It-​Taqbida għal Bibbja bil-​Grieg Modern

Forsi tissorprendi ruħek jekk tkun taf li fil-​Greċja, il-​pajjiż li kultant jissejjaħ il-​benniena tal-​ħsieb liberu, it-​traduzzjoni tal-​Bibbja bil-​lingwa tan-​nies komuni kienet iċ-​ċentru taʼ taqbida twila u iebsa. Imma min se jirreżisti l-​produzzjoni taʼ Bibbja Griega li faċli tifhimha? Għala se jkun hemm min jixtieq iwaqqafha?

HEMM min jaħseb li n-​nies li jitkellmu bil-​Grieg huma privileġġati, peress li oriġinarjament parti konsiderevoli mill-​Iskrittura Mqaddsa nkitbet bil-​lingwa tagħhom. Iżda l-​Grieg modern huwa differenti ferm mill-​Grieg tat-​traduzzjoni taʼ l-​Iskrittura Ebrajka li tissejjaħ is-​Settanta u minn dak taʼ l-​Iskrittura Griega Kristjana. Fil-​fatt, għal dawn l-​aħħar sitt sekli, il-​biċċa l-​kbira min-​nies li jitkellmu bil-​Grieg sabu li l-​Grieg tal-​Bibbja hu diffiċli għalihom daqs lingwa barranija. Kliem ġdid ħa post it-​termini li kien hemm qabel, u l-​vokabolarju, il-​grammatika, u l-​bini tas-​sentenzi nbidlu.

Kollezzjoni taʼ manuskritti Griegi li huma datati mit-​tielet sas-​sittax-il seklu turi li sar sforz biex is-​Settanta tiġi tradotta b’forma taʼ Grieg li kien jintuża iktar tard. Fit-​tielet seklu, Girgor, isqof taʼ Neoċesarija (ċ. 213-ċ. 270 E.K.), qaleb il-​ktieb taʼ Koħèlet mis-​Settanta għal Grieg iktar sempliċi. Fis-​seklu 11, Lhudi jismu Tobija bin Eligħeżer li kien jgħix fil-​Maċedonja qaleb partijiet mill-​Pentatewku tas-​Settanta għall-​Grieg komuni. Hu saħansitra uża ittri Ebrajċi għall-​benefiċċju taʼ Lhud mill-​Maċedonja li kienu jitkellmu bil-​Grieg biss imma kienu kapaċi jaqraw il-​kitba Ebrajka. Pentatewku sħiħ taʼ dan it-​tip kien pubblikat f’Kostantinopli fl-​1547.

Xaqq Dawl fid-​Dlam

Wara li l-​inħawi fejn kien mitkellem il-​Grieg fl-​Imperu Biżantin waqgħu f’idejn l-​Ottomani fis-​seklu 15, il-​maġġuranza tan-​nies t’hemmhekk tħallew neqsin mill-​edukazzjoni. Il-​Knisja Ortodossa, għalkemm kienet privileġġata ħafna taħt l-​Imperu Ottoman, bi traskuraġni ħalliet lill-​membri tagħha jsiru raħlin fqar u bla skola. Thomas Spelios, kittieb Grieg, ikkummenta hekk: “Il-​mira predominanti tal-​Knisja Ortodossa u tas-​sistema edukattiva tagħha kienet li tipproteġi lill-​fidili tagħha mill-​invażjoni tal-​propaganda Islamika u Kattolika Rumana. Minħabba f’hekk, l-​edukazzjoni Griega kienet kemxejn staġnata.” F’atmosfera mudlama bħal din, dawk l-​individwi li kienu jħobbu l-​Bibbja ħassew il-​ħtieġa li jipprovdu lin-​nies imnikktin serħan u konsolazzjoni mill-​ktieb Bibliku tas-​Salmi. Mill-​1543 sa l-​1835, kien hemm 18-il traduzzjoni tas-​Salmi bil-​Grieg mitkellem.

L-​ewwel traduzzjoni bil-​Grieg taʼ l-​Iskrittura Griega Kristjana kollha tħejjiet fl-​1630 minn Massimu taʼ Gallipoli, patri Grieg. Dan seħħ bid-​direzzjoni u l-​għajnuna taʼ Ċirillu Lukaris, patrijarka taʼ Kostantinopli li pprova jirriforma l-​Knisja Ortodossa. Madankollu, fil-​knisja Lukaris kellu l-​għedewwa li ma ridux jaċċettaw attentati taʼ riforma jew jaqblu maʼ xi traduzzjoni tal-​Bibbja għal-​lingwa mitkellma.a Hu ġie mgħallaq bħala traditur. Minkejja dan, fl-​1638 ġew stampati xi 1,500 kopja tat-​traduzzjoni taʼ Massimu. B’reazzjoni għal din it-​traduzzjoni, 34 sena wara, sinodu Ortodoss f’Ġerusalemm iddikjara li l-​Iskrittura “m’għandhiex tinqara minn min ġie ġie imma biss minn dawk li jiflu l-​affarijiet profondi taʼ l-​ispirtu wara li jkunu għamlu riċerka xierqa.” Dan kien ifisser li l-​Iskrittura kellha tinqara biss mill-​membri tal-​kleru li kellhom l-​iskola.

Fl-1703, Serafin, patri Grieg mill-​gżira taʼ Lesbos, ipprova jippubblika reviżjoni tat-​traduzzjoni taʼ Massimu f’Londra. Meta ma seħħewx il-​wegħdi għall-​għajnuna finanzjarja mingħand il-​qorti rjali Ingliża, hu stampa r-​reviżjoni minn butu stess. F’introduzzjoni mqanqla, Serafin enfasizza l-​ħtieġa li “kull Kristjan devot” jaqra l-​Bibbja, u akkuża lill-​kbarat fost il-​membri tal-​kleru tal-​knisja li “jixtiequ jaħbu l-​imġiba ħażina tagħhom billi jżommu lin-​nies fl-​injoranza.” Kif wieħed jistenna, l-​għedewwa Ortodossi tiegħu ordnaw li jiġi arrestat fir-​Russja u eżiljat lejn is-​Siberja, fejn miet fl-​1735.

Waqt li kkummenta dwar il-​ġuħ spiritwali kbir tan-​nies li kienu jitkellmu bil-​Grieg matul dan iż-​żmien, membru tal-​kleru Grieg għamel din l-​istqarrija li ġejja dwar reviżjoni li saret iktar tard tat-​traduzzjoni taʼ Massimu: “Il-​Griegi rċivew din il-​Bibbja Mqaddsa, flimkien maʼ l-​oħrajn, bl-​imħabba u bix-​xenqa. U qrawha. U ħassew li l-​uġigħ f’qalbhom ittaffa, u l-​fidi tagħhom f’Alla . . . tkebbset.” Madankollu, il-​mexxejja spiritwali tagħhom beżgħu li jekk in-​nies jifhmu l-​Bibbja, allura l-​membri tal-​kleru kienu se jinkixfu minħabba t-​twemmin u l-​għemejjel mhux Skritturali tagħhom. Għalhekk, fl-​1823 u jerġaʼ fl-​1836, il-​patrijarkat taʼ Kostantinopli ħareġ digriet biex jinħarqu l-​kopji kollha taʼ dawn it-​traduzzjonijiet tal-​Bibbja.

Traduttur Kuraġġuż

F’dan l-​ambjent t’oppożizzjoni ħarxa u xenqa ħerqana għal għarfien mill-​Bibbja, feġġ individwu prominenti li kien se jkollu rwol fundamentali fit-​traduzzjoni tal-​Bibbja għall-​Grieg modern. Dan l-​individwu kuraġġuż kien Neofitos Vamvas, lingwist distint u studjuż tal-​Bibbja magħruf, li ġeneralment hu meqjus bħala wieħed mill-​“Għalliema tan-​Nazzjon.”

Vamvas ra biċ-​ċar li l-​Knisja Ortodossa kienet taħti għall-​injoranza spiritwali tan-​nies. Hu kien jemmen b’mod sod li, sabiex iqajjem lin-​nies spiritwalment, kien hemm bżonn li l-​Bibbja tiġi tradotta għall-​Grieg mitkellem fi żmienu. Fl-​1831, bl-​għajnuna taʼ studjużi oħrajn, hu beda jittraduċi l-​Bibbja għall-​Grieg letterarju. It-​traduzzjoni sħiħa tiegħu ġiet pubblikata fl-​1850. Peress li l-​Knisja Ortodossa Griega ma riditx tappoġġah, hu ħadem id f’id mas-​Soċjetà Biblika Britannika u Barranija (British and Foreign Bible Society [BFBS]) biex jippubblika u jqassam it-​traduzzjoni tiegħu. Il-​knisja ttimbratu bħala “Protestant,” u malajr sab ruħu mwarrab mis-​soċjetà.

It-traduzzjoni taʼ Vamvas saret mill-​King James Version u wirtet in-​nuqqasijiet taʼ din il-​verżjoni peress li t-​tagħlim Bibliku u l-​għarfien lingwistiku kienu limitati dak iż-​żmien. Madankollu, għal bosta snin kienet l-​eqreb ħaġa għal Bibbja bil-​Grieg modern li n-​nies setgħu jsibu. Taʼ interess, din tinkludi l-​isem persunali t’Alla erbaʼ darbiet, fil-​forma “Ieová.”—Ġenesi 22:14; Eżodu 6:3; 17:15; Mħallfin 6:24.

X’kienet ir-​reazzjoni ġenerali tan-​nies għal din il-​verżjoni u għal verżjonijiet oħrajn tal-​Bibbja li kienu faċli biex tifhimhom? Sempliċement impressjonanti! Fuq dgħajsa lil hinn minn waħda mill-​gżejjer Griegi, bejjiegħ tal-​kotba tal-​BFBS “tant resqu lejh dgħajjes mimlijin tfal li ġew għal [Bibbji], li kellu . . . jordna lill-​kaptan biex isalpa” sabiex ma jkollux iħalli f’post wieħed il-​provvista kollha taʼ Bibbji li kellu! Imma l-​oppożizzjoni ma qagħditx b’idejha fuq żaqqha.

Qassisin Ortodossi wissew lin-​nies kontra dawn it-​traduzzjonijiet. Per eżempju, fil-​belt taʼ Ateni ġew konfiskati ħafna Bibbji. Fl-​1833, l-​isqof Ortodoss taʼ Kreta ta n-​nar lill-​kopji kollha tat-​“Testment il-​Ġdid” li sab f’monasterju. Kien hemm qassis li ħeba kopja waħda, u n-​nies fl-​irħula viċin ħbew il-​kopji tagħhom sakemm l-​isqof telaq minn fuq il-​gżira.

Xi snin wara, fuq il-​gżira taʼ Korfù, it-​traduzzjoni tal-​Bibbja taʼ Vamvas ġiet projbita mis-​Sinodu Qaddis tal-​Knisja Ortodossa Griega. Il-​bejgħ tagħha ġie projbit, u l-​kopji li kienu jeżistu ġew meqrudin. Fuq il-​gżejjer taʼ Kijos, Siros, u Mikonos, l-​ostilità tal-​kleru lokali wasslet biex jinħarqu ħafna Bibbji. Imma kienet għadha ġejja iktar restrizzjoni fuq it-​traduzzjoni tal-​Bibbja.

Reġina Tinteressa Ruħha fil-​Bibbja

Matul is-​snin sebgħin tas-​seklu dsatax, ir-​Reġina Olga tal-​Greċja rrealizzat li l-​Griegi in ġenerali xorta kellhom ftit li xejn għarfien dwar il-​Bibbja. Peress li kienet temmen li l-​għarfien dwar l-​Iskrittura kien se jipprovdi faraġ u serħan lin-​nazzjon, hi fittxet li jkollha l-​Bibbja tradotta b’lingwa iktar sempliċi minn dik tal-​verżjoni taʼ Vamvas.

Fil-privat, l-​arċisqof t’Ateni u Prokopios, il-​kap tas-​Sinodu Qaddis, inkuraġġew lir-​reġina f’din l-​impriża. Madankollu, meta hi applikat għand is-​Sinodu Qaddis għal approvazzjoni uffiċjali, ma ngħatatx permess. Minkejja dan, hi ppersistiet u bagħtet applikazzjoni ġdida, iżda fl-​1899 din reġgħet ġiet rifjutata. Waqt li injorat din id-​diżapprovazzjoni, hi ddeċidiet li tippubblika edizzjoni limitata minn butha stess. Dan sar fl-​1900.

Opponenti Akkaniti

Fl-​1901, The Acropolis, gazzetta prominenti t’Ateni, ippubblikat l-​Evanġelju taʼ Mattew tradott bil-​Grieg Demotiku (tal-poplu) minn Alexander Pallis, traduttur li kien jaħdem f’Liverpool, l-​Ingilterra. Il-​motiv ċar taʼ Pallis u l-​kollegi tiegħu kien li ‘jedukaw lill-​Griegi’ u li “jgħinu lin-​nazzjon jirkupra” mit-​triq għan-​niżla.

L-istudenti tat-​teoloġija Ortodossa u lgħalliema tagħhom lil din it-​traduzzjoni sejħulha “twaqqigħ għaċ-​ċajt tar-​relikwi l-​iktar prezzjużi tan-​nazzjon,” profanazzjoni tal-​Kitba Mqaddsa. Il-​Patrijarka Ġojakim III taʼ Kostantinopli ħareġ dokument b’diżapprovazzjoni għal din it-​traduzzjoni. Il-​kontroversja ħadet xejra politika u ntużat b’mod qarrieq mill-​kampijiet politiċi taʼ kontra xulxin.

Parti influwenti mill-​istampa t’Ateni bdiet tattakka t-​traduzzjoni taʼ Pallis, u lil dawk li kienu jappoġġawha ttimbrathom bħala “atei,” “tradituri,” u “aġenti taʼ potenzi barranin” li riedu jneħħu l-​istabbilità tas-​soċjetà Griega. Mill-​5 sat-​8 taʼ Novembru, 1901, imxewxin minn elementi konservattivi għall-​aħħar tal-​Knisja Ortodossa Griega, l-​istudenti rvellaw f’Ateni. Huma attakkaw l-​uffiċċji taʼ The Acropolis, immarċjaw kontra l-​palazz, ħadu taħt idejhom l-​Università t’Ateni, u esiġew li l-​gvern jirriżenja. Fl-​aqwa taʼ l-​irvellijiet, tmienja min-​nies inqatlu fi ġlied maʼ l-​armata. L-​għada, ir-​re esiġa li jirriżenja l-​Arċisqof Prokopios, u jumejn wara l-​Kabinett kollu rriżenja.

Xahar wara, l-​istudenti reġgħu organizzaw dimostrazzjoni u ħarqu fil-​pubbliku kopja tat-​traduzzjoni taʼ Pallis. Huma ħarġu riżoluzzjoni kontra ċ-​ċirkulazzjoni taʼ din it-​traduzzjoni u talbu pieni ħorox għal kulmin jagħmel attentat bħal dan fil-​futur. Dan serva bħala skuża biex jiġi projbit l-​użu taʼ kwalunkwe verżjoni tal-​Bibbja bil-​Grieg modern. Mument ikrah tabilħaqq!

“Il-​Kelma tal-​Mulej Tibqaʼ għal Dejjem”

Il-​projbizzjoni kontra l-​użu tal-​Bibbja bil-​Grieg modern ġiet annullata fl-​1924. Minn dakinhar ’l hawn, il-​Knisja Ortodossa Griega sofriet telfa kompleta fl-​isforzi tagħha biex ma tħallix li l-​Bibbja tkun f’idejn in-​nies. Sadanittant, ix-​Xhieda taʼ Jehovah kienu minn taʼ quddiem fit-​tagħlim tal-​Bibbja fil-​Greċja, bħalma kienu f’ħafna pajjiżi oħrajn. Mill-​1905 ’l hawn, huma użaw it-​traduzzjoni taʼ Vamvas biex jgħinu lil eluf taʼ nies li jitkellmu bil-​Grieg jiksbu għarfien tal-​verità Biblika.

Matul is-​snin, ħafna studjużi u professuri għamlu sforzi taʼ min ifaħħarhom biex jipproduċu Bibbja bil-​Grieg modern. Illum, hemm madwar 30 traduzzjoni tal-​Bibbja, sħiħa jew parti minnha, li jistgħu jinqraw mill-​Griegi komuni. Ġawhra vera fosthom hija l-​verżjoni Griega tan-​New World Translation of the Holy Scriptures, maħruġa fl-​1997 għall-​benefiċċju tas-​16-il miljun ruħ madwar id-​dinja li jitkellmu bil-​Grieg. Din it-​traduzzjoni, prodotta mix-​Xhieda taʼ Jehovah, tittraduċi l-​Kelma t’Alla b’mod li din tinqara u tinftiehem faċilment, u żżomm fedelment mat-​test oriġinali.

It-taqbida għal Bibbja bil-​Grieg modern turi fatt importanti. Din tindika b’mod ċar li minkejja l-​isforzi ostili taʼ xi bnedmin, “il-​kelma tal-​Mulej tibqaʼ għal dejjem.”—1 Pietru 1:25.

[Nota taʼ taħt]

[Stampa f’paġna 27]

Fl-​1630, Ċirillu Lukaris idderieġa l-​ewwel traduzzjoni bil-​Grieg taʼ l-​Iskrittura Kristjana kollha

[Sors]

Bib. Publ. Univ. de Genève

[Stampi f’paġna 28]

Xi traduzzjonijiet għall-​Grieg mitkellem: Is-​Salmi stampati: (1) fl-​1828 minn Ilarion, (2) fl-​1832 minn Vamvas, (3) fl-​1643 minn Julianus. “It-​Testment il-​Qadim” stampat: (4) fl-​1840 minn Vamvas

Ir-​reġina Olga

[Sorsi]

Bibbji: National Library of Greece; ir-​Reġina Olga: Culver Pictures

[Sors tal-Istampa f’paġna 26]

Papiru: Riprodott bil-​permess ġentili taʼ The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin

[sors tal-Stampa f’paġna 29]

Papiru: Riprodott bil-​permess ġentili taʼ The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin