KĨTHOOMO KĨA 03
Woomba Gwĩtĩkia Bibiria?
Bibiria nĩejanaga mawĩrane jamaingĩ na kĩrĩra gĩkiingĩ. Kwombĩka no wende kũmenya mono jarĩa ĩritanaga, na mbuga no wĩthĩrwe ũgĩkĩraga. Rĩ, no wĩtĩkie mawĩrane na kĩrĩra kuumania na iuku rĩĩkũrũ ũu? Kamma-rĩ, no wĩtĩkie ũrĩa Bibiria yugaga bwegĩe kũgwĩrĩrua ũtũũro nandĩ na ĩgiita rĩĩjĩte? Mamirioni ja antũ nĩjathithĩtie ũu. Ka twone kethĩra kinya gwe no ũmĩĩtĩkie.
1. Bibiria-rĩ, nĩ iuku rĩa mantũ ja mma, kana nĩ ja kũthũgaanĩrua?
Bibiria yugaga ĩrĩna “nteto cia mma.” (Mutumiiria 12:10) Ĩaragĩĩria mantũ jegie antũ bongwa. (Thooma Luka 1:3; 3:1, 2.) Anahistoria babaingĩ na anasayansi begie mĩtũũrĩre ya antũ na mĩkarie yaao, nĩ boombĩte kũrikithia atĩ, tariki cia gĩtũmi, antũ, gũntũ, na mantũ jarĩa jataarĩrĩĩtue Bibiriene nĩ ja mma.
2. Nĩkĩ tũũmba kuuga atĩ Bibiria ĩtĩkũrũki nĩ ĩgiita?
Kaingĩ, Bibiria nĩĩgwetaga mantũ jarĩa jataijĩĩwe rĩrĩa yaandĩkagwa. Ngerekano, nĩyaragĩĩria mantũ ja kĩsayansi. Jamaingĩ ja jarĩa yugĩĩte jegie mantũ jau, nĩjaarigicaga antũ mono rĩrĩa yaandĩkagwa. Amwe na bũu sayansi ya kĩnandĩ nĩrikithĩtie atĩ jarĩa Bibiria yugĩĩte, nĩ ja mma. Rĩonthe nĩ yakwĩrĩgĩĩrĩka, nandĩ na “kenya na kenya.”—Zaburi 111:8.
3. Nĩkĩ tũbuĩri gwĩtĩkia jarĩa Bibiria yugĩĩte jegie ĩgiita rĩĩjĩte?
Bibiria ĩrĩ na ũroriaa bũrĩa bwaragĩĩria “mantu jaria jatathithua.” (Isaya 46:10) Nĩyeranĩrĩte mantũ jamaingĩ mbere ya jakarĩka ĩtĩgwatia. Kinya nĩĩtaarĩrĩĩtie mantũ maniini-maniini jarĩa jagũkarĩka nthĩgũrũne naarua. Kĩthoomone gĩkĩ, tũgacũnkũũna moororia jamwe ja Bibiria. Kũũjũra kwajo nĩ gwa kũrigaria!
ĨNJA NKŨRŨKI
Iritane ũrĩa sayansi ya kĩnandĩ ĩgwatanagĩra na Bibiria, na ũcũnkũũne jamwe ja moororia jamathongi ja Bibiria.
4. Sayansi nĩ ĩgwatanagĩra na Bibiria
Karaaja, antũ babaingĩ ibeetĩkĩĩtie atĩ nthĩgũrũ ka yaakarĩrĩte gĩntũ. Tega VIDIO.
Ona ũrĩa kwandĩkĩrwe iukune rĩa Ayubu gĩntũ ta mĩaka 3,500 mĩthiru. Thooma Ayubu 26:7, rĩu bwarĩĩrie kĩũria gĩkĩ:
Nĩkĩ biugo atĩ nthĩgũru “icuuritue iguru riritheri” nĩ bia kũrigaria?
Nĩ gũkinyia mĩakene ya 1800, nĩrĩo mũthiũrũũko jwa rũũjĩ nthĩgũrũne jwombĩre kũmenyekana bwega. Amwe na bũu, ona ũrĩa Bibiria yaugĩĩte mĩaka ngiri inyiingĩ mĩthiru. Thooma Ayubu 36:27, 28, rĩu bwarĩĩrie biũria bibi:
Nĩmbi ĩgũgũkucĩĩria bwegie ũrĩa Bibiria ĩtaarĩrĩĩtie na njĩra ĩmbũthũ mũthiũrũũko jwa rũũjĩ?
Rĩ, Maandĩko jau wathooma nĩ jagwĩkĩra inya wĩtĩkio bwaku kĩrĩ Bibiria?
5. Bibiria nĩyaaroretie mantũ ja gĩtũmi
Thooma Isaya 44:27–45:2, rĩu bwarĩĩrie kĩũria gĩkĩ:
Nĩ mantũ jamaniini jarĩkũ Bibiria yaaroretie mĩaka 200 mbere ya kwĩnyangua kwa Babiloni?
Historia nĩrikithagia atĩ Mũnene Kurusu wa Ũajemi na mbũũtũ yaawe nĩbaaciindĩre Babiloni mwakene jwa 539 M.M.J.b Baagarũrĩre mũuro jũrĩa jwakaragia mũciĩ jũu. Nyuma ya gũtonya mũciĩ jũu, baakũrũkĩĩrĩre mpingĩrone irĩa ciarugũri, barajũgwata batĩrũĩte. Naarua, nkũrũki ya mĩaka 2,500 nyumene, Babiloni nĩ magaanjo. Nandĩ, cũnkũũna ũrĩa Bibiria yaaroretie.
Thooma Isaya 13:19, 20, rĩu bwarĩĩrie kĩũria gĩkĩ:
Nĩatĩa ũroria bũbũ bwojũrĩrue?
Magaanjo ja Babiloni naarĩa Iraki ntukũne cietũ
6. Bibiria nĩyaaroreetie mantũ jarĩa tũkwona ntukũne cietũ
Bibiria ĩtwĩraga tũrĩ “matukune ja muthiro.” (2 Timotheo 3:1) Ona ũrĩa Bibiria yaaroretie bwegie ntukũ cia mũthiro.
Thooma Mathayo 24:6, 7, rĩu bwarĩĩrie kĩũria gĩkĩ:
Nĩatĩa Bibiria yaataarĩrĩĩtie ũrĩa mantũ jarĩngĩĩthĩrwa jakari ntukũne cia mũthiro?
Thooma 2 Timotheo 3:1-5, rĩu bwarĩĩrie bĩũria bibi:
Nĩatĩa Bibiria yaataarĩrĩĩtie mĩkarie ya antũ babaingĩ ĩrĩngĩĩthirwa ĩkari ntukũne cia mũthiro?
Kĩrĩ mĩkarĩe ĩjĩ, nĩ ĩrĩkũ ũcionerete?
ANTŨ BAMWE BAUGAGA: “Bibiria nĩ iuku rĩa ngono cia ũrongo na mantũ ja kũthũgaanĩrua.”
Nĩmbi bikũrikithagĩria nkũrũki, atĩ no twĩtĩkie Bibiria?
NA NJĨRA ĨNKUĨ
Historia, sayansi, na ũroria, bionthe nĩ birikithagia atĩ no wĩtĩkie Bibiria.
Gũcookera
Bibiria-rĩ, nĩ iuku rĩa mantũ ja mma kana nĩ jakũthũgaanĩrua?
Nĩ mantũne jarĩkũ Bibiria ĩgwatanagĩra na sayansi?
Ũrĩthũgaania Bibiria nĩĩroragia mantũ ja kagiita kejĩte? Nĩkĩ ũgwĩtĩkia, kana nĩkĩ ũtĩgwĩtĩkia?
CŨNKŨŨNA
Kũrĩ o Bibiria ĩatĩĩtie bwegie mantũ ja sayansi?
Kũrĩ na ũrikithia bũrĩkũ atĩ tũrĩ “ntukune cia muthiro”?
“Mantũ 6 Jarĩa Jaaroretue nĩ Bibiria Jarĩa Jakũũjũra Nandĩ” (Mnara wa Mlinzi, Mei 1, 2011)
Iritane ũrĩa ũroria bwa Bibiria bwegie Waathani bwa Ũgiriki bwojũrĩre.
Iritane ũrĩa ũroria bwa Bibiria bwatethererie muntũ mũrũme ũmwe kwĩthĩrwa na mwonere jũmwega jwegie Bibiria.
a Moororia nĩ ntũmwa kuuma kĩrĩ Mũrungu ikĩaragĩĩria mantũ ja kagiita kejĩte.
b M.M.J. nĩ kuuga “Mbere ya Magiita Jeetũ,” na M.J. nĩ kuuga “Magiita Jeetũ.”