Johba ’dengli ole kanang kinye

JENE KONONG GEN KUR GO GE EJE GOOLING

Ge weng na kurweley 22 go desambre 1929 da Noville, da tugu do kúl kinye da màni ne cela ’beey mira na Bastogne, da Ardenne belge. Wey ne kanya go kúra neny béng kur ng na karing kinye go ng je bor kulening da màni jumar. Dani na ’bening go muduro Raymond ni je ser kolbe kamnyadige na kabdini wayang na wayang lay, ni je oji kardini kinye go eje na kanya kindiy tugni lay. Da tugu do ni jen da màning ná, wéy wéy pinya je ne guye kolo oje na kumandiy.

Karing kinye, Emile dage na Alice, je sorge na lamaso go katolik ’dé. Je ege da mess ni dimas pina pina ped. Alla da ’digle go 1939 ni ná, piyoniye kinye go segeje Angleterre jeege alé da tugu torondo kini ni lay, yaage bé báning na na abonema go maktub go kondiy na Consolation (go guda kaang ge tegiy na Reveillez-vous !). Kur go báning je tib maktub kolong ná, kolo kinding sagi kindiy ni cab lay, ayto je tib na Bible lay. Kur go banydi go e da mess ni ná, kara go jenge tugu jadini ni go ne bogey kinye, weyge ne kara go gage kolo na indiy na ’boglogo. Sege boyge cay ni na na ne katolik kog, ne kanya go eje na togyo go tege go gumnya da durodige ni.

Kur go ge je ne na báning ginane kolong mani ná, je neng garbinya neny. Ng ayto ham oje da Kumno kusiy ni na kire go oley na muglining ped, ne ole go ng yaaje koliy da kunjileng kaang tey go sé ni. Sam na sam ná, kara go jenge tugu da jadini ning, se banyge go gage kolo na báning, ne kanya go eje na béng kulongo eywa neny. Da kur kolong ni ná, ng sen na nee kúra go Johba ne bayndi go ‘je ’dengli ole’.

JENE GO DA KUR POLIY GO DOJO NI

Na kurweley 10 go meng 1940 ná, Allemagne Nazie eje aany tugu do Belgique ne kanya go eje na dere usire go kara tome kege. Kara to noju kini se derge usire ege da kire goye go da tugu do France. Da e kini ni ná, ni an da kur waye dojo go esuwa go asigar kinye go Allemagne na dage go France kege ni.

Kur go ni kin cadini da kur go ngeme kanya hame kini ni ná, ge tur kanya kini koli ped. Ne gira kini Bobbie tew ba màni go cale kindini. Kanya gise kur kinyeng kolong eje na ining go ng ton kusing kolo na ne kolo me ba dojo lay, na gileti mànige ga.

Da kur kolong ni ná, ’bendinga Emile Schrantza, go ne piyoniye lay, bawda lay, eje goolni ca tome, kolong ba bini na esuwa neny. Ojinidi na kire go Bible koro, gil bini nee kúra go ne kolo me ba gileti kinye mànige ga lay, jeeni kolo da kolo tone kini go gomnye go ’dang go ng je ton kusing lay. Buga kini go na Johba kin jen esi kúra lay, ng se sen nee kúra go day ná, ne Kumno go nenogoca lay.

Njar ’bey go ge sé dojo kibiy kúsunyo ná, kara go da tugu kini kulondo ni je gayge kolo jumar na Kara Dere to Naji Johba kay. Na ut 1943 ná, ’bendinga José-Nicolas Minet eje tugu kini kolo dere bol da màni. Tondi kolo kaang : « Wéy ba tob go né batem ga. » Báning ay kabiy dana lay, dang pinya ng ay kabing dana tum lay. Dani so kab ni se ne batem da tulnyo go da tugu kini jaro ni.

Na desambre 1944 ná, asigar kinye go Allemagne e wayge dojo kege go ’dudu da kire kumno cay ni, tegiyge na dojo go Ardenne. Ni jen mira na kur go waye dojo kinye kolong ne mani ba ni an kuwani ’dé ’bal ginane gidire pina mani. Wele pina ná, ng an kolo bé kanyalee kanya ame kinye, obus eje baa da kul cay ni lor kanya. Asigar go Amerique go da kur go be kanyalee kanya ameng aling na « Wula kúsunyo. » Ng se gir e da kur be kanyalee kanya ameng ni, ng se wel kúsunyo mira na indiy lay, day se der kubu key yí da caning ni kolo dandeng.

NG JE HIN DA KIRE KUMNO KEY NI

Kur go dojong kay ’de ná, ni hab kire go gaye kolo jumar na kongnregasinyo go Liège, go ’bal ginane kilometre 90 na tugdini da kire mili bawaro ni. Kargani key ná, ni je daw kusini mani bojoro ni je kunjili Bible da Bastogne. Ng je ne guye da kur go wale lombo ni lay, ng na bariya go ne kunjile go aanye kara cadige. Kargani key ná, ng ne guye na notaire. Na ’digle go 1951 ná, ni se ne dawe ca do tungnya go wele pina da Bastogne. Kara ’balge ginane kis mani ba ejege da mani lay, pinyoninye tong do nadu na kusu hamle, Elly Reuter pinya ejedu da mani lay. Ligirije belo ’bal ginane kilometre 50 mani. Ni se tob kusini na undo ne mani ba ni se di na buga. Ge se teydu na ira na lokol go Galaad da tugu do État-Unis. Alla kanodu lay, kijiridu letre bé to dawe gbogloro yaa na bége go ne kolo me ba nadu je ’bale go ne lokolng tolong ’dé ga. ’Bendinga Knorr, go da kurweley kolong ni na ne day ba baa da guye kinye go Kara dere to Naji Johba kay kege timedige ni yaa budu na jalwalom go na wele pina ná, dage na kudoro na je nége lokol go Galaad kolong ’bey. Na pebriye ’digle go 1953 ná, ni se aany kusini.

Da ’digle kolong ni du ná, dani na Elly ni e da dawe ca do tungnya go ge sídu da Yankee Stadium, go da New York go caro yaa na « La société du monde nouveau ». Ng se hab ’bendinga kong pina go se toning na guye go kúra lay, se yaa béng nang sa dira ira da États-Unis lay. Kur go ni ol Kumno gisi guyeng kolong ná, dani na Elly ni se kano lay, ni kin cadini da Belgique kolo ni oje grup go manyo go kara jee alé ne 10 màni ’bey da Bastogne. ’Digle go ’dang ná, kusini egeni go ni wey karma kardige. Alla kanya go ne garpinya ná, da gidire go mataling ni koredini Serge se baa homnya lay, se maa. Ni ol Johba kolo ni yaa béy tirtinya kini lay, ni se hab esuwa da kulongo wele perere kini go ni sí da ane kulma tumadu ni lay.

GUYE GO AGE KUSUM HULUM YÉ MANI

Na ogtobre ’digle go 1961 ná, ng hab guye go ’de beng kire go ng wey na piyoniye. Alla weleng kolong du ná, bay go ne guye da piliyal go Belgique ni se teging na telepon. Se toning nang ’bale go né guye go sirkonskripsinyo ga (go guda ge tegiy responsable go sirkonskripsinyo). Ng se toniy na « Mani ná, ni né guye go piyoniye cub ’bey ba ge boge na guye go sirkonskripsinyo kabdini ga ». Se yaa béng go na ne mani. Na septambre ’digle go 1962, kur go ni ne guye go piyoniye gidire jurgu ná, ge se ay guye go sirkonskripsinyo boy da kabdini ni.

’Digle so kargani ná, ge se teyni da Bethel go Bruxelles ni. Ni ayto go ne guye kini na ogtobre ’digle go 1964. Guye go ge teyni maning kolong bini kubtere kinye neny. Kur go ’bendinga Knorr eje gool Bethel na ’digle go 1965 ná, ge boy guye go piliyal koro da kabing ni. Kargani key ná, dani na Elly ge teyni da lokol go ca 41 go Galaad koro. Kolo go ’bendingnga Knorr yaa ’bal ginane ’digle 13 maning kibiy an ’bal ’dab. Kur go ge bini diplom kini ’de ná, ni se kin cadini da Betel go Belgique ni.

NG JE AANY KARA DERE TO NAJI JOHBA KAY CADIGE

’Digle tome kaal ná, ng na bariya go ne guye na kunjile konong go aanye kara cadige kolo dere na to naji gise lamaso kanga da tugu do Europe lay, da kur go ’dang ni lay (Pil. 1:7). Ne mani ba eje na ining go ng hab na kara ne guye da tugu kinye ni del 55, ne tugu kinye go ge nar guye kanga, ’dewgere ge sí agekubu da màni. Ng je gil kusing ginane bay go bore sariya mani ’dé alla, ng je gil kusing ginane « bayndi go Kumno key mani ». Ng je ol Johba jumar kolo ng sen go « Kurmbalo mugliy [’dewgere bay go bore sariya] ne kama kindiy go da Johba kabiy ni » lay, « je weyiy sí da kanya kongo-kongo go kulendiy tob ni » lay (Koy. 21:1).

Ng girbe kolo gaye kini go na bay go detugu do Europe ’dé dug-dug. Ng tob go gaye na indiy kolo ca tome alla, kargani key tobdi go nani haba kusini. Yaadi béng na : « Ng bigi ne minit bay ’beey, alla dele ’dé. » Ng yí caning kúsunyo, ng ol Kumno. Bay go detugung toning na esuwa nang je ne ne me ga. Ng cangi caning dana ng jeey màni na : « Ng je ne mersi bé Kumno bekolo gi ne bayndi go je ne béy guye. Toningdi na, gi tob go yaa na me ga. » Day nogo abida ba ng giliy Rom 13:​4, berseng kolong egey. Eje na ne me ga. Ni gay na indiy kolo minit 30 lay, eje na kanya kúra lay. Yaadi béng go nany je só kanya go Kara Dere to Naji Johba kay na je negeng.

Da ’digle kinye ni tome ná, Kara Johba kay ayge banga da sariya kinye ni tome da Europe gisi yé kusum da politik ni ’dé lay, ngeme karma lay, kolo go lombo lay, na kanya kinye go ’dang tum lay. Ng na bariya go waye dojo gisi kolo kinyeng kolong lay, ng gool go Johba ojini lay. Kara Dere to Naji Johba kay ayge banga ’bal ginane 140 mani da kur go bore sariya go da Europe.

KIRE WEL GO CAA KUMNO DA CUBA

Na ’digle go 1990 ná, ng na kulongo eywa go ne guye tum na ’bendinga Philip Brumley go da to dawe gbogloro ni lay, na ’bendinga Valter Farneti go da Italie lay. Ni ham kire teng-teng kolo ’bangnyadingangu kinye go Cuba kire wele na bége go tabege na Kumno. Ng kijiri letre bé ambasad go Cuba go da Belgique lay, ng hab bay go gumnya go ne guye da kanya go ng tong ni. Alla kolo gaye kini go ca tumo kolong ’de kire go ni sene ne kolo me ba ge sí agekubu da guye kini go da tugung kolong ni gang ’dé.

Kur go ni ham oje go Johba key da ole ni ’de ná, ni se ton go ni guye na Bible 5 000 da Cuba lay, ge se tob na indini. ’Bangnyadini kinye habge Bible kinyeng lay, se kesige na kusige lay. Ni se sen go Johba je ter kubu da pore kusu kini ni. Ni kin ton go ni guye na Bible ’bale ginane 27 500 mani lay, ge se tob na indini da màni. Ne guye kolo ’bangnyaning kinye go da Cuba habege Bible kege geng-geng ná, eje na béng kulongo eywa neny.

Ng kin caning ca tome da Cuba kolo ng magle kanya kangnye kolo ge sene na guye kanga da tugung kolong ni. ’De ’beng kire go poludini na kara ne guye go da detugu kolong ni jen kúra.

NG OJI ’BANGNYANING KINYE GO RWANDA

Na 1994 nà, kara del 1 000 000 ge tigrige da ’boglogo go tere to ni da Rwanda. Kanya go ne tirtinya ná, kara Dere to Naji Johba kay kangnye habge tumadu da màni. Ge ter ’bangnyadinga kinye kolo é ojege ’bangnyadige kinye go da gileti ni ná, dang pinya ng da máni lay.

Kur go ni eje da Kigali ná, ni gool kur go gong go ge je ’dodi kolo na kub lay, na kur go ge je ngem maktub kinye da màning, bindiw kibge ’bob ’bob. Ge yaa bini kanya go ne tirtinya neny gisi ’bangnyadini kinye go ge sirwige tigri na kub kub. Alla ge yaa bini kanya neny gisi ’bangnyadinga kinye go ojige kusige na nenogoca. Ni hab ’bendinga go Tutsi go ’bangnyay kinye go Hutus wesiyge da kuso kege ni da kulma tey ni ’bal ginane wele 28 mani. Wele kong, ni ne dawe da Kigali ná, ni por kusini go oje ’bangnyadini kinye go ’balge ginane 900 mani da kire Kumno key ni.

Kargani key ná, ni se ’dodi e da Zaïre (go keleng kaang ge teydu na République démocratique du Congo) kolo hame ’bangnyadini kinye go Dere to Naji Johba kay go kinywige bé dojo ege da kur go wese kusu go mira na tugu do Goma. Alla mogli go ni habege ’dé. Ni ol Johba go di ujani. Kargani key ná, bayndi je ’badinije, ni se toniy na : Gi sen Kara Dere to Naji Johba kay ga. « Day jeeni màni na o-o, dang pinya ng ne bayndi go Dere to Naji Johba key lay. Kusing egeng go ng é na undungu bé komite go secours. » Kur go ni ne dawe na komite go secours ’de na, ni daw ’bangnyadini kinye go da kur go wese kusu ni ’balge ginane 1 600 mani kolo yé ba da kulendige ni lay, bége esuwa lay. Ni tib bége letre go To dawe gbogloro koro. Kolo go da letre ning ladi ’bangnyadini kinye mugludige kolo letreng yaa na : « Ni je ol Kumno jumar kolo cadungu. Kolo ni sen go Johba je kanongu se ’dé dug-dug. » Kolo go To dawe gbogloro koro kaang kibiy an ’bal ’dab. Guda kaang da tugu do Rwanda ná, Kara Dere to Naji Johba kay kusige ’bal ginane 30 000 mani.

NG GISI NJANG GO ÍRE ESE

Na 2011 ná, ni na ’digle 58 da aanye kusu kini ni, tamaning Elly go ng tobdu neny sideng eje ma. Ng yaa kolo garbinya konong ped da ole ni bé Johba, se jeengdi landire. Kanya kong go ’dang go ojing ná, ne jee alé kolo kúrang bé kara go da janing ni.

Mabana ’diglening na del 90 ’beey pinya ná, ng je jee alé kog da dimas kundo ni pina pina ped. Kusing egeng go ng je oji ’bangnyaning kinye go je nege guye da kur go bore sariya ni da piliyal go Belgique ni lay, n je oji ’bangnyaning kinye na tirnyo konong lay, ng je e gool karma kondire go je nege guye da betel ni kolo yé ba da kulendige ni tum lay.

’Digle 84 kaal guda, ng ’dé kulening bor da ole konong go ng ol Johba ca tumo ni. Oleng kolong ne day ba ne e kuriyo konong go kúra neny go osiningje mira na Johba. Ng ne béy mersi neny kolo ’dengli ole kanang da jene konong ni pedb (Kir. 66:19).