Sanza etambwisaka bomoi na yo?

BANDA kalakala, bato bakanisaka ete sanza etambwisaka makambo mosusu ya bomoi awa na mabele. Bato bakanisaka ete kobima, kokola mpe kobota ya milona mpe makambo mosusu ya bomoi ya banyama ata mpe ya bato, etalelaka kobima mpe kolimwa ya sanza. Atako bolukiluki ya siansi ya lelo emonisi ete makanisi mosusu oyo ekɔtaki mpenza na mitó ya bato ezali lokuta, bato bazali naino kokangama na kondima makambo mosusu tii na moi ya lelo. Kasi ezali mpenza bongo?

Bato mosusu bandimaka mpenza ete boyokani ezali kati na kobima to kolimwa ya sanza mpe ndenge milona ekolaka. Yango wana, basalelaka manaka mpe babuku ya manaka ya astrɔnɔmi mpo na koyeba ntango oyo basengeli kolona bafololo, kotya nkisi na bilanga, kotya vinyo na milangi to kobomba biloko na manzanza. Bato yango basalaka bongo mpamba te bakanisaka ete misala mosusu ebebaka soki esalemi na eleko ya sanza oyo ebongi te. Mokanda moko epesaki toli oyo epai ya bato ya bilanga ete: “Ndunda oyo bokolya mbala moko nsima ya kobuka yango, bosengeli kobuka yango ntango sanza emonanaka monene; kasi ndunda oyo bokobomba, bosengeli kobuka yango ntango sanza ezali naino moke.” Bolukiluki ya siansi endimisi likambo yango?

Bolukiluki mosusu ya sianse ezali komonisa ete kokola ya milona elandaka ndenge sanza ebimaka to elimwaka. Nzokande, bato mingi ya siansi bazali kondima likambo yango te. Balobi ete makambo mosusu oyo etali kobima to kolimwa ya sanza ezali mpasi mpo na koyeba yango nyonso, ezalaka ntango nyonso ndenge moko te na basanza nyonso mpe makambo oyo yango esalaka emonanaka nyonso te; yango wana, ezali mpasi kozongela koyekola makambo yango ndenge esalemaki liboso.

Nzokande, ezali na makambo mosusu, oyo sanza esalaka, oyo endimami mpenza. Na ndakisa, bolukiluki ya siansi emonisi ete misala mosusu oyo bikelamu mosusu ya bomoi esalaka, kolya, kobota mpe makambo mosusu oyo esalaka na bomoi na yango, elandaka ndenge mai ya mbu emataka to ekitaka; nzokande, mai ya mbu emataka to ekitaka na nguya ya sanza.

Bato mosusu bazali koloba ete soki sanza esalaka ete mai ya mbu emataka mpe ekitaka, yango esengeli mpe kozala na nguya likoló ya bato mpamba te nzoto ya moto ezali na mai mingi (80%). Tokoloba nini mpo na ndenge oyo bato mosusu bakanisaka ete maladi mosusu ya motó to mokolo mwana abotami to mpe mikolo ya komona sanza ya basi mosusu oyo ekokanaka na mikolo ya sanza moko mobimba, etalelaka kobima mpe kolimwa ya sanza?

Mpo na koyeba soki likanisi yango ezali solo, minganga oyo basalisaka maladi ya motó mpe oyo bayekolaka makanisi na bizaleli ya bato mpe minganga oyo basalisaka maladi ya basi, balukaki koyeba likambo yango, kasi bamonaki te ete ezali bongo. Bato mosusu ya siansi balobi ete bamoni mwa boyokani oyo ezali kati na misala ya bato mpe kobima to kolimwa ya sanza; kasi bamosusu balobi ete boyokani ezali ata moke te. Bato yango balobi ete soki kobima to kolimwa ya sanza ekokaki kobebisa to kobongisa bomoi ya moto soki abotami na mokolo yango mbɛlɛ bato ya siansi bamonisaki likambo yango polele banda kala. Lisusu, bato mingi ya siansi bandimi ata likambo moko te oyo ezali koluka komonisa ete sanza etambwisaka bomoi ya moto.a

Atako bato mosusu ya siansi bamonisi ete sanza etambwisaka bomoi ya bikelamu na mabele, ezali mpasi mpo na komonisa likambo yango polele. Molɔ́ngɔ́ ezali monene mpenza mpe tii na moi ya lelo, ezali na makambo mingi oyo toyebi naino te ndenge esalamaka.

[Maloba na nse ya lokasa]

[Elilingi na lokasa 12]

Sélène, nzambe-mwasi oyo Bagreke na Baloma bazalaki kosambela ye, bazalaki koloba ete ye nde sanza

[Eutelo ya bafɔtɔ]

Musei Capitolini, Rome