Mituna oyo bilenge batunaka . . .
Nasengeli koyekola myango ya kobunda mpo na komibatela?
Jesse alobi ete: “Na eteyelo, ezali na etuluku moko ya bana mibali oyo bazali matáta mingi. Soki bamoni yo na kulware mpe soki sapato na yo, to kazaka na yo to patalɔ́ na yo esepelisi bango, bakosala nyonso ete bábɔtɔlɔ yo yango. Soki osali motó makasi, bakosala yo matáta koleka.”
MOBULU ezali likambo oyo lizali mpenza komonana epai na bilenge mingi lelo. Zulunalo USA Today emonisi ete: “Na eteyelo, moyekoli moko kati na bayekoli mitano azalaka na mondóki, mbeli, lozwale, matraki to ebundeli mosusu. Mingi bayaka na yango na eteyelo.” Elenge mobali moko na nkombo Jairo ayebi likambo yango malamu. Alobi boye: “Eteyelo na biso [na engumba New York] ezalaki ya liboso mpo na kotya masini ya kotalela bibende, kasi yango epekisaki bana te ete bámema bambeli mpe mindóki. Nayebi te lolenge nini basalaka mpo na kokɔta na yango, kasi bazalaki kolónga kokɔtisa yango.”
Tozali kososola na boye ete kokutana na matáta ezali kosala ete bilenge mingi bákanisa na lolenge oyo bakoki komibatela. Elenge mwasi Lola amonisi ete: “Nsima wana elenge mwasi moko abomamaki na mbeli na eteyelo mpo na biloko na ye ya matoi, babandaki kolakisa mateya ya lolenge ya kobunda. Pene na bana nyonso bakomisaki nkombo mpo na yango.” Bilenge mosusu bamemaka babɔ́mbi ya milinga to bibundeli mosusu. Kasi, koyekola kobunda ekoki mpenza kobatela yo?
Mitindo ya kobunda
Balakisaka yango na televizyó ntango nyonso—lolenge babundi na yango bapumbukaka, kobetáká mpe kotutáká kino na likɔ́fi ya nsuka oyo ebomaka moto. Na mwa basegɔ́nde moke, motomboki alali na mabelé. Likambo ya kokamwa! Mitindo ya kobunda wana mimonani lokola mizali libateli malamu koleka. Nzokande, na lolenge ya solo, bomoi ezali lokola makambo tomonaka na bafilime te. Mobali moko oyo azali na eksperiansi mingi na karaté alobaki boye: “Ekoki kozala ata lisasi moko. Soki monguna na yo azali na mondóki, ozali na elikya te. Soki ozali pembeni na ye mpe esika ya kokima ezali te, ezali likámá.”
Yebá mpe ete mpo na koyeba malamu mitindo wana ya kobunda esɛngaka mosolo mingi mpe bambula mingi mpo na koyekola yango. Soki ozali kozwa kobongisama ntango nyonso te, okoki kobungisa makoki na yo ya kobunda na mwa ntango mokuse. Ezali bobele bongo mpo na lolenge mosusu ya kobunda, lokola lisano ya bibɔtú. Lisusu, moto oyo ayebani lokola mobundi akoki komibendela likebi oyo alingaki te. Basáli na mobulu bakoki kozwa ekateli ya kosukisa ye.
Nzokande, ezali likámá monene na koyekoláká mitindo wana ya kobunda. Kala mingi te, zulunalo The Economist emonisaki ete: “Soki nyonso te, kasi ndambo monene ya mitindo ya kobunda ekangami mpenza na mangomba misato ya ntina na Asie ya ɛ́sti: bouddhisme, taoïsme mpe confucianisme.” Búku mosusu emonisi ete: “Makambo nyonso ya karaté—muvemá nyonso, mayoki—ekoki kozwa eutelo na yango na zen.” Zen ezali lingomba moke ya bouddhisme oyo elobelaka mingi komanyola ya losambo. Mateya ya moboko ya mangomba wana mazali kotya mikakatano mingi mpo na baklisto na kotalela maloba ya Biblia oyo mazwami na 2 Bakolinti 6:17 ete: “‘Yango wana, bóbima na kati na bango [basambeli na lokuta], mpe bókabwana na bango,’ Yehova alobi bongo, ‘bómama eloko na mbindo te mpe nakoyamba bino.’”
Kosalela bibundeli
Nzokande, ezali boni mpo na kozala na mondóki to na kanifi? Kosala bongo, okoki mbala mosusu komiyoka ete ozali na libateli. Kasi libateli yango likoki kokóma mabe soki obandi komikɔtisa na makámá mazangi ntina to na mobulu. Biblia ekebisi ete: “Ye oyo akoluka mobulu, yango ekoyela ye.” (Masese 11:27) Mpe soki mobulu oyo omizelaki na yango te ekómeli yo, kobimisa ebundeli ezali mpenza mwango ya kokólisa matáta. Bakoki koboma yo—to okoki koboma moto. Nzambe, oyo azali Eutelo ya bomoi akokanisa nini mpo na yo soki osali mabe oyo yo okokaki kopɛngola?—Nzembo 11:5; 36:9.
Ezali solo ete basusu bazalaka na likanisi te ya kosalela bibundeli. Bakoki koloba ete bazalaka na yango bobele mpo na kobangisa banguna. Kasi, zulunalo Health elobi ete: “Balakisi ya kobeta mondóki bamonisi ete: kozala na mondóki te soki ozali na likanisi te ya kosalela yango. Koningisa mondóki mpo na kobangisa ekoki kolɛngisa ndambo ya banguna, kasi ekokómisa basusu nkanda.”
Ezali boni mpo na bibundeli oyo ebimisaka “likámá te,” lokola aérosols? Longola likambo litali kosalela yango, epekisami na bisika mosusu, bibundeli wana mpe bizali na matomba mabe. Na esika ete bibundeli wana bitɛlɛmisa moombo ya bilangwiseli oyo alingi kosala yo mabe, bikoki nde kopesa nzela na kotombokisa ye. Ekoki nkutu kosalema ete mopɛpɛ epumbwisa milinga ya aérosol na elongi na yo na esika ete ezwa monguna na yo—kanisá naino soki ozalaki moto ya liboso ya kobimisa aérosol. Ntango akomona yo kowayawaya kotya mabɔkɔ na libenga to na saki na yo, monguna na yo akoki kokanisa ete ozali koluka mondóki mpe na bongo akozwa ekateli ya koluka mwango ya kolanda yo. Polisi moko ya mwasi apesaki makanisi oyo: “Endimiseli ezali te mpo na koloba ete bɔ́mbi, to ebundeli mosusu ekosala. To ete okobimisa yango na ntango malamu. Bibundeli bisalisaka na makambo nyonso te. Bato batyelaka yango motema mingi koleka.”
Bibundeli—Lolenge Nzambe atalelaka yango
Mobulu ezalaki mpe na mikolo ya Yesu. Moko na masese na ye maleki kitoko, oyo ebéngami lisese ya Mosamalia malamu, ezali kolobela moto moko oyo abetamaki na miyibi. (Luka 10:30-35) Ntango Yesu ayebisaki bayekoli na ye ete bámema mimpanga, ezalaki te mpo na libateli. Ya solo, yango ezali komonisa lilako oyo ete: “Baoyo nyonso bakosimba mompanga bakokufa na mompanga.”—Matai 26:51, 52; Luka 22:36-38.
Na bongo, baklisto ya solo bakamataka bibundeli te mpo na kosala bazalani na bango mabe. (Kokanisá na Yisaya 2:4.) Balandaka toli ya Biblia oyo ezwami na Baloma 12:18: “Soko ekokoka, mpe lokola ezali likambo na bino, bózala na bato nyonso kimya.” Yango elingi koloba ete bazali na mwango moko te ya kobunda? Ezali bongo te!
Mayele—Ebundeli malamu koleka bibundeli mosusu
Na eleko oyo ekoki komonana ete ezali na esaleli moko mpo na makambo nyonso, okoki mbala mosusu kokamwa na koyeba ete ozali na mwango ya komibatela oyo eleki myango nyonso oyo moto akoki kosala. Na Mosakoli 9:18, tozali kotánga boye: “Mayele eleki bibundeli na etumba na malamu.” Mayele yango maleki oyo bato babéngaka ete “mayele mabe.” Ezali kosalelama ya mitindá ya Biblia, mpe yango ekoki kosunga yo na kopɛngola makambo ya mobulu.
Na ndakisa, Jairo oyo alobelaki na ebandeli ya lisoló na biso likambo litali mobulu na eteyelo, apɛngolaki mikakatano na kosaleláká maloba ya Biblia oyo mazwami na 1 Batesaloniki 4:11 ete: “Bómeka kofanda na kimya mpe kobatela makambo na bino mpenza.” Alobaki ete: “Soki omoni ete mobulu ekobima, komikɔtisa te, kendá na yo na ndako mbala moko. Basusu batikalaka koyengayenga wana, na yango nde bamilukelaka makambo.”
Lola alobi ete: “Namimonisaka na moto nyonso ete nazali Motatoli ya Yehova, yango ezali libateli na ngai ya malamu. Bato batungisaka ngai te lokola bayebi ete nakosala bango mabe te.” Alain abakisi boye: “Esengeli te bobele koloba ete ozali Motatoli. Bato basengeli komona ete okeseni na basusu.” Baklisto basengeli kozala “bato ya mokili te.” (Yoane 15:19) Kasi kebá ete ozala te na ezaleli lokola oleki bato mosusu. (Masese 11:2) Elenge mobali moko alobaki ete: “Kotambola na lolendo te na bakulware lokola nde ezali ya yo.” Yango ekoki koyokisa basusu nkanda. Elenge moklisto Lucie alobaki ete: “Nazalaka na boninga mpe nasololaka na banakelasi na ngai, kasi nasalaka makambo lokola bango te.”
Elateli na yo mpe ezali na ntina mingi. Elenge mobali moko amonisaki ete: “Nasalaka na boye ete nalata te biloko oyo ekoki kobenda likebi ya bato. Ezali na ntina te ete nalata bobele bilamba ya motuya mpo ete namonana kitoko.” Kolanda toli ya Biblia ya komilatisa na bopɔlɔ ekoki kosalisa yo na komikitisa mpe kopɛngola mobulu.—1 Timoté 2:9.
Okosala nini soki okutani na matáta
Ezali boni soki atako ozali kosala milende mpo na kopɛngola matáta, kasi okutani na yango? Libosoliboso, meká kosalela etindá ya Biblia oyo ezwami na Masese 15:1 ete: “Kozongisa liloba na bolɛmbu ekopɛngola nkanda, nde liloba makasi ekopesa nkɛlɛ simbisi.” Elenge Lola asalaki bongo ntango azalaki na eteyelo. Alobi ete: “Mbala mosusu ekoki kozala bobele ete maloba na yo mázala ya kozokisa te. Mbala mingi, ezali biyano na yo nde ekoki kobendela yo mindondo.” Na kopɛngoláká “kozongisa mabe na mabe,” okoki kolónga.—Baloma 12:17.
Nzokande, soki lolenge yango ebongi te, okoki koluka mwango ya komibatela. Soki etuluku ya bilenge basɛngi na yo ete opesa bango sapato na yo to eloko mosusu ya motuya, pesá bango! Bomoi na yo ezali na motuya koleka biloko mosusu nyonso. (Luka 12:15) Soki mobulu elingi kobima, longwá na yo—ekozala lisusu malamu ete okima mbangu! Masese 17:14 elobi ete: “Ebandeli na kowelana ezali lokola kotangola mai, bongo tika yango naino kowelana ebimi te.” (Kokanisá na Luka 4:29, 30; Yoane 8:59.) Soki mwango ya kokima ezali te, okoki mbala mosusu bobele kopɛngola makɔfi. Na nsima, yebisá na baboti na yo makambo okutanaki na yango. Mbala mosusu bakoki kopesa yo lisungi.
Lokola Biblia esakolaki yango, tozali kobika na ntango ya mobulu. (2 Timoté 3:1-5) Kasi, ezali te ete na kozwáká mondóki to na koyekoláká karaté nde yango ekobatela yo. Zalá nde na ekɛngɛ. Salelá mayele mauti na Nzambe wana okutani na mobulu. Mpe likambo lileki ntina, zalá na kondima mpe tyá motema epai na Yehova. Lokola mokomi na Nzembo okoki kobondela boye ete: “Olóngisi ngai [longwa, NW] na moto na yauli.”—Nzembo 18:48.
[Elilingi na lokasa 13]
Mitindo ya kobunda mibongi te mpo na baklisto