Nsuka ya mabelé oyo ekómi pene?

Eyano nini okanisi ete ebongi mpo na motuna oyo?

Mosika te, mabelé

(a) ekobonga?

(b) ekotikala kaka ndenge ezali lelo?

(c) ekobeba lisusu koleka?

OSALAKA nyonso mpo obungisa elikya te mpo na mikolo ekoya? Kosala bongo ezali na matomba mingi. Bato ya mayele bamoni ete bato oyo bazalaka na elikya, mitó na bango esalaka malamu koleka mpe bazalaka nzoto makasi. Kutu, bato mosusu ya mayele bamonaki nsima ya ebele ya bambula ya boyekoli ete ezalaka mwa mpasi mpo moto oyo azali na elikya abɛla maladi ya motema; bato oyo bazangi elikya nde babɛlaka yango mingi. Makambo wana oyo bato ya mayele bamonaki eyokani na oyo Biblia elobaki ebele ya bikeke liboso: “Motema ya kosepela ekosalaka malamu lokola nkisi; nde molimo motutami ekokaokisa mikuwa.”​—Masese 17:22.

Nzokande, na kotalela makambo oyo bato ya siansi bazali koloba ete ekokómela mabelé, bato mingi bamonaka te ntina ya kozala na esengo to na elikya. Tózwa ndakisa ya mwa makambo yango ya kobangisa oyo bato ya siansi balobá mpo na mabelé.

Mabelé ezali na likama

Na 2002, ebongiseli moko ya monene mpenza na Suède (Stockholm Environment Institute) elobaki ete lokola bazali kopekisa bato te kosala makambo oyo ezali kobebisa mabelé na kobanga ete nkita ekokita, yango ekobimisa “makama oyo ekobebisa mopɛpɛ, mai, bazamba mpe biloko mosusu nyonso oyo ebatelaka bomoi.” Ebongiseli yango elobaki lisusu ete bobola oyo etondi na mokili, kozanga bosembo mpe kobeba ya mabelé ekoki kokoba kobimisa “makama, bitumba, mpe kobebisa bizaleli ya bato.”

Na 2005, ONU ebimisaki mokanda moko (Évaluation des écosystèmes pour le Millénaire) oyo elobeli makambo oyo bato ya mayele bayekolaki na boumeli ya mbula minei mobimba na ntina na mabelé. Mokanda yango, oyo ekomami na bato ya mayele koleka 1 360 ya bikólo 95, epesaki likebisi oyo: “Misala ya bato ezali kobebisa mabelé na ndenge oyo ezali komonisa ete nsukansuka mabelé ekozala lisusu te na likoki ya kobatela bomoi.” Ebongiseli yango ebakisi ete mpo likama wana esalema te, ekosɛnga “mbongwana monene esalema na mibeko, na bibongiseli ya mokili mpe na bizaleli ya bato. Nzokande, mbongwana yango ebandi ata kobanda te.”

Anna Tibaijuka, oyo asalaka na ebongiseli moko ya ONU (Programme des Nations unies pour les établissements humains) alobaki likambo moko oyo bato ya siansi mingi mpe bandimaka. Alobaki boye: “Soki etikali kaka boye mpe tosali eloko te mpo na kobongisa makambo, likama monene ezali kozela biso.”

Ntina ya kozala na elikya

Batatoli ya Yehova, oyo babimisaka zulunalo oyo, bandimaka mpe ete mbongwana moko monene mpo na mabelé ekómi pene. Nzokande, bango bayebi ete yango ekozala nsuka ya mabelé te, kasi makambo oyo ekomema mbongwana yango ekobongisa nde nzela mpo na mokili moko ya malamu koleka. Mpo na nini bazali na elikya makasi ndenge wana? Mpo bandimaka bilaka ya Biblia, Liloba ya Nzambe. Na ndakisa, Biblia elobi boye: “Nsima ya mwa ntango moke, moto mabe akozala lisusu te; okotala esika na ye, nde akomonana te. Nde bato ya bopɔlɔ bakosangola mokili, bakosepela mpe na kimya ya solo.”​—Nzembo 37:10, 11.

Elikya yango ezali nde ndɔtɔ ya mpamba? Liboso ya koyanola na motuna wana, tókanisa naino likambo oyo: Bankóto ya bambula liboso, Biblia esakolaki na bosikisiki mpenza makambo mingi ya minene oyo ezali konyokola bato mpe kobebisa mabelé lelo oyo. Tosɛngi yo otánga mikapo oyo totye na lisolo oyo elandi, mpe otala soki makambo oyo elobi eyokani na makambo oyo ezali kosalema na mokili lelo oyo. Soki osali yango, okokóma na kondima makasi ete makambo nyonso oyo Biblia esakolá ekokokisama.