Mety Hisy ve ny Tontolo Iray Tsy Hisian’ny Ady?
ALAO sary an-tsaina ny hoe tsy hahita na handia intsony mihitsy ilay zava-misy mampihoron-koditra, dia ny ady sy ny fotoana aoriany. Alao sary an-tsaina ny hoe tsy handre mihitsy poa-basy na baomba, tsy hijery mihitsy andiana mpitsoa-ponenana efa ho faty noana eny am-pandosirana, tsy hanontany tena mihitsy raha ho faty amin’ady tsy mifaditra ovana sy tsy misy heviny ianao na ny olon-tiana iray. Hahatalanjona toy inona moa ny hiaina eo amin’ny tontolo iray tsy hisy ady!
‘Tsy fahatsinjovan-javatra azo inoana’, hoy angamba ianao. Kanefa, niredareda ny fahitana tontolo mandry feizay iray, taona vitsivitsy monja lasa izay. Tamin’ny 1990 sy 1991, dia maro no nilaza fa teo an-tokonan’ny vanim-potoana vaovaon’ny filaminana sy ny fiaraha-miasa ireo firenena. Nampiseho taratry ny toe-tsaina nahazo vahana tamin’izay fotoana izay i George Bush, izay prezidàn’i Etazonia tamin’izay, ka niresaka imbetsaka ny amin’ny “fandaharan-javatra vaovao [vao nipoitra] ho an’izao tontolo izao”.
Inona no nahatonga ilay fanantenana fiafaran-javatra tsara? Nifarana ny Ady Mangatsiaka. Nandritra ny 40 taona mahery, dia nananontanona tamin’ny fomba nampahatahotra teo amin’ny taranak’olombelona ny fandrahonan’ny ady niokleary, tahaka ny sabatra iray mihantona amin’ny kofehy manify iray. Noho ny fitsaharan’ny Komonisma sy ny faharavan’ny Firaisana Sovietika anefa, dia toa nanjavona ny fandrahonan’ny fandripahana niokleary iray. Afa-doza izao tontolo izao.
Nisy antony lehibe hafa iray nahatonga ny olona hihevitra ny hoavy tamim-patokiana, ary mahatonga olona maro mbola hihevitra toy izany. Nandritra ny efapolo taona, ny fifandrafiana teo amin’ny Atsinanana sy ny Andrefana dia nahatonga ny Firenena Mikambana ho fikambanana nanaovana ady hevitra fotsiny. Ny faran’ny Ady Mangatsiaka anefa dia nanafaka ny ONU mba hanao izay nikendrena azy — ny hiasa ho amin’ny fandriampahalemana sy ny filaminana iraisam-pirenena.
Nohamafisin’ny ONU, tato anatin’ireo taona faramparany, ireo ezaka mba hisakanana ny ady. Nahazo miaramila avy tamin’ireo firenena mpikambana ny Firenena Mikambana, ka nirotsaka tamin’ny opérations fitandroana fandriampahalemana maro kokoa tao anatin’ireo efa-taona nialoha ny taona 1994 noho ny tao anatin’ireo 44 taona teo aloha. Mpiasa sivily sy miaramila 70 000 teo ho eo no niasa tamin’ny opérations 17 manerana ny tany manontolo. Tao anatin’ny roa taona monja, ny fandaniana tamin’ny fitandroana fandriampahalemana dia maherin’ny avo roa heny ka nahatratra $3 300 tapitrisa tamin’ny 1994.
Nanoratra toy izao vao haingana i Boutros Boutros-Ghali, sekretera jeneralin’ny ONU: “Misy famantarana fa manomboka miasa araka ny namolavolana azy, rehefa ela ny ela, ilay fikambanana momba ny filaminana iombonana naorina tany San Francisco, efa ho 50 taona lasa izay [tamin’ny niorenan’ny ONU]. (...) Eo an-dalam-pahazoana fikambanana iraisam-pirenena iray azo ampiasaina isika.” Na dia eo aza ireo fandrosoana ireo, dia manjavona haingana ny fahitana fandaharan-javatra vaovao ho an’izao tontolo izao. Inona no nitranga ka nanamaloka ny fanantenana tontolo iray tsy hisy ady? Misy antony tokony hinoana ve fa hahita fandriampahalemana maneran-tany isika indray andro any? Handinika ireo fanontaniana ireo ny lahatsoratra manaraka.
[Sary nahazoan-dalana, pejy 3]
Fiaramanidina mpiady: USAF photo
Tafondro fiadiana amin’ny fiaramanidina: U.S. National Archives photo