ഏകാധി​പത്യ ഭരണത്തി​നു കീഴിൽ അര നൂറ്റാണ്ട്‌

ലെമ്പിറ്റ്‌ ടോം പറഞ്ഞ​പ്ര​കാ​രം

വർഷം 1951. സൈബീ​രി​യ​യിൽ പത്തു വർഷത്തെ അടിമ​പ്പ​ണി​ക്ക്‌എന്നെ വിധിച്ചു. ആയിര​ക്ക​ണ​ക്കി​നു കിലോ​മീ​റ്റർ ദൂരെ, ഉത്തര​ധ്രു​വ​രേ​ഖ​യിൽനിന്ന്‌ ഏറെ അകലെ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന പ്രദേ​ശ​ത്തുള്ള ഒരു ക്യാമ്പി​ലേക്കു ഞങ്ങളെ മാറ്റി. തളർത്തി​ക്ക​ള​യുന്ന ജോലി, അതിക​ഠി​ന​മായ കാലാവസ്ഥ, ദുഷ്‌ക​ര​മായ ജീവിത സാഹച​ര്യ​ങ്ങൾ. അവിടെ എത്തി​പ്പെ​ടാൻ ഇടയായ സാഹച​ര്യ​വും ഞങ്ങളുടെ കഷ്ടപ്പാ​ടു​കൾ വൃഥാ​വി​ലാ​കാ​ഞ്ഞ​തി​ന്റെ കാരണ​വും ഞാൻ വിവരി​ക്കാം.

ബാൾട്ടിക്‌ രാജ്യ​മായ എസ്‌തോ​ണി​യ​യിൽ ആണു ഞാൻ ജനിച്ചത്‌, 1924 മാർച്ച്‌ 10-ന്‌. ഒരു ബുദ്ധി​ജീ​വി ആയിട്ടാണ്‌ അവിടു​ത്തു​കാർ എന്റെ ഡാഡിയെ കണ്ടിരു​ന്നത്‌. വാർധ​ക്യ​കാ​ലത്ത്‌ അദ്ദേഹം മധ്യ എസ്‌തോ​ണി​യ​യി​ലെ യർവമ​യി​ലുള്ള ഞങ്ങളുടെ കുടുംബ കൃഷി​യി​ടം നോക്കി​ന​ട​ത്തുക ആയിരു​ന്നു. ഒമ്പതു മക്കൾ അടങ്ങിയ ഒരു വലിയ ലൂഥറൻ കുടും​ബ​മാ​യി​രു​ന്നു ഞങ്ങളു​ടേത്‌. ഏറ്റവും ഇളയ കുട്ടി​യാ​യി​രു​ന്നു ഞാൻ. എനിക്ക്‌ 13 വയസ്സു​ള്ള​പ്പോൾ ഡാഡി മരിച്ചു.

പിറ്റേ വർഷം എന്റെ പ്രാഥ​മിക വിദ്യാ​ഭ്യാ​സം പൂർത്തി​യാ​യി. 1939 സെപ്‌റ്റം​ബ​റിൽ രണ്ടാം ലോക​മ​ഹാ​യു​ദ്ധം പൊട്ടി​പ്പു​റ​പ്പെ​ട്ട​പ്പോൾ എന്റെ ജ്യേഷ്‌ഠൻ ഏറിഷി​നെ സൈനിക സേവന​ത്തി​നു തെര​ഞ്ഞെ​ടു​ത്തു. അതു​കൊണ്ട്‌ എനിക്കു വിദ്യാ​ഭ്യാ​സം തുടരാൻ കഴിഞ്ഞില്ല. 1940-ൽ എസ്‌തോ​ണിയ സോവി​യറ്റ്‌ യൂണി​യന്റെ ഭാഗമാ​യി കൂട്ടി​ച്ചേർക്ക​പ്പെട്ടു. ഒരു വർഷത്തി​നു ശേഷം ജർമൻകാർ എസ്‌തോ​ണിയ പിടി​ച്ചെ​ടു​ത്തു. ഏറിഷി​നെ അവർ തടവി​ലാ​ക്കി. 1941 ആഗസ്റ്റിൽ ജയിൽ മോചി​ത​നാ​യി ഏറിഷ്‌ വീട്ടിൽ തിരി​ച്ചെത്തി. 1942-ൽ എനിക്കു കാർഷിക വിദ്യാ​ല​യ​ത്തിൽ ചേരാൻ കഴിഞ്ഞു.

1943-ൽ, ക്രിസ്‌തു​മസ്‌ ആഘോ​ഷി​ക്കാൻ സ്‌കൂ​ളിൽ നിന്നു ഞാൻ വീട്ടി​ലെത്തി. ഞങ്ങളുടെ കുടുംബ ഡോക്‌ടർ ബൈബി​ളി​നെ കുറിച്ചു തന്നോടു സംസാ​രി​ച്ച​താ​യി എന്റെ മൂത്ത സഹോ​ദ​രി​യായ ലേയ്‌ഡ എന്നോടു പറഞ്ഞു. വാച്ച്‌ടവർ ബൈബിൾ ആൻഡ്‌ ട്രാക്‌റ്റ്‌ സൊ​സൈറ്റി പ്രസി​ദ്ധീ​ക​രിച്ച ചില ചെറു​പു​സ്‌ത​ക​ങ്ങ​ളും അദ്ദേഹം നൽകി​യി​രു​ന്നു. ഞാൻ അവ വായിച്ചു. ഉടനടി ഞാൻ ഡോ. അർതർ ഇൻഡസി​നെ തേടി​പ്പി​ടി​ച്ചു. അദ്ദേഹം എനിക്കു ബൈബി​ള​ധ്യ​യനം എടുത്തു.

തീരു​മാ​ന​മെ​ടു​ക്കാൻ നിർബ​ന്ധി​ത​നാ​കു​ന്നു

അതിനി​ടെ, ജർമനി​യും സോവി​യറ്റ്‌ യൂണി​യ​നും തമ്മിലുള്ള യുദ്ധം കൊടു​മ്പി​രി കൊള്ളു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. 1944 ഫെബ്രു​വ​രി​യോ​ടെ റഷ്യക്കാർ എസ്‌തോ​ണി​യ​യു​ടെ അതിർത്തി​വരെ എത്തി. ഏറിഷി​നെ ജർമൻ സൈന്യ​ത്തി​ലേക്കു തിര​ഞ്ഞെ​ടു​ത്തു. എനിക്കും സൈന്യ​ത്തിൽ ചേരാ​നുള്ള ഔദ്യോ​ഗിക രേഖകൾ ലഭിച്ചു. സഹമനു​ഷ്യ​രെ കൊല്ല​രു​തെന്ന്‌ ദൈവ നിയമം അനുശാ​സി​ക്കു​ന്ന​താ​യി ഞാൻ വിശ്വ​സി​ച്ചി​രു​ന്നു. ഡോ. ഇൻഡുസ്‌, യുദ്ധം അവസാ​നി​ക്കു​ന്ന​തു​വരെ ഒളിവിൽ കഴിയാൻ പറ്റിയ ഒരു സ്ഥലം കണ്ടെത്താൻ എന്നെ സഹായി​ക്കാ​മെ​ന്നേറ്റു.

ഒരു കോൺസ്റ്റ​ബി​ളും സ്ഥലത്തെ സിവിൽ രക്ഷാ ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​രു​ടെ തലവനും കൂടെ ഒരു ദിവസം ഞങ്ങളുടെ കൃഷി​യി​ട​ത്തിൽ എത്തി. ഞാൻ സൈനിക സേവനം ഒഴിവാ​ക്കാൻ ശ്രമി​ക്കു​ക​യാ​ണെന്ന സംശയ​ത്തി​ന്റെ പേരിൽ എന്നെ അറസ്റ്റ്‌ ചെയ്യാ​നുള്ള ഉത്തരവ്‌ അവർക്കു ലഭിച്ചി​രു​ന്നു. വീടു​വി​ട്ടു പോയി​ല്ലെ​ങ്കിൽ ജർമൻ തടങ്കൽ പാളയ​ത്തി​ലാ​യി​രി​ക്കും ചെന്നെ​ത്തുക എന്നു ഞാൻ മനസ്സി​ലാ​ക്കി.

യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളിൽപ്പെട്ട ഒരാളു​ടെ കൃഷി​യി​ട​ത്തിൽ ഞാൻ അഭയം തേടി. ഒളിവി​ലാ​യി​രി​ക്കെ എന്റെ വിശ്വാ​സം ബലിഷ്‌ഠ​മാ​ക്കാൻ ഞാൻ ബൈബി​ളും വാച്ച്‌ടവർ സൊ​സൈ​റ്റി​യു​ടെ പ്രസി​ദ്ധീ​ക​ര​ണ​ങ്ങ​ളും ആകുന്നത്ര വായിച്ചു. ഒരു രാത്രി അൽപ്പം ആഹാര​സാ​ധ​നങ്ങൾ ശേഖരി​ക്കു​ന്ന​തിന്‌ ഒളിച്ചും പാത്തും ഞാൻ എന്റെ വീട്ടിൽ ചെന്നു. വീടു നിറയെ ജർമൻ പട്ടാള​ക്കാ​രാ​യി​രു​ന്നു. ഏറിഷും ചില സുഹൃ​ത്തു​ക്ക​ളും കൂടെ അവധിക്കു വീട്ടിൽ വന്നതാ​യി​രു​ന്നു കാരണം. ആ രാത്രി കളപ്പു​ര​യിൽ വെച്ച്‌ ഏറിഷി​നോ​ടു രഹസ്യ​മാ​യി സംസാ​രി​ക്കാൻ എനിക്കു കഴിഞ്ഞു. ഏറിഷി​നെ ഞാൻ അവസാ​ന​മാ​യി കണ്ടത്‌ അന്നാണ്‌.

തലനാ​രി​ഴ​യ്‌ക്കു രക്ഷപ്പെ​ടു​ന്നു

ആ രാത്രി​തന്നെ, ഒളിവിൽ കഴിഞ്ഞി​രുന്ന കൃഷി​യി​ട​ത്തിൽ ഞാൻ തിരി​ച്ചെ​ത്തി​യ​ശേഷം അവിടം റെയ്‌ഡു ചെയ്യ​പ്പെട്ടു. ആരോ അവിടെ ഒളിവിൽ കഴിയു​ന്നു​ണ്ടെന്ന അറിയി​പ്പി​നെ തുടർന്നാണ്‌ സ്ഥലത്തെ കോൺസ്റ്റ​ബി​ളും സിവിൽ രക്ഷാ ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​രും അന്വേ​ഷ​ണ​ത്തിന്‌ എത്തിയത്‌. ഞാൻ അവിടു​ത്തെ നിലവ​റ​യിൽ ഒളിച്ചി​രു​ന്നു. താമസി​യാ​തെ തലയ്‌ക്കു മുകളി​ലാ​യി ബൂട്ടു​ക​ളു​ടെ കനത്ത ശബ്ദം ഞാൻ കേട്ടു. അവിടത്തെ കൃഷി​ക്കാ​രനെ തോക്കു കാട്ടി ഭീഷണി​പ്പെ​ടു​ത്തി​ക്കൊണ്ട്‌ ഓഫീസർ ആക്രോ​ശി​ച്ചു: “ഈ വീട്ടിൽ ഒരാൾ ഒളിവിൽ കഴിയു​ന്നുണ്ട്‌! ഞങ്ങൾക്ക്‌ ഇവിടു​ത്തെ നിലവറ ഒന്നു പരി​ശോ​ധി​ക്കണം. എങ്ങനെ​യാണ്‌ അങ്ങോട്ടു കടക്കു​ന്നത്‌?” അവരുടെ ടോർച്ചു​ക​ളിൽനി​ന്നുള്ള ശക്തി​യേ​റിയ പ്രകാശം എനിക്കു കാണാ​മാ​യി​രു​ന്നു. ഞാൻ സാവധാ​നം പുറ​കോ​ട്ടു നിരങ്ങി​നീ​ങ്ങി അവി​ടെ​ത്തന്നെ കിടന്നു. അവർ പോ​യെന്ന്‌ ഉറപ്പു വരുത്താൻ അൽപ്പ​നേരം കൂടെ ഞാൻ അവി​ടെ​ത്തന്നെ കഴിഞ്ഞു.

നേരം വെളു​ക്കു​ന്ന​തി​നു മുമ്പു​തന്നെ ഞാൻ ആ വീടു​വി​ട്ടു പോയി. പിടി​ക്ക​പ്പെ​ടാ​ഞ്ഞ​തി​നു ഞാൻ യഹോ​വ​യോ​ടു നന്ദി പറഞ്ഞു. ഒളിവിൽ കഴിയാൻ മറ്റൊരു സ്ഥലം കണ്ടുപി​ടി​ക്കു​ന്ന​തിൽ ക്രിസ്‌തീയ സഹോ​ദ​രങ്ങൾ എന്നെ സഹായി​ച്ചു. ജർമൻ അധിനി​വേശം അവസാ​നി​ക്കു​ന്ന​തു​വരെ ഞാൻ അവി​ടെ​ത്ത​ന്നെ​യാ​ണു കഴിഞ്ഞു​കൂ​ടി​യത്‌. കോൺസ്റ്റ​ബി​ളും സ്ഥലത്തെ സിവിൽ രക്ഷാ ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​രു​ടെ തലവനും കൊല്ല​പ്പെ​ട്ട​താ​യി പിന്നീടു ഞാൻ കേട്ടു. റഷ്യൻ പോരാ​ളി​ക​ളാ​യി​രു​ന്നു കൊല​യ്‌ക്കു പിന്നിൽ ഉണ്ടായി​രു​ന്ന​തെന്നു സ്‌പഷ്ടം. 1944 ജൂൺ 19-ന്‌ എന്റെ സമർപ്പണം ഞാൻ ജലസ്‌നാ​പ​ന​ത്താൽ പ്രതീ​ക​പ്പെ​ടു​ത്തി. എന്റെ സഹോ​ദരി ലേയ്‌ഡ​യും ഒരു യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി ആയിത്തീർന്നു.

1944 ജൂണിൽ സോവി​യറ്റ്‌ യൂണിയൻ വീണ്ടും എസ്‌തോ​ണിയ പിടി​ച്ചെ​ടു​ക്കാ​നുള്ള ശ്രമം ആരംഭി​ച്ചു. ഏതാനും മാസങ്ങൾക്കു ശേഷം എനിക്കു വീട്ടി​ലേക്കു തിരി​ച്ചു​പോ​കാ​മെന്ന സ്ഥിതി​യാ​യി. ഞാൻ അവിടെ കൃഷി​പ്പ​ണി​യിൽ സഹായി​ക്കാൻ തുടങ്ങി. എന്നാൽ മടങ്ങി​യെത്തി അധികം കഴിയു​ന്ന​തി​നു മുമ്പ്‌, നവംബ​റിൽ, റഷ്യൻ സൈന്യ​ത്തിൽ റിപ്പോർട്ടു ചെയ്യാ​നുള്ള കൽപ്പന എനിക്കു ലഭിച്ചു. റിക്രൂ​ട്ടിങ്‌ കമ്മിറ്റി​ക്കു മുമ്പാകെ ഞാൻ സധൈ​ര്യം സാക്ഷ്യം നൽകി. സോവി​യറ്റ്‌ ഭരണവ്യ​വ​സ്ഥ​യ്‌ക്ക്‌ എന്റെ വിശ്വാ​സ​ങ്ങ​ളി​ലൊ​ന്നും താത്‌പ​ര്യ​മി​ല്ലെ​ന്നും എല്ലാവ​രും സൈനിക സേവനം അനുഷ്‌ഠി​ക്ക​ണ​മെന്നു നിർബ​ന്ധ​മാ​ണെ​ന്നും അവർ എന്നോടു പറഞ്ഞു. എങ്കിലും യുദ്ധം കഴിയു​ന്ന​തു​വരെ എനിക്കു സ്വത​ന്ത്ര​നാ​യി കഴിഞ്ഞു​കൂ​ടാൻ സാധിച്ചു, സഹസാ​ക്ഷി​കൾക്കു ബൈബിൾ സാഹി​ത്യ​ങ്ങൾ പ്രദാനം ചെയ്യു​ന്ന​തിൽ സഹായി​ക്കാ​നും കഴിഞ്ഞു.

യുദ്ധാ​നന്തര പ്രവർത്ത​നം

1945 മേയിൽ യുദ്ധം അവസാ​നി​ച്ചു. മനസ്സാക്ഷി നിമിത്തം സൈന്യ​ത്തിൽ ചേരാൻ വിസമ്മ​തി​ച്ച​വർക്ക്‌ ഗവൺമെന്റ്‌ പൊതു​മാ​പ്പു നൽകി. അങ്ങനെ ഞാൻ സ്‌കൂ​ളി​ലേക്കു മടങ്ങി. 1946-ന്റെ ആരംഭ​ത്തോ​ടെ, എസ്‌തോ​ണി​യ​യിൽ കൃഷി​പ്പണി ചെയ്യു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ ഭാവി മെച്ച​പ്പെ​ടാൻ പോകു​ന്നി​ല്ലെന്ന്‌ എനിക്കു മനസ്സി​ലാ​യി. കാരണം സോവി​യറ്റ്‌ യൂണിയൻ സ്വകാര്യ മേഖല​കൾക്കു പകരം സ്ഥിതി​സ​മത്വ സമ്പ്രദാ​യം ഏർപ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രു​ന്നു. അതു​കൊണ്ട്‌ ഞാൻ പഠിത്തം നിർത്തി രാജ്യ​പ്ര​സംഗ വേലയിൽ കൂടു​ത​ലാ​യി പങ്കെടു​ക്കാൻ തുടങ്ങി.

സോവി​യറ്റ്‌ ഭരണത്തിൻ കീഴിൽ യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ ശുശ്രൂഷ പരസ്യ​മാ​യി തുടരാൻ കഴിയു​മാ​യി​രു​ന്നില്ല. വാസ്‌ത​വ​ത്തിൽ, രണ്ടാം ലോക​മ​ഹാ​യുദ്ധ കാലത്ത്‌ വാച്ച്‌ ടവർ സൊ​സൈ​റ്റി​യു​മാ​യി ബന്ധപ്പെ​ടാ​നുള്ള എല്ലാ മാർഗ​ങ്ങ​ളും അടയ്‌ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു. അതു​കൊണ്ട്‌ ഒരു പഴയ കല്ലച്ച്‌ യന്ത്രം ഉപയോ​ഗിച്ച്‌, സൂക്ഷി​ച്ചു​വെ​ച്ചി​രുന്ന സാഹി​ത്യ​ത്തി​ന്റെ പകർപ്പു​കൾ ഉണ്ടാക്കു​ന്ന​തിൽ ഞാൻ സഹായി​ച്ചു. സഭാ യോഗങ്ങൾ നടത്താ​നും ഞങ്ങൾ കഴിയു​ന്നത്ര ശ്രമി​ച്ചി​രു​ന്നു.

1948 ആഗസ്റ്റിൽ കെജിബി (സോവി​യറ്റ്‌ രാഷ്‌ട്ര സുരക്ഷാ സമിതി) യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​കളെ പീഡി​പ്പി​ക്കാൻ തുടങ്ങി. വേലയ്‌ക്കു നേതൃ​ത്വം കൊടു​ത്തി​രു​ന്ന​വ​രിൽ അഞ്ചു പേരെ അറസ്റ്റ്‌ ചെയ്‌തു തടവി​ലാ​ക്കി. എല്ലാവ​രെ​യും അറസ്റ്റു ചെയ്യാൻ കെജിബി പരിപാ​ടി​യി​ട്ടി​ട്ടുണ്ട്‌ എന്നു താമസി​യാ​തെ വ്യക്തമാ​യി. പ്രസം​ഗ​വേല സംഘടി​പ്പി​ക്കാ​നും ക്രിസ്‌തീയ സഹോ​ദ​ങ്ങളെ പ്രോ​ത്സാ​ഹി​പ്പി​ക്കാ​നും തടവിൽ കഴിയു​ന്ന​വരെ സഹായി​ക്കാ​നു​മാ​യി ഞങ്ങൾ നാലു പേർ അടങ്ങിയ ഒരു കമ്മിറ്റി രൂപീ​ക​രി​ക്ക​പ്പെട്ടു. യാത്ര ചെയ്യാൻ അപ്പോ​ഴും കുറ​ച്ചൊ​ക്കെ സ്വാത​ന്ത്ര്യം എനിക്ക്‌ ഉണ്ടായി​രു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ സഹസാ​ക്ഷി​ക​ളു​മാ​യി ബന്ധപ്പെ​ടാൻ ഞാൻ നിയോ​ഗി​ക്ക​പ്പെട്ടു.

1948 സെപ്‌റ്റം​ബർ 22 എന്ന തീയതി കാണിച്ച്‌ ഞങ്ങൾ എസ്‌തോ​ണി​യ​യി​ലെ സോവി​യറ്റ്‌ ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥർക്ക്‌ ഔദ്യോ​ഗി​ക​മാ​യി ഒരു പ്രതി​ഷേ​ധ​ക്കത്ത്‌ അയച്ചു. യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ സംഘട​ന​യെ​യും വേലയു​ടെ ഉദ്ദേശ്യ​ത്തെ​യും കുറിച്ച്‌ അതിൽ വിവരി​ച്ചി​രു​ന്നു. കൂടാതെ, തടവി​ലാ​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കുന്ന സഹസാ​ക്ഷി​കളെ വിട്ടയ​യ്‌ക്കാ​നും അതിൽ അഭ്യർഥി​ച്ചി​രു​ന്നു. പ്രതി​ക​ര​ണ​മോ? കൂടുതൽ അറസ്റ്റുകൾ. തടവി​ലാ​ക്കി​യി​രി​ക്കുന്ന യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​കളെ കുറ്റവി​മു​ക്ത​രാ​ക്കി വിട്ടയ​യ്‌ക്ക​ണ​മെന്ന്‌ അഭ്യർഥി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ 1948 ഡിസംബർ 16-ന്‌ ഞങ്ങൾ എസ്‌തോ​ണി​യ​യു​ടെ എസ്‌എ​സ്‌ആർ സുപ്രീം കോടതി കൗൺസി​ലി​നും ഒരു പ്രതി​ഷേ​ധ​ക്കത്ത്‌ അയച്ചു. ഇതി​ന്റെ​യും മറ്റു പരാതി​ക്ക​ത്തു​ക​ളു​ടെ​യും പകർപ്പു​കൾ ടാല്ലിൻ നഗരത്തിൽ ഗവൺമെന്റ്‌ രേഖകൾ സൂക്ഷി​ക്കുന്ന സ്ഥലത്തെ ഫയലിൽ ഇപ്പോ​ഴു​മുണ്ട്‌.

ഞങ്ങൾക്ക്‌ ഔദ്യോ​ഗിക രേഖകൾ ഇല്ലാതി​രു​ന്ന​തി​നാൽ യാത്ര ചെയ്യു​ന്നത്‌ അപകട​ക​ര​മാ​യി​രു​ന്നു. എങ്കിലും അരവെറ്റെ, ഓട്ടെപ്പ, ടാല്ലിൻ, ടാർട്ടൂ, വൊറു എന്നിവി​ട​ങ്ങ​ളി​ലെ സഭകൾ ഞങ്ങൾ സന്ദർശി​ച്ചു. സൈഡ്‌കാ​റോ​ടു​കൂ​ടിയ ശക്തി​യേ​റിയ ഒരു ഫോർ-സിലിൻഡർ ബ്ലോക്ക്‌ എഞ്ചിൻ മോ​ട്ടോർ സൈക്കി​ളിൽ ആയിരു​ന്നു ഞങ്ങളുടെ യാത്ര. ഒരു റഷ്യൻ ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​നിൽനി​ന്നു വാങ്ങി​യ​താ​യി​രു​ന്നു അത്‌. വാത്സല്യ​പൂർവം ഞങ്ങൾ അതിനെ രഥം എന്നു വിളി​ച്ചി​രു​ന്നു.

സ്റ്റാലി​നോ​ടുള്ള പ്രതി​ഷേ​ധം

1949 ജൂൺ 1-ന്‌ എസ്‌തോ​ണി​യൻ സോഷ്യ​ലിസ്റ്റ്‌ റിപ്പബ്ലി​ക്കി​ലെ ഉന്നത ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥർക്കും അതു​പോ​ലെ സുപ്രീം സോവി​യറ്റ്‌ പ്രിസീ​ഡി​യം ചെയർമാൻ ആയിരുന്ന ന്‌യി​ക്ക​ലൈ ഷ്‌വെർനി​ക്കി​നും ഞങ്ങൾ മറ്റൊരു പരാതി അയച്ചു. ഈ രേഖയു​ടെ ഒരു പകർപ്പ്‌ ഞങ്ങൾ ടാല്ലി​നി​ലെ ഗവൺമെന്റ്‌ രേഖകൾ സൂക്ഷി​ക്കുന്ന സ്ഥലത്തു​നി​ന്നു കണ്ടെടു​ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. അതിൽ നിക്കോ​ളൈ ഷ്‌വെർനി​ക്കി​ന്റെ സീൽ ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. അദ്ദേഹ​ത്തിന്‌ ഈ അപേക്ഷ ലഭി​ച്ചെ​ന്നും സോവി​യറ്റ്‌ യൂണിയൻ ഗവൺമെ​ന്റി​ന്റെ തലവൻ ആയിരുന്ന ജോസഫ്‌ സ്റ്റാലിന്‌ അദ്ദേഹം അതിന്റെ ഒരു പകർപ്പ്‌ അയച്ചു​കൊ​ടു​ത്തെ​ന്നും ഇത്‌ സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. പരാതി​ക്ക​ത്തി​ന്റെ അവസാന ഭാഗത്ത്‌ ഇങ്ങനെ എഴുതി​യി​രു​ന്നു:

“യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​കളെ തടവിൽനി​ന്നു മോചി​പ്പി​ക്ക​ണ​മെ​ന്നും അവർക്കെ​തി​രെ​യുള്ള പീഡനം അവസാ​നി​പ്പി​ക്ക​ണ​മെ​ന്നും ഞങ്ങൾ ആവശ്യ​പ്പെ​ടു​ന്നു. വാച്ച്‌ടവർ ബൈബിൾ ആൻഡ്‌ ട്രാക്‌റ്റ്‌ സൊ​സൈറ്റി മുഖാ​ന്തരം സോവി​യറ്റ്‌ യൂണി​യ​നി​ലെ നിവാ​സി​ക​ളോ​ടു യഹോ​വ​യു​ടെ രാജ്യത്തെ കുറിച്ച്‌ യാതൊ​രു തടസ്സങ്ങ​ളു​മി​ല്ലാ​തെ പ്രസം​ഗി​ക്കാൻ യഹോ​വ​യാം ദൈവ​ത്തി​ന്റെ സംഘട​നയെ അനുവ​ദി​ക്കേ​ണ്ട​താണ്‌; അല്ലാത്ത​പക്ഷം യഹോവ സോവി​യറ്റ്‌ യൂണി​യ​നെ​യും കമ്മ്യൂ​ണിസ്റ്റ്‌ പാർട്ടി​യെ​യും തകർത്തു തരിപ്പ​ണ​മാ​ക്കും.

“യഹോ​വ​യാം ദൈവ​ത്തി​ന്റെ​യും അവന്റെ രാജ്യ​ത്തി​ന്റെ രാജാ​വായ യേശു​ക്രി​സ്‌തു​വി​ന്റെ​യും തടവി​ലാ​ക്ക​പ്പെട്ട എല്ലാ സഹവി​ശ്വാ​സി​ക​ളു​ടെ​യും പേരിൽ ഞങ്ങൾ ഇത്‌ ആവശ്യ​പ്പെ​ടു​ന്നു.

“ഒപ്പ്‌: എസ്‌തോ​ണി​യ​യി​ലെ യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷികൾ (1949 ജൂൺ 1).”

പീഡനം രൂക്ഷമാ​കു​ന്നു

ജർമനി​യിൽനി​ന്നു തിരി​ച്ചെ​ത്തിയ ഒരു വ്യക്തി​യു​ടെ കൈയിൽനി​ന്നു ഞങ്ങൾക്ക്‌ 1950-ന്റെ ആരംഭ​ത്തിൽ വീക്ഷാ​ഗോ​പു​ര​ത്തി​ന്റെ 3 ലക്കങ്ങൾ ലഭിച്ചു. ഈ ആത്മീയ ആഹാര​ത്തിൽനി​ന്നു ഞങ്ങളുടെ എല്ലാ ക്രിസ്‌തീയ സഹോ​ദ​ര​ങ്ങൾക്കും പ്രയോ​ജനം ലഭിക്കു​ന്ന​തി​നാ​യി ഓട്ടെപ്പ ഗ്രാമ​ത്തി​ന​ടു​ത്തു താമസി​ക്കുന്ന ഒരു ബൈബിൾ വിദ്യാർഥി​യു​ടെ വൈ​ക്കോൽപ്പു​ര​യിൽ വെച്ച്‌ 1950 ജൂലൈ 24-ന്‌ ഒരു സമ്മേളനം സംഘടി​പ്പി​ക്കാ​നുള്ള തീരു​മാ​നം ഉണ്ടായി. എന്നാൽ കെജിബി എങ്ങനെ​യോ ഞങ്ങളുടെ ഈ പരിപാ​ടി മണത്തറി​ഞ്ഞു, ഞങ്ങളെ കൂട്ട​ത്തോ​ടെ അറസ്റ്റു ചെയ്യാൻ വേണ്ടി അവർ തയ്യാ​റെ​ടു​ത്തു.

സഹോ​ദ​ര​ങ്ങൾ വന്നിറ​ങ്ങേ​ണ്ടി​യി​രുന്ന പാലു​പ്പെറ റെയിൽവേ സ്റ്റേഷനിൽ രണ്ടു ട്രക്ക്‌ നിറയെ പട്ടാള​ക്കാ​രെ കൊണ്ടു​വന്നു നിർത്തി​യി​രു​ന്നു. കൂടാതെ, സമ്മേളന സ്ഥലത്തു​നിന്ന്‌ അൽപ്പം അകലെ​യാ​യി ഓട്ടെപ്പാ/പാലു​പ്പെറ റോഡിൽ റേഡി​യോ ട്രാൻസ്‌മി​റ്റ​റു​മാ​യി മറ്റൊരു പട്ടാള​ക്കാ​ര​നും ഒളിച്ചി​രു​പ്പു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. നേര​ത്തേ​തന്നെ എത്തി​ച്ചേ​രേ​ണ്ടി​യി​രുന്ന ചില സഹോ​ദ​ര​ന്മാ​രെ സമയമാ​യി​ട്ടും കാണാ​താ​യ​പ്പോൾ, ഞങ്ങളുടെ പദ്ധതികൾ കണ്ടെത്ത​പ്പെ​ട്ടു​വോ എന്നു ഞങ്ങൾക്കു സംശയ​മാ​യി.

ഞാനും എല്ല കിക്കാസ്‌ എന്ന ഒരു സഹോ​ദ​ര​നും കൂടെ പാലു​പ്പെ​റ​യ്‌ക്കു രണ്ടു സ്റ്റോപ്പ്‌ അപ്പുറ​ത്തുള്ള റെയിൽവേ സ്റ്റേഷൻ ലക്ഷ്യമാ​ക്കി മോ​ട്ടോർ സൈക്കി​ളിൽ പാഞ്ഞു. ട്രെയിൻ എത്തിയതേ ഉണ്ടായി​രു​ന്നു​ള്ളൂ. ഞാനും എല്ലയും രണ്ടറ്റത്തു​നി​ന്നാ​യി ട്രെയി​നിൽ കയറി. യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളായ എല്ലാവ​രോ​ടും ഇറങ്ങണ​മെന്നു വിളി​ച്ചു​പ​റ​ഞ്ഞു​കൊണ്ട്‌ ഞങ്ങൾ കമ്പാർട്ട്‌മെ​ന്റു​കൾ തോറും ഓടി. എല്ലാവ​രും ഇറങ്ങി. സമ്മേളനം പിറ്റേ ദിവസം മറ്റൊരു വൈ​ക്കോൽപ്പു​ര​യിൽവെച്ചു നടത്താ​നുള്ള ഏർപ്പാ​ടു​കൾ ചെയ്‌തു. അങ്ങനെ സാക്ഷി​കളെ കൂട്ട​ത്തോ​ടെ അറസ്റ്റു ചെയ്യാ​നുള്ള കെജിബി-യുടെ പരിപാ​ടി​ക​ളെ​ല്ലാം വെള്ളത്തി​ലാ​യി.

എങ്കിലും സമ്മേളനം നടന്ന്‌ രണ്ടു മാസം കഴിഞ്ഞ​പ്പോൾ വ്യാപ​ക​മാ​യി അറസ്റ്റ്‌ നടന്നു. 1950 സെപ്‌റ്റം​ബർ 22-ന്‌ എന്നെയും എസ്‌തോ​ണി​യ​യിൽ പ്രസം​ഗ​വേ​ല​യു​ടെ മേൽനോ​ട്ടം വഹിച്ചി​രുന്ന കമ്മിറ്റി​യി​ലെ മറ്റു മൂന്നു പേരെ​യും ചോദ്യം ചെയ്യാൻ കസ്റ്റഡി​യി​ലെ​ടു​ത്തു. ടാല്ലി​നി​ലുള്ള പാഗാരി തെരു​വി​ലെ കെജിബി ജയിലിൽ എട്ടു മാസം ഞങ്ങളെ പാർപ്പി​ച്ചു. പിന്നീട്‌ ഞങ്ങളെ ബാറ്ററി എന്നറി​യ​പ്പെ​ടുന്ന, കാൽദ തെരു​വി​ലുള്ള പൊതു​ജ​യി​ലി​ലേക്കു മാറ്റി. അവിടെ ഞങ്ങളെ മൂന്നു മാസ​ത്തേക്കു പാർപ്പി​ച്ചു. കെജിബി ജയിലിൽ ഒരു നിലയ​റ​യിൽ ആയിരു​ന്നു ഞങ്ങളെ താമസി​പ്പി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌. അതിനെ അപേക്ഷിച്ച്‌ ബാൾട്ടിക്ക്‌ കടലിലെ ഈ ജയിൽ ഒരു ഒഴിവു​കാല സുഖവാ​സ​കേ​ന്ദ്രം പോലെ ആയിരു​ന്നു.

സൈബീ​രി​യ​യിൽ ദുഷ്‌ക​ര​മായ ജീവിതം

താമസി​യാ​തെ എന്നെയും ഹാരി എനിക്ക, അലക്‌സാ​ണ്ടർ ഹെം, ആൽബർട്ട്‌ കോസെ, ലെയോൺഹർഡ്‌ ക്രിബൈ എന്നിവ​രെ​യും അങ്ങകലെ സൈബീ​രി​യ​യി​ലെ നൊർസിൽസ്‌ക്കി​ലുള്ള ഒരു ക്യാമ്പിൽ പത്തു വർഷത്തെ തടവിനു വിധിച്ചു. അവിടെ വേനൽക്കാ​ലത്ത്‌ രണ്ടു മാസ​ത്തേക്കു സൂര്യൻ അസ്‌ത​മി​ക്കു​ക​യില്ല, ശിശി​ര​ത്തിൽ രണ്ടു മാസ​ത്തേക്ക്‌ ഉദിക്കു​ക​യു​മില്ല.

1951 ആഗസ്റ്റിൽ ടാല്ലി​നിൽനി​ന്നു നൊറി​സിൽസ്‌ക്കി​ലേ​ക്കുള്ള ഞങ്ങളുടെ ട്രെയിൻയാ​ത്ര​യു​ടെ ആദ്യഘട്ടം ആരംഭി​ച്ചു. ഞങ്ങൾ പസ്‌കൊഫ്‌, സെയ്‌ന്റ്‌ പീറ്റേ​ഴ്‌സ്‌ബർഗ്‌ (മുമ്പത്തെ ലെനിൻ​ഗ്രേഡ്‌), പെറം, യിക്കാ​റ്റ​റൻബർഗ്‌ (മുമ്പത്തെ സ്‌വെർഡ്‌ലോ​ഫ്‌സ്‌ക്‌), നോ​വോ​സി​ബിർസ്‌ക്‌, യെനിസേ നദിക്ക​ര​യി​ലുള്ള ക്രാസ്‌നൊ​യാർസ്‌ക്‌ എന്നീ സ്ഥലങ്ങളി​ലൂ​ടെ 6,000 കിലോ​മീ​റ്റർ യാത്ര ചെയ്‌തു. ഒടുവിൽ ഒക്‌ടോ​ബർ ആദ്യം ഞങ്ങൾ ക്രാസ്‌നൊ​യാർസ്‌ക്കിൽനിന്ന്‌ ഒരു ചരക്കു​ബോ​ട്ടിൽ കയറി വടക്കോട്ട്‌ 1,600-ൽ അധികം കിലോ​മീ​റ്റർ അകലേക്കു യാത്ര​യാ​യി. രണ്ടാഴ്‌ച​യ്‌ക്കു ശേഷം ഞങ്ങൾ ഉത്തര​ധ്രു​വ​രേ​ഖ​യിൽനി​ന്നു വളരെ അകലെ​യുള്ള ഡുഡിങ്ക എന്ന പട്ടണത്തിൽ എത്തി. ഡുഡി​ങ്ക​യിൽനി​ന്നു ഞങ്ങൾ 120 കിലോ​മീ​റ്റർ അകലെ നൊറിൽസ്‌ക്കി​ലേക്കു ട്രെയിൻ കയറി. നൊറിൽസ്‌ക്‌ സ്റ്റേഷനിൽനി​ന്നു പട്ടണത്തി​നു വെളി​യിൽ 15 കിലോ​മീ​റ്റർ അകലെ തടവു​പു​ള്ളി​കൾക്കാ​യുള്ള ക്യാമ്പി​ലേക്ക്‌, മഞ്ഞുമൂ​ടിയ പ്രദേ​ശ​ത്തു​കൂ​ടെ ഞങ്ങൾ നടന്നു.

തണുപ്പത്തു ധരിക്കാ​നുള്ള എന്റെ വസ്‌ത്ര​ങ്ങ​ളും മറ്റും ചരക്കു​ബോ​ട്ടിൽ വെച്ചു മോഷണം പോയി​രു​ന്നു. വേനലിൽ ധരിക്കാ​റുള്ള ഒരു കോട്ടും തൊപ്പി​യും കട്ടിയി​ല്ലാത്ത പാദര​ക്ഷ​ക​ളും മാത്രമേ എന്റെ പക്കൽ ഉണ്ടായി​രു​ന്നു​ള്ളൂ. ടാല്ലി​നിൽനി​ന്നുള്ള ആഴ്‌ച​ക​ളെ​ടുത്ത യാത്ര ഞങ്ങളെ തളർത്തി​യി​രു​ന്നു. തന്നെയു​മല്ല പതിവ​നു​സ​രി​ച്ചു കിട്ടി​യി​രുന്ന കുറഞ്ഞ അളവി​ലുള്ള ആഹാരം പോലും യാത്ര​യ്‌ക്കി​ട​യിൽ ഞങ്ങൾക്കു ലഭിച്ചില്ല. ചില തടവു​കാർ തലകറങ്ങി വീണു. ഞങ്ങൾ അവരെ താങ്ങി​യെ​ടു​ത്തു നടന്നു, കുതി​ര​വ​ണ്ടി​കൾ കണ്ടപ്പോൾ അവയിൽ അവരെ കയറ്റി യാത്ര തുടർന്നു.

ക്യാമ്പിൽ എത്തിയ​പ്പോൾ ഞങ്ങളുടെ പേരുകൾ രജിസ്റ്റ​റിൽ എഴുതി. എന്നിട്ട്‌ ആവി​കൊണ്ട്‌ കുളി​ക്കുന്ന സ്ഥലത്തേക്കു കൊണ്ടു​പോ​യി. പിന്നെ അന്നത്തെ റേഷൻ പ്രകാ​ര​മുള്ള ആഹാര​വും നൽകി. ബാരക്കു​ക​ളിൽ സുഖ​പ്ര​ദ​മായ ചൂടു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. പെട്ടെ​ന്നു​തന്നെ ഉറക്കത്തി​ലേക്കു വഴുതി​വീണ ഞാൻ അർധരാ​ത്രി​യോ​ടെ ഞെട്ടി​യു​ണർന്നു. ചെവി​യി​ലെ പഴുപ്പു മൂലം ഞാൻ വേദന​കൊ​ണ്ടു പുളയു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. പിറ്റേ ദിവസം എനിക്കു വൈദ്യ ചികിത്സ ലഭിച്ചു, ജോലി​യിൽനിന്ന്‌ ഒഴിവും. എന്നാൽ എനിക്കു ജോലി ചെയ്യാൻ സാധി​ക്കാ​ഞ്ഞ​തു​കൊണ്ട്‌ ജയിൽ അധികൃ​തർക്കു ദേഷ്യ​മാ​യി​രു​ന്നു. അവർ എന്നെ അടിച്ചു. ഒരു മാസം എന്നെ ഏകാന്ത തടവിൽ പാർപ്പി​ച്ചു. “ഞാൻ ക്യാമ്പി​ലെ സമാധാ​നം കെടു​ത്തു​ക​യാ​യി​രുന്ന”ത്രേ. എങ്കിലും എനിക്കു വൈദ്യ ചികിത്സ ലഭിച്ചു. ആരോ​ഗ്യം വീണ്ടെ​ടു​ക്കാൻ എകാന്ത തടവ്‌ എന്നെ സഹായി​ച്ചു.

ക്യാമ്പി​ലെ ആദ്യത്തെ ശിശി​ര​മാ​യി​രു​ന്നു ഏറ്റവും ദുഷ്‌കരം. മിക്കവാ​റും എല്ലാ ദിവസ​വും നിക്കൽ ഖനിയി​ലാ​യി​രു​ന്നു ഞങ്ങൾക്കു പണി. അതു തളർത്തി​ക്ക​ള​യു​ന്നത്‌ ആയിരു​ന്നു. മാത്രമല്ല തീരെ കുറച്ച്‌ ആഹാരമേ ഞങ്ങൾക്കു ലഭിച്ചി​രു​ന്നു​ള്ളൂ. പലർക്കും സ്‌കർവി രോഗ​ത്തി​ന്റെ ലക്ഷണം ഉണ്ടായ​പ്പോൾ ഞങ്ങൾക്കു വിറ്റാ​മിൻ സി കുത്തി​വെ​പ്പെ​ടു​ത്തു. എങ്കിലും സന്തോ​ഷ​ക​ര​മെന്നു പറയട്ടെ, മൊൾഡാ​വിയ, പോളണ്ട്‌, യൂ​ക്രെ​യിൻ എന്നിവി​ട​ങ്ങ​ളിൽനി​ന്നുള്ള ഒട്ടേറെ സഹസാ​ക്ഷി​കളെ ഞങ്ങൾ അവിടെ കണ്ടുമു​ട്ടി.

തടങ്കൽ ജീവി​ത​ത്തി​ലെ മാറ്റങ്ങൾ

1952-ലെ വസന്തത്തിൽ തടവു​കാർക്കു ചെറിയ ഒരു തുക ശമ്പളമാ​യി ലഭിക്കാൻ തുടങ്ങി. അതു​കൊണ്ട്‌ ഭക്ഷണം വാങ്ങി ആഹാര​ക്രമം മെച്ച​പ്പെ​ടു​ത്താൻ ഞങ്ങൾക്കു സാധിച്ചു. കൂടാതെ, ചില സാക്ഷി​കൾക്കു രഹസ്യ അറകളുള്ള പെട്ടി​ക​ളിൽ ഭക്ഷണം ലഭിക്കാ​നും തുടങ്ങി. ഈ അറകളിൽ ബൈബിൾ സാഹി​ത്യ​ങ്ങൾ ഒളിപ്പി​ച്ചു വെച്ചി​രു​ന്നു. ഒരിക്കൽ, മൊൾഡോ​വ​യിൽ നിന്നുള്ള ഒരു സാക്ഷിക്ക്‌ ഒരു ടിൻ പന്നി​ക്കൊ​ഴു​പ്പു കിട്ടി. അതു ഭക്ഷിക്കവേ ഒരു പന്നിയു​ടെ ആമാശയ ആവരണം ദൃശ്യ​മാ​യ്‌വന്നു. അതിനു​ള്ളിൽ വീക്ഷാ​ഗോ​പു​ര​ത്തി​ന്റെ മൂന്നു ലക്കങ്ങൾ ഉണ്ടായി​രു​ന്നു!

1953 മാർച്ച്‌ 5-ന്‌ സ്റ്റാലിൻ മരിച്ച​പ്പോൾ തടങ്കൽ ജീവി​ത​ത്തിൽ വലിയ മാറ്റങ്ങൾ സംഭവി​ച്ചു. ആരംഭ​ത്തിൽ, തടവു​കാർ വിമോ​ചനം ആവശ്യ​പ്പെട്ടു. തുടർന്ന്‌ സമരങ്ങ​ളും പ്രക്ഷോ​ഭ​ങ്ങ​ളും ഉണ്ടായി. അവ അടിച്ച​മർത്താൻ സൈന്യ​ത്തെ ഇറക്കി. നൊറിൽസ്‌ക്കി​ലു​ണ്ടായ ഒരു പ്രക്ഷോ​ഭ​ത്തിൽ 120 തടവു​കാർ കൊല്ല​പ്പെട്ടു; എന്നാൽ സാക്ഷികൾ ഇതി​ലൊ​ന്നും ഉൾപ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നില്ല. അതു​കൊണ്ട്‌ അവർ കൊല്ല​പ്പെ​ടു​ക​യോ മുറി​വേൽപ്പി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ക​യോ ചെയ്‌തില്ല. 1953-ലെ വേനൽക്കാ​ലത്ത്‌ രണ്ടാഴ്‌ച​ത്തേക്കു നിക്കൽ ഖനിയി​ലെ പണി സ്‌തം​ഭി​ച്ചു. പിന്നീട്‌ തടങ്കൽ ജീവിതം മെച്ച​പ്പെട്ടു. ചില തടവു​കാ​രെ വിട്ടയച്ചു, മറ്റു ചിലരു​ടെ തടവു​ശി​ക്ഷ​യിൽ ഇളവു വരുത്തി.

ഒരു വിശ്വസ്‌ത സാക്ഷി

ക്യാമ്പു​ക​ളിൽ നടന്ന ഈ പ്രക്ഷോ​ഭ​ങ്ങളെ തുടർന്ന്‌ എന്നെ തെക്ക്‌, ഇർക്കു​ട്‌സ്‌ക്‌ പ്രവി​ശ്യ​യി​ലെ ടൈ​ഷെറ്റ്‌ നഗരത്തി​ന​ടു​ത്തുള്ള ഒരു ക്യാമ്പി​ലേക്കു മാറ്റി. അവി​ടെ​വെച്ച്‌ എനിക്ക്‌ ആദ്യം ബൈബിൾ അധ്യയനം എടുത്തി​രുന്ന അർതർ ഇൻഡസി​നെ ഞാൻ കണ്ടുമു​ട്ടി. ക്യാമ്പിൽ ഒരു ഡോക്‌ട​റാ​യി സേവി​ക്കാൻ അദ്ദേഹം വിസമ്മ​തി​ച്ചി​രു​ന്നു. പകരം കൂടുതൽ കായി​കാ​ധ്വാ​ന​മുള്ള ഒരു തൊഴി​ലാ​യി​രു​ന്നു അദ്ദേഹം തിര​ഞ്ഞെ​ടു​ത്തത്‌. അദ്ദേഹം വിവരി​ച്ചു: “യഥാർഥ​ത്തിൽ രോഗി​ക​ളായ തടവു​കാർ പണി​യെ​ടു​ക്കാൻ നിർബ​ന്ധി​ത​രാ​യി​രി​ക്കെ ഉത്തരവാ​ദി​ത്വ സ്ഥാനങ്ങൾ നൽക​പ്പെ​ട്ടി​രുന്ന ആരോ​ഗ്യ​മുള്ള തടവു​കാർക്കു രോഗാ​വധി നൽകാൻ എന്റെ മനസ്സാക്ഷി അനുവ​ദി​ച്ചില്ല.”

മുമ്പ്‌ അത്തരം കായി​കാ​ധ്വാ​ന​മുള്ള പണി എടുത്തു പരിച​യ​മി​ല്ലാ​തി​രു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ ഇൻഡസ്‌ സഹോ​ദരൻ വല്ലാതെ മെലി​ഞ്ഞു​പോ​യി​രു​ന്നു. കൂടാതെ അദ്ദേഹം ഒരു രോഗി​യു​മാ​യി​ത്തീർന്നു. എങ്കിലും അനുഭ​വി​ക്കേണ്ടി വന്ന യാതനകൾ തന്റെ ഹൃദയത്തെ ആത്മീയ​മാ​യി ശുദ്ധീ​ക​രി​ച്ച​താ​യി തോന്നി​യെന്ന്‌ അദ്ദേഹം എന്നോടു പറഞ്ഞു. ഏതാണ്ട്‌ മൂന്ന്‌ ആഴ്‌ച​യോ​ളം ഞങ്ങൾ ഒരുമി​ച്ചു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. പിന്നീട്‌ അദ്ദേഹത്തെ ക്യാമ്പ്‌ ആശുപ​ത്രി​യി​ലേക്കു കൊണ്ടു​പോ​യി. അവി​ടെ​വെച്ച്‌ 1954 ജനുവ​രി​യിൽ അദ്ദേഹം മരണമ​ടഞ്ഞു. ഉത്തര​ധ്രു​വ​പ്ര​ദേ​ശ​ത്തിന്‌ അടുത്തുള്ള അനന്തമായ വനത്തിൽ എവി​ടെ​യോ അദ്ദേഹ​ത്തി​ന്റെ, പേരി​ല്ലാത്ത കുഴി​മാ​ട​മുണ്ട്‌. മരണ​ത്തോ​ളം ഒരു വിശ്വസ്‌ത ക്രിസ്‌ത്യാ​നി ആയിരുന്ന അദ്ദേഹ​ത്തിന്‌ ഇനി ലഭിക്കാ​നി​ക്കു​ന്നതു പുനരു​ത്ഥാ​ന​മാണ്‌.

വിമോ​ച​ന​വും വീട്ടി​ലേ​ക്കുള്ള യാത്ര​യും

തടവു​കാ​രു​ടെ ഫയലുകൾ പരി​ശോ​ധി​ക്കാൻ 1956-ൽ സുപ്രീം സോവി​യ​റ്റി​ന്റെ പ്രിസീ​ഡി​യം കമ്മീഷൻ ഞങ്ങളുടെ ക്യാമ്പി​ലേക്ക്‌ അയയ്‌ക്ക​പ്പെട്ടു. കമ്മീഷനു മുമ്പാകെ ഹാജരാ​ക്ക​പ്പെട്ട എന്നോടു ജനറൽ ചോദി​ച്ചു: “ഇവി​ടെ​നി​ന്നു മോചി​ത​നാ​യ​ശേഷം നിങ്ങൾ എന്തു ചെയ്യും?”

“വരട്ടെ, അപ്പോൾ നോക്കാം,” ഞാൻ പറഞ്ഞു.

മുറി​യിൽനി​ന്നു പോകാൻ എനിക്ക്‌ അനുവാ​ദം ലഭിച്ചു. വീണ്ടും എന്നെ അവി​ടേക്കു വിളി​പ്പി​ച്ചു. ജനറൽ പറഞ്ഞു: “സോവി​യറ്റ്‌ യൂണി​യന്റെ ഏറ്റവും വലിയ ശത്രു​വാ​ണു നിങ്ങൾ. ഞങ്ങളുടെ തത്ത്വശാ​സ്‌ത്ര​ത്തി​ന്റെ ശത്രു.” എന്നിട്ട്‌ അദ്ദേഹം കൂട്ടി​ച്ചേർത്തു: “നിങ്ങളെ വിട്ടയ​യ്‌ക്കാൻ പോകു​ക​യാണ്‌. പക്ഷേ ഞങ്ങൾ നിങ്ങളെ പിന്തു​ട​രും.” 1956 ജൂലൈ 26-നു ഞാൻ ജയിൽമോ​ചി​ത​നാ​യി.

യൂ​ക്രെ​യിൻകാ​രായ ചില സാക്ഷി​ക​ളു​മൊ​ത്തു ഞാൻ രണ്ടു ദിവസം ടൈ​ഷെ​റ്റിന്‌ അടുത്തുള്ള ഒരു ഗ്രാമ​മായ സൂയെ​റ്റിക്ക സന്ദർശി​ച്ചു. 1951-ൽ ഈ സാക്ഷി​കളെ സൂയെ​റ്റി​ക്ക​യി​ലേക്കു നാടു​ക​ട​ത്തി​യി​രു​ന്നു. പിന്നെ ഞാൻ ടാംസ്‌ക്ക്‌ ജില്ലയിൽ, അമ്മയെ നാടു​ക​ട​ത്തി​യി​രുന്ന സ്ഥലത്തി​ന​ടുത്ത്‌, നാലു ദിവസം തങ്ങി. റെയിൽവേ സ്റ്റേഷനിൽനി​ന്നു ഞാൻ 20 കിലോ​മീ​റ്റർ അകലെ​യുള്ള ഗ്രിഗ​റി​യെവ്‌ക്ക ഗ്രാമ​ത്തി​ലേക്കു നടന്നു. ഞങ്ങളിൽ പലരും കഴിഞ്ഞു​കൂ​ടിയ ക്യാമ്പി​ലേ​തി​ലും മോശ​മായ അവസ്ഥയാ​യി​രു​ന്നു അവിടെ! കസാഖ്‌സ്ഥാ​നി​ലെ ഒരു തടവു ക്യാമ്പിൽനിന്ന്‌ എന്റെ സഹോ​ദരി ലേയ്‌ഡയെ വിട്ടയ​ച്ചി​രു​ന്നു. അമ്മയോ​ടൊ​പ്പം കഴിയാൻ ഏതാനും മാസം മുമ്പ്‌ അവൾ അവിടെ എത്തിയി​രു​ന്നു. എന്നാൽ പാസ്‌പോർട്ട്‌ പിടി​ച്ചു​വെ​ച്ചി​രു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ അവൾക്ക്‌ എസ്‌തോ​ണി​യ​യി​ലേക്കു മടങ്ങാൻ അതുവരെ കഴിഞ്ഞി​രു​ന്നില്ല.

എസ്‌തോ​ണി​യ​യിൽ സമ്മർദ​ത്തിൻ കീഴിൽ

ഒടുവിൽ ഞാൻ എസ്‌തോ​ണി​യ​യിൽ എത്തി. ഞാൻ നേരേ പോയത്‌ ഞങ്ങളുടെ കൃഷി​യി​ട​ത്തി​ലേക്ക്‌ ആയിരു​ന്നു. സൈബീ​രി​യ​യിൽവെച്ചു കേട്ടതു​പോ​ലെ​തന്നെ ഗവൺമെന്റ്‌ ഞങ്ങളുടെ കെട്ടി​ട​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം നശിപ്പി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​താ​യി ഞാൻ കണ്ടു! ഏതാനും ദിവസം കഴിഞ്ഞ​പ്പോൾ എനിക്കു പോളി​യോ പിടി​പെട്ടു. കുറേ കാലം ആശുപ​ത്രി​യിൽ കഴി​യേ​ണ്ടി​വന്നു. അവി​ടെ​നി​ന്നു പോന്ന​ശേ​ഷ​വും ചികിത്സ തുടരു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. ഇന്നും നടക്കു​മ്പോൾ എനിക്കു മുടന്തുണ്ട്‌.

1943-ലെ വേനൽക്കാ​ലത്ത്‌ ഞാൻ ജോലി ചെയ്‌തി​രുന്ന ലേറ്റ്‌സ പീറ്റ്‌ കമ്പനി​യിൽ എനിക്കു താമസി​യാ​തെ വീണ്ടും ജോലി കിട്ടി. അവരുടെ സഹായ​ത്താൽ എനിക്ക്‌ ഒരു അപ്പാർട്ടു​മെ​ന്റും ലഭിച്ചു. 1956 ഡിസം​ബ​റിൽ അമ്മയും ലേയ്‌ഡ​യും തിരി​ച്ചെ​ത്തി​യ​പ്പോൾ അവർ എന്നോ​ടൊ​പ്പം ലേറ്റ്‌സ​യിൽ താമസ​മാ​ക്കി.

1957 നവംബ​റിൽ ഞാൻ എല്ല കിക്കാ​സി​നെ വിവാഹം കഴിച്ചു. അവളും ആയിടെ സൈബീ​രി​യ​യി​ലെ ഒരു തടവു ക്യാമ്പിൽനി​ന്നു തിരി​ച്ചെ​ത്തി​യതേ ഉണ്ടായി​രു​ന്നു​ള്ളൂ. രണ്ടു മാസത്തി​നു ശേഷം ഞങ്ങൾ ടാർട്ടൂ​വി​ലേക്കു താമസം മാറി. അവിടെ ഞങ്ങൾക്കു താമസി​ക്കാൻ ഒരു സ്വകാര്യ കെട്ടി​ട​ത്തിൽ ചെറി​യൊ​രു അപ്പാർട്ടു​മെന്റ്‌ ലഭിച്ചു. ഒടുവിൽ ടാർട്ടു ജില്ലാ ഉപഭോ​ക്തൃ സഹകരണ സമിതി​യിൽ ഒരു ഡ്രൈ​വ​റാ​യി എനിക്കു ജോലി കിട്ടി.

സൈബീ​രി​യ​യിൽ വെച്ചു ഞാൻ പത്തു വീക്ഷാ​ഗോ​പുര അധ്യയന ലേഖനങ്ങൾ റഷ്യൻ ഭാഷയിൽനിന്ന്‌ എസ്‌തോ​ണി​യൻ ഭാഷയി​ലേക്കു വിവർത്തനം ചെയ്‌തി​രു​ന്നു. ഞാൻ പോരു​മ്പോൾ അവ വീട്ടി​ലേക്കു കൊണ്ടു​വ​ന്നി​രു​ന്നു. പിന്നീട്‌, നഷ്ടപ്പെട്ട പറുദീ​സ​യിൽനി​ന്നു തിരി​ച്ചു​കി​ട്ടിയ പറുദീ​സ​യി​ലേക്ക്‌ (ഇംഗ്ലീഷ്‌) എന്ന പുസ്‌തകം ഞങ്ങൾക്കു ലഭിച്ചു. അതും ഞങ്ങൾ എസ്‌തോ​ണി​യൻ ഭാഷയി​ലേക്കു വിവർത്തനം ചെയ്‌തു. പിന്നീടു ഞങ്ങൾ ഈ പുസ്‌ത​ക​ത്തി​ന്റെ ടൈപ്പു ചെയ്‌ത പകർപ്പു​കൾ ഉണ്ടാക്കി. ഈ സമയ​മൊ​ക്കെ​യും കെജിബി ഞങ്ങളുടെ ഓരോ നീക്കങ്ങ​ളും നിരീ​ക്ഷി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കുക ആയിരു​ന്നു. അവരുടെ നിരീക്ഷണ രീതികൾ ഞങ്ങൾക്കു സുപരി​ചി​തം ആയിരു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ വേട്ടയാ​ട​പ്പെ​ടുന്ന മൃഗങ്ങളെ പോലെ ഞങ്ങൾ സദാ ജാഗരൂ​ക​രും ശ്രദ്ധാ​ലു​ക്ക​ളും ആയിരു​ന്നു.

കെജിബി-യുടെ ലക്ഷ്യം

1960-കളുടെ ആരംഭ​ത്തിൽ, കെജിബി സാക്ഷി​കൾക്കെ​തി​രെ കുപ്ര​ചരണ പരിപാ​ടി ആരംഭി​ച്ചു. ഞാനും ഭാര്യ​യും ആയിരു​ന്നു അവരുടെ പ്രധാന ലക്ഷ്യങ്ങൾ. പത്രങ്ങ​ളിൽ ഞങ്ങളെ അപകീർത്തി​പ്പെ​ടു​ത്തുന്ന ലേഖനങ്ങൾ പ്രത്യ​ക്ഷ​പ്പെ​ടാൻ തുടങ്ങി. റേഡി​യോ​യി​ലൂ​ടെ​യും ടെലി​വി​ഷ​നി​ലൂ​ടെ​യും ഞങ്ങൾ രൂക്ഷമാ​യി വിമർശി​ക്ക​പ്പെട്ടു. രണ്ടു പ്രാവ​ശ്യം കെജിബി എന്റെ ജോലി​സ്ഥ​ലത്തു പരസ്യ​യോ​ഗങ്ങൾ സംഘടി​പ്പി​ച്ചു. കൂടാതെ, ടാല്ലി​നി​ലെ എസ്‌തോ​ണിയ തീയേ​റ്റ​റിൽ എന്നെ കളിയാ​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ടുള്ള ഒരു ഹാസ്യ​നാ​ടകം പ്രൊ​ഫ​ഷണൽ നടീന​ട​ന്മാർ അവതരി​പ്പി​ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. “പട്ടണവാ​തി​ല്‌ക്കൽ ഇരിക്കു​ന്നവർ എന്നെക്കു​റി​ച്ചു സല്ലാപി​ക്കു​ന്നു; ഞാൻ മദ്യപ​ന്മാ​രു​ടെ പാട്ടാ​യി​രി​ക്കു​ന്നു” എന്ന ദാവീ​ദി​ന്റെ വാക്കുകൾ ഇത്‌ എന്നെ അനുസ്‌മ​രി​പ്പി​ച്ചു.—സങ്കീർത്തനം 69:12.

ഞങ്ങളെ കരി​തേച്ചു കാട്ടാ​നുള്ള ശ്രമങ്ങൾ 1965 വരെ തുടർന്നു. ആ വർഷം ടാർട്ടു​വി​ലെ ഒരു പൊതു​ജ​നാ​രോ​ഗ്യ കേന്ദ്ര​ത്തിൽ അവസാ​ന​മാ​യി ഒരു യോഗം നടത്ത​പ്പെട്ടു. എല്ലയും ഞാനും കെജിബി ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​രും സന്നിഹി​ത​രാ​യി​രു​ന്നു. ഹാൾ നിറയെ ആളുകൾ കൂടി​യി​രു​ന്നു. നിരവധി പ്രാവ​ശ്യം എല്ലയെ ചോദ്യം ചെയ്‌തു. അപ്പോ​ഴെ​ല്ലാം ആളുകൾ ഹർഷാ​രവം മുഴക്കി. കാണികൾ ഞങ്ങളുടെ പക്ഷത്ത്‌ ആയിരു​ന്നു​വെന്നു സ്‌പഷ്ട​മാ​യി​രു​ന്നു. ഇതു മൂലം കെജിബി ഏജന്റു​മാർക്കു കോപ​വും നിരാ​ശ​യും ഉണ്ടായി.

ആത്മീയ വിശപ്പ്‌ തൃപ്‌തി​പ്പെ​ടു​ന്നു

ഞങ്ങളുടെ സാഹി​ത്യ​ങ്ങൾ വിതരണം ചെയ്യു​ന്നതു തടയാൻ കമ്മ്യൂ​ണി​സ്റ്റു​കാർ ശ്രമി​ച്ചെ​ങ്കി​ലും 1965-നു ശേഷം ഞങ്ങളുടെ ക്രിസ്‌തീയ സഹോ​ദ​ര​ങ്ങൾക്ക്‌ ആവശ്യ​ത്തി​നു പ്രസി​ദ്ധീ​ക​ര​ണങ്ങൾ പ്രദാനം ചെയ്യാൻ ഞങ്ങൾക്കു കഴിഞ്ഞു. എങ്കിലും പ്രസി​ദ്ധീ​ക​ര​ണങ്ങൾ രഹസ്യ​മാ​യി വിവർത്തനം ചെയ്യു​ന്ന​തും അച്ചടി​ക്കു​ന്ന​തു​മൊ​ക്കെ ഏറെ സമയവും ശ്രമവും ആവശ്യ​മുള്ള ഒരു ജോലി​യാ​യി​രു​ന്നു. എന്റെ ഒളിവി​ലുള്ള പ്രവർത്ത​ന​ത്തെ​യും പ്രസി​ദ്ധീ​ക​ര​ണങ്ങൾ കടത്തുന്ന രീതി​യെ​യും കുറിച്ച്‌ ഒരു കെജിബി ഉദ്യോ​ഗസ്ഥൻ ഇപ്രകാ​രം പറയു​ക​യു​ണ്ടാ​യി: “രഹസ്യ അറകൾ ഉള്ള ഒരു സ്യൂട്ട്‌കേസ്‌ പോ​ലെ​യാ​ണു നിങ്ങൾ.”

ഞങ്ങളുടെ യോഗങ്ങൾ ചെറിയ കൂട്ടങ്ങ​ളാ​യി രഹസ്യ​ത്തിൽ വേണമാ​യി​രു​ന്നു നടത്താൻ. അനൗപ​ചാ​രി​ക​മാ​യാണ്‌ ഞങ്ങൾ സാക്ഷീ​ക​രണം നടത്തി​യി​രു​ന്നത്‌. അപ്പാർട്ടു​മെ​ന്റു​കൾ ഏതു സമയത്തും പരി​ശോ​ധി​ക്ക​പ്പെ​ടാം എന്നുള്ള​തു​കൊണ്ട്‌ സഹോ​ദ​രങ്ങൾ എപ്പോ​ഴും ഒരുങ്ങി​യി​രി​ക്കേ​ണ്ട​തു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. വാച്ച്‌ടവർ സൊ​സൈ​റ്റി​യു​ടെ സാഹി​ത്യ​ങ്ങൾ വളരെ ശ്രദ്ധാ​പൂർവം ഒളിപ്പി​ച്ചു വെക്കണ​മാ​യി​രു​ന്നു. ഇത്തരം സാഹച​ര്യ​ങ്ങ​ളിൽ പോലും ബൈബിൾ സത്യത്തെ സ്‌നേ​ഹി​ക്കുന്ന ഒട്ടേറെ പേരെ കണ്ടെത്താൻ ഞങ്ങൾക്കു കഴിഞ്ഞു, അവർ ദൈവ​രാ​ജ്യ​ത്തി​ന്റെ പക്ഷത്തു നിലയു​റ​പ്പി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു.

1980-കളിൽ സോവി​യറ്റ്‌ പ്രധാ​ന​മ​ന്ത്രി​യായ മിഖാ​യേൽ ഗോർബ​ച്ചേവ്‌ തന്റെ പരിഷ്‌കാ​രങ്ങൾ ആരംഭി​ച്ച​പ്പോൾ ദൈവത്തെ സേവി​ക്കാൻ കൂടുതൽ സ്വാത​ന്ത്ര്യം ലഭിക്കു​മെന്നു ഞങ്ങൾ മനസ്സി​ലാ​ക്കി. ഒടുവിൽ, 1991-ൽ, സോവി​യറ്റ്‌ യൂണിയൻ പല രാഷ്‌ട്ര​ങ്ങ​ളാ​യി പിളർന്നു. യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​കൾക്കു നിയമാം​ഗീ​കാ​രം ലഭിച്ചു. ഇപ്പോൾ ഞങ്ങൾക്കു ടാർട്ടു​വിൽ നാലു സഭകൾ ഉണ്ട്‌. അടുത്ത​യി​ടെ ഞങ്ങളുടെ രാജ്യ​ഹാൾ കെട്ടി​ട​ത്തി​ന്റെ പണി പൂർത്തി​യാ​യി. എസ്‌തോ​ണി​യ​യിൽ ഇപ്പോൾ 3,800-ലധികം സാക്ഷികൾ ശുശ്രൂ​ഷ​യിൽ പങ്കെടു​ക്കു​ന്നുണ്ട്‌. അര നൂറ്റാണ്ടു മുമ്പ്‌ ഞാൻ പ്രസം​ഗ​വേ​ല​യിൽ ഏർപ്പെ​ടാൻ തുടങ്ങി​യ​പ്പോൾ 40-ഓ 50-ഓ ശുശ്രൂ​ഷകർ മാത്രമേ ഇവിടെ ഉണ്ടായി​രു​ന്നു​ള്ളു​വെന്നു തോന്നു​ന്നു.

സംതൃപ്‌ത ക്രിസ്‌തീയ ജീവിതം

യഹോ​വയെ സേവി​ക്കാൻ ഞാൻ എടുത്ത തീരു​മാ​നം ശരിയായ ഒന്നാണോ എന്നു ഞാൻ ഒരിക്ക​ലും സംശയി​ച്ചി​ട്ടില്ല. പിന്തി​രി​ഞ്ഞു നോക്കു​മ്പോൾ ഞാൻ അതീവ സംതൃ​പ്‌ത​നാണ്‌. യഹോ​വ​യു​ടെ സംഘടന ഊർജ​സ്വ​ല​ത​യോ​ടെ മുമ്പോ​ട്ടു പോകു​ന്ന​തും കൂടുതൽ കൂടുതൽ ആളുകൾ യഹോ​വയെ സേവി​ക്കാൻ ആഗ്രഹി​ക്കു​ന്ന​തും കാണു​മ്പോൾ സന്തോഷം തോന്നു​ന്നു.

ഈ വർഷങ്ങ​ളി​ല​ത്ര​യും എന്നെയും ഭാര്യ​യെ​യും മുന്നോ​ട്ടു നടത്തി​യതു യഹോ​വ​യു​ടെ സ്‌നേ​ഹ​വും സംരക്ഷ​ണ​വു​മാണ്‌. അതിനാ​യി ഞാൻ അവനോട്‌ അങ്ങേയറ്റം കൃതജ്ഞത ഉള്ളവനാണ്‌. യഹോ​വ​യു​ടെ നീതി വസിക്കുന്ന വ്യവസ്ഥി​തി ആസന്നമാ​യി​രി​ക്കു​ക​യാ​ണെന്ന ചിന്ത ഞങ്ങൾക്ക്‌ ആത്മീയ കരുത്തു നൽകുന്നു. യഹോ​വയെ ആരാധി​ക്കു​ന്ന​വ​രു​ടെ എണ്ണത്തി​ലുള്ള അത്ഭുത​ക​ര​മായ വർധന​വി​നെ കുറിച്ചു പരിചി​ന്തി​ക്കു​മ്പോൾ ഞങ്ങൾ അനുഭ​വിച്ച കഷ്ടപ്പാ​ടു​ക​ളൊ​ന്നും വൃഥാ​വി​ലാ​യി​ല്ലെന്നു ഞങ്ങൾക്കു ബോധ്യ​മുണ്ട്‌.—എബ്രായർ 6:10; 2 പത്രൊസ്‌ 3:11, 12.

[12,13 പേജു​ക​ളി​ലെ ഭൂപടം]

(പൂർണ​രൂ​പ​ത്തിൽ കാണു​ന്ന​തി​നു പ്രസി​ദ്ധീ​ക​രണം നോക്കുക.)

ടാല്ലിനിൽനിന്ന്‌ കുപ്ര​സി​ദ്ധ​മായ നൊറിൽസ്‌ക്‌ ക്യാമ്പി​ലേക്ക്‌ രണ്ടു മാസം എടുത്ത യാത്ര കാണി​ക്കുന്ന ഒരു മാപ്പ്‌

ടാല്ലിൻ

പസ്‌കൊഫ്‌

സെയ്‌ന്റ്‌ പീറ്റേ​ഴ്‌സ്‌ബർഗ്‌

പെറം

യിക്കാറ്റൻബർഗ്‌

നോവോസിബിർസ്‌ക്‌

ക്രാസ്‌നൊയാർസ്‌ക്‌

ഡുഡിങ്ക

നൊറിൽസ്‌ക്‌

ഉത്തര ധ്രുവ​രേഖ

[കടപ്പാട്‌]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[14-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

അർതർ ഇൻഡസ്‌, കരുത്തുറ്റ ഒരു ക്രിസ്‌തീയ രക്തസാക്ഷി

[14-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

സൈബീരിയയിലെ തടവു​കാർ, 1956-ൽ. പിൻനി​ര​യിൽ ഇടത്തു​നി​ന്നു നാലാ​മ​ത്തേ​താ​ണു ഞാൻ

[15-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

മുൻ കെജിബി ഹെഡ്‌ക്വാർട്ടേ​ഴ്‌സി​നു മുന്നിൽ ഭാര്യ​യു​മൊത്ത്‌. ഇവിടെ വെച്ചാണ്‌ ഞങ്ങളെ മിക്ക​പ്പോ​ഴും ചോദ്യം ചെയ്‌തി​രു​ന്നത്‌