Referensyë diˈib miimp mä Wiˈix njukyˈäjtëm ets nDiosmëduˈunëm tijaty yaˈëxpëkäämp ets yajtukjayëyäämp
3-9 ÄÄMBË FEBREERË
TIJATY MIIMP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | GÉNESIS 12-14
Ndukˈoyˈatäˈänëm nanduˈun diˈibë Jyobaa kyajpxyˈäjt mëdë Abrahán
(Génesis 12:1, 2, MNM) Tëgok ojts ja Dios tˈënëëmë ja Abram: “ëxmats yëˈë mnax mgam yëˈë mjëën mdëjk ets yëˈë mjëëky mëguˈuk, ets yëˈë mdeety mdääk, ets mnëjkxëty mä ja it nääxwiinyëdën mëdiˈibë yam ndukniˈˈixëjaamybyën. 2 Ëjts nyajkojaamybyëts mëjpë ja nax käjpn mëët ja mˈuˈunk mˈok. Mijts ngënuˈkxaamybyëts mëjwiin këjaa, ets mëjˈaampy nyajˈitäˈäny, ets mëët mijtskyëjxm kënuˈkxy nëjkx may yëˈë jäˈäy yˈittë”.
it-2 paj. 573 parr. 3
Kajpxyˈatypyë
Diˈib yajkajpxyˈäjt mëdë Abrahán. Diˈibë Jyobaa kyajpxyˈäjt mëdë Abrahán ja tyuundëjkë ko ttuknäjxy ja mëjnëë Éufrates ets jyäjttë Canaán. Ko nyajxy 430 jëmëjt, ta ja israelitëty tkajpxyˈäjttë mëdë Jyobaa ko tmëmëdowäˈändë ja Ley (Gal. 3:17). Ko netyë Abrahán tsyëënë Ur, ta Jyobaa yˈanmääyë ets nyëjkxtë mä ja paˈis diˈibë nety tyukˈixaampy (Apos. 7:2, 3; Gén. 11:31; 12:1-3). Mä Éxodo 12:40, 41 jyënaˈany ko ja israelitëty ja yˈawäˈätspëtsëëmdë Egipto ko nety të yˈabajnë 430 jëmëjt mä jap të jyäˈttë, “mä ja mismë xëëw” mä tyëjkëdë Canaán. Ja yˈawäˈätspëtsëëmdë 14 äämbë Nisán mä jëmëjt 1513 mä kyajnëm myinyë Kristë, ja xëëw mä yajtuuntsondaky ja paskë (Éx. 12:2, 6, 7). Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko Abrahán ja ttuknäjxy ja mëjnëë diˈib Éufrates 14 äämbë Nisán mä jëmëjt 1943 mä kyajnëm myinyë Kristë, desde jaa tyuundëjkë diˈibë Jyobaa kyajpxyˈäjt mëdë Abrahán. Jyobaa ta jatëgokë Abrahán ojts tmëgajpxy ko nety të jyaˈty Siquem mä yˈit lyugäärë Canaán ets ta tˈanmääy: “Yäˈädë naxwinyëdë yëˈëjëts yëˈë mˈuˈunk mˈok nmoˈojaamypy”. Ko duˈun yaˈˈanmääy yëˈë nety nanduˈun myaytyäˈägaampy ja tëëm ääts diˈibë Dios nyigäjpx jam Edén. Ets ko myinäˈäny mä naxwinyëdë jäˈäyë tyëëm yˈääts (Gén. 12:4-7, MNM). Okë netyë Jyobaa tnigäjpxäˈäny wiˈix tijaty tˈaktunäˈäny extëm jyënaˈany mä Génesis 13:14-17; 15:18; 17:2-8, 19; etsë 22:15-18.
(Génesis 12:3, MNM) Nduknikäjpxaamybyëts yëˈë oyˈäjtën, mëdiˈibë ënety yëˈë oyˈäjtën mduknikäjpxëbën, ets nduknikäjpxaamybyëts yëˈë ëxëëkˈäjtën, mëdiˈibë ënety yëˈë ëxëëkˈäjtën mduknikäjpxëbën. Mëët mijtskyëjxm ngënuˈkxtäˈäjaamybyëts yëˈë jäˈäy naxwinyëdë abëtsëmy.
w89 1/7 paj. 3 parr. 4
¿Tiko mbäät xynyijawë wiˈixë Abrahán yajnimaytyaˈaky?
Abrahán naa majtskˈokën tˈakmëdooy ko duˈunë Dios tyukwandakë (Génesis 18:18; 22:18). Dios yaˈˈadëwaambyë tyäˈädë wandakën ko dyajjukypyëkäˈänyë oˈkpë diˈibë nety nyigëbäjkˈäjttëbë fyamilyë. Ko jyukypyëktët, agujk jotkujk jyukyˈatäˈändë mët ko tyäˈädë Naxwinyëdë jantsy tsujë nety të jyëmbity extëm diˈibë Adán mëdë Eva yajtëgooytyë. Ta nëjkx yajtukniˈˈixëyäˈändë wiˈix mbäät tpäättë ja kunuˈkxën winë xëëw winë tiempë (Génesis 2:8, 9, 15-17; 3:17-23).
(Génesis 13:14-17, MNM) Mä ënety ja Lot të nyeymyajtstutyën mëët ja jyamy Abram, ënet ja Abram ojts ja Dios myëgäjpxë ets yˈanëmääyë: “Mä jam mdanën ëkˈix ëktun mwiinduuytsyow ets mjëxkëˈptsow, anäjnyˈaamypy ets aˈoyˈaamypy. 15 Ëjts mijts nmoˈojaamypy tuˈkëˈëyë yädë naxwinyëdë mëdiˈibë yam mˈijxypyën, ets xëmë kyëjxm mijts duˈun mjaˈˈattëp, ets nenduˈun yëˈë mˈuˈunk mˈok. 16 Ëjts duˈun nyajnimäyëjaamypy ejxtëm nääxwayën yä naxwiiny. Duˈun taa käˈäpë tˈëkjëygyajpnëytyën yajmëtsyowëty, taa nääxwayën, käˈäpë tjëygyap yajmëtsyowëytyën. 17 ¡Ëkpëdëˈëk ets ëktukˈyoˈoytyäˈä ëktukjëdijtëytyäˈä yäˈädë it naxwiiny, nuˈun yˈayony ets nuˈun myëjwiinëydën. Jaˈa ko yäˈädë it naxwiiny mijts yam ndukëdëkëjaamypy!”.
it-2 paj. 218 parr. 1
Ley
Yëˈë ëxpëkyjyaˈay diˈib yˈëxpëjkpëtsëëmdëp wiˈix ijty ja jekyjyaˈay jyukyˈattë, tnimaytyäˈäktë wiˈix ijty ja jäˈäy tmëdattë kostumbrë ko ttooktë tuˈugë nax. Këjxm ijty yajmëbatëkë ja diˈib naxjuyäämp parë ttukˈijxëtyaˈayët mäjaty ja tsibäˈän wyeˈemy. Ko ja juubyë jyënaˈany “nˈijxypyëts”, ta dyajtäˈtspëky ja yˈayuk. Ko Jyobaa ttukwandaky ja Abrahán ko yëˈë myoˈoyaampy ja naxwinyëdë diˈib Canaán, jawyiin tˈanmääy: “Mä jam mdanën ëkˈix ëktun mwiinduuytsyow ets mjëxkëˈptsow, anäjnyˈaamypy ets aˈoyˈaamypy”. Perë Abrahán kyaj jyënany “nˈijxypyëts”, waˈan mët ko të netyë Dios yˈanëˈëmxëty ko ja tyëëm yˈääts, yëˈë jyaˈˈataampy ja naxwinyëdë (Gén. 13:14, 15). Moisés diˈib näjx extëmë testiigë, ojtsë Dios yˈanëˈëmxëty ets tmëjˈijxpatët ja naxwinyëdë. Pën duˈunë nety ja jäˈäy tmëdattë ja kostumbrë, yëˈë yˈandijpy ko Dios myoobyë nety ja israelitëty tukëˈëyë ja it naxwinyëdë mä Josué wyoowdëkëyäˈänëdë (Deut. 3:27, 28; 34:4; ix nanduˈun mä ti diˈibë Satanás yˈawäˈänë Jesus mä Matewʉ 4:8). Ja tuk pëky wiˈixë nety mbäät tjaˈabëktë ja naxwinyëdë, yëˈë ko ttuktëkëdët ets tniwäˈändët (Gén. 13:17; 28:13). Të yajpäätyë naxnineky diˈib tëëyëp yajjääy, mä yajkujäˈäyë nääk ja ääy kepy yˈity mä ja nax diˈib yajtoˈkp (ixë Génesis 23:17, 18).
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Génesis 13:8, 9, MNM) Pääty ojts tuˈk xëëw tuˈkjëmëjt Abram yëˈë tsyojkmäänk Lot tˈanëmääynyë: “Miits ets ëjts tuˈkmëguˈukˈäjtëm ëtsäjtëm. Pääty käˈäp duˈun jyaˈoyëˈëty ko ëtsäjtëm neymyëjëënˈäjt neymyëëtsipˈäjtëmëty. Ets ni yëˈë nduumbëˈäjtëm mëbäät kyaneymyëjëënˈat kyaneymyëëtsipˈatëdë. 9 Ix taa naxwinyëdë jyatyë, winˈix mëdiˈibë mtsojkënˈajtypy. Pääty yam mbëjktsoyëts ets xytyunëty yëˈë mayˈäjtën, xyˈixtäˈäjëty yëˈë mnax mgam ets ëbëkjyaty nˈijtëmëty. Pënë mijts mnëjkxp anëgëjxyˈaamypy, ëjts kunakˈaamybyëts nëjkxëty. E pënë mijts mnëjkxp kunakˈaamypy, ëjts nëjkxëbëts anigëjxyˈaamypy”.
Nˈokˈyaˈoˈoyëm ja jotmay mëdë nmëguˈukˈäjtëm tsuj yajxon
12 Biiblyë xyˈanmäˈäyëm wiˈix mbäät ngäjpxˈoˈoyëm ja jotmay mëdë nmëguˈukˈäjtëm. Min nˈokˈijxëmë yˈixpajtënë Abrahán mëdë tsyojkmäänk Lot. Nimayë nety tmëdattë ja jyëyujk tsyäjpkää, pääty ja tyuumbëtëjk dyajtsiptaktë ja nax mët ko kyaj nëgoo lugäär mä tyanëdët. Per komë Abrahán oyë nety yˈitäˈäny mëdë Lot, ta ttukwinˈijxy ja mas oybyë it naxwinyëdë (Génesis 13:1, 2, 5-9). Abrahán ojts tpëjtaˈaky tuˈugë oybyë ijxpajtën. Per ¿yëˈëdaa tëgooy mët ko yˈoyjyaˈaytyaky? Kyaj, pes ko nety duˈun të tyuny të jyatyëty, ta Jyobaa tyukwandakë ko myoˈoyaˈanyëty mas mëjwiin kajaa, këdiinëm diˈibë nety të dyajtëgoy (Génesis 13:14-17). ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtënë Abrahán? Ko pën tsuj yajxon ngäjpxˈoˈoyëm ja amay jotmay, Jyobaa xykyunuˈkxäˈänëm oy kyëxëˈëgët ko ja nmëguˈukˈäjtëm të myadaˈaky (ixë notë).
(Génesis 14:18-20, MNM) Nenduˈun yëˈë Melkisedek, mëdiˈibë ënety yajkutujkpëˈäjtpën jam Salem, ets tuump ënety nenduˈun mä juuky Dios, [o saserdotë] yëˈë mëjpë jantsypyë. Ta dyajpëtsëëm yëˈë tsäjkääky ets yëˈë uuky, 19 taa ojts tkënuˈkxy yëˈë Abram mëët yäˈädë ääw ëyuk: “Yëˈë Dios yëˈë mëjpë jantsypyë mgënuˈkxëdëp mjëygyapëdëp, mëdiˈibë yajkojën yëˈë tsäjp ets yëˈë naxwinyëdë. 20 Tukxoondaˈaky yëˈë Dios yëˈë mëjpë jantsypyë yˈitëty. Mëdiˈibë të mbudëkëtyën, ko tëë yëˈë mëtsip xymyëmëdaktäˈäy.” Ënet yëˈë Abram ojts mäjk tpubëky mëdiˈibë ënety myëëtˈäjtypyën.
(Ebreeʉsʉty 7:4-10) Pes, jaygyukëdë wiˈix jyantsy myëjëtyë tyädë Melkisedek. Yëˈë nˈapteetyˈäjtëm Abrään tmooy tuk peky diˈibë wäˈx mäjk peky diˈibë nety të tpëjkë ja reyëty mä tsyiptuuny. 5 Dëˈën ja Moisesë yˈanaˈamën jyënaˈany ko ja teetyëty diˈibë yëˈë Leví tyëëmp yˈäätsëty, yëˈë yajmoˈoytyëp tuk peky ko wyaˈxy mäjk peky ja myëˈisraelitë jäˈäyëty ja pyëjtaˈagyëty, oyë tyäädëty nandëˈën jyayëˈëjëty ja Abräänë tyëëmp yˈäätsëty. 6 Perë Melkisedek, oy kyayëˈëtyë Leví tyëëmp yˈääts, yajmooy tuk peky diˈibë mäjk peky wäˈx mä ja Abrään, diˈibë nety të tˈaxäjë ja Diosë wyandakën, esë Melkisedek kyunuˈx ja Abrään. 7 Es wäˈäts yajnijawë ko diˈibë kunuˈxp, niˈigyë myëjëty këdiinëm diˈibë yajkunuˈxp. 8 Yëˈë teetyëty diˈibë yajmooytyëp ja pëjtaˈaky, jäˈäy yëˈëjëty es yˈooktë; per ja Diosë jyaaybyajtën xytyukmëtmaytyakëm ko ja Melkisedek dëˈën extëm tuˈuk diˈibë jikyˈäjtp. 9 Es ko ja Abrään oj yoxy mä ja Melkisedek, mbäät njënäˈänëm ko Leví es nidëgekyëty ja wiingatypyë Abräänë tyëëmp yˈäätsëty nandëˈën tmooytyë ja yojxën; 10 mët ko oy jyatëyˈäjtënëty ko Leví kyajnëmë nety myiny jyaˈty, japë nety ja Abrään nyiniˈxoty es nyeˈpynyoty tmëdäjnë diˈibë yajminaampy yajjäˈtaampy ja Leví.
it-2 paj. 889 parr. 9
Saserdotë
Melquisedec yëˈë nety anaˈam Salem, ets tyuny saserdotë. Biiblyë kyaj tnigajpxy pën tëëmˈäjt äätsˈäjtë o näˈä myaxuˈunkˈäjty ets yˈoˈky. Ko Melquisedec tyuuny saserdotë kyaj pën twingudëgatsˈäjty ets ko ojts yˈoˈknë kyaj pën wyingudëgatsˈäjtë. Ja tyuuny rey ets saserdotë. Mas këjxm ja tuunk tnikëjxmˈäjty ets kyaj dyuˈunëty ja saserdotëty diˈib tuundë mä Leví tyëëm yˈääts, pes ojtsë Leví myoˈoyëty ja diesmë. Biiblyë jyënaˈany: “Oy jyatëyˈäjtënëty ko Leví kyajnëmë nety myiny jyaˈty, japë nety ja Abrään nyiniˈxoty es nyeˈpynyoty tmëdäjnë” ko tmooyë diesmë ja Melquisedec, diˈib ojts kyunuˈkxyëty (Gén. 14:18-20; Eb. 7:4-10). Melquisedec yëˈë mëët yaˈijxkijpxyë Jesukristë diˈib tuump saserdotë “winë xëë winë tiempë” (Eb. 7:17).
10-16 ÄÄMBË FEBREERË
TIJATY MIIMP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | GÉNESIS 15-17
“¿Tiko Jyobaa ojts dyajtëgäjtsë xyëëw ja Abrán mëdë Sarái?”
(Génesis 17:1, MNM) Ko ënety yëˈë Abram yëˈë jyëmëjtnë majktäˈpxmäjkmokxmäjktaxk, ënety ojts yëˈë Wintsën Dios nyeynyigëxëˈëygyë ets yˈanëmaayë: Ëjts duˈun Diosˈäjtp. Ëjts nmëëtˈajtypyëts yëˈë mëkˈäjtën, ets mjukyˈatëty wäˈäts, mˈitëty oy tsuj ëjts nwindum.
it-1 paj. 914, parr. 2
Tëgoˈoyën
Adán ojts xytyukninäjxëmë poky kaytyey, pääty niˈamukë naxwinyëdë jäˈäy ak tëgoˈoyëm ets kyaj oy tijaty nduˈunëm (Rom. 5:12; Sal. 51:5). Perë Jyobaa diˈib kyaj ti tyëgoˈoyën, mëjwiin kajaa xypyaˈˈayoˈowëm, “yajxon tnijawë wiˈix të ngojëm, ets jyamyejtsypy ko naxway ëtsäjtëm” (Sal. 103:13, 14). Noé myëmëdoow Dios ets “yëˈë duˈun tuˈuk ojts oy jyuukyˈaty mä ja nääxwinyëˈëdë jäˈäyëtyën” (Gén. 6:9, MNM), etsë Abrahán duˈunë Dios yˈanmääyë: “Mjukyˈatëty wäˈäts, mˈitëty oy tsuj ëjts nwindum” (Gén. 17:1, MNM). Noé mëdë Abrahán pokyjyaˈay yajpattë ets oˈktë, perë Jyobaa yëˈë yˈijx ti nety myëdäjttëp mä jyot kyorasoon ets wäˈäts dyajnäjxtë (1 Sam. 16:7; ix nanduˈunë 2 Reyes 20:3; 2 Crón. 16:9). Ja israelitëty nanduˈun yaˈˈanmääy: “Miitsëty mëdëy mëbäät mjuukyˈättë Dioswindum” (Deut. 18:13, MNM; 2 Sam. 22:24). Jyobaa kyëyäjk ja yˈuˈunk parë ojts xyjyuuybyëtsëˈëmëm (Eb. 7:26). Duˈuntsoo pënaty myëbëjktëbë Jesukristë ets mëdoowdëp, mbäät oy wyëˈëmdë Dios windum (Rom. 3:25, 26).
(Génesis 17:3-5, MNM) Ënet ojts yëˈë Abram nyeygyoxtënääytyaˈagyë tyukpatypy yëˈë wyimbok yëˈë nääx, tam ënety yëˈë Dios kyajpxy: 4 Yëˈë duˈun yäˈädë kajpxytyuˈunënˈäjtp mëdiˈibëts nduumybyën mëët mijts. Mijts duˈun mdeetyˈatëp ma tuˈkëˈëyë naaxwiinyëdë jäˈäyëtyën. 5 Ets käˈäp xyˈëkxëëwˈäjtnëty Abram. Jaˈa ënet tyam mxëëwˈäjtnëp Abraham.
it-1 paj. 31 parr. 4
Abrahán
Mä jëmëjt 1919 mä kyajnëm myinyë Kristë, ja netyë jyëmëjtë Abrahán 99 ko Jyobaa yˈanmääyë ets yajtsujktäˈäyët niˈamukë yetyëjk diˈib ijtp mä jyëën tyëjk, duˈun nyigëxëˈëgët ko Jyobaa të nety kyajpxytyundë mëdë Abrahán. Nan ja Abrán yajxëëwmooy Abrahán, mët ko yëˈë nety teetyˈatäämp “mä tuˈkëˈëyë naaxwiinyëdë jäˈäyëtyën” (Gén. 17:5, 9-27; Rom. 4:11). Ok, ta nidëgëëgë anklës jyäjttë mä Abrahángë tyëjk diˈib yˈagëˈë yˈaxäjëdë tsuj yajxon, tyäˈädë anklësëty ta tyukwandakëdë xyëëwgyëjxmë Jyobaa ko Sara kyum jëmëjt dyajmaxuˈunkˈatäˈäny tuˈugë uˈunk (Gén. 18:1-15).
(Génesis 17:15, 16, MNM) Ënet ojts nenduˈun Dios tˈënëëmë yëˈë Abraham: Yëˈë mdoˈoxytyëjk kaˈap tˈëkxëëwˈatanë Sarai, tyam ets nyëjkxëty yëˈë xëëw yëˈë jëmëjt jaˈa txëëwˈäjtnëty Sara. 16 Tyamëts ngënuˈkxaˈanyëts, ets nmoˈojaamypy tuˈuk yëˈë uˈunk määy mä yëˈëjën, duˈun ngënuˈkxaamybyëts yëˈë. Yëˈë duˈun tääkˈatëp mä tuˈkëˈëyë naxwinyëdë jäˈäyëtyën. Yëˈë yˈuˈunk yˈok ak yajkutujkpë nëjkx yˈitë mä nyaax kyäjpnëtyën.
w09 1/2 paj. 13
¿Ti txëwˈäjty?
Dios ojts dyajtëgäjtsë näägë jäˈäyë xyëëw parë ojts tnaskäjpxë tijaty tunan jatanëp. Extëmë Abrán, ja yajxëëwmooy Abrahán, diˈib yˈandijpy ko “Tyeetyˈatäˈänyëty mayë nax käjpn”. Ets ojts yˈadëy, pes mä tyëëm yˈääts pyëtsëëmy mayë nax käjpn (Génesis 17:5, 6). Jatuˈugë ijxpajtën yëˈë Sarái, waˈan yëˈë tˈandijy “diˈib tijaty jyëjpkugäjpxëp”. Per seguurë ko jantsy jotkujk nyayjyäˈäwë ko Dios xyëëwmooyë Sara, diˈib yˈandijpy “Reyë nyëëx”, mët ko mä tyëëm yˈääts myinäˈäny ja anaˈambëtëjk (Génesis 17:15, 16).
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Génesis 15:13, 14, MNM) Ënet ja Wintsën Dios yˈanëmääyë: Mnijäˈäwëbë duˈun ko mˈuˈunk mˈok jëgam jyuukyˈatäˈändë wiink nax wiink käjpn. Jam yajtëytyunäˈändë, ets ëxëëk yajtunäˈändë. Mäjktaxkmëgoˈpx jëmëjt yajtëytyunäˈändë. 14 E ëjts nen ndëytyunaamybyëts nenduˈun mëdiˈibë ënety ëxëëk tuunëdëbën ja mˈuˈunk mˈok. Duˈun ja mˈuˈunk mˈok yˈëwäätsë pëtsëmdëty, ets duˈun jatëgok kyumeenytyäˈäktëty jyotmëktäˈäktëty.
¿Tiko mbäät nnayaˈijtëm wijy kejy?
5 Tijatyë Jyobaa të tnaskäjpxë xëmë yˈadëy mä meerë tnigajpxy. Extëm nˈokpëjtakëm, 14 äämbë nisán mä jëmëjt 1513 mä kyajnëm myinyë Jesus, jaa Dios dyaˈˈawäˈätspëtsëëmyë israelitëty jap Egipto. Ok, ta Moisés tkujäˈäyë ko Jyobaa ja dyaˈˈawäˈätspëtsëëmy “jaˈa xëëw” ko nety jyëjpkëjxnë “taxkmëgoˈpx ja iˈpxmäjk jëmëjt” (Éxodo 12:40-42, MNM). Tyäˈädë 430 jëmëjtpë, ja yajmaytsyoowtsoony 14 äämbë nisán mä jëmëjt 1943 mä kyajnëm myinyë Jesus, ko yˈadëëwtsondaky diˈibë Jyobaa ojts ttukwandaˈagyë Abrahán ko tkunuˈkxanë ja tyëëm yˈääts (Galasyʉ 3:17, 18). Ok, ta Jyobaa tˈanmääyë Abrahán ko ja tyëëm yˈääts jyukyˈatäˈändë wiink nax wiink käjpn mä yajtuumbëˈatäˈän yajmosëˈatäˈändë ets axëëk yajtunäˈändë “mäjktaxkmëgoˈpx jëmëjt” (Génesis 15:13, MNM; Apostʉlʉty 7:6). Tyäˈädë 400 jëmëjtpë, ja yajmaytsyoowtsoony mä jëmëjt 1913 mä kyajnëm myinyë Jesus, netpë ja Ismael tnëxiky ttukxiky ja Isaac. Ets ja jyëjpkëjxy ko Jyobaa dyaˈˈawäˈätspëtsëëmy ja israelitëty jap Egipto (Génesis 21:8-10; Galasyʉ 4:22-29). Extëm nˈijxëm, kyanäk mëgoˈpx jëmëjtëbë netyë Jyobaa të ttukniwitsë ti xëëw meerë dyaˈˈawäˈätspëtsëmäˈäny ja kyäjpn.
(Génesis 15:16, MNM) Koonëm ënety të myindë naxwiiny ja mˈuˈungëty mˈënäˈkëty, taxkˈoknipääty taanëm jatëgok wyimbittëty mä yäˈädë nax it nääxwiinyën. Jaˈa ko käˈänën ënety jyëjpkugëxënëm mä ja amorreë jäˈäyëty ja ëxëëkpë ttundën tkäjpxtën.
it-1 paj. 890 parr. 7
Yˈawäˈätspëtsëmdë Egipto
Myëmäjtaxk naskaˈaxë. Jyobaa ojts tˈanëëmë Abrahán: “Koonëm ënety të myindë naxwiiny ja mˈuˈungëty mˈënäˈkëty, taxkˈoknipääty taanëm jatëgok wyimbittëty” Canaán (Gén. 15:16, MNM). Abrahán kanäk naskaˈaxë ja yˈuˈunk yˈok myiiny jyajty nuˈun nyajxy 430 jëmëjt, desde ko kyajpxytyuundë mëdë Jyobaa axtë ko pyëtsëëmdë ja tyëëm yˈääts Egipto, pes jeky ijtyë jäˈäy jyukyˈattë. Per ja israelitëty jeˈeyë yˈijttë Egipto naa 215 jëmëjtën. Pääty ko Biiblyë jyënaˈany: “Koonëm ënety të myindë naxwiiny ja mˈuˈungëty mˈënäˈkëty, taxkˈoknipääty”, ja yajwijtstsoony desde ko tyëjkëdë Egipto axtë ko pyëtsëëmdë. Nˈokpëjtakëm extëmë ijxpajtën ja tyëëm yˈäätsë Leví, tsyondaˈaky mä 1) Leví, 2) Qohat, 3) Amram etsë 4) Moisés (Éx. 6:16, 18, 20).
17-23 ÄÄMBË FEBREERË
TIJATY MIIMP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | GÉNESIS 18, 19
“Ja Fes diˈib tuump abëtsemy nyaxwinyëdë dyajkutëgoyë Sodoma etsë Gomorra”
(Génesis 18:23, 24, MNM) Ënet ojts niˈigyë tmëwingony, ets dyajtëëy: ¿Wiˈix myajkutëgoyaamypy duˈun yëˈë wäˈäts jäˈäytyëjk mëët tuˈknäx yëˈë ëxëëkjäˈäyëtyë? 24 Waˈanyxyëp jyajamëty yëˈë wäˈäts jäˈäytyëjk oy nä niwëxytsyikxy mäjkën. ¿Mëët yëˈë niwëxytsyikxymyäjkpë, myajkutëgoyaamypy duˈunë, käˈäp duˈun xypyokymyaˈkxëtyë?
(Génesis 18:25) ¡Tsipëts nwinmayët ets mijts duˈun mˈadëˈëtsët ko xyaˈoogëdë oyjyaˈay tuˈugyë mëdë axëkjäˈäy, ets duˈun jyat kyëbatëdë oyjyaˈay extëm jyatyë axëkjäˈäy! Tsip duˈun xytyunët. ¿Ti kyaj ttunëdë tëyˈäjtën ja Fes diˈib tuump abëtsemy nyaxwinyëdë?
Ja Fes diˈib abëtsemy nyaxwinyëdë ak tëyˈäjtën myëët tijaty ttuny
TËGOKË Abrahán dyajtëëy: “¿Ti kyaj ttunëdë tëyˈäjtën ja Fes diˈib tuump abëtsemy nyaxwinyëdë?” (Génesis 18:25). Ko duˈun dyajtëëy, yëˈë yajnigëxëˈk ko myëbëjkypyë nety ko Jyobaa tëyˈäjtën myëët tpayoˈoyaˈany ja jäˈäyëty diˈib Sodoma ets Gomorra. Ijtpë nety seguurë ko Jyobaa ninäˈä tkayajkutëgoyaˈanyë “oyjyaˈay tuˈugyë mëdë axëkjäˈäy”, ninuˈun kyamiiny mä Abrahángë wyinmäˈäny. Ko nyajxy kanäk jëmëjt, ta Jyobaa duˈun nyaynyimaytyakë: “Ja Kaats, ak oy diˈibë tyuumpy, jaˈko ak tëyˈäjtën ja nyëˈë tyuˈu. Tuˈugë Dios diˈib mëdëy tijaty tyuumpy, diˈib ninäˈä tkatuny diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty; oyjyaˈay yëˈë ets tëyˈäjtën myëët tijaty ttuny” (Deuteronomio 31:19; 32:4).
(Génesis 18:32, MNM) Ënet ja Abraham yˈënäängojnëbë: Tunë mayˈäjtën Wintsën, këdii mˈëkˈakëdëty mëët ëjts. Yiˈiyëts tyääbë njääkkäjpxaamypy, ets taats käˈäp nˈëknaˈamnëty. ¿Tii mdunäämypy ko xypyäädëty nimäjk jeˈeyë wäˈäts jäˈäytyëjk? Ënet yëˈë Dios yˈëtsooy: Kojëts nimäjk mbäädëty, käˈäbëts yëˈë nax käjpn nyäjkutëgoyëty.
Maˈkxtujkën: nmadakëm ets nˈawijxëm ko oyëyäämp tijaty
Jyobaa yëˈë diˈib pyëjtakypyë mas oybyë ijxpajtën ko myaˈkxtuky (2 Peed. 3:15). Mä Biiblyë kanäkˈok jap yajmaytyaˈaky mä Jyobaa dyajnigëxëˈky ko mëk tmëdatyë maˈkxtujkën (Neh. 9:30; Is. 30:18). Extëm nˈokpëjtakëm, tëgok yajnigëxëˈkë maˈkxtujkën ko Abrahán yajtëw yajtudakë pën jyantsy yajkutëgoyaambyë Sodoma. Tim jayëjp diˈibë Jyobaa tyuun, yëˈë myëdoowˈijt ti nety ja Abrahán myëmaapy myëdajpy ets kyaj tkajpxypyojty. Ets ok, ta ttukˈijxy ko të nety tmëdoowˈijty wiˈix të yˈanëˈëmxëty ko tnikäjpxëmbijty, ta net tˈanmääy ko kyaj dyajkutëgoyaˈanyë Sodoma pën pyatypy nimäjkë oyjyaˈay (Gén. 18:22-33). ¡Jantsy oyë ijxpajtën diˈibë Jyobaa xymyoˈoyëm ko myaˈkxtuky ets ko nyayˈaguwitsëty!
(Génesis 19:24, 25, MNM) Ta yëˈë Dios dyajjëënduˈuy atsëˈëk ajäwë jam Sodoma ets Gomorra. 25 Yajkutëgoytyaay tuˈkëˈëyë mëdiˈibë ënety jam tsënääytyëbën. Ets dyajkëjxtääy tuˈkëˈëyë mëdiˈibë ënety jam yaˈkpën pajtpën joyjyotm.
w10 15/11 paj. 26 parr. 12
Jyobaa yëˈë nˈAnaˈambëˈäjtëm
12 Tim tsojkë Jyobaa dyajnigëxëˈëgäˈäny ko yëˈë diˈib nitëjkëp yˈAnaˈamët. ¿Tiko nˈijtëm seguurë? Jaˈko kyaj mbäät tnaˈixy ets xëmë jyaˈäjnëdë axëkˈäjtën. Ets ja tuk pëky, yëˈko nnijäˈäwëm ko tyam njukyˈäjtëm mä tiempë jyëjpkëxanë. Etsë Jyobaa të kanäkˈok tˈokˈyajkutëgoobyë axëkjäˈäytyëjk, extëm ko dyaˈˈayoˈonduuy, ko dyajkutëgooy ja Sodoma käjpn mëdë Gomorra ets ko dyajjiˈkxtääy ja faraon diˈib Egipto mët ja syoldäädëty. Nan yajkutëgooy ja Sísara mët ja syoldäädëtëjk ets ja Senaquerib diˈib nety anaˈamp Asiria (Gén. 7:1, 23; 19:24, 25; Éx. 14:30, 31; Juec. 4:15, 16; 2 Rey. 19:35, 36). Päätyën jantsy seguurë nˈijtëm ko Jyobaa kyaj tnaˈixäˈäny ets xëmë yajnëxiˈik yajtukxiˈigëdë xyëëw ets yaˈˈaxëktunët pënaty mëduunëp. Tim tsojk duˈun ttunäˈäny, pes yajxon tyam nˈijxëm ko Kristë tam yˈaneˈemy ets ko wingoomp ja kutëgoˈoyën (Mat. 24:3).
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Génesis 18:1, MNM) Ënet yëˈë Dios ojts neynyigëxëˈëgyë mä yëˈë Abraham; jam mä ja xojkepyëk txëëwˈatyën Mamré, jam ënety yëˈë Abraham yˈuˈunyë tyëjkwinm ja nakujkxyëëwën.
(Génesis 18:22, MNM) Majtsk yëˈë tëjkˈëyeˈeybëty ojts nyëjxtë jam Sodoma. E yëˈë Abraham ojts mëët yëˈë Wintsën Dios jyääkwëˈëmy.
w88 15/5 paj. 23 parr. 5, 6
¿Të pën tˈokˈijxpë Dios?
Mbäädë net njaygyujkëm tiko Abrahán tmëtmaytyaky ja Diosë anklës extëmxyëp tmëtmaytyaˈaky këˈëmë Jyobaa. Tyäˈädë anklës duˈun meerë tˈanmääyë Abrahán extëmë netyë Dios të yˈanëˈëmxëty, yëˈë nety kyudënaabyë Dios, päätyë Biiblyë jyënaˈany ko “Dios ojts neynyigëxëˈëgyë mä yëˈë Abraam” (Génesis 18:1).
Dios yëˈë ijty yajtuumbyë anklësëty parë dyajnaxyë yˈayuk, ets duˈun meerë dyajnaxy ja ayuk extëm ko tuˈugë jäˈäy kyajpxy mä telefënë o mä raadyë. Pääty ko tuˈugë Dios mëduumbë myaytyaky mëdë anklës, extëmë Abrahán, Moisés etsë Manóah, duˈun tjäˈäwëdë extëmxyëbë Dios myëtmaytyäˈägëdë. Tyäˈädë Dios mëduumbëty yˈijxtë ja anklësëty ets wiˈix dyajnigëxëˈktë ja Jyobaa myëjˈäjtën, per kyaj mbäät tˈijxtë Dios. Pääty mbäät njënäˈänëm ko Biiblyë kyaj nyaywyinguwopëty ko apostëlë Juan tkujäˈäyë: “Ninäˈänëm pën tkaˈixy ja Dios Teety” (Fwank 1:18). Ja Dios mëduumbëty yëˈë yˈijxtë ja anklësëty kyaj yëˈëjëtyë Dios.
(Génesis 19:26, MNM) Yëˈë tyoˈoxytyëjk yëˈë Lot mëdiˈibë ënety ëxˈok miimbën, ojts nyeyjyëˈixyë, ets ojts duˈun wyiˈimy käänbotsyën.
Nˈokpudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm diˈib yajkëjx yajnäjxtëbë amay jotmay
3 Lot, tëgooy mëjwiin kajaa ko twinˈijxy nyëjkxäˈäny tsënaabyë Sodoma mä netyë jäˈäy axëëk nyaymyëtˈit nyaymyëttsëënëdë (käjpxë 2 Peedrʉ 2:7, 8). Jantsy oyë netyë tyäˈädë it lugäär, per mëjwiin kajaa tpatyë amay jotmay ko ojts jam nyijkxy (Gén. 13:8-13; 14:12). Ets ja Lotë kyudëjk, waˈanë nety të tjantsy myëyujnë ja it lugäär o ja jäˈäyëty diˈibë nety jam tsënääytyëp ets pääty kyaj tmëmëdooyë Jyobaa. Tyäˈädë toxytyëjk ja yˈoˈky ko Dios dyajmiinyë jëënduu etsë asufrë jëën mä tadë lugäär. Ets nˈokwinmäˈäyëmë net ja nimajtskpë nyëëx, diˈibë nety pëkandëp mët ja yetyëjkëty diˈib oˈktë Sodoma. Extëm nˈijxëm, Lot yajtëgooy ja jyëën tyëjk, ja jyukyˈäjt myadakën, ets diˈib mas ayoˈon, yëˈë ko dyajtëgooy ja kyudëjk (Gén. 19:12-14, 17, 26). Per mä duˈunë Lot tpatyë ayoˈon jotmay, Jyobaa xëmë myëmaˈkxtujkë.
24 ÄÄMBË FEBREERË AXTË 1 ÄÄMBË MARSË
TIJATY MIIMP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | GÉNESIS 20, 21
“Jyobaa xëmë tkuytyuny tijaty wyandakypy”
(Génesis 21:1-3, MNM) Duˈun ejxtëm ënety yëˈë wyandakën yëˈë Wintsën Dios, ojts tniˈˈijxkëdaˈaky yëˈë Sara, ets ojts tkuytyuny ejxtëm ënety të yˈënaˈanyën. 2 Duˈun yëˈë Sara ojts wyiˈimy uˈunkmëët, ets ojts dyajmëxuˈunkˈäjtë yëˈë yˈuˈunk yëˈë Abraham mä ënety tëë myëjjäˈäyënën. Ja mëxuˈunk jaˈa ojts mëdëy myiny jyaˈty naxwiiny mä ënety ja Dios të tˈagäjpxyën. 3 Yëˈë Abraham yëˈë yˈuˈunk mëdiˈibë ënety yëˈë Sara të dyäjmëxuˈunkˈatyën, jaˈa ojts yëˈë xyëëw tpëjktäkë Isaac.
wp17.5 paj. 14, 15
Dios ja xyëëwmooyë “reyë nyëëx”
Sara tyukxik extëmë Jyobaa yˈanmääyë, per kyaj mët ko tkamëbëjky, pesë Biiblyë jyënaˈany: “Mëbëjkëngyëjxmë Sara nanduˈun ojts tˈaxäjë ja mëjääw parë wyëˈëmët uˈunkmëët, oyë nety të jyamëjäˈäyënë, pes tyukjotkujkˈäjt ja diˈibë nety të tyukwandaˈagyëty” (Hebreos 11:11, TNM). Sara yˈixyˈajtypyë netyë Jyobaa ets nyijäˈäwëp ko mbäät tkuytyuny tijaty wyandakypy. ¿Këdii niˈamukë nyajtëgoyˈäjtëmë duˈumbë mëbëjkën? Tsojkëp niˈamukë nduˈunëmë mëjääw parë niˈigyë nˈixyˈäjtëmë Dios mët yëˈëgyëjxmë Biiblyë. Ko duˈun nduˈunëm, ta nˈijxëm ko oy ko Sara ttukˈijxpejtyë Jyobaa, pes yëˈë xëmë tkuytyuny tijaty wyandakypy, oy näˈäty ngamëbëkäˈänëm o jeˈeyë nˈoktukxikëm.
“KUUYTYUN MËDIˈIBË SARA MDUKˈANËMÄÄYËBËN”
Ta myaxuˈunkˈäjty ja uˈunk diˈibë netyë Sara yˈawijxy jyëjpˈijxypy, ja netyë jyëmëjt 90 ets Abrahán 100. Abrahán ja txëëwmooy Isaac, extëmë nety ja Dios të yˈanëˈëmxëty. Nˈokwinmäˈäyëm ko Sara të ja jyot mëjääw kyëjxtäˈäy ko ja uˈunk të dyajmaxuˈunkˈaty, per ta xyiˈiky ets jyënaˈany: “Dios të dyajkutuky, etsëts nxiˈigëty, ets tukëˈëyë njëëky nmëguˈugëts mëdiˈibëts ënet xynyijäwëdëbën, kojëts yëˈë uˈunk määy të nyajmëxuˈunˈaty, nenduˈun ënet yëˈë xyiktëbëty” (Génesis 21:6, MNM). Nuˈun jyukyˈajtyë Sara agujk jotkujk nyayjyäˈäwë ko duˈunë Jyobaa kyunuˈkxë, per nan mëjwiin kajaa tnikëjxmˈäjty dyajˈyaagët ja yˈuˈunk.
Ko Isaac tmëdäjty mëgoxkë jyëmëjt, ta ja tyääk tyeety tniwinmäˈäyë käˈäy ukën parë yajnixëdunäˈäny ko ja tsyiˈtsk të yajpëjkë. Per tamˈäjtpë netyë jotmay, pes ja Sara yˈijx ko ja Ismael, ja yˈuˈungë Agar diˈibë netyë jyëmëjt 19, jeˈeyë tnixiˈiky ttukxiˈiky ja Isaac. Per kyaj jeˈeyë nety xyiˈiky yˈandaˈaky, pesë apostëlë Pablo ojts tkujayë ko extëm ja Ismael yˈadëtsy, duˈunxyëp extëm tpajëdijty ja Isaac. Sara yˈijx ko extëm ja yˈuˈunk yajtuny, oˈkën jëjpˈam yˈity ja jyukyˈäjtën. Ta tnitsiptuuny, per kyaj jeˈeyë mët ko tˈuˈungëty, yëˈë duˈun mët ko nyijäˈäwëbë nety ko mët yëˈëgyëjxm ja yˈuˈunk, Jyobaa dyaˈˈadëwäˈäny ja wyandakën. Pääty jyotmëktaky ets tˈanmääy ja Abrahán ets tˈëxkaxët ja Agar mëdë Ismael (Génesis 21:8-10; Galasyʉ 4:22, 23, 29).
¿Wiˈix nyayjyäˈäwë Abrahán? Biiblyë jyënaˈany: “Mëk ojts tjajäwë. Jaˈa ko yëˈë ënety nenduˈun yˈuˈunk ja Ismael”. Extëmë uˈunkteety mëkë nety ttsoky ja yˈuˈunk. Perë Jyobaa ta ttuktëjkë ja jotmay mët ko nyijäˈäwëbë nety ti tuun jäjtëp. Biiblyë jyënaˈany: “Dios ojts këëm yˈënëˈëmxëty: Këdii xymyëmay xymyëdäjy yëˈë mduumbë Agar mëët yëˈë yˈuˈunk. Yiˈiyëˈë mijts kuuytyun mëdiˈibë Sara mdukˈanëmääyëbën. Jaˈa ko Isaak yëˈë duˈun yajmëjjëjaamypy ja mˈuˈunk mˈok. E yëˈë yˈuˈunk yëˈë Agar ëjts nenduˈun nyajkutukaamypy”. Abrahán ta duˈun ttuuny (Génesis 21:11-14, MNM).
(Génesis 21:5-7, MNM) Abraham mëgoˈpx ënety yëˈë jyëmëjt ko ojts myiny jyaty yëˈë yˈuˈungëty naxwiiny mëdiˈibë xyëëmooytyën Isaac. 6 Ënet yëˈë Sara ojts myay tyajy: “Dios të dyajkutuky, etsëts nxiˈigëty, ets tuˈkëˈëyë njëëky nmëguˈugëts mëdiˈibëts ënet xynyijäwëdëbën, kojëts yëˈë uˈunk määy të nyajmëxuˈunˈaty, nenduˈun ënet yëˈë xyiktëbëty. 7 ¿Pën daa yëˈë Abraham të yˈëkˈënëˈëmxëty, ets ëjts jënäˈä yëˈë uˈunk määy nyajmëxuˈunkˈatëty? E tyam tëëjëts yëˈë uˈunk määy nyajminy naxwiiny mëdiˈibë yëˈë Abraham këˈëm tyimyˈuˈunkˈajtypyën oyxëp tëë jyamëjjäˈäyënyë”.
(Génesis 21:10-12, MNM) Ënet ojts tukˈëwäänë yëˈë nyiyeˈeytyëjk Abraam, tˈanëmaay: “¡Waˈan tim nyijkxy yëˈë Agar mëët yëˈë yˈuˈunk Ismael! Wiˈix ko yëˈë nˈuˈunkˈäjtëm Isaak tˈëkpëjkwäˈkxpëty yëˈë nyeygyumäˈäyën mëët yëˈë taabë mëduumbë yˈuˈunk”. 11 Ko duˈun tmëdooy yëˈë Abraam, mëk ojts tjajäwë. Jaˈa ko yëˈë ënety nenduˈun yˈuˈunk ja Ismael. 12 Nen Dios ojts këˈëm yˈënëˈëmxëty: “Këdii xymyëmay xymyëdäjy yëˈë mduumbë Agar mëët yëˈë yˈuˈunk. Yiˈiyëˈë mijts kuuytyun mëdiˈibë Sara mdukˈanëmääyëbën. Jaˈa ko Isaak yëˈë duˈun yajmëjjëjaamypy ja mˈuˈunk mˈok”.
(Génesis 21:14, MNM) Ko kyomjëbomˈajty, ënet yëˈë Abraham tniˈixëy yëˈë tsäjpkaaky ets yëˈë käˈäyën ukën. Tukëdëjkëyë yëˈë Agar ets nyëjkxnëty, ets nenduˈun tmooy yëˈë yˈuˈunk Ismael. Ënet ojts tsyoˈonë yëˈë Agar jam mä Abraham yëˈë tyëjkën. Ni yëˈë ënety këˈëm tkanijääwë mëdiˈibë tuˈudën ënety nyijkxypy jam mä ja windëˈëtsˈit txëëwˈatyën Beerseba.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Génesis 20:12, MNM) Tyam mijts jatëgok nˈënëëmë, ko tëyˈäjtën yëˈë, koojëts nmëguˈugëty ets koojëts nmëgaˈaxëty. Jaˈa ko yëˈëjëts yëˈë ndeety yëˈë nyëëx, jeˈeyëp ko ëbëky tyääk. Pääty ojts tjëgyep, ets yëˈë mëët mbëjkëtyëts nˈuugëtyëts.
wp17.3 paj. 12, notë
“Tuˈugë toxytyëjk diˈib jantsy tsuj”
Abrahán kyuˈˈutsyˈajtypyë nety ja Sara, tuˈugyë ja tyeetyëty, jeˈeyë ko wiink täägëty (Génesis 20:12). Tyam tëgatsy kyëxëˈëgët ko pën duˈun pyëkët, per nˈokjamyajtsëm ko tëgatsy ijtyë jäˈäy jyukyˈattë mä tadë tiempë. Pes näämnëmë nety ja Adán mëdë Eva dyajtëgoytyë ja wäˈätspë jukyˈäjtën, pääty kyaj nety nëgoo jyaˈˈatyë yuu päˈäm ets nan kyaj nety kyujotmayëty ko pyëktë tukmëguˈuk ets tpäättëdë yˈuˈunk mäˈäduˈunk. Per ko nyajxy 400 jëmëjt, të nety niˈigyë ja naxwinyëdë jäˈäy nyinäjxëndë ja poky kaytyey. Pääty mä ja Ley diˈibë Moisés yajmooy, dyajkuboky ko jäˈäy tsyëënët mëdë wyingon mëguˈuk (Levítico 18:6).
(Génesis 21:5, MNM) Abraham mëgoˈpx ënety yëˈë jyëmëjt ko ojts myiny jyaty yëˈë yˈuˈungëty naxwiiny mëdiˈibë xyëëmooytyën Isaac.
¿Mbëjkypyë kuentë ko tsojkëp mwimbajtˈadëˈëtsët?
9 Waˈan mas niˈigyë njamëdunäˈänëmë Jyobaa. Per ¿ti mbäät nduˈunëm pën jeky kujk nˈawijxënë parë nyajtuunkmoˈoyëm mä Diosë kyäjpn o tyëgatsët wiˈix tyam nyaˈijx nyajpatëm? Tsojkëp nmaˈkxtujkëm ets nmëdäjtëm tuˈugë “jäˈäyˈäjtënë diˈib awijxp” (Miqueas 7:7). Jyobaa mbäät tnasˈixë parë tyam duˈun nyajpatëm, per oy ko nˈijtëm seguurë ko yëˈë xypyudëkëyäˈänëm. Yˈijxpajtënë Abrahán mbäät xypyudëjkëm. Yëˈë ojtsë Jyobaa tyukwandaˈagyëty ko myoˈoyaˈanyëty tuˈugë yˈuˈunk, per kanäk jëmëjt yˈawijxy parë myaxuˈunkˈäjtyë Isaac. Nuˈunë tadë tiempë nyajxy, Abrahán awijx maˈkxtujkën myëët ets ninäˈä tkayajtëgooyë myëbëjkënë mä Jyobaa (Génesis 15:3, 4; 21:5; Ebreeʉsʉty 6:12-15).
10 Tsiptakp ets nmaˈkxtujkëm (Proverbios 13:12). Per pën yëˈëyë nwinmäˈäyëm diˈib kyaj të yˈoybyëtsëmy extëmë nety njaˈˈawijxëm, mbäät xyyaˈëxtëkëwäˈkëm. Nik oy ko nyajtuˈunëmë tyäˈädë tiempë parë niˈigyë nnayaˈoˈoyëm extëmë oybyë Dios mëduumbë. Min nˈokˈijxëm tëgëk pëky wiˈix mbäät nduˈunëm.