Mitady Mpitondra Mahay ny Olona
“Mialà, fa tsy mila anao intsony izahay. Mandidy anao amin’ny anaran’Andriamanitra aho mba handeha!” —Tenin’i Oliver Cromwell, naverin’i Leopold Amery, solombavambahoaka anglisy.
Efa naharitra valo volana ny Ady Lehibe II tamin’izay, ary niteraka fandravana be dia be. Toa ho resy ny Anglisy sy ny mpiray dina taminy. Nino i Leopold Amery sy ny olon-kafa tao amin’ny governemanta, fa nila mpitondra vaovao ny firenena. Rehefa nivory àry ny Antenimiera tamin’ny 7 Mey 1940, dia nampirisihan’Atoa Amery ny Praiminisitra Neville Chamberlain mba hiala tamin’ny toerany, araka ireo teniny etsy am-piandohana. Niala tokoa Atoa Chamberlain telo andro taorian’izay, ary nandimby azy i Winston Churchill.
TENA mila mpitondra ny olombelona. Tsy rehefa mpitondra anefa dia mety avokoa. Tsy maintsy mahay mitantana ny tokantranony, ohatra, ny lehilahy raha tiany ho sambatra ny vady aman-janany. Tsy mainka ve fa ny mpitondra firenena, na ny mpitondra ny tany manontolo? Tsy mahagaga àry raha sarotra be ny mahita mpitondra mahay.
Noho izany, dia betsaka ny olona natao mpanjaka, nandritra ireo an’arivony taona lasa. Be dia be ny revolisiona sy fanonganam-panjakana ary fifidianana natao. Maro koa ny mpitondra nisy namono, ary ny fanovaovana fomba fitondra. Tsy naharitra teo amin’ny fitondrana ny mpanjaka, praiminisitra, printsy, prezidà, sekretera jeneraly, ary mpanao jadona. Na ny mpitondra nahery aza dia nesorina tamin’ny toerany, noho ny fiovana tsy nampoizina. (Jereo ilay efajoro hoe “Very Seza Tampoka”, pejy 5.) Mbola sarotra ihany anefa ny mahita mpitondra mahay sy tafajanona ela eo amin’ny toerany.
“Tsy maintsy mianina amin’izay eo” ve isika?
Tsy mahagaga àry raha maro no tsy manantena hahita mpitondra mahay intsony. Rehefa misy fifidianana no tena ahitana fa tsy miraika sy very fanantenana ny olona any amin’ny tany sasany. Hoy i Geoff Hill, mpanao gazety atsy Afrika: “Tsy miraika [na tsy mifidy] ny ankamaroan’ny olona, rehefa mihevitra fa tsy misy azony atao hanatsarana ny fiainany mampahonena. ... Rehefa tsy mifidy ny olona atỳ Afrika, dia tsy voatery hidika izany hoe afa-po izy. Matetika kosa izany no midika fa mitalaho vonjy izy ireo, satria mihevitra fa tsy misy miraharaha azy.” Taloha kelin’ny fifidianana tany Etazonia koa, dia nisy nanoratra toy izao tao amin’ny gazety iray: “Enga anie mba hisy kandidà mahafa-po tanteraka.” Nilaza koa io olona io hoe: “Tsy misy kandidà toy izany anefa, sady tsy hisy mihitsy. Tsy maintsy mianina amin’izay eo isika.”
Voatery ‘hianina’ amin’ny mpitondra tsy lavorary tokoa ve ny olombelona? Marina fa tsy nahavita nanome izay nilain’ny vahoakany ny olona teo amin’ny fitondrana hatramin’izay. Midika ve anefa izany fa tsy hisy mpitondra mahay mihitsy? Tsia. Misy mpitondra iray lavorary ary mahafa-po tanteraka. Ho hitantsika ao amin’ny lahatsoratra manaraka hoe iza izy io, ary inona no soa hoentiny ho an’ny olona an-tapitrisany avy amin’ny fiaviana rehetra, anisan’izany ianao.
[Sary, pejy 3]
Ambony havia: Neville Chamberlain
Ambony havanana: Leopold Amery
Ambany: Winston Churchill
[Sary nahazoan-dalana]
Chamberlain: Photo by Jimmy Sime/Central Press/Getty Images; Amery: Photo by Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images; Churchill: The Trustees of the Imperial War Museum (MH 26392)