Ndi Cakuti Cupo Cinu Cili pa Kusila

1, 2. Ndi cakuti musikwikala ningo umu cupo cinu, i uzyo ci lino mufwile ukuyuzya mweineco?

UMU 1988 mama umwi uwa ku Italy uwi zina lyakuti Lucia wali nu ulanda sana pa ntazi ino wakweti.a Icupo cakwe cali pa kusila nanti cakuti ala papita imyaka 10 kufuma pano watwaline na iya. Insita izingi wezyanga ukulanzyanya na iya pakuti yatwalilile ukwikala pamwi, nomba vitaomvile. Fwandi wasusile apaalukana na iya aya atandika ukuikalila nu kulasunga ana yaili akazyana. Lucia walanzile ati: “Nemo nelenganyanga sile ukuti pataali ivyali nu kutwavwa kuti tusungilile icupo citu.”

² Ndi cakuti namwe mwakwata intazi umu cupo, mufwile imuvwikisya ningo ivyacitikilanga Lucia. Limwi icupo cinu caya umu ntazi sana icakuti mukaelenganya sile ukuti mutalatwalilila ukuya pamwi na ya winu. Ndi cakuti avino mukayuvwa, cingamwazwa sana ukuyuzya mweineco muti: Uzye nalondela amazwi asuma aaya muli Baibo yano Leza akatunena ukuti aangatwavwa ukwikala ningo umu cupo?—Masamu 119:105.

3. Nanti cakuti ndakai ukutaana ikuseeka sana, uzye cazanwa ukuti i vyani ivikacitikila yano yataana alino ni ndupwa zyao?

³ Atwalana ndi yasikuvwana ningo, ilingi kukaya ukwelenganya ukuti ukutaana kwazipapo. Lelo, nanti cakuti mu mpanga zimwi antu aingi yakutaana sana, cazanwa ukuti aonsi na ya mama aingi yakaiza yaiseka ukuti fwandi nga yatwalilile sile ukwikala na ya wao. Yamwi akataana na ya wao yakaya yatandika ukulwalilila sana ukucila vino asitaana yakalwala. Ana nayo yasiiya ni nsansa pa myaka iingi ndi cakuti avyazi yao yataana. Avyazi ni vyuza vya yantu yaayo ataana nayo kwene yakaculilamo. Alino uzye mungati Leza wene, wino ali Katandika wa cupo, akauvwa uli ndi antu yataana?

4. Uzye intazi zya mu cupo zifwile ukuombelwapo uli?

⁴ Mu vipande ivyafumileko, twasambilile ukuti ukufuma sile na pa kutandika, Leza akalonda ukuti atwalana yaaya pamwi mpaka ni mfwa yao. (Utandiko 2:24) Nga lyene i cani calenga ukuti ivyupo ivingi vyasila? Asi kuti cikaiza sile uwanda onga kwene iyataana. Ilingi kukaaya tumwi utukatandikilapo ukucitika. Utumavya utunono tukatandika umu cupo icakuti nga tutaombilwepo, tukaiza tukula mpaka tuya intazi zitale cuze! Nomba ndi cakuti intazi zizyo zikuombelwapo zuwa ukuomvya Baibo, ivyupo ivingi vitanga vyasila.

MUTAELENGANYA IVITANGA VICITIKE

5. I vintu ci vino antu yatalinzile ukwelenganya ukuti i vyaya umu cupo?

⁵ Icintu conga cino insita zimwi cikaleta intazi umu cupo, u kulondesya kuti ivintu ivisicitika avino vicitike. Mabuku na ya magazini ya muno nsi aakalanda pa citemwiko, alino na vino yakatambisya pali ya TV, na mafilimu, vingalenga umwi aelenganya pa vintu ivisi vya cumi, vino visicitika nu kucitika. Lyene icikacitika i cakuti ndi vintu vivyo vitacitike, umwi angaalola kwati umuze akumusomba, nupya angasoka nu kusoka. Nomba uzye, antu aatamalilika yangacita uli pakuti yaaya ni nsansa umu cupo? Kwene cikalondekwa ukuombesya!

6. (a) Uzye Baibo ikalanda vyani pa utwazi? (b) I vintu ci ivingalenga atwalana ukukana-uvwana?

⁶ Baibo yene ikatusambilizya ivya mpomvu pa utwazi. Ikalanda ukuti mu cupo mwaya uluzango, lelo ikalanda nu kuti yonsi akwingila umu cupo yalaya ni “ntazi zya cila wanda.” (1 Kolinto 7:28) Wakwe vino itusambililapo, atwalana yatamalilika, napya yonsi yoili yakaluvyanya. Umonsi na mama atwalana yasielenganya ivili vimwi, na vino yakayuvwa vyapusana, kapya yakapusana inkulilo. Kukaya insita zimwi lino atwalana yakafilwa ukuvwana pa vya mpiya, ana, na aku ukwi. Ukukana kwata insita ya kuomba vintu pamwi alino ni ntazi zya kupanga icupo, navyo kwene vingalenga atwalana yate ukuvwana.b Cikalondeka insita pa kuti muombelepo pa milandu ii, nomba mutasakamala sana! Kwaya atwalana aingi aombelapo pa ntazi zya musango uu, nupya ivintu vyayazipila.

MWAIKALA PAMWI NU KULANZYANYA

7, 8. Uzye ndi cakuti atwalana yapusana, yangaomvya uli Malembelo pa kumala intazi?

⁷ Yamwi cikayatalila sana ukuteeka umwenzo lino yakulanzyanya pali vimwi ivyati viyasosya, nanti vino iyaluvyanya. Yakafilwa sile ukunena umuze umu kulungatika ukuti: “Mutuvwikisye muno indozya.” Iya nanti umuci angasoka nu kulenga intazi ikula. Aingi yakaomvya mazwi yakuti: “Mukaika sile mano kuli vino mwemwe mukulonda”, nanti ukuti, “Mutantemwa.” Limwi pa mulandu wa kuti umuze atakulonda kuti yalemanila, angasolola ukwikala sile kwaula ukwasuka cimwi.

⁸ Icintu icicindame cino mufwile ukucita, u kulondela vino Baibo yalanda ukuti: “Ndi mwasoka mutaleka kusoka kwinu kumutungulule ku kwifya. Nupya mutikala asoke kufika nu ku kuwa kwi lanzi.” (Efeso 4:26) Atwalane yamwi aikala ni nsansa pa myaka 60, yayuzizye icalenga kuti ikale ningo pa myaka yonsi yii mu cupo. Iya waswike ukuti: “Tukalanzyanya pali vino itupusana nu kuwikizyanya lino tutatala twalala, nanti sile u tumilandu tunono, tukalanzyanyapo.”

9. (a) Uzye Malembelo yakalanda ukuti i cani icacindama sana lino yamwi yakulanzyanya? (b) I cani cino ilingi atwalana yafwile ukucita nanti cakuti pa kucicita pakalondekwa ukusipa nu kuicefya?

⁹ Ndi cakuti iya nu muci yafilwa ukuvwana pali vimwi, yonsi yafwile ukuelezya “ukuvwa zuwa lelo atekele ukulanda nu kusoka.” (Yakobo 1:19) Ndi yuvwikisya vino umuze akulanda, yonsi yoili yafwile ukuitandikila ukulenga uwelelo. (Yakobo 5:16) Napya pa kulanda ukufuma pa nsi ya mwenzo ukuti “Munjeleleko pali vino namusosya,” cikalondekwa ukuicefya nu kusipa. Lelo ukuombela pa ntazi mu nzila yii kulalenga atwalana ukumala intazi napya kulalenga nu kuti yatemwane sana.

UKUPEELANA IVYA MU CUPO

10. I cani icingacingilila Umwina Klistu ndakai cino Paulo wanenyile aina Kolinto ukucita?

¹⁰ Muli kalata wino mutumwa Paulo walembile aina Kolinto, walanzile ukuti cingazipa yatwala nanti kutwalwa ‘pa mulandu wa kuti kucita ulenzyo kwakuzile cuze.’ (1 Kolinto 7:2) Ndakai insi yati-ipa sana kwati avino cali umu Kolinto nanti limwi ukucila napo. Malyasi ya pa vya uzelele yano antu yatemwa ukulanzyanya, vino yasizwala ningo, na malyasi ya upulumusi yano yakalemba mu mabuku na muli ya magazini, na vino yakatambisya pa TV, nu mu mafilimu, vyonsi vikalenga kuti antu yaalonda ukucita uzelele. Mutumwa Paulo walembiile aina Kolinto atenzi mu musumba umwacitikanga ivintu vya musango kwene uu ukuti: “Cazipisya kutwala nanti kutwalwa kuluta kuya ni mbunu.”—1 Kolinto 7:9.

11, 12. (a) Uzye i vyani vino iya nu muci yafwile ukucitilana, napya yangacita vivyo umu nzila ci? (b) Uzye atwalana yafwile ukucita uli ndi cakuti vimwi vyayacitikila ivingalenga yafilwe ukupeelana ivya mu cupo?

¹¹ Fwandi, Baibo ikanena atwalana ukuti: “Iya alinzile kufikilizya kulonda kwa muci wakwe ukwa ng’anda. Vivyo kwene muci nawe alinzile kufikilizya kulonda kwakwe iya.” (1 Kolinto 7:3) Paa, Baibo ikakomelezya sana pa kupeela, asi kupatikizya foo. Pakaya ukutemwa kwa cumi ndi cakuti iya nu muci yakukolezya ivilondwa vya muze. Baibo ikaneena ya iya ukuti yafwile “yamanye” ningo aci yao. (1 Petulo 3:7) Cisinka cico cikaomba sana na pa kupeelana ivya mu cupo. Ngi cakuti umuci asikulangulukilwa, atange aipakizya icupo.

¹² Kukaya insita zimwi lino atwalana yatange yapeelane ivya mu cupo pa milandu imwi. Cii cingacitika ndi cakuti umuci ali uku mwezi nanti limwi akuvwa ukutonta sana. (Loliniko na Aina Levi 18:19.) Napya cingacitika ndi cakuti limwi iya ali ni ntazi ikulu ino ikumucitikila uku ncito cakuti atasakamikwa sana. Atwalana ndi yatange yapeelane ivya mu cupo pa mulandu na vimwi ivikuyacitikila, yalinzile ukulanzyanyapo nu ‘kuzumilizyanya ningo.’ (1 Kolinto 7:5) Ukucita vii kulalenga uwinu atasondwelela vyuze ivisi vya cumi. Lelo ndi cakuti umuci nanti iya uku mufulo sile, akukana ukupeela umuze ivya mu cupo, cingalenga umuze aluvyanye. Vya musango uwo ndi vikucitika, vingalenga atwalana ukuya ni ntazi umu cupo.

13. Uzye Aina Klistu yangasunga yatuuli amelenganyo yao ausaka?

¹³ Wakwe vino caya uku Ina Klistu yonsi, atwalana yatafwile ukutamba ivya uzelele, pano vikakowezya umuntu napya vikalenga aye nu lunkumbwa lwipe. (Kolose 3:5) Napya yafwile nu kucingilila amelenganyo yao ni miyele lino yali na asi ya wao. Yesu wacelwile ukuti: “Wensi uwalolekesya umwanaci nu kumukumbwa, wene ala walongozya nawe mu mwenzo.” (Mateo 5:28) Ndi cakuti atwalana yakulondela vino Baibo yalanda pa kupanga icupo, yalacimvya uwezyo wa kulonda ukucita ucende. Napya yalatwalilila ukutemwana mu cupo cao muno yalaipakizya ukupeelana ivya mu cupo; uu u wila uno Yeova, uwalenzile kuti icupo ciyeko, wapeela atwalana.—Mapinda 5:15-19.

CINO BAIBO YALANDA UKUTI I CINGALENGA UKUTAANA

14. I cintu ci ica ulanda icikacitika insita zimwi, nupya u mulandu ci?

¹⁴ Icazipa i cakuti Aina Klistu aingi atwalana yakaomba ningo ndi yakwata intazi. Lelo kwene insita zimwi citangupala. Pa mulandu wa kuti antu yatamalilika, napya ikala mu nsi umwaya ya kaifya aakatungululwa na Satana, yamwi atwalana yakakwata intazi cakuti iyalonda nu kutaana. (1 Yoane 5:19) Uzye Aina Klistu yangacita uli ndi cakuti caya vivyo?

15. (a) I cani cino Baibo yalanda ukuti i cingalenga sile atwalana ukutaana nu kusolola ukutwala muze nanti kutwalwa? (b) U mulandu ci uno yamwi yakasolola ukukanataana lino uwakwe wacita ucende?

¹⁵ Wakwe vino Cipande 2 calanzile, Baibo yalanda ukuti ulalelale ali cintu conga sile icingalenga atwalana yataane, napya uwakaele angasolola ukutwala nanti kutwalwa kuze.c (Mateo 19:9) Ndi cakuti mukweti ivisinka ivyakuti uwinu atacita ucende, mufwile ukupingulapo ningo. Mungasolola ukutwalilila umu cupo nanti kutaana. Cili kuli mweineco. Kwaya Aina Klistu yamwi akasolola ukwelela uwao uwalapila nu mwenzo wakwe onsi, napya icupo icitwalilila nu kuya ningo. Yauze yakasolola ukukanataana pa mulandu wa yana.

16. (a) I vyani vimwi ivikalenga kuti atwalana yamwi yasolole ukutaana nu wakwe uwacita ucende? (b) Ndi cakuti uwa kaele wasolola ukutaana nu wakwe nanti ukutwalilila nawe, u mulandu ci uno citange cizipile ukumunena ukuti vino watapingula vili ningo nanti foo?

¹⁶ Insita zimwi umwi angacita uzelele nu kukwata indilwa nanti ukwambula indwala izikaiza pa mulandu wa kucita uzelele. Nanti limwi ana yangalondekwa ukuyacingilila ku muvyazi wino angulungana nayo. Fwandi mufwile ukwelenganyapo sana lino mutatala mwapingulapo ivyakucita. Nomba ndi cakuti mwakwata ivisinka vyakuti uwinu atacita ucende, lelo pa cisila mwapanga icupo nawe, ala capiliula ukuti mwelela uwinu napya mumatwalilila ukuya nawe umu cupo. Ale pasi umulandu wa mu Malembelo uwakutaana kuti mutwale nanti kutwalwa kuze. Kusi ali wensi angamupingwila ivya kucita, nanti ukumunena ukuti vino imupingula visi ningo. Lelo mufwile ukuipekanya kuli vyonsi vingiza pa mulandu na vino mwapingula. Baibo ikati, “Umuntu wensi alinzile kuisendela icisendo cakwe umwisikulu.”—Galatiya 6:5.

IVINGALENGA ATWALANA UKUPAATUKANA

17. Uzye Baibo yalandapo uli ndi cakuti atwalana yapingula ukupaatukana nanti ukutaana lino pasi acisile ucende?

¹⁷ Uzye kwaya vimwi ivingalenga atwalana ukupaatukana nanti limwi ukutaana nanti cakuti pasi aacisile ulalelale? Ee, lelo ndi caya vivyo, Umwina Klistu wiyo atafwile ukuya umukutwala muze nanti ukutwalwa. (Mateo 5:32) Nanti cakuti Baibo yazumilizya ukupaatukana pa milandu kwene iyo, ikalanda ukuti uwapingula ukupaatuka uku wakwe “alinzile kutwalilila ukwikala mu usimbe nanti limwi awikizyanye niya.” (1 Kolinto 7:11) I milandu ci imwi iipisye ino atwalana yangapaatukanilapo?

18, 19. I ntazi ci zimwi izipisye zino iya nanti umuci angapingulapo ukupaatukana nu wakwe nanti cakuti atafwile ukutwala nanti ukutwalwa kuze?

¹⁸ Limwi ulupwa lukucula pa mulandu wakuti iya umukasu atakulonda ukuomba ku mufulo sile nanti ali ni misango iipisye.d Cingaya ale limwi atakuomvya ningo impiya nanti vyakulya vya pa ng’anda, akuviomvya ku kukala imilembo ikavulunganya uwongo nanti ku wengwa. Baibo ikalanda ukuti: “Ndi cakuti umwi asyasakamala . . . amu ng’anda yakwe, ala wene wakana utailo nupya u mwipisye kuluta wiyo atataila.” (1 Timoti 5:8) Ndi cakuti iya atakulonda ukusenuka, limwi watandika nu kusenda impiya zino muci akulondelezya, umuci angasolola ukupoka icipepala uku uteeko ica kupaatukana.

¹⁹ Iya nanti umuci angapingulapo ukupaatukana ukulingana ni sunde ndi cakuti uwakwe ali nu unkalwe sana, limwi ala akumuma sana insita izingi cakuti umi wakwe uli umu uzanzo. Napya, ngi cakuti iya nanti umuci akupatikizya sana uwakwe kuti aatama masunde yakwe Leza muli vimwi, wino yakucuzya angapingulapo ukupaatukana nu wakwe maka maka ndi cakuti ukapepa wakwe uli umu uzanzo. Wino yakucuzya angapingula ukuti pakuti ‘ayela Leza ukuluta ukuyela umuntu,’ ukupaatukana ukulingana ni sunde kwazipapo.—Milimo 5:29.

20. (a) Ndi cakuti atwalana yakulonda ukupaatukana, i cani cino ivyuza na ya eluda yangacita, napya i cani cino yatafwile ukucita? (b) Uzye atwalana yatafwile ukulaomvya Malembelo pa kusombekezya kuti yacite uli?

²⁰ Kusi afwile ukupatikizya iya nanti umuci ukutwalilila umu cupo nanti ukupaatukana ndi yakumucuzya sana. Nanti cakuti ivyuza na ya eluda yangaomvya Malembelo pa kukomelezya wino yakucuzya, yatange yamanye intazi zyonsi zino akupitamo nu wakwe. Yeova sile aangamanya. Kuya kwene umuci umwina Klistu nga akusombekezya sile muli vimwi pakuti apatuukane nu wakwe, ale atacindika vino Leza watantika pa cupo. Lelo uwavya umwi uwipisye ndi watwalilila, kusi angaseka mama ndi cakuti wapingula ukupaatukana na iya. Nanti sile a iya kusi angamuseka ndi wapingulapo ukucita vivyo. Baibo yalanda ukuti, ‘Swensi kwene tulimilila pa manso yakwe Leza kuti atupingule.’—Loma 14:10.

VINO ICUPO CIMWI CAPUSWIKE

21. I cani icacitike icikalanga ukuti Baibo ika-azwa atwalana?

²¹ Lino papisile imyezi itatu pano Lucia wino itulumbula papela wapaatukine na iya, watandike ukusambilila Baibo na ya Nte Yakwe Yeova. Wasimike ukuti, “Icanzungwisye i cakuti ukusambilila Baibo kwangavwilizye ukumanya ivya kucita ni ntazi zino nakweti. Lino papisile sile umulungu onga pano natandikile ukusambilila, natandike ukulonda kuti tuwezyanye na ya wane. Ndakai ningalanda ukuti Yeova wamanya ivya kupususya ivyupo ivyaya mu ntazi, pano vino akasambilizya vika-azwa atwalana ukucindikana lyonsi. Vino yamwi yakalanda ukuti ya Nte Yakwe Yeova yakaonona ivyupo, i vya ufi. Nemo ya Nte kwene angazwizye ukupususya icupo cane.” Lucia wasambilile ukulaomvya ivisinte vya muli Baibo umu umi wakwe.

22. Uzye yonsi atwalana yafwile ukulondela vyani?

²² Lucia asi wenga sile wino Baibo yaazwa. Icupo citafwile ukuya icisendo, lelo cilinzile ukulenga iya nu muci ukuya ni nsansa. Acino, Yeova walemba muli Baibo ivyeo ivingaazwa atwalana. Baibo ‘ikapela amano kuli yayo akayalonda.’ (Masamu 19:7-11) Yapususya ivyupo ivingi ivyali apipi nu kusila, napya yaazwa atwalana aingi ukutwalilila ukuya ni nsansa nanti cakuti mpiti yakweti intazi izipisye. Cingazipa sana ndi cakuti yonsi atwalana yakulondela vino Yeova walanda muli Baibo, pano vika-azwa sana!