Bantaba ya ngomba

PEMBENIPEMBENI ya libongo ya Mbu Ekufa (Mer Morte) na ngámbo ya wɛ́sti ezalaki na engumba mpe mokili mokauki oyo ebéngamaki Ene-gedi. Banzela ya mabanga mingi mpe mabwaku ya etúká yango ezali esika ebongi mpenza mpo na bantaba ya ngomba oyo emonanaki kuna.

Ekelamu wana ya makolo malamu ezali moko na banyama kitoko oyo Nzambe akela. Tófungola Biblia na biso mpo na kotala na bozindo nyama kitoko oyo.

“Ngomba milai mpo na ntaba na ngomba”

Wana ezali maloba oyo mokomi na nzembo ayembaki. (Nzembo 104:18) Bantaba ya ngomba bazali na makoki nyonso mpo na kozala na bisika wana ya likoló! Bazali na makoki mingi ya koninginya nzoto na bango na ntɔ́ki mpenza, kobalusáká yango na mabelé wana ya ngombangomba na motema mpiɔ nyonso mpe na lombangu mpenza. Lolenge ya nsɔbu (sabots) na bango ezali moko na myango esalisaka mpo na kosala bongo. Ntango bapanzi nsɔbu yango bakoki komema bozito ya nzoto na ye mobimba, kopikáká yango makasi wana nyama yango etɛlɛmi to ezali kotambola likoló na libangá moke etɛngama.

Lisusu, bantaba ya ngomba bayebi kobatela nzoto na bokatikati na lolenge ya kokamwa mpenza. Bakoki kopumbwa mosika mpe kotɛlɛma likoló na etutu moke na mabelé oyo ezali na bonene ekoki bobele mpo na makolo minei na bango. Douglas Chadwick, nganga-mayele ya bioloji azwaki mbala moko libaku ya kotala ntaba ya ngomba ya motindo mosusu kosalela bokatikati ya nzoto na ye mpo na kopɛngola kokwea uta na mwa etutu oyo ezalaki moke mpenza mpo ete akoka kobaluka. Alobi ete: “Nsima ya kobwaka liso na mwa etutu mosusu oyo ezalaki mosika na nsé na pene na mɛtɛlɛ 120, ntaba apikaki makolo na ye liboso mpe na malɛmbɛ nyonso abalulaki nsima na ye ngámbo ya motó likoló ya libanga lokola nde azalaki kobɛta kilibiti. Wana nazalaki kokamwa, ntaba alandaki kobaluka kino makolo na ye ya nsima makitaki na nsé na boye ete atalaki sikawa na ngámbo oyo autaki.” (National Geographic) Likambo ya kokamwa ezali te ete bantaba yango babéngamaki “babɛti kilibiti na mabanga ya ngomba”!

“Oyebi ntango wana bantaba na ngomba bakobota?”

Bantaba ya ngomba ezali banyama ya nsɔninsɔni. Basepelaka kozala mosika na bato. Kútu, bato bazali na mokakatano ya kobɛlɛma na bango mpo na kotala bango na ndenge bazalaka na zamba mpenza. Na yango, Mokolo ya “bibwele likoló na ngomba nkóto nkóto” akokaki na elónga mpenza kotuna Yobo ete: “Oyebi ntango wana bantaba na ngomba bakobota?”​—Nzembo 50:10; Yobo 39:1.

Mayele ya lɔɔ́mbi oyo ezali likabo liuti na Nzambe eyebisaka ntaba mwasi ya ngomba ntango oyo ebongi na ye kobota. Akoluka esika ya libateli mpe akobota mwana moko to bana mibale, mingimingi na nsuka ya sanza ya Máí to na sanza ya Yúni. Mwana oyo abotami sika akobanda kotɛlɛma malamu na makolo na ye bobele nsima ya mwa mikolo.

“Mboloko na bolingo mpe ntaba na nkeka na kitoko”

Salomo, Mokonzi na mayele apesaki toli na mibali ete: “Sepelá na mwasi na bolenge na yo. Azali lokola mboloko na bolingo mpe ntaba na nkeka na kitoko.” (Masese 5:18, 19) Yango elimbolaki te ete akitisaki basi. Emonani ete Salomo azalaki kokumisa kitoko, bonzenga, mpe mabongi mosusu ya banyama yango.

Ntaba ya ngomba ezali kati na “milimo na bomoi” oyo ezali kopesa litatoli ya solosolo ya mayele ya Mozalisi. (Genese 1:24, 25, NW) Tozali na esengo ete Nzambe azingeli biso na ebele ya bikelamu kitoko, boye te?