Lipuzo ze Zwa kwa Babali

Kana litaku z’e ne za Siheberu za libizo la Mulimu, ze bizwa Tetragrammaton, za fumaneha mwa litaba za Siheberu za Mateu ili ze ne li kopisizwe ki Shem-Tob ben Isaac Ibn Shaprut mualafi wa Sijuda wa mwa lilimo za mwanda wa bu-14?

Batili, ha li fumanehi teñi. Nihakulicwalo, litaba zeo za Mateu li itusisa ha 19 pulelo ya hash·Shem’ (ye ñozwi ka ku tala kamba ka ku pumelwa), sina mo ku taluselizwe fa likepe 7 la Tora ya ku Libelela ya September 1, 1996.

Pulelo ya Siheberu ya hash·Shem’ i talusa “Libizo,” ili yeo ka buniti fela i ama kwa libizo la bumulimu. Sina ka mutala, mwa litaba za Shem-Tob, hash·Shem’ mwa muinelo o pumezwi ya fumaneha fa Mateu 3:3, ili kalulo yeo ku yona Mateu n’a ama kwa Isaya 40:3. Ki ko ku utwahala hande ku utwisisa kuli Mateu ha n’a ama timana ku zwelela mwa Mañolo a Siheberu mo i fumaneha Tetragrammaton, n’a kopanyeleza libizo la bumulimu mwa litaba za hae za Evangeli. Kacwalo hailif’o litaba za Siheberu za n’a tahisize Shem-Tob ha li itusisi Tetragrammaton, ku itusisa kwa zona pulelo ya “Libizo,” sina mo ku ezelizwe kwa Mateu 3:3, ku yemela ku itusiswa kwa “Jehova” mwa Mañolo a Sigerike a Sikreste.

Shem-Tob n’a kopiselize litaba za Siheberu za Mateu mwa litaba za kananisano za n’a ñozi ze bizwa ʼEʹven boʹchan. Niteñi, zona litaba za Siheberu zeo ne li simuluha kai? Caziba George Howard, ya batisisize hahulu taba yeo, u akaleza kuli “Mateu ya Siheberu ya Shem-Tob ne i ñozwi ka nako ye ñwi mwahal’a lilimo za myanda ye mine ya pili ili ya linako za Bukreste.”a Ba bañwi ne ba si ke ba lumelelana ni yena ku seo.

Howard u talusa kuli: “Mateu ya Siheberu ye kopanyelelizwe mwa litaba ze i lemuseha hahulu ka lishutano za yona ze ñata ni buka tota ya Mateu ya mwa Sigerike.” Sina ka mutala, ka ku ya ka litaba za Shem-Tob, Jesu n’a bulezi ka za Joani kuli: “Kaniti na mi bulelela, ni li: Ku ba ba pepilwe ki basali, ha ku na yo mutuna ku Joani Mukolobezi.” Ha i na manzwi a Jesu a’ tatama, a’ li: “Nihakulicwalo, yo munyinyani ku ba ba mwa mubuso wa kwa lihalimu ki yo mutuna ku yena.” (Mateu 11:11) Ka nzila ye bat’o ba ye swana, ku na ni lishutano ze ñata mwahal’a litaba za Siheberu ze fumaneha ili za Mañolo a Siheberu ni manzwi a litaba ze swana zeo mwa toloko ya Greek Septuagint. Hailif’o lwa lemuha ku ba teñi kwa lishutano zeo, litaba ze cwalo za kwaikale li na ni tuso mwa tuto ya ku bapanya ze ñozwi.

Sina ka mo se ku bulelezwi, litaba za Mateu ze n’e ñozwi ki Shem-Tob li na ni pulelo ya “Libizo” mwa libaka m’o ku konwa ku lumelwa hande kuli Mateu n’a itusisize luli Tetragrammaton. Kacwalo, haisali ku zwiwa ka 1950, litaba za Shem-Tob se li itusisizwe sina mutomo wa ku itusisa libizo la bumulimu mwa Mañolo a Sigerike a Sikreste, mi li sa bulezwi mwa The New World Translation of the Holy Scriptures—With References.b

[Litaluso za kwatasi]