Azalaki moto ya libota ya Kaifa

Ntango mosusu, biloko oyo bato ya arkeoloji bakundolaka emonisaka ete bato oyo Biblia elobeli bazalaki mpenza na bomoi. Na ndakisa, na mobu 2011, bato ya mayele na Yisraele balobaki ete bakundolaki eloko moko oyo endimisi likambo yango. Bakundolaki kɛsi moko ya kobomba mikuwa, oyo eumeli mbula 2 000. Kɛsi yango esalemaki na mabanga ya ntalo, mpe na kati na yango batyaki mikuwa ya moto moko oyo akufaki, nsima ya kopɔla ya nzoto na ye.

Kɛsi yango ya kobomba mikuwa ezalaki na makomi oyo: “Miriam mwana ya Yeshua mwana ya Kaifa, nganga-nzambe ya Maazia, ya libota ya Beth ʹImri.” Nganga-nzambe monene ya Bayuda oyo andimaki mpe ete bányokola Yesu mpe báboma ye ezalaki Kaifa. (Yoa. 11:48-50) Josèphe Flavius, moto ya mayele na istware, alobi ete nganga-nzambe yango ezalaki “Yozefe, oyo azalaki kobengama Kaifa.” Na ntembe te, kɛsi wana ezalaki na mikuwa ya moto moko ya libota na ye. Lokola makomi oyo bakutaki na kɛsi mosusu ya kobomba mikuwa, oyo bakundolaki liboso mpe bakanisaki ete ezalaki ya nganga-nzambe monene ye moko ebengi ye “Yehosef bar Caiapha,” to Yozefe, mwana ya Kaifa,a ekoki kozala ete Miriam azalaki moto moko ya libota ya Kaifa.

Ebongiseli moko (Israel Antiquities Authority) elobi ete babɔtɔlaki kɛsi yango epai ya miyibi oyo bakundolaki yango na lilita moko ya kala. Ntango bayekolaki malamumalamu kɛsi yango mpe makomi oyo ezalaki likoló na yango, bamonaki ete ezalaki mpenza mikuwa ya Miriam.

Kɛsi yango esalisi biso tóyeba likambo mosusu ya sika. Elobeli “Maazia,” oyo azalaki kokamba etuluku ya nsuka na bituluku 24 ya banganga-nzambe oyo bazalaki kosala na tempelo ya Yerusaleme, etuluku mokomoko na ngala na yango. (1 Nt. 24:18) Ebongiseli oyo tolobeli liboso elobi ete makomi oyo ezalaki na kɛsi yango emonisi ete “libota ya Kaifa ezalaki na kati ya etuluku ya Maazia.”

Makomi yango elobeli mpe Beth ʹImri. Yango ekoki kozala na ndimbola mibale. Ebongiseli oyo tolobelaki liboso elobi ete: “Ya liboso, ekoki kozala ete Beth ʹImri ezalaki nkombo ya libota moko ya banganga-nzambe, bana ya Imere (Ezr. 2:36, 37; Neh. 7:39-42) oyo bakitani na ye mosusu bazalaki na etuluku ya Maazia. Ya mibale, ekoki kozala ete Beth ʹImri ezalaki esika oyo Miriam to libota na ye mobimba bautaki.” Ezala bongo to te, kɛsi ya kobomba mikuwa ya Miriam emonisi ete Biblia elobelaka bato oyo bazalaki mpenza na bomoi mpe bautaki na mabota ya solo.