Mobulu mokosila mpo na libela​—Lolenge nini?

MPO na kopekisa bokóli ya mobulu, bingumba mingi na États-Unis bimekaki kosalela likanisi moko ya sika​—kopesa mosolo to biloko epai na bato oyo balingi kozongisa mandóki na bango na Leta, kozanga kotuna bango mituna. Ebimisaki litomba nini? Na ndakisa, na engumba St. Louis, mpo na motuya ya badolare 341 000, bayanganisaki mandóki 8 500. Mwango motindo wana esalemaki mpe na engumba New York, eyanganisaki koleka milió moko ya mandóki.

Yango ekitisaki bokóli ya mobulu? Na mawa nyonso, yango esalaki mpenza likambo monene te. Na mbula oyo elandaki, na engumba St. Louis, motángo ya kobomama ya bato na mandóki molekaki oyo ya bambula nyonso mosusu. Na engumba New York, ekanisami ete bamilió mibale ya mandóki ezali naino na mabɔkɔ ya bato. Na États-Unis, soko bamilió 200 ya mandóki ezali na mabɔkɔ ya bato, elingi koloba moto mokomoko, mobali, mwasi, mpe mwana moke, azali na mondóki na ye. Na mikili mosusu, mobulu kati na yango mandóki masalelamaki mozali kokóla na lolenge ya nsɔ́mɔ. Zulunalo The Economist eyebisi ete na Grande-Bretagne, “katikati na 1983 mpe 1993, motángo ya makambo mabe oyo mayebisamaki epai na bapolisi, oyo kati na yango mandóki masalelamaki ebakisamaki mbala mibale, ekómaki 14 000.” Atako motángo ya bato oyo babomamaki ezali mpenza moke, kati na mboka wana ezali na bato soko milió moko oyo bazali na mandóki kozanga ndingisa.

Ya solo, mwa kokita nyonso oyo ekoki komonana kati na motángo wana ezali bongo likambo moko ya malamu. Nzokande, myango lokola oyo touti kolobela esimbi soko moke te bantina mpenza ya mobulu. Bantina yango ezali nini? Makambo mingi malobelamaki, kasi bobele mwa ndambo moke nde ezali na ntina. Kozanga bomoko na libota mpe kozanga kolakisa mitindá ya bizaleli malamu esili kopusa bilenge mingi ete bámikɔtisa kati na bituluku ya bato ya mobulu mpo na kokokisa mposa na bango ya kozala kati na etuluku moko. Mposa ya kozwa mosolo mingi epusaka bato mingi ete básala mobulu. Bokesene epusaka basusu ete básembola makambo na kosaláká mobulu. Kokumisa ekólo, kokumisa loposo, to etɛlɛmɛlo epusaka bato ete bákanga miso liboso na bampasi ya basusu. Yango ezali bantina mozindo oyo lolenge ya pɛtɛɛ mpo na kosilisa yango ezali te.

Tokoki kosala nini?

Bapolisi mingi, bitumbu makasi ya bolɔ́kɔ, mibeko likoló na bosombi mandóki, etumbu ya liwa​—nyonso wana emekaki kosalelama mpo na kopekisa mobulu. Ebimisaki mwa litomba na lolenge moko to mosusu, kasi likambo ya mawa ezali ete mobulu ezali naino zingazinga na biso. Mpo na nini? Ezali mpo ete meko oyo ekamatamaki etalelaki bobele makambo oyo mobulu ebimisaka.

Epai mosusu, banganga-mayele mingi bakanisi ete koteya ezali bongo sɛkɛlɛ mpo na kosilisa mobulu. Atako likanisi yango ezali malamu, tosengeli kobosana te ete mobulu ezali kosalema te bobele na mikili epai kuna makoki ya kokɔta kelasi ezali moke. Na solo mpenza, emonani ete mikili mosusu epai kuna mobulu mozali makasi koleka, mizali mpe mikili epai kuna makoki ya koteyama mazali mpe mingi koleka. Na bongo, ezali polele ete bobele koteyama mpamba ezali te likambo oyo esengeli kasi lolenge lobongi ya koteyama nde ezali na ntina. Esengeli ete koteyama yango ezala ya lolenge nini? Ezali na moto moko oyo azali na makoki ya koteya bato ete bálinga kimya mpe boyengebene?

“Ngai nazali [Yehova], Nzambe na yo, ye oyo akolakisa yo mpo na litomba, ye oyo akokamba yo na nzela ekoki na yo kotambola na yango. Soko oyokaki malako na ngai! mbɛ kimya na yo ezalaki lokola ebale mpe boyengebene na yo lokola mbongé na mai na monana.” (Yisaya 48:17, 18) Lolenge nini Yehova Nzambe ateyaka bato ete bálinga kimya mpe boyengebene? Liboso mpenza na nzela ya Liloba na ye, Biblia.

Nguya ya Liloba ya Nzambe

Biblia ezali soko moke te kosangisama ya masapo ya kala to kosangisama ya masese oyo masilá ngala mpe mabongi kosalelama te. Kati na yango tozali kokuta malako mpe makanisi ya Mozalisi ya bato, ye oyo, uta na etɛlɛmɛlo na ye oyo eleki likoló, ayebi malamu lolenge bato basalemi. Yehova alobi ete: “Zambi lokola lola eleki mokili likoló, boye nzela na ngai eleki nzela na bino mpe makanisi na ngai maleki makanisi na bino.”​—Yisaya 55:9.

Mpo na ntina yango, ntoma Paulo atatoli ete “liloba na Nzambe ezali na bomoi mpe na nguya, ezali mpe na bopɔtu koleka mipanga nyonso mipeli bipai mibale. Ezali kotɔbɔla kino [ekabwanelo na molimo mpe elimo], matɔngi mpe lilɔngɔ; ezali komeka makanisi mpe mikano na motema.” (Baebele 4:12) Ee, Liloba ya Nzambe ezali na nguya ya kokóma kati na motema ya moto mpe kosimba yango mpe kobongola makanisi na ye mpe bizaleli na ye. Yango nde esengeli mpo na kobongola bizaleli ya mobulu ya bato lelo oyo, boye te?

Batatoli ya Yehova, oyo bakómi sikawa soko bamilió mitano kati na mikili koleka 230, bazali bango moko elembeteli ya solo ete, Liloba ya Nzambe ezali na nguya ya kobongola lolenge ya bomoi ya bato ete bákoma kosala malamu. Kati na bango ezali na bato bauti na bikólo nyonso, na minoko nyonso, mpe na mposo nyonso. Bauti kati na bato ya lolenge nyonso ya bomoi. Basusu kati na bango bazalaki liboso bato ya mobulu. Kasi na esika ete makambo motindo oyo mabimisa likunya, kowelana, koponapona, koyinana kati na bango, basili koyekola kolónga bipekiseli wana mpe bakómi bato oyo balingaka kimya mpe bazali na bomoko kati na mokili mobimba. Nini epesi bango nzela ya kokóma bongo?

Kampanye oyo esilisaka mobulu

Batatoli ya Yehova bamipesi na mokumba ya kosunga basusu ete bázwa boyebi ya sikisiki ya mokano ya Nzambe lokola emonisami kati na Liloba na ye, Biblia. Na mikili nyonso, bazali koluka bato oyo balingi koyekola banzela ya Yehova mpe koteyema na ye. Milende oyo bazali kosala ezali kobimisa mbuma. Litomba ya kampanye wana ya koteya ezali ete esakweli moko monene ezali kokokisama.

Esili koleka bambula 2 700, mosakoli Yisaya akomaki na kopemama na Nzambe ete: “Ekozala ete na mikolo na nsuka . . . bikólo mingi bakokenda mpe bakoloba ete, Yakani, tóbuta na ngomba na [Yehova], epai na ndako na Nzambe na Yakobo, ete alakisa biso nzela na ye mpe ete tótambola na bipai bikokendaka ye.”​—Yisaya 2:2, 3.

Koteyama na Yehova mpe kotambola kati na banzela na ye ekoki kobimisa mbongwana ya minene kati na bomoi ya bato. Moko na lolenge ya mbongwana wana elobelami mpe kati na esakweli yango: “Bakotula mipanga na bango ete mizala bitimweli, mpe makɔnga na bango ete mazala bikateli na matiti. Libota moko bakotombwela libota mosusu mopanga te, bakoyekola etumba lisusu mpe te.” (Yisaya 2:4) Bato mingi basilá kotánga mokapo oyo. Ya solo, makomi na yango matyami na efelo moko na libandá ya ndako ya Mabota Masangani, na engumba New York. Etyami mpo na kokundwela bato mikano ya Mabota Masangani, kasi makokisi yango te. Ebongiseli moko te ya politiki ya bato ekoki kolongola bitumba mpe mobulu. Ezali likambo oyo bobele Yehova Nzambe akoki kokokisa yango. Akokokisa yango lolenge nini?

Emonani polele ete bato nyonso te nde bakoyanola na libyangi ya ‘kobuta na ngomba na [Yehova]’ mpe ya ‘kolakisama na nzela na ye’ mpe ‘kotambola na bipai bikokendaka ye’; bato nyonso mpe te nde bakolinga ‘kotula mipanga na bango ete mizala bitimweli mpe makonga na bango ete mazala bikateli na matiti.’ Yehova akosala nini mpo na bato motindo wana? Akolanda ntango nyonso te kotikela bango libaku to kozela bango ete bábongwana. Mpo na kosukisa mobulu, Yehova akosilisa mpe baoyo bazali kokangama bobele kati na banzela na bango ya mobulu.

Liteya ya ntina mingi

Likambo oyo Nzambe asalaki na eleko ya Noa ezali likebisi mpo na biso lelo oyo. Lisoló ya Biblia emonisi motindo ya mokili oyo ezalaki na ntango yango, ete: “Mokili ezalaki mabe na miso na Nzambe; mokili etondaki na [mobulu, NW].” Yehova ayebisaki Noa ete: “Nasili kokana kosilisa bato nyonso, mpo ete mokili etondi na [mobulu, NW] mpo na bango. Mpe nakobebisa bango na mokili elongo moko.”​—Genese 6:11, 13.

Tosengeli kosimba likambo moko ya ntina mingi. Na ntango ayeisaki Mpela likoló na libota ya eleko wana, Nzambe abatelaki Noa mpe libota na ye. Mpo na nini? Biblia epesi eyano oyo ete: “Noa azalaki moto na sembo mpe na boyengebene kati na bato na ntango na ye. Noa atambolaki na Nzambe [ya solo, NW] elongo.” (Genese 6:9; 7:1) Atako bato oyo bazalaki na mabelé na eleko wana bango nyonso te nde bazalaki bato na mobulu, kasi bobele Noa mpe libota na ye “batambolaki na Nzambe [ya solo, NW] elongo.” Mpo na ntina wana, babikaki na ntango mokili oyo etondaki na mobulu ebomamaki.

Lokola tozali komona yango lelo mpe, mabelé ‘matondi na mobulu,’ tokoki kondimisama ete Nzambe azali mpenza komona yango. Bobele lokola asalaki yango na mikolo na Noa; na bongo, etikali moke akosala eloko mpe akosilisa mobulu​—mpo na libela. Kasi akobikisa mpe bato oyo bazali sikawa ‘kotambola na Nzambe [ya solo, NW] elongo,’ baoyo bazali koyanola na kampanye na ye monene ya koteya bato kimya.

Na nzela ya mokomi na Nzembo, Yehova apesi biso elikya oyo: “Nsima na mwa ntango moke, moto na mabe akozala lisusu te; okotala esika na ye, nde akomonana te. Nde bato na bopɔlɔ bakosangola mokili, bakosepela mpe na kimya na solo.”​—Nzembo 37:10, 11.

Batatoli ya Yehova bakozala na esengo ya koyekola na yo Biblia mpo ete okoka kosangana elongo na baoyo bazali koloba ete: “Yakani, tóbuta na ngomba na [Yehova], epai na ndako na Nzambe na Yakobo, ete alakisa biso nzela na ye mpe tótambola na bipai bikokendaka ye.” (Yisaya 2:3) Na kosaláká bongo, okoki kozala kati na baoyo bakomona lolenge mabe mpe mobulu ikosukisama. Okoki ‘kosepela na kimya na solo.’