Oyebaki yango?

Sanduku ya kondimana esuká ndenge nini?

Mpo na Bayisraele, sanduku ya kondimana ezalaki komonisa ete Nzambe azali wana. (Kobima 25:22) Sanduku yango ezalaki kɛsi mosantu oyo basalá na mabaya mpe bapakolá yango wolo; na kati na yango, Moize atyaki bitanda mibale ya mabanga oyo ezalaki na Mibeko. Ntango Bayisraele bazalaki na esobe, bazalaki kotya Sanduku yango na Esika oyo Eleki Bosantu ya hema ya kokutana. (Kobima 26:33) Na nsima, batyaki Sanduku yango na Esika oyo Eleki Bosantu ya tempelo ya Salomo.​—1 Bakonzi 6:19.

Mbala ya nsuka oyo Biblia elobeli Sanduku yango ezali na 2 Ntango 35:3, ntango Mokonzi Yosiya azongisaki yango na tempelo na mobu 642 liboso ya ntango na biso (L.T.B.). Mbala mosusu, Manase, mopɛngwi oyo ayangelaki liboso ya Yosiya mpe atyaki ekeko na kati ya tempelo, nde alongolaki yango. Mbala mosusu mpe balongolaki yango mpo na kobatela yango ntango Yosiya azalaki kosalisa misala ya kobongisa tempelo. (2 Ntango 33:1, 2, 7; 34:1, 8-11) Na nsima, ndenge oyo Sanduku ya kondimana esukaki eyebani te, mpo ezalaki te na liste ya biloko oyo bato ya Babilone bazwaki na tempelo ntango babebisaki Yerusaleme na mobu 607 L.T.B.​—2 Bakonzi 25:13-17.

Biblia elobi te ete bazongisaki Sanduku ya kondimana na Esika oyo Eleki Bosantu ya tempelo oyo Zerubabele atongaki lisusu; emonani mpe te ete basalaki sanduku mosusu na esika na yango.​—Ezera 1:7-11.

Bato boni bazali na nkombo Yakobo na Makomami ya Grɛki ya bokristo?

Bato oyo bazali na nkombo Yakobo bazali mingi, mpe ezali mpasi kokesenisa bango. Biblia elobeli mingi “Abrahama, Yisaka, mpe Yakobo,” mpe Matai 1:16 elobi ete Yakobo “abotaki Yozefe mobali ya Maria.” Moko azalaki Yakobo tata ya ntoma Yudasi (Mokeriota te), mpe Biblia ebakisi makambo mosusu te mpo na ye.​—Luka 6:16; Misala 1:13.

Yakobo mosusu azalaki mwana ya Zebede. Yakobo yango azalaki ndeko ya Yoane, mpe bango mibale bazalaki bantoma ya Yesu. (Matai 10:2) Ekoki kozala ete mama na ye ezalaki Salome, ndeko ya mama ya Yesu. (Kokanisá Matai 27:55, 56 ná Marko 15:40, 41 mpe Yoane 19:25.) Soki ezali bongo, boye Yakobo azalaki mwana ya ndeko ya mama ya Yesu. Azalaki mobomi-mbisi, mpe ye ná ndeko na ye, bazalaki kosala elongo na Petro ná Andre.​—Marko 1:16-19; Luka 5:7-10.

Na nsima, ezalaki na Yakobo mwana ya Alfe, ye mpe moko na bantoma ya Yesu. (Marko 3:16-18) Na Marko 15:40, babengi ye “Yakobo Moke.” Bazalaki kobenga ye “Moke” mpo mbala mosusu azalaki nzoto mike to mpo Yakobo mwana ya Zebede azalaki mokóló na ye.

Na nsima, ezalaki na Yakobo, ndeko ya Yuda, bana ya Maria ná Yozefe, oyo bazalaki mama moko ná Yesu. (Marko 6:3; Bagalatia 1:19) Ntango Yesu azalaki kosala mosala na ye, Yakobo yango azalaki naino moyekoli na ye te. (Matai 12:46-50; Yoane 7:5) Kasi, liboso ya Pantekote ya mobu 33 T.B., Yakobo azalaki kobondela elongo na mama na ye, bandeko na ye, mpe bantoma na shambrɛ moko ya likoló, na Yerusaleme. (Misala 1:13, 14) Na nsima, Yakobo akómaki moko ya bandeko oyo bayebanaki mingi na lisangá ya Yerusaleme mpe akomaki mokanda ya Biblia oyo ezali na nkombo na ye.​—Misala 12:17; Yakobo 1:1.