XNAQʼTZBʼIL 30
BʼITZ 97 Atz tok qchwinqlal tiʼj Tyol Dios
Kukx xnaqʼtzana kyiʼj tnejel xnaqʼtzbʼil el tnikʼa tiʼj toj Biblia
«Kukx kxel nmaʼne jlu kyeye tuʼn ttzaj kynaʼne, maske bʼaʼn kyuʼne, ex tzyuʼnxix kyuʼne aju yol axix tok» (2 PED. 1:12).
¿TIʼ KʼELEL QNIKʼ TIʼJ?
Kʼelel qnikʼ kyiʼj junjuntl xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn kyiʼj tnejel xnaqʼtzbʼil el qnikʼ tiʼj toj Biblia maske ma tzikʼ ambʼil in qo ajbʼen te Jehová.
1. ¿Tiʼ kubʼ tnaʼna tej tel tnikʼa tiʼj axix tok?
O CHʼEXPAJ qanqʼibʼil kyuʼn xnaqʼtzbʼil in che jatz toj Biblia. Jun techel, tej tel qnikʼ tiʼj qa Jehová tbʼi Dios xi tzyet tuʼn qok laqʼeʼ ttxlaj (Is. 42:8). Ax ikx tzaj qʼuqbʼan qkʼuʼj tej tel qnikʼ tiʼj qa mintiʼ in che sufririn kyimni (Ecl. 9:10). Ex ya mintiʼ in tzaj bʼaj qkʼuʼj tuʼnju o tzaj ttziyen Jehová tuʼn qanqʼin toj jun Paraíso. Nya oʼkx qo anqʼil 70 moqa 80 abʼqʼi toj ambʼil tzul sino te jumajx (Sal. 37:29; 90:10).
2. ¿Tiquʼn in xi qqʼamaʼn qa ax ikx jaku che onin qe tnejel xnaqʼtzbʼil kyiʼj erman o che chʼiy toj kyokslabʼil? (2 Pedro 1:12, 13).
2 Maske o tzikʼ nim ambʼil toklen qojtzqiʼn axix tok, bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa nim kyoklen qe tnejel xnaqʼtzbʼil el qnikʼ tiʼj toj Biblia. Xi ttzʼibʼin Pedro tkabʼin tuʼj kye okslal kyuw ateʼtoq toj kyokslabʼil. Tqʼama jlu kyiʼj: «Tzyuʼnxix kyuʼne aju yol axix tok» (kjawil uʼjit 2 Pedro 1:12, 13). Tajtoq Pedro tuʼn t-xi tqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj tuʼnju toj congregación ateʼtoq xjal kyajtoq tuʼn ttzaj pabʼil kyxol erman tuʼn nya ax tok xnaqʼtzbʼil (2 Ped. 2:1-3). Tuʼn kukx kyten tzʼaqli twitz Jehová, xi tnaʼn kye qe tnejel xnaqʼtzbʼil otoq tzʼel kynikʼ tiʼj.
3. Qʼamantza tukʼil jun techel tiquʼn qkyaqilx bʼaʼn tuʼn qximen kyiʼj qe tnejel xnaqʼtzbʼil el qnikʼ tiʼj.
3 Maske ma tzikʼ nim ambʼil in qo ajbʼen te Jehová kukx jaku tzʼel qiʼn tbʼanel xnaqʼtzbʼil tiʼjju o tzʼel qnikʼ tiʼj toj Biblia. Qo ximen tiʼj jun txubʼaj in bʼant-xix tbʼinchaʼn wabʼj ex tiʼj tal tzma in bʼant tbʼinchan wabʼj. Bʼalo in che ajbʼen ax verdura kyuʼn tuʼn tkubʼ kybʼinchaʼn jun caldo. Pero tuʼnju at tojtzqibʼil txubʼaj, in kubʼ tbʼinchaʼn juntl wabʼj tukʼil ax verdura. Chʼixme ax jlu jaku bʼant kyuʼn qeju tzma in che xnaqʼtzan tiʼj Biblia, jaku tzʼel kyiʼn tbʼanel xnaqʼtzbʼil tiʼjju in che xnaqʼtzan tiʼj. Ax ikx qeju ma tzikʼ nim ambʼil in che ajbʼen te Jehová, jaku tzʼel kyiʼn akʼaj xnaqʼtzbʼil kyiʼj qe xnaqʼtzbʼil o tzʼel kynikʼ tiʼj. ¿Tiquʼn? Bʼalo o chʼexpaj kyanqʼibʼil moqa aju in bʼant kyuʼn toj kyajbʼebʼil te Jehová atxix tej kybautisarin. Aj qximen kyiʼj tnejel xnaqʼtzbʼil el qnikʼ tiʼj ex tiʼjju in nikʼ toj qanqʼibʼil toj ambʼil jaʼlo, jakulo qo ximen tiʼj junjuntl tten tuʼn tkubʼ qanqʼiʼn. Toj xnaqʼtzbʼil lu, qo yolil tiʼj oxe xnaqʼtzbʼil el qnikʼ tiʼj tej t-xi tzyet qxnaqʼtzan tiʼj Biblia.
A JEHOVÁ BʼINCHAL TKYAQIL
4. ¿Alkye tten chʼexpaj qanqʼibʼil tej tel qnikʼ tiʼj qa a Jehová Bʼinchal tkyaqil?
4 In tzaj tqʼamaʼn Hebreos 3:4 jlu: «Atzunju o bʼinchante tkyaqil, ate Dios». Ojtzqiʼn quʼn qa a Jehová kubʼ bʼinchante Txʼotxʼ ex tkyaqilju at twitz, at nim tnabʼil ex tipumal. Ex ojtzqiʼnxix qo tuʼn tuʼnju a kubʼ bʼinchante qe. Tuʼntzunju, kʼujlaʼn qo tuʼn ex ojtzqiʼn tuʼn alkye mas bʼaʼn te qe. Tej tel qnikʼ tiʼj qa a Jehová Bʼinchal tkyaqil, chʼexpaj qanqʼibʼil toj nimku tten ex kubʼ qnaʼn tzalajbʼil tuʼnju ten ttxolil qanqʼibʼil.
5. Tuʼnju a Jehová Bʼinchal tkyaqil, ¿tzeʼn in nonin jlu qiʼj? (Isaías 45:9-12).
5 Aj tel qnikʼ tiʼj qa a Jehová Bʼinchal tkyaqil, in nonin qiʼj tuʼn tkubʼ qin qibʼ. Qo ximen tiʼjju bʼaj tiʼj Job. Toj chʼin ambʼil oʼkx ximen tiʼjx ex ikʼ tnaʼl tuʼn alkye mas nim toklen, pero xi tnaʼn Jehová te qa a kubʼ bʼinchante tkyaqil ex qa at nimxix tipumal (Job 38:1-4). Onin jlu tiʼj Job tuʼn miʼn tyolin nya bʼaʼn tiʼj Jehová tuʼnju tkyaqil tbʼinchen tbʼanelxix ex tzʼaqli. Tej tikʼ junjun abʼqʼi chʼixmi aʼyex yol tqʼama profeta Isaías: «¿Jakupe txi tmaʼn aju xkabʼ txʼotxʼ te bʼinchal xar? ¿Ti nbʼaj teya?» (kjawil uʼjit Isaías 45:9-12).
6. ¿Tiquʼn bʼaʼn tuʼn qximen tiʼj qa nim tipumal Jehová? (Ax ikx qʼonka twitza kyiʼj tilbʼilal).
6 Qa o tzikʼ nim ambʼil in qo ajbʼen te Jehová jakulo tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qex qximbʼetz ex nya tiʼj onbʼil in tzaj tqʼoʼn Jehová qe toj Biblia (Job 37:23, 24). Tuʼn miʼn tbʼaj jlu qiʼj, il tiʼj tuʼn qximen tiʼj tnabʼil ex tipumal Jehová, aju Bʼinchal tkyaqil (Is. 40:22; 55:8, 9). A jlu kʼonil qiʼj tuʼn tkubʼ qin qibʼ ex tuʼn ttzaj qnaʼn qa at mas tnabʼil Jehová qwitz.
¿Tiʼ jaku tzʼonin qiʼj tuʼn miʼn tok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qex qximbʼetz? (Qʼonka twitza tiʼj párrafo 6).d
7. ¿Tiʼ onin tiʼj Rahela tuʼn tnaqʼet tiʼj chʼixpubʼil o bʼant tuʼn ttnam Jehová?
7 Qo ximen tiʼjju bʼaj tiʼj jun ermana te Eslovenia, aju Rahela tbʼi. Tej t-ximen ermana tiʼj qa a Jehová Bʼinchal tkyaqil, onin tiʼj tuʼn tnaqʼet tiʼj jun chʼixpubʼil o bʼant tuʼn ttnam Jehová. Tqʼama jlu: «Kwest o tzʼela te weye tuʼn nnaqʼete kyiʼj akʼaj tqanil o tzaj kyqʼoʼn erman in che kubʼ nej twitz aqʼuntl toj ttnam Jehová. Jun techel, maske otoq tzʼok nkeʼyine Tqanil wajxaq tuʼn Kʼloj Xjal Qʼil Twitz Aqʼuntl te abʼqʼi 2023, nyaxix bʼaʼn ela toj nwitze tej tok nkeʼyine jun erman tukʼil t-xmatziʼ in qʼon chikʼbʼabʼil. Tuʼntzunju, nimxix in nnaʼne Dios te Jehová tuʼn tonin wiʼje tuʼn nnaqʼete tiʼj akʼaj chʼixpubʼil». Tuʼnju a Jehová Bʼinchal tkyaqil, el tnikʼ Rahela tiʼj qa ojtzqiʼn tuʼn Jehová alkye tten tuʼn t-xi tyekʼin kybʼe tmajen. Qa ax ikx teya kwest in nela toj twitza tuʼn t-xi tkʼamoʼna jun akʼaj xnaqʼtzbʼil moqa jun akʼaj tqanil, bʼaʼn tuʼn tel tpaʼna ambʼil tuʼn t-ximana tiʼj qa oʼkx Jehová at nim tnabʼil ex tipumal (Rom. 11:33-36).
¿TIQUʼN IN TZAJ TQʼOʼN DIOS AMBʼIL TUʼN TTZAJ NYA BʼAʼN QIʼJ?
8. Tuʼnju o tzʼel qnikʼ tiʼj tiquʼn in tzaj tqʼoʼn Jehová ambʼil te nya bʼaʼn, ¿alkye tten o tzʼonin jlu qiʼj?
8 ¿Tiquʼn in tzaj tqʼoʼn Dios ambʼil tuʼn ttzaj nya bʼaʼn? Ateʼ junjun xjal in tzaj kyqʼoj ex ya mintiʼ in nok qeʼ kykʼuʼj tiʼj qa at Dios, tuʼnju mintiʼ in kanet tzaqʼwebʼil kyuʼn tiʼj xjel lu (Prov. 19:3). Atzun teya o tzʼel tnikʼa tiʼj qa nya tuʼn Jehová in tzaj nya bʼaʼn qiʼj, sino tuʼnju nya tzʼaqli qo ex tuʼn il kubʼ kybʼinchaʼn tnejel qtat. Ax ikx o tzʼel tnikʼa tiʼj qa noq tuʼnju at tpasens Jehová, nim millón xjal o tzʼok kyojtzqiʼn ex o tzʼel kynikʼ tiʼj qa kʼelel tiʼn Jehová tkyaqil nya bʼaʼn (2 Ped. 3:9, 15). Tuʼnju o tzʼel tnikʼa tiʼj jlu, o tzaj qʼuqbʼaʼn tkʼuʼja ex o tzʼonin tiʼja tuʼn tok laqʼeʼya mas ttxlaj Jehová.
9. ¿Toj alkye ambʼil bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn tiquʼn in tzaj tqʼoʼn Jehová ambʼil te nya bʼaʼn?
9 Akux in qo ayon tuʼn tel tiʼn Jehová nya bʼaʼn, bʼaʼn tuʼn tten qpasens. Noqtzun tuʼnj, aj qok weʼ twitz nya bʼaʼn, aj qel ikʼun moqa aj tkyim jun toj qja in kubʼ qnaʼn nim bʼis. Jakulo kubʼ qxjelin tiquʼn naʼmx tel tiʼn Jehová nya bʼaʼn (Hab. 1:2, 3). Aj qok weʼ twitz jlu, bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn tiquʼn in tzaj tqʼoʼn Jehová ambʼil tuʼn ttzaj nya bʼaʼn kyiʼj xjal bʼaʼn (Sal. 34:19).a Ex bʼaʼn tuʼn tzaj qnaʼn qa kʼelel tiʼn Jehová tkyaqil nya bʼaʼn te jumajx.
10. ¿Tiʼ onin tiʼj Anne tuʼn tikʼx bʼis tuʼn tej tkyim ttxuʼ?
10 Aj tel qnikʼ tiʼj tiquʼn in tzaj tqʼoʼn Jehová ambʼil te nya bʼaʼn, in nonin qiʼj tuʼn tikʼx quʼn. In tzaj tqʼamaʼn Anne jlu, aju in nanqʼin toj jun isla toj océano Índico: «Ma tzikʼ junjun abʼqʼi tkyimlen ntxuʼye. Tej tkyim, kubʼ nnaʼne nim bʼis. Pero kukx tzaj nnaʼne qa nya tuʼn Jehová in tzaj nya bʼaʼn qiʼj. Ex taj tuʼn tel tiʼn tkyaqil nya bʼaʼn in tzaj qbʼis tuʼn ex taj tuʼn kyjaw anqʼin juntl maj qe toj qja. Aj nximane kyiʼj tziybʼil lu, in kubʼ nnaʼne nim tzalajbʼil ex at maj in chin jaw labʼine tiʼj».
11. Tuʼnju o tzʼel qnikʼ tiʼj tiquʼn in tzaj tqʼoʼn Jehová ambʼil te nya bʼaʼn, ¿tzeʼn in nonin jlu qiʼj tuʼn kukx qpakbʼan?
11 Aj tel qnikʼ tiʼj tiquʼn in tzaj tqʼoʼn Jehová ambʼil te nya bʼaʼn, in nonin qiʼj tuʼn kukx qyolin tiʼj tbʼanel tqanil. In nel qnikʼ tiʼj qa tuʼnju in ten tpasens Jehová, jaku che klet qe xjal in najtz tiʼj kyanmi. Kubʼ ttzʼibʼin Pedro jlu: «¿Yajtzun kyeye, myapelo il tiʼj tuʼn kyanqʼine bʼaʼn, ex tuʼn tel kypaʼn kyibʼe tiʼj tkyaqil mya bʼaʼn, ex tuʼn kynimane te Dios?» (2 Ped. 3:11). Jun tten tuʼn qnimen te Jehová aju tuʼn qpakbʼan. Kʼujlaʼn qe xjal quʼn ik tzeʼn te Jehová ex qajbʼil tuʼn kyanqʼin toj akʼaj twitz Txʼotxʼ. Tuʼnju at tpasens Jehová, in xi tqʼoʼn ambʼil kye xjal jatumel in pakbʼana tuʼn kyok laqʼeʼ ttxlaj. O tzaj tqʼoʼn Jehová jun tbʼanel toklena: Tuʼn tonina kyiʼj xjal tuʼn tel kynikʼ tiʼj naʼmxtoq tul xitbʼil (1 Cor. 3:9).
IN QO ANQʼIN «TUJ MANKBʼIL TQʼIJLALIL»
12. Aj tok qqʼoʼn qwitz tiʼj qa in japun kywi profecía tiʼj «mankbʼil tqʼijlalil», ¿tiʼ in nok qeʼ qkʼuʼj tiʼj?
12 In tzaj tqʼamaʼn Biblia tzeʼn kymod xjal ktel «tuj mankbʼil tqʼijlalil» (2 Tim. 3:1-5). Aj tok qqʼoʼn qwitz tiʼj kymod xjal, in nel qnikʼ tiʼj qa in japun kywi profecía. Ex aj tok qkeʼyin qa mas in xiʼ nya bʼaʼn toj il, mas in nok qeʼ qkʼuʼj tiʼj Tyol Dios (2 Tim. 3:13-15).
13. ¿Tiʼ bʼaʼn tuʼn tkubʼ qxjelin? (Lucas 12:15-21).
13 (Kjawil uʼjit Lucas 12:15-21). Tuʼnju in qo anqʼin toj mankbʼil tqʼijlalil in nonin qiʼj tuʼn tok qqʼoʼn qwiʼ tiʼjju mas nim toklen. Aju techel yolin Jesús tiʼj in tzaj tyekʼin qe tiquʼn nim toklen. Tqʼama Jesús qa mintiʼ ten tnabʼil aju xjal qʼinun, nya tuʼnju ten nim tqʼinumabʼil sino tuʼnju mintiʼ el tnikʼ tiʼj alkye mas nim toklen. «Baj tchmoʼn tqʼinumabʼl te tex» pero «tuj twitz Dios mebʼa te xjal lu». ¿Tiquʼn nimtoq toklen tuʼn tajbʼen ambʼil tuʼn toj tumel? Tqʼama Dios jlu teju xjal: «Teju qonikʼan jaʼlo kymela». ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj jlu? Tuʼnju in qo anqʼin kyoj mankbʼil tqʼijlalil, bʼaʼn tuʼn tkubʼ qxjelin jlu: «¿In kubʼpe nyekʼine tukʼilju in kubʼ nximane qa in najbʼen ambʼil wuʼne toj tumel? ¿Tiʼ in xi nyekʼine kye nkʼwale tuʼn tbʼant kyuʼn? ¿In najbʼenpe wipumale, ambʼil ex npwaqe tuʼn tchmet nqʼinumabʼile twitz txʼotxʼ moqa toj kyaʼj?».
14. Ik tzeʼn bʼaj tiʼj ermana Miki, ¿tiquʼn bʼaʼn tuʼn qximen tiʼj qa in qo anqʼin toj mankbʼil tqʼijlalil?
14 Aj tok qqʼoʼn qwitz tiʼj qa in qo anqʼin toj mankbʼil tqʼijlalil, jaku tzʼonin qiʼj tuʼn tajbʼen ambʼil quʼn toj tumel. Atzun jlu bʼaj tiʼj jun ermana Miki tbʼi. Tqʼama jlu: «Tej tetz bʼaj nxnaqʼtzbʼile toj colegio, wajtoqe tuʼn nxiʼye toj universidad tuʼn nxnaqʼtzane kyiʼj txkup. Pero ax ikx wajtoqe tuʼn woke te precursora regular ex tuʼn nxiʼye ajbʼel toj jun lugar jatumel kyaj erman onbʼil. Tzaj kyqʼamaʼn junjun erman weye, aʼyeju o che chʼiy toj kyokslabʼil, tuʼn nximane tiʼj qa ktel ambʼil wiʼje tuʼn nxiʼye toj universidad ex toj ax ambʼil tuʼn wajbʼene te Jehová. Ex tzaj kynaʼn weye qa in qo anqʼin toj mankbʼil tqʼijlalil, ex qa toj akʼaj twitz Txʼotxʼ ktel ambʼil wiʼje tuʼn nxnaqʼtzane kyiʼj kykyaqil txkup. Tuʼntzunju kubʼ nximane tuʼn nxnaqʼtzane tiʼj jun aqʼuntl toj chʼin ambʼil. A jlu onin wiʼje tuʼn tkanet jun waqʼune aju tzaj tqʼoʼn ambʼil weye tuʼn woke te precursora regular. Ex tej tikʼ ambʼil in xiʼye ajbʼel atz Ecuador». Toj ambʼil jaʼlo in najbʼen Miki tukʼil tchmil te superintendente toj tnam aju.
15. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼjju bʼaj tiʼj Santiago? (Ax ikx qʼonka twitza kyiʼj tilbʼilal).
15 Mintiʼ tuʼn ttzaj qbʼis qa nya kyaj xjal tuʼn tok kybʼiʼn tbʼanel tqanil. Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa jaku chʼexpaj kyanqʼibʼil xjal. Qo ximen tiʼj Santiago, aju terman Jesús. Ok tqʼoʼn twitz tiʼj Jesús tej tjaw chʼiy, tej tok te Mesías ex tej tqʼoʼn xnaqʼtzbʼil kye xjal. Maske ok tqʼoʼn twitz tiʼj jlu, xi tiʼn nim ambʼil tuʼn tok qeʼ tkʼuʼj tiʼj Jesús. Ok te t-xnaqʼtzbʼen tzmaxi tej tjaw anqʼin Jesús ex ok te jun tbʼanel okslal (Juan 7:5; Gál. 2:9).b Tuʼntzunju mintiʼ tuʼn tkubʼ qximen qa mlayx che ok laqʼeʼ qe toj qja ttxlaj Jehová. Ax ikx bʼaʼn tuʼn kukx tuʼn tok tilil quʼn tuʼn qvisitarin kye xjal maske nya kyaj tuʼn tok kybʼiʼn tbʼanel tqanil. Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa in qo anqʼin toj mankbʼil tqʼijlalil, tuʼntzunju nim toklen tuʼn kukx qpakbʼan. Aju in xi qqʼamaʼn kye jaʼlo bʼalo jaku tzʼonin kyiʼj toj ambʼil tzul, axpe ikx aj t-xi tzyet nimxix yajbʼil.c
¿Tiquʼn mintiʼ tuʼn tkubʼ qximen qa mlayx che ok laqʼeʼ qe toj qja ttxlaj Jehová? (Qʼonka twitza tiʼj párrafo 15).e
KUKX QQʼONX CHJONTE TE JEHOVÁ KYIʼJ QE TNEJEL XNAQʼTZBʼIL EL QNIKʼ TIʼJ
16. ¿Alkye tten o che onin qe xnaqʼtzbʼil tiʼja aju bʼaj bʼinchaʼn kye xjal nya Testigo? (Ax ikx qʼonka twitza tiʼj recuadro «Jaku che ajbʼen tuʼna tuʼn tonina kyiʼj txqantl»).
16 O kubʼ bʼinchaʼn nim xnaqʼtzbʼil tuʼn ttnam Jehová kye xjal mintiʼxix kyojtzqibʼil tiʼj Biblia. Ik tzeʼn discurso in netz aj tkubʼaj seman, junjun xnaqʼtzbʼil ex video in che etz toj jw.org ex qe revista o che kubʼ bʼinchaʼn kye xjal nya testigo de Jehová qe. Pero in che onin qiʼj qkyaqilx tuʼn tchʼiy qkʼujlabʼil tiʼj Jehová, tuʼn tok qeʼ mas qkʼuʼj tiʼj Tyol ex tuʼn tbʼant-xix qqʼon xnaqʼtzbʼil kye txqantl (Sal. 19:7).
17. ¿Alkye tten jaku tzʼonin tiʼja qe tnejel xnaqʼtzbʼil el tnikʼa tiʼj toj Biblia?
17 Qa o tzikʼ nim ambʼil in qo ajbʼen te Jehová, nimxix in qo jaw tzalaj aj tel qnikʼ tiʼj jun akʼaj xnaqʼtzbʼil. Ax ikx nimxix in qo tzalaj kyiʼj qe tnejel xnaqʼtzbʼil el qnikʼ tiʼj tej t-xi tzyet qxnaqʼtzan tiʼj Biblia. Ik tzeʼn ma tzʼel qnikʼ tiʼj, qkyaqilx jaku tzʼel qʼiʼn tbʼanel xnaqʼtzbʼil kyiʼj. Bʼaʼn tuʼn tkubʼ qin qibʼ ex tuʼn ttzaj qnaʼn qa a Jehová Bʼinchal tkyaqil, at tnabʼil, tipumal ex a in kubʼ nej twitz ttnam. Qa ma tzaj qnaʼn jlu nya kwest kʼelel toj qwitz tuʼn t-xi qnimen jun akʼaj tqanil. Ax ikx mlay tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qex q-ximbʼetz. Aj ttzaj jun nya bʼaʼn qiʼj moqa kyiʼj toj qja, bʼaʼn tuʼn tten qpasens ex tuʼn ttzaj qnaʼn tiquʼn in tzaj tqʼoʼn Jehová ambʼil te nya bʼaʼn. Tuʼnju in qo anqʼin toj mankbʼil tqʼijlalil, bʼaʼn tuʼn qximen tiʼj alkye tten in najbʼen ambʼil quʼn ex qpwaq. Kukx qo xnaqʼtzaʼn kyiʼj qe nabʼil in tzaj tqʼoʼn Jehová qe tuʼn tjaw qjyoʼn aju mas bʼaʼn ex tuʼn kukx qten tzʼaqli.
BʼITZ 95 Mas qʼanchaʼl spikʼun junjun qʼij
a Qʼonka twitza tiʼj xnaqʼtzbʼil «Pronto acabará todo el sufrimiento» toj uʼj La Atalaya te 15 te mayo te 2007, página 21 a 25.
b Qʼonka twitza tiʼj xnaqʼtzbʼil 8 toj folleto Qyekʼinx qkʼujlabʼil aj qqʼon xnaqʼtzbʼil.
c Qʼonka twitza tiʼj xnaqʼtzbʼil «¿Tzeʼn kbʼel tjuzgarin Jehová qe xjal toj ambʼil tzul?» toj uʼj Aju Xqʼuqil te mayo te 2024, página 8 a 13.
d TQANIL KYIʼJ TILBʼILAL: Toj jun chmabʼil kye ansyan, in yolin jun erman pero nya bʼaʼn in nela toj kywitz txqantl aju in xi tqʼamaʼn. Yajxitl in nok tqʼoʼn erman twitz kyiʼj estrella, in kubʼ ten ximel ex in nel tnikʼ tiʼj qa mas nim toklen te Jehová t-ximbʼetz.
e TQANIL KYIʼJ TILBʼILAL: In xnaqʼtzan ermana tiʼj qa ya in qo anqʼin toj bʼajsbʼil tqʼijlalil ex in nonin jlu tiʼj tuʼn t-xi tllamarin terman tuʼn tyolin tukʼil tiʼj Biblia.