Kimya na mokili mobimba​—ndenge nini?

KANISA naino mokili oyo epai kuna moto moko te akozala na bobangi, mpe akozanga eloko te. Ezali yango nde elimboli kimya na mokili mobimba. Ezali nde ndoto mpamba?

Te. Totalela eleko ya mokonzi Salomo na ntango ya kala. Na ntina na boyangeli na ye, Biblia elobi boye: “Yuda mpe Yisraele bafandaki na kimya . . . , moto na moto na nsé na mowiti na ye na vinyo mpe na nzete na ye na mbuma, mikolo nyonso na Salomo.”​—1 Mikonzi 4:25.

Liteya tokozwa na boyangeli ya Salomo

Bato na ntembe bazali koloba ete masolo ya Biblia ya motindo boye elekisami ndelo. Okoki bongo komituna boye: ‘Ndenge nini nakoki kondimisama ete boyangeli ya Salomo ezalaki lisapo mpamba te?’ Lisolo elandi ekolobela litatoli lipesami na nzela ya archéologie (bokundoli ya biloko ya kala). Nzokande, elembeteli oyo eleki kitoko na solo ya boyangeli ya Salomo ezali mpenza oyo ete, yango ekomami kati na Liloba oyo ezangi kokweisama, oyo ya Jéhovah, Nzambe na bomoi.​—Yoane 17:17; 1 Petelo 1:24, 25.

Sekele ya kimya oyo Bayisraele bazalaki na yango na nse na boyangeli ya Salomo eutaki bongo na ndenge bazalaki kosalela mibeko na sembo ya Jéhovah. Liboso ete bakota na mokili na ndaka, Jéhovah alobaki na bango boye: ‘Soko bokotambola na mibeko na ngai mpe bokotosa malako na ngai mpe bokosala yango, nakopesa bino mbula na ntango na yango, mpe mokili ekobota mbuma na yango, mpe nzete na elanga ekobota mbuma na yango. Nakopesa bino kimya kati na mokili yango, mpe moto akobangisa bino te.’​—Levitike 26:3-6.

Likambo na mawa mpenza, nsima na kufa ya Salomo, Bayisraele batikaki kotosa Jéhovah; bamipesaki na losambo ya bikeko mpe na losambo na mbindo ya binama na nzoto. Mpo na yango, babungisaki kimya oyo bazalaki na yango, mpe mokili na bango ebundisamaki na Farao Sisake, Moezipito. (1 Mikonzi 14:21-26.) Na likita moko esalamaki na mikóló na Yelusaleme, Jéhovah alimbolaki boye: “Botiki ngai, ngai mpe natiki bino na maboko ya Sisake.”​—2 Ntango 12:5.

Moto oyo aleki Salomo

Yesu Klisto amonisaki ete lisolo na Salomo mpe na “nkembo na ye nyonso” ezali solo. (Matai 6:29) Kasi na kolobaka na ntina na ye moko, Yesu alobaki ete: “Tala oyo aleki Salomo azali awa.” (Matai 12:42.) Alingaki mpenza koloba nini? Kimya oyo ezalaki na nse na boyangeli ya Salomo ezalaki ya kokoka te. Mokonzi wana akokaki te kosikola bato na ye na maladi, na masumu, na liwa mpe te. Nzokande, Yesu ateyaki na bato oyo bazangi kokoka, lolenge nini bakoki kozwa bomoi ya kokoka kati na kimya ya seko. Yoane 10:10; 13:34, 35; 17:3.

Moboko mpo na kozwa kimya ya kokoka motyamaki na nzela na liwa mpe lisekwa na Yesu. (Yoane 3:16; 1 Bakolinti 15:20.) Wana efandi ye na loboko na mobali ya Nzambe, na likoló, akopesa kimya na mokili mobimba na baoyo nyonso bazali kotosa mibeko na ye. Na kala, mokonzi Davidi alobelaki likambo yango na lolenge na loyembo kati na Nzembo 72. Ndambo na maloba yango ekokanaki na nse na boyangeli ya mwana na Davidi, yango wana, na ebandeli na nzembo yango, ekomami boye “Na ntina na Salomo”. Kokokana monene na maloba yango etali boyangeli ya Salomo Monene, Yesu Klisto.

Engebene Nzembo 72:7, 8, kimya oyo ekozala na nse na boyangeli na Klisto ekozala bobele kimya ya mokili mobimba te, kasi ekozala lisusu mpo na libela na libela. “Na mikolo na ye, moyengebene akozala na makila malamu; kimya mpe ekoyikana na ntango nyonso ekoumela sanza. Bokonzi na ye ekozala longwa na mai monene epai moko bobele na mai monene epai mosusu; longwa na ebale kino ndelo na mokili mpenza,”​—Tala Zakaria 9:9, 10.

Bato na Klisto bakozanga bilei te, mpamba te Nzembo 72:16 (MN) ezali kopesa biso endimiseli oyo: “Milona ekotondana na mokili, ata kino likoló na bangomba.” Bakosikolama mpenza na ezaleli ya koponapona, na monyoko mpe na mobulu. “Mpamba te akobikisa mobola oyo akongangaka, mpe moto na mawa oyo azali na mosungi te. Akosikola milimo na bango na kati na monyoko mpe na mobulu; makila na bango ekozala na motuya na miso na ye.”​—Nzembo 72:12, 14,MN.

Bobele lokola na mikolo na mokonzi Salomo, sekele ya kimya na mokili mobimba ekozala kati na kosalelama ya mibeko ya Jéhovah na mokili mobimba. Ekozala eyano na lilombo na esakweli oyo ya mokonzi Davidi! “E Nzambe, yebisa mokonzi kosambisa na yo . . . ete akata makambo na babola na libota na bosembo, ete abikisa bana na bosenga, mpe atuta monyokoli!”​—Nzembo 72:1, 4; MN.

Bongo bamposa na biso ya sikawa?

Ntango mosusu okoki koloba ete, ‘nyonso wana ezali mpenza kitoko, kasi nazali na mposa ya kimya nde sikawa.’ Ezali solo ete, baklisto bazali naino kotungisama na makambo oyo mazali kolongola kimya, oyo ezali kotungisa mokili mobimba: mobulu, maladi, makama makoutaka na biloko oyo bizalisami, bobange mpe liwa. Nzokande, kati na mokili mobimba, makambo oyo mazali kosalema mamonisi ete boyebi ya Biblia ezali kosalisa bango na kolonga yango. (Masese 15:1; 22:3.) Baklisto bazali mpe na esengo oyo euti na elikya makasi. Moto moko oyo abandaki koyekola Biblia na mboka moko ezalaki pene na Johannesburg, epai kuna koboma ezali kosalama mingi, alimbolaki motindo nini Makomami masalisaki ye: “Sikawa nayebi ete mobulu ekotikala libela te; ezali bobele mpo na ntango mokuse.”

Elikya ezali mpe ata mpo na baoyo babomamaki mpo na mobulu. Yesu alobaki ete: “Ngai nazali lisekwa mpe bomoi”, liboso ete abakisa maloba oyo: “Oyo azali kondima ngai, ata asili kokufa, akobika.”​—Yoane 11:25.

Mpo na kozala na motindo na mayoki wana ya kimya, ozali na mposa ya kondima makasi oyo boyekoli ya Liloba na Jéhovah ekobimisa epai na yo. Na komibombelaka ntango mokolo na mokolo mpo na koyekola Biblia, okomona kokokana ya elaka oyo kitoko: “Nde ye oyo akoyokamela ngai, akofanda na kimya mpe akobanga eloko mabe te.”​—Masese 1:33; 2:21, 22. 

[Etanda na lokasa 6]

“Na nse na boyangeli ya Salomo, makambo na Yisraele ekolaki malamu mpenza na boumeli ya mibu 30 koleka na boumeli ya mibu 200 oyo ezalaki liboso. Tozali kokuta na etando na mabelé na eleko na Salomo, bitika na bandako minene mpe bitika na bingumba minene oyo ezingamaki na bitutu ya mbinga, ba kartye mingi epai kuna bato na bozwi bazalaki kofanda na bandako kitoko, mpe bilakiseli ya mwa boyebi ya teknike oyo ya basali mbeki ya liboso, mpe ndenge ya kosalela yango. Tozali kokundola lisusu bitika ya biloko oyo esalamaki na maboko, lokola biloko oyo bizalaki kosombama longwa na mikili ya mosika, yango nde ezali kotatola ete mombongo kitoko ezalaki kosalama kati na mokili mobimba.”​—La maison de David (Angl.), de Jerry Landay.

[Eutelo ya bafɔtɔ na lokasa 5]

photo de la NAZA