akuvyenyezya.
w19.06-TB 23 ¶15
Wovwirani Awo Ŵakusuzgika Maghanoghano
15 William, uyo muwoli wake wali kufwa, wakuti: “Nkhukondwa para ŵanji ŵakuniphalira vinthu viwemi ivyo muwoli wane wakachitanga. Vikunisimikizgira waka kuti ŵakamutemwanga na kumuchindika. Ivi vyanovwira chomene. Mazgu ghawo ghakunipembuzga chifukwa muwoli wane wakaŵa wakuzirwa chomene kwa ine, ndipo wali kunovwira chomene pa umoyo wane.” Bianca, uyo ni chokoro, wakuti: “Nkhupembuzgika chomene para ŵanyane ŵakulomba nane na kuniŵazgira lemba limoza panji ghaŵiri. Kweniso para ŵakuyowoya vyakukhwaskana na mfumu wane na kunitegherezga para nane nkhuyowoya vya mfumu wane.”
w17.07-TB 16 ¶16
“Lirani na Ŵanthu Awo Ŵakulira”
16 Ntchakuzirwa chomene kulomba lumoza na Mkhristu munyithu uyo wali na chitima. Kweniso tingamulombera. Nangauli chingaŵa chakusuzga kuyowoya vyakupulikikwa chifukwa chakuti chitima chakwera, kweni wangapembuzgika para tingamulombera mwakufumira pasi pa mtima nanga tingaŵa kuti tikulira panji tikuyowoya mwakugotagota. Dalene wakati: “Para ŵadumbu ŵiza kuzakanipembuzga, nkhuŵafumba usange ŵanganilombera. Para ŵamba waka kulomba, ŵakulomba mwakugotagota kweniso ŵakusoŵa chakuyowoya. Kweni pamanyuma, mazgu ghawo ghakuŵa ghankhongono ndipo ŵakulomba kufumira pasi pa mtima. Nkhukhozgeka chomene chifukwa cha chipulikano chawo chakukhora, chitemwa chawo, kweniso chifukwa cha kunighanaghanira.”
w17.07-TB 16 ¶17-19
“Lirani na Ŵanthu Awo Ŵakulira”
17 Ŵanyake pakutora nyengo kuti chitima chimare apo ŵanyake yayi. Ntheura kuleka luŵiro yayi kuŵapembuzga. Mungachezganga nawo mu mazuŵa ghakwambilira pera yayi apo ŵabwezi ŵawo na ŵabali ŵawo ŵanandi ŵakuŵapo. Kweni myezi yose yakunthazi para ŵanthu ŵawelera mu zinyumba zawo ndipo ŵakutangwanika na milimo yawo. Baibolo likuti: “Mubwezi wanadi wakutemwa nyengo zose, ndipo ni mubali uyo wali kubabikira kovwira mu suzgo.” (Zinth. 17:17) Tingalutilira kupembuzga Mkhristu munyithu m’paka apo tikuwona kuti chitima chikuchepa ndipo wakukhala makora.—Ŵerengani 1 Ŵatesalonika 3:7.
18 Kuluwa yayi kuti ŵanthu ŵangachita chitima chifukwa cha nyifwa ya mubali wawo mu nthowa zinandi. Ŵanyake ŵangaŵa na chitima pa zuŵa ilo ŵakatolerana na uyo wali kufwa, para ŵapulika sumu zinyake, ŵawona vithuzithuzi, ŵakumbuka ivyo ŵakachitiranga lumoza, ŵapulika sungu linyake, panji ŵawona vinthu vinyake. Awo munyawo wa mu nthengwa wali kufwa vingaŵaŵinya chomene para ŵamba kuchita ŵekha vinthu vinyake, nga nkhuluta ŵekha ku maungano gha dera, panji ku chikumbusko. Mubali munyake wakati: “Muwoli wane wakati wafwa, chitima chikanikora chomene apo zuŵa ilo tikatolerana likafika. Kweni ŵabali na ŵadumbu ŵanyake ŵakanozga phwando na kunichemerako pamoza na ŵabwezi ŵane kuti nileke kuchita phukwa pa zuŵa ili.”
19 Kweni kuluwa yayi kuti nyengo zose awo ŵali na chitima ŵakukhumbikwira kuŵakhozga. Junia wakati: “Kanandi wamunthu ukukhozgeka chomene para ŵanyako ŵakuchezga nawe panyengo iyo palije chakuchitika chilichose chapadera. Kuchita nthena nkhwakuzirwa chomene ndipo awo ŵali na chitima ŵakupembuzgika chomene.” Unenesko ngwakuti tingamazga yayi chitima chose icho munthu wakuŵa nacho para wakutemweka wake wafwa. Kweni tingaŵapembuzga na kuŵasanguluska usange tingachita vinthu vinyake ivyo tadumbiskana mu nkhani iyi. (1 Yoh. 3:18) Gaby wakati: “Nkhuwonga chomene Yehova chifukwa cha kutipa ŵabali ŵalara. Iwo ŵakanovwira kuti nizizipizge masuzgo agho nkhakumana nagho. Ŵanovwira kuwona kuti Yehova wakunitemwa ndipo wakunikora na woko lake.”
Vyo Twamanyila
“Na Ichi Wose Ŵamanyenge Kuti Ndimwe Ŵasambiri Ŵane”
18 Akabalilo kamo tungiyivwa ukuti tukulondiwa ukuti tuye tukomane nu mukilisitu uwamwitu yo atunangila. Ichabwandilo tungabomba akiza ukwilalusya amalalusyo ngati agha: ‘Ka nivwisya akiza vyo vyabombiwa?’ (Mbupi. 18.13) ‘Nkimba vingabombiwa ukuti lumo atalondagha ukuti ankalalizye?’ (Ndumbi. 7.20) ‘Ka nune bulo impuvizyepo lumo ngati bunubu?’ (Ndumbi. 7.21, 22) ‘Pala ningabuka pakunenezannya nawe umuntu uyu, ka ningaya mpangisye ukuti intamyo yikule nkani ukupota yo tukulimbana nayo?’ (Belenga Isya Mbupingamu 26.20.) Pala tukupatula akabalilo nu kwinong’onelapo amalalusyo agha, vingatwavwa ukuti tumanye nanti tubaghanite abakamu na bayemba bitu sona ukuti tuleke ukwinong’ona ivintu ivibibi vyo vyabombiwa.
OKUTOBALA 20-26
AMAZYU GHA CHALA BUKABI UNDUMBILILI 9–10
Muzyennyanje Akiza Inthamyo zyo Mukukomana Nazyo
w13-TB 8/15 14 ¶20-21
Mungasinginikiranga Yehova’ Cara”
20 Yimbani mulandu munthu wakwenelera. Cifukwa wuli tikwenera kucita nthena? Cifukwa cakuti tikusangana na masuzgo ghanyake cifukwa cakuti ise ndise tikabudiska. Usange ndise tikabuda tikwenera kuzomera. (Gal. 6:7) Kwimba mulandu Yehova yayi para mwasangana na masuzgo. Cifukwa wuli nchambura mahara kucita nthena? Wonani ciyelezgero ici: Galimoto yingaŵa kuti yili kupangika kuti yicimbirenge comene. Yelezgerani kuti dilayivala wajumphizga comene sipidi yakwenelera pakona, na kucita ngozi. Kasi uyo wakapanga galimoto iyi wakwenera kuŵa na mulandu cifukwa ca ngozi iyi? Yayi. Ntheura pera, Yehova wali kutilenga na wanangwa wa kusankha. Kweniso wali kutipa ulongozgi wakuti utovwire kusankha vinthu mwavinjeru. Ntheura palije cifukwa ca kwimbira mulandu Mlengi uku tabuda ndise?
21 Ni masuzgo ghose yayi agho ghakucitika cifukwa cakuti tikabuda ndise panji cifukwa cakuti tikacita uheni vinthu. Masuzgo ghanyake ghakucitika cifukwa “nyengo na mwaŵi” vikuwira tose. (Muph. 9:11) Ndipouli tingaluwanga yayi fundo yakuti Satana Dyabulosi ndiyo wakucitiska vinthu viheni vinandi. (1 Yoh. 5:19; Uvu. 12:9) Iyo ni mulwani, Yehova ni mulwani yayi—1 Pet. 5:8.
w19.09-TB 5 ¶10
Yehova Wakuzirwiska Ŵateŵeti Ŵake Ŵakujiyuyura
10 Kujiyuyura kukutovwiraso kuti tiŵenge ŵakukondwa. Ndipouli, nyengo zinyake tiwonenge kuti vinthu vinyake vikwenda makora yayi. Themba lavinjeru Solomoni likati: “Nawonapo ŵateŵeti ŵakwenda pa mahachi, kweni ŵakaronga ŵakwenda pasi nga mbateŵeti.” (Muph. 10:7) Nyengo zinyake ŵanthu awo ŵali na maluso ghapadera ŵakulumbika yayi. Ndipo nyengo zinyake awo ŵalije maluso ghapadera ndiwo ŵakulumbika. Nangauli vingaŵa nthena, Solomoni wakayowoya kuti tikwenera kuzomerezga waka umo vinthu vyaŵira kuluska kukhuŵara panji kukwiya. (Muph. 6:9) Para tili ŵakujiyuyura, vitisuzgenge yayi kuzomerezga umo vinthu vyaŵira pa umoyo withu.
w11 10/15 8 ¶1-2
Kasi Vyakusanguluska Vinu Ni Vyacandulo?
BAIBOLO likulongora kuti Yehova wakukhumba kuti tikondwenge na umoyo. Mwaciyelezgero, lemba la Salmo 104:14, 15 likuti Yehova ‘wakupeleka vyakurya mu caru, na vinyo ilo likukondweska mtima wa munthu na mafuta kung’animiska cisko cake, pamo na cingwa ico cikukhomeska mtima wa munthu.’ Yehova ndiyo wakumezga mbuto kuti tisange cakurya, mafuta, na vinyo. Vinyo ‘likukondweska mtima.’ Nangauli vinyo lingawovwira munthu kuŵa na umoyo yayi, kweni likovwira kuti waŵe na cimwemwe. (Muph. 9:7; 10:19) Khumbo la Yehova ndakuti tikondwenge, mitima yithu yizure na “cimwemwe.”—Mil. 14:16, 17.
2 Ntheura, tingananga yayi usange tingapatura nyengo ya ‘kulaŵiskira viyuni vya mu dera’ na “maluŵa gha mu thengere,” panji kucita maseŵera agho tikusangwa nagho. (Mat. 6:26, 28; Sal. 8:3, 4) Umoyo wakukondweska ‘nchawanangwa ca Ciuta.’ (Muph. 3:12, 13) Ntheura, para tikuwona vyakusanguluska kuŵa cigaŵa ca cawanangwa ca Ciuta, tisangwenge mu nthowa yakuti timukondweske.
Vyo Twamanyila
it “Gossip, Slander” ¶4, 8
“Iyebo, Ubumyasi”
Iyebo lingapangisya umunthu ukunena ubumyasi. Amazyu gho ghakwaghiwa pa Undumbilili 10.12-14 ghakupeleka ubukaboni ukuti: ‘Umulomo uwa munthu umupunganu ghukumubika munthamyo. Amazyu aghabwandilo gho ghakufuma mumulomo wache bupunganu, sona amazyu ghache aghabumalilo bwachipena. Sona umupunganu akubukilila ukunena amazyu aghinji.’
Nangabuli iyebo lingaboneka ukuti lite ninthamyo, loli lingamupangisya umunthu ukuti ande pakunena ubumyasi, akabalilo akinji ubumyasi bungananga imbili ya munthu sona abanthu bangabengana. Ubumyasi bungamupangisya umunthu ukuba ninyinong’ono izibibi. Cho chifukwa umunthu umumyasi atakuba pa bumanyani nu Chala sona akwandisya imikangano pakasi pa bakamu na bayemba, sona ubumyasi buli munkhalo zyo u Chala azibengite sana. (Mbupi. 6.16-19) Ilizyu ilya mu Chigiliki ilyakuti ubumyasi pamo uwakususya likunena izya Dyabulosi. Amazyu agha baghabombizizye sona mu Bayibolo ukuti u Satana “Umubibi,” umumyasi umukulu uwa Chala. (Ubuvu. 12.9, 10; Ubwa. 3.2-5) Ivi vikulangizya ukuti u Satana weyo akandisya ubumyasi.
OKUTOBALA 27–NOVEMBALA 2
AMAZYU GHA CHALA BUKABI UNDUMBILILI 11–12
Mube nu Bumi Ubwiza Sona Ubwakuhobosya
g-CN 3/15 13 ¶6-7
Kamphepo Kayaziyazi Komanso Dzuwa Ndi Mankhwala”?
Dzuwa nalonso limapha tizilombo toyambitsa matenda. Magazini ina inanena kuti “tizilombo tambiri toyambitsa matenda monga chimfine, timafa tikawombedwa ndi dzuwa.”—Journal of Hospital Infection.”
Popeza taona kuti kamphepo kayaziyazi komanso dzuwa ndi mankhwala, si bwino kumangobindikira m’nyumba. Muzikonda kukhala panja nthawi zina n’kumaothera dzuwa komanso kupitidwa kamphepo kayaziyazi. Zimenezi zingakuthandizeni kuti musamadwaledwale.
Tupalizyange Ichabupi Icha Bumi cho u Chala Atupiye
6 Nangabuli Ibayibolo te libuku ilya chipatala pamo ibuku lyo likulongosola mo tungalyela akiza, loli lili ni nyinong’ono izya mo u Yehova akwenezya pa nkani iyi. U Yehova akutupa ubulongozi bo bungatwavwa ukuti ‘tutakabombaghe ivintu vyo vingananga’ umubili witu. (Ndumbi. 11.10) Ibayibolo likunena ukuti, manyi tulyange nkani ichakulya pamo tung’welaghe nkani ipele, chifukwa ivintu ivi vingananga umubili witu, sona vingatughogha. (Mbupi. 23.20) U Yehova akulonda ukuti twikolaghe pala tukwinong’onelapo pa bwingi ubwa vyo tukulonda ukulya pamo ukung’wela.—1 Kol. 6.12; 9.25.
7 “Ivyakusala” vyitu navyo “tukwinong’ona,” vingalangizya ukuti tukupalizya ichabupi icha bumi cho u Yehova atupiye. (Salimo 119.99, 100; belenga Isya Mbupingamu 2.11.) Tungalangizya ukuti tukusala akiza pa nkani iya chakulya. Nanti tuchighanite ichakulya chimo, loli twamanya ukuti pala twalya tukubina, umwamaghala tukuleka ukulya ichakulya ichi. Tungalangizya sona ukuti tukwinong’ona akiza pala tukughona umwakukwana, tukubomba ivintu vyo vingaghomya imibili yitu, pala tukwipwelela sona nanti tukubukilila ukuyannya panyumba yitu ukuti pabonekaghe akiza.
“Mubombaye Zizyo Amazyu Ghakunena”
2 Ababombi ba Yehova bakuhoboka. Chifukwa buli? Pali ivifukwa ivyinji ivyakuhobokela, loli ichifukwa choka ichakulondiwa sana chakuti tukubelenga Amazyu gha Chala akabalilo kosi nu kubombezya imbombo vyo twamanyila.—Belenga Yakobo 1.22-25.
3 Tukupindula sana nanti tukubomba “zizyo amazyu ghakunena.” Izila yoka yakuti tukumanya ukuti tukumuhobosya u Yehova. Ichifukwa chakuti tukumuhobosya u Yehova, vikutupangisya ukuti tube bakuhoboka. (Ndumbi. 12.13) Nanti tukubombezya vyo twamanyila mu Mazyu gha Chala, vikutwavwa ukuti tubombaghe akiza ivintu mumbumba nu kuba pabumanyani ubwakughoma na Bakilisitu abamwitu. Ivi vyovyo vibaghiye ukuti vikubombiwa pa bumi bwinyu. Ukuchila vyosi tukuleghuka intamyo zyo abantu bo batakukonka izila zya Yehova bakukomana nazyo. Naloli tukukolelana na vyo Umwene u Devedi akanena. Akati atambula indaghilo nu bulongi bwa Yehova mulwimbo lwache, akamalizya ukuti: ‘Yuyo akuvisunga akusayiwa sana.’—Sali. 19.7-11.
Vyo Twamanyila
it “Inspiration” ¶10
“Umuzimu”
Ubukaboni bukalangizya ukuti abanthu bo u Yehova akababombezya imbombo pakusimba Amazyu ghache batakaba na mashini gho ghakabavwanga ukwivwisya ivyakuti bangasimba. Loli tukubelenga mu Bayibolo ukuti u Chala akabombezya umuzimu wache ukumwavwa u Yohani ukuti asimbe amazyu ghache. Uwanthumi akamulangizya u Yohani ivisetuka, po akati ivyennya ivinthu vyosi ivi ‘akapelekela ubukaboni ubwa mazyu agha Chala sona nu bukaboni bwa Yesu Kilisitu.’ (Ubuvu. 1.1, 2) Ukwendela mu ‘muzimu’ u Yohane ‘akaghiwa ukuti ali mwisiku lya Chala’ sona bakamubuzya ukuti: ‘Vyo ukuvyennya simba mu mipukutu.’ (Ubuvu. 1.10, 11) Polelo, u Chala akennya akiza nu kwitikizya abasimbi ba Bayibolo ukubombezya inyinong’ono na maka ghabo umwakusala amazyu na mazyu ukulingannya ivisetuka vyo bakenya (Haba. 2.2), pakuti u Yehova we yo akabafighililagha nu kubavwa, vikapangisya ukuti vyo basimba vivwikaghe akiza, vibe vyabwanaloli sona ukuti vikolelanaghe nu bwighane bwa Yehova. (Mbupi. 30.5, 6) Pisimbo ilya Undumbilili 12.9, 10 pakumulingannya akiza umusimbi ukuti akabikaghapo umoyo, ukwinong’onelapo, ukufufuza nu kusimba mu ndondomeko inyiza ukuti ghabe ‘mazyu aghakuhobosya sona ukusimba amazyu aghenecho aghabwanaloli.’—Yanisya nu Luka 1.1-4.