Диоклецијановиот напад на христијанството

НА 23 февруари 303 г. н. е., на празникот на римскиот бог Терминус што се одржал во Никомедија, во Мала Азија, новата престолнина на империјата, меѓусебно се натпреварувале мажи за да го изразат својот патриотизам. Но, било забележливо дека отсуствувала бројната христијанска општина.

Од своето поволно место во палатата, императорот Диоклецијан и подредениот Галериј Цезар го посматрале месното христијанско место за состанување. На даден знак, војници и владини службеници насила влегле во христијанската зграда, ја опљачкале и ги запалиле Библиите што ги нашле. На крајот зградата ја срамниле со земја.

Така започнал еден период на прогонување кој фрлил дамка на Диоклецијановата влада. Историчарите ја означиле како „последно големо прогонство“, „најнасилно прогонување“, па дури и „ништо помалку од истребување на христијанското име“. Еден поглед на позадината на овие драматични настани ќе ни открие многу нешто.

Паганизмот против христијанството

Диоклецијан, кој бил роден во Далмација, стекнал углед преку редовите на римската војска. Откако бил прогласен за император во 284 г. н. е., станал славен заради политичката реформа со која основал тетрархија, заедничко управување на четворица на чело на империјата. Диоклецијан го поставил Максимијан, негов стар воен другар, да служи покрај него како втор император, втор август [величество], со посебна одговорност во западниот дел од Империјата. И Диоклецијан и Максимијан имале по еден подреден цезар кој имал загарантирани наследни права. Константин Хлорус служел како цезар на Максимијан, додека Галериј од Тракија имал моќ под Диоклецијан.

Слично на Диоклецијан, Галериј Цезар бил страстен обожавател на паганските богови. Со амбиција да го наследи императорот, Галериј се правел дека се плаши од предавство во војската. Го мразел сѐ поголемото влијание на војниците кои тврделе дека се христијани. Од гледна точка на императорот, нивното одбивање да учествуваат во паганското обожавање претставувало предизвик за неговата власт. Затоа Галериј го поттикнал Диоклецијан да преземе чекори да го истреби христијанството. Најпосле, во зимата 302/303 г. н. е., императорот се приклонил на антихристијанското чувство на Цезарот и се согласил да ја исчисти војската и дворот од тие поединци. Но Диоклецијан не бил за крвопролевање од страв мачениците за христијанското дело да не поттикнат и други одлучно да му се спротивстават.

Сепак, незадоволен од таквиот пристап кон проблемот, Диоклецијан се консултирал со воените заповедници и офицери, вклучувајќи го и Хиерокло, управник на Витинија и неоплатонистички филозоф. Овој страстен хеленист ја поддржувал насилната акција против сите христијани. Диоклецијановата поддршка на римските традиционални богови довела до конфликт со христијанството. Исходот, според делото Диоклецијан и римската обнова (Diocletian and the Roman Recovery) од Стивен Вилијамс, бил „неограничена војна до крај помеѓу боговите на Рим и богот на христијаните“.

Едикти

За да продолжи со својата кампања на прогонство, Диоклецијан објавил четири последователни едикти. На денот по нападот во Никомедија, заповедал да се уништат сите христијански собиралишта и имот, и издал наредба да се предадат и запалат светите книги. Христијаните кои биле на службени места, требало да бидат деградирани.

Кога избувнале два пожара во самата императорска палата, вината за тоа била фрлена на христијаните кои работеле таму. Тоа го забрзало вториот едикт, со кој било наредено апсење и затварање на сите бискупи, старешини и ѓакони. Третиот едикт, кој дал овластување за тортура ако е потребно, ги нападнал овие мажи дека се отпадници и барал да им принесуваат жртви на римските богови. Четвртиот едикт отишол уште подалеку и навел дека е капитална навреда ако кој и да било се изјасни како христијанин.

Бранот на насилство кој произлегол од тоа, создал класа на жигосани traditores (што значи „оние кои се предале“), предавници на Бог и Христос кои се обиделе да ги сочуваат своите животи така што ги предале своите примероци на Светото писмо. Според историчарот Вил Дјурант, „илјадници христијани се откажале . . . Но најголемиот дел од прогонуваните останале цврсти; а глетките или извештаите за херојската оддаденост под тортура ја зајакнале верата на неодлучните и биле придобиени нови членови во прогонуваните собранија“. Христијаните во Фригија, Кападокија, Месопотамија, Феникија, Египет и повеќето други делови на римската Империја страдале како маченици.

Црковниот историчар Евзебиј од Цезареја сметал дека за време на прогонството настрадале илјадници христијани. Од друга страна, Едвард Гибон, автор на книгата Подемот и падот на Римската Империја (The Decline and Fall of the Roman Empire), изнесува бројка помала од две илјади. „Многу од овие приказни Гибон ги обработува со некоја доза на скептицизам, бидејќи потекнуваат од доста обоени христијански извори кои се склони да ги слават мачениците и да ги поучуваат верните“, објаснува еден писател. „Без сомнение“, продолжува тој, „постои претерување кај писателите кои од неколкуте мртви лесно прават ‚мноштва‘, и не прават разлика помеѓу небарани мачеништва и оние кои се случуваат поради намерна провокација; писатели кои раскажуваат дека дивите ѕверови во амфитеатрите бесно ги раскинувале сите други криминалци, но ги запирала ‚натприродна сила‘ кога ќе ги допреле христијаните. Но, дури и ако се дозволи слободен простор за измислување, она што преостанува сѐ уште е доволно ужасно“. Сигурно е дека најбруталното прогонување се вршело со направи за мачење, запалувања, дерење и со клешти за тортура.

Некои авторитети се со мислењето дека Галериј, а не Диоклецијан, бил заговрникот на прогонувањето. „Не е без длабока морална значајност тоа што крајните напори на паганската светска сила да го згази животот на Царството кое не е од овој свет, треба да го носат името на Диоклецијан, а не на неговиот вистински иницијатор, Галериј“, тврди професор Вилијам Брајт во делото Векот на Отците (The Age of the Fathers). Сепак, дури и во тетрархијата, Диоклецијан ја задржал врховната контрола, како што тврди писателот Стивен Вилијам: „Нема сомнение дека Диоклецијан имал контрола врз главната политика во Империјата сѐ до 304 г. н. е. и ја носел главната одговорност за прогонувањето до тој датум“. Диоклецијан се разболел и најпосле во 305 г. н. е. се одрекол од контролата. Отприлика шест години после тоа, непрекинатото прогонство ја одразувало горчливата омраза на Галериј спрема сѐ што имало врска со христијанството.

Христијанството од четвртиот век

Овие ужасни настани во почетокот на четвртиот век го потврдуваат она што го претскажале апостолите Павле и Петар, како и другите вдахновени писатели. Проречениот „човек на беззаконието“, владејачката свештеничка класа на т. н. христијани, веќе се зацврстила, за што сведочат едиктите на Диоклецијан, особено вториот (2. Солунјаните 2:3, 4, NW; Дела на св. апостоли 20:29, 30; 2. Петрово 2:12). Од четвртиот век отпадничките обичаи веќе станале секојдневни. Не мал број од оние кои се исповедале како христијани, биле членови на римската војска. Зарем оттогаш немало такви кои биле верни на „образецот на здрави зборови“ што го примиле од апостолите? (2. Тимотеј 1:13).

Евзебиј именува некои од жртвите на прогонството, па дури и живописно го опишува нивното мачење, страдање и на крај маченчка смрт. Дали сите овие маченици умреле во беспрекорност спрема откриената вистина која постоела во тоа време, засега не знаеме. Нема сомнение дека некои ги зеле при срце зборовите на Исусовите предупредувања да избегнуваат секташтво, неморал и компромиси од секаков вид (Откровение 2:15, 16, 20-23; 3:1-3). Очигледно е дека некои верни кои преживеале, останале скриени од историска гледна точка (Матеј 13:24-30). Всушност, мерките за задушување на јавното христијанско обожавање биле толку успешни, што еден шпански споменик од тој период го слави Диоклецијан заради тоа што ‚го отстранил празноверието за Христос‘. Меѓутоа, напорите да се одземат и уништат примероците на Светото писмо, клучниот аспект на Диоклецијановиот напад на христијанството, не успеале да ја избришат Божјата Реч потполно (1. Петрово 1:25, NW).

Без успех целосно да го избрише христијанството, Сатана Ѓаволот, владетелот на светот, продолжил со своите моќни дела преку императорот Константин, кој владеел од 306 до 337 г. н. е. (Јован 12:31; 16:11; Ефесјаните 6:11, NW, фуснота). Паганинот Константин не се борел против христијаните. Наместо тоа, сметал дека е корисно да ги спои паганските и христијанските верувања во една нова државна религија.

Колкаво предупредување за сите нас! Кога ќе се соочиме со брутално прогонство, нашата љубов спрема Јехова ќе ни помогне да избегнеме компромиси заради некакво привремено физичко ослободување (1. Петрово 5:9). Исто така, нема да дозволиме некој мирен период да ни ја поткопа христијанската виталност (Евреите 2:1; 3:12, 13). Строгата преданост на библиските начела ќе нѐ сочува лојални спрема Јехова, Богот кој може да го избави својот народ (Псалми 18:25, 48, NW).

[Извор на слика на страница 28]

Musei Capitolini, Рим