Kapitlu 5
It-“Testment il-Ġdid”−Storja jew Ħrafa?
“Illum it-Testment il-Ġdid jistaʼ jiġi deskritt bħala l-ktieb li ġie investigat l-iktar fil-qasam tal-letteratura.“ Hekk qal Hans Küng fil-ktieb tiegħu “On Being a Christian” (“Meta Wieħed Isir Kristjan”). U kellu raġun. Matul l-aħħar 300 sena, l-Iskrittura Griega Kristjana ġiet iktar minn investigata. Ġiet eżaminata biċċa biċċa bir-reqqa u anàlizzata fl-iċken dettal iktar minn kull biċċa xogħol oħra tal-letteratura.
1, 2. (Inkludi l-introduzzjoni.) (a) L-Iskrittura Griega Kristjana matul l-aħħar 300 sena kienet suġġetta għal liema trattament? (b) Xi investigaturi waslu għal liema konklużjonijiet strambi?
IL-KONKLUŻJONIJIET li waslu għalihom xi investigaturi huma strambi ferm. Lura fis-seklu 19, Ludwig Noack fil-Ġermanja kkonkluda li l-Vanġelu taʼ Ġwanni ġie miktub fis-sena 60 E.K. mid-dixxiplu maħbub−li, skond Noack, kien Ġuda! Il-Franċiż Joseph Ernest Renan issuġġerixxa li l-irxoxt taʼ Lażżru kien x’aktarx falsifikazzjoni rranġata minn Lażżru nnifsu biex jappoġġja l-istqarrija taʼ Ġesù taʼ li kien wieħed li jagħmel il-mirakli, waqt li t-teologu Ġermaniż Gustay Volkmar insista li ma kienx possibbli Ġesù tal-istorja li jressaq stqarrijiet Messjaniċi.1
2 Bruno Bauer, mill-banda l-oħra, iddeċieda li Ġesù lanqas qatt ma eżista! “Hu baqaʼ jsostni li l-forzi kreattivi u rejali fll-Kristjanità bikrija kienu Filo, Seneka, u l-Gnostiċi. Fl-aħħar hu ddikjara li qatt ma kien hemm xi Ġesù storiku . . . li l-ġenesi tar-reliġjon Kristjana kien tard fit-tieni seklu u ġie mill-Ġudajiżmu li fih l-Istojċiżmu kien sar dominanti.”2
3. Liema opinjoni dwar il-Bibbja ħafna għadhom iżommu?
3 Illum, ftit isostnu idejat estremi bħal dawn. Imma jekk inti taqra x-xogħlijiet taʼ studjużi moderni, int se ssib li ħafna għadhom jemmnu li l-Iskrittura Griega Kristjana fiha leġġendi, ħrejjef, u esaġerazzjonijiet. Huwa dan minnu?
Meta Ġiet Miktuba?
4. (a) Għala huwa importanti li tkun taf meta nkitbu l-kotba tal-Iskrittura Griega Kristjana? (b) X’inhuma xi opinjonijiet dwar iż-żmien meta nkitbet l-Iskrittura Griega Kristjana?
4 Jieħu ż-żmien biex jiġu żviluppati l-ħrejjef u l-leġġendi. Mela l-mistoqsija, Meta nkitbu dawn il-kotba?, hija importanti. Michael Grant, kittieb tal-istorja, igħid li l-kitbiet storiċi tal-Iskrittura Griega Kristjana bdew jinkitbu “tletin jew erbgħin sena wara l-mewt taʼ Ġesù.”4 L-arkeologu bibliku William Foxwell Albright iċċita lil C. C. Torrey bħala li kkonkluda “li l-Vanġeli kollha ġew miktubin qabel is-sena 70 A.D. u li m’hemm xejn fihom li ma setax ġie miktub f’perijodu taʼ għoxrin sena mill-Kruċifissjoni.” L-opinjoni taʼ Albright stess kienet li l-kitba tagħhom ġiet kompluta “mhux iktar tard mis-sena 80 A.D.” Oħrajn jaslu għal estimi xi ftit differenti, imma l-maġġoranza tagħhom jaqblu li l-kitba tat-“Testment il-Ġdid” ġiet kompluta sat-tmiem tal-ewwel seklu.
5, 6. X’għandna nikkonkludu mill-fatt li l-Iskrittura Griega Kristjana kienet miktuba mhux wisq wara li seħħew il-ġrajjiet li huma jirrekordjaw?
5 Dan xi jfisser? Albright jikkonkludi: “Dak kollu li nistgħu ngħidu hu li perijodu taʼ bejn għoxrin u ħamsin sena huwa qasir wisq biex jippermetti xi korruzzjoni effettiva tal-kontenut essenzjali u saħansitra tal-użu taʼ kliem speċifiku tal-espressjonijiet taʼ Ġesù.”5 Il-Professur Gary Habermas iżid: “Il-Vanġeli huma qrib sew tal-perijodu taʼ żmien li huma jirrekordjaw, fil-waqt li r-rakkonti storiċi antiki taʼ spiss jiddeskrivu ġrajjiet li seħħew sekli qabel. Madankollu, kittieba moderni tal-istorja huma kapaċi b’suċċess joħorġu l-ġrajjiet saħansitra minn dawn il-perijodi antiki taʼ żmien.”6
6 Fi kliem ieħor, il-partijiet storiċi tal-Iskrittura Griega Kristjana minn tal-inqas jistħoqqilhom li jiġu emmnuti daqs ir-rakkonti storiċi sekulari. Ċertament, fil-ftit għaxriet taʼ snin bejn il-ġrajjiet tal-Kristjanità bikrija u meta bdew jiġu mniżżla fil-kitba, ma kien hemm ebda żmien biex jiżżviluppaw u jiġu aċċettati b’mod universali xi leġġendi u ħrejjef.
Testimonjanza minn Xhieda li Raw Dak li Ġara
7, 8. (a) Min kienu għadhom ħajjin waqt li l-Iskrittura Griega Kristjana kienet għadha qed tiġi miktuba u ċċirkulata? (b) X’għandna nikkonkludu fl qbil mal-kumment tal-Professur F. F. Bruce?
7 Dan huwa speċjalment veru meta nħarsu lejn il-fatt li ħafna mir-rakkonti jitkellmu dwar xhieda li raw dawn il-każi. Il-kittieb tal-Vanġelu taʼ Ġwanni qal: “Dan hu d-dixxiplu [id-dixxiplu li Gesù ħabb] li jagħti xiehda dwar dawn l-affarijiet u li kiteb dawn l-affarijiet.” (Ġwann 21:24) Il-kittieb tal-ktieb taʼ Luqa jgħid: “Dawn ġew imgħoddijin lilna minn dawk li mill-bidu raw b’għajnejhom il-messaġġ u saru qaddejja tiegħu.” (Luqa 1:2) L-appostlu Pawlu, billi kien qed jitkellem dwar dawk li kienu xhieda tal-irxoxt taʼ Ġesù, qal: “Il-biċċa l-kbira minn[hom] għadhom sal-lum, imma xi wħud raqdu fil-mewt.”−1 Korintin 15:6.
8 F’konnessjoni ma’ dan, il-Professur F. F. Bruce jagħmel din l-osservazzjoni xierqa: “Bl-ebda mod ma setaʼ kien ikun daqshekk ħaflf bħalma xi kittieba donnhom jaħsbu li tiwinta kliem u egħmejjel taʼ Ġesù f’dawk is-snin bikrin, meta kien hemm tant dixxipli minn Tiegħu preżenti, li setgħu jiftakru x’ġara u x’ma ġarax. . . . Id-dixxipli ma setgħux jaffordjaw li jirriskjaw l-iżballji (biex ma nsemmux tbagħbis tal-fatti għal tal-apposta), li kieku mill-ewwel kienu jiġu mikxufln minn dawk li kienu se jkunu iktar milli ħerqana li jagħmlu hekk. Għall-kuntrarju, wieħed mill-punti qawwijin fl-ippridkar appostoliku oriġinali kien l-appell kunfidenti lejn il-għarfien taʼ dawk li semgħu; huma mhux biss qalu, ‘Aħna xhieda taʼ dawn l-affarijiet,’ imma wkoll, ‘Bħalma tafu intom stess ukoll’ (Atti 2:22).”7
It-Test Huwa taʼ Min Jafdah?
9, 10. Dwar liema ħaġa nistgħu nkunu ċerti safejn jikkonċerna l-Iskrittura Griega Kristjana?
9 Huwa possibbli li dawn it-testimonjanzi viżwali kienu rrekordjati b’mod korrett u iktar tard ġew korrotti? Fi kliem ieħor, wara li tlestiet il-kitba oriġinali ġew introdotti xi ħrejjef u leġġendi? Diġà rajna li t-test tal-Iskrittura Griega Kristjana huwa f’kundizzjoni aħjar minn kwalunkwe letteratura antika oħra. Kurt u Barbara Aland, studjużi tat-Test Grieg tal-Bibbja, iniżżlu lista taʼ kważi 5,000 manuskritti li baqgħu jeżistu mill-qedem sa żmienna, xi wħud daqshekk kmieni mit-tieni seklu E.K.8 It-testimonjanza ġenerali dwar din il-kwantità taʼ evidenza hija li t-test huwa essenzjalment mhux imbagħbas. Ma’ dan il-fatt, hemm ħafna tradizzjonijiet antiki −l-iktar bikrin jappartjenu bejn wieħed u ieħor is-sena 180 E.K.−li jgħinu biex jagħtu prova li t-test huwa korrett.9
10 Għalhekk, tqisha kif tqisha, nistgħu nkunu ċerti li l-leġġendi u l-ħrejjef ma nfiltrawx fl-Iskrittura Griega Kristjana wara li l-kittieba oriġinali temmew ix-xogħol tagħhom. Sostanzjalment, it-test li għandna huwa l-istess bħal dak li l-kittieba oriġinali kitbu, u l-eżattezza tiegħu huwa kkonfermat mill-fatt li Kristjani kontemporanji aċċettawh. Allura nistgħu aħna, mela, niċċekkjaw il-fatt li l-Bibbja hija storika billi nqabbluha ma’ rakkonti storiċi antiki oħra? Sa ċertu punt, iva.
Evidenza mid-Dokumenti
11. L-evidenza ddokumentata esterna sa liema punt tappoġġja r-rakkonti storiċi li jinsabu fl-Iskrittura Griega Kristjana?
11 Fil-fatt, inkwantu għal ġrajjiet fil-ħajja taʼ Ġesù u l-appostli tiegħu, l-evidenza dokumentarja apparti mill-Bibbja hija limitata mhux ħażin. Dan tabilħaqq hu dak li hu mistenni, ladarba fl-ewwel seklu, il-Kristjani relattivament kienu grupp żgħir li ma kienx jindaħal fll-politika. Imma l-evidenza li l-istorja sekulari tipprovdi taqbel ma’ dak li naqraw fll-Bibbja.
12. Josefus x’igħidilna dwar Ġwanni l-Għammied?
12 Per eżempju, wara li Erodi Antipas sofra telfa militari kbira, l-istoriku Lhudi Josefus, billi kien qed jikteb fls-sena 93 E.K., qal: “Għal xi wħud mil-Lhud il-qerda tal-armata taʼ Erodi dehret li kienet vendetta divina, u ċertament vendetta ġusta, għat-trattament tiegħu taʼ Ġwanni, kunjomu l-Battista. Għax Erodi kien tah il-mewt, għalkemm kien raġel tajjeb u kien qanqal lil-Lhud biex igħixu ħajjiet taʼ tjieba, jipprattikaw ġustizzja ma’ għajrhom u qdusija lejn Alla.”10 B’hekk Josefus jikkonferma r-rakkont tal-Bibbja li Ġwanni l-Għammied kien raġel tajjeb li ppriedka l-indiema u li ngħata l-esekuzzjoni minn Erodi.−Mattew 3:1-12; 14:11.
13. Josefus kif jappoġġja l-fatt li Ġakbu u Ġesù nnifsu huma storiċi?
13 Josefus ukoll isemmi lil Ġakbu, ħu Ġesù mill-missier, li, il-Bibbja tgħidilna, għall-ewwel ma kienx segwa lil Ġesù imma iktar tard sar anzjan prominenti f’Ġerus̀alemm. (Ġwann 7:3-5; Galatin 1:18, 19) Huwa jiddokumenta l-arrest taʼ Ġakbu f’dan il-kliem: “[Il-qassis il-kbir Ananus] ġabar flimkien lill-imħallfln tas-Sinedriju u ġab quddiemhom raġel jismu Ġakbu, ħu Ġesù li kien imsejjaħ il-Kristu, kif ukoll ċerti oħrajn.”11 Bil-kitba taʼ dan il-kliem, Josefus jerġaʼ jżid li “Ġesù, li kien imsejjaħ il-Kristu” kien persuna rejali u storika.
14, 15. Taċitus jagħti liema appoġġ lir-rakkont tal-Bibbja?
14 Kittieba bikrin oħra wkoll jirreferu għal affarijiet imsemmija fl-Iskrittura Griega. Per eżempju, il-Vanġeli jgħidulna li l-ippridkar taʼ Ġesù madwar il-Palestina ltaqaʼ ma’ rispons imferrex. Meta ngħata s-sentenza tal-mewt minn Ponzju Pilatu, is-segwaċi tiegħu kienu konfużi u sewdu qalbhom. Ftit wara, dawn l-istess dixxipli bil-qlubija mlew lil Ġerusalemm bil-messaġġ li l-Mulej tagħhom kien ġie rxoxtat. Fi ftit snin, il-Kristjanità nfi-xet madwar l-Imperu Ruman.−Mattew 4:25; 26:31; 27:24-26; Atti 2:23, 24, 36; 5:28; 17:6.
15 Xiehda għall-verità taʼ dan il-fatt tiġi mill-istoriku Ruman Taċitus, li ma kienx xi ħabib tal-Kristjanità. Billi kien qed jikteb ftit wara s-sena 100 E.K., hu jgħid dwar il-persekuzzjoni krudili taʼ Neruni fuq il-Kristjani u jżid: “Kristus, il-fundatur tal-isem, kien ħa l-piena tal-mewt fir-renju taʼ Tiberju, b’sentenza tal-prokuratur Ponzju Pilatu, u s-superstizzjoni qerrieda trażżnet għal mument, biss biex terġaʼ tfaqqaʼ għal darb’oħra mhux biss fil-Ġudea, id-dar fejn twieldet il-marda, imma fil-kapitali [Ruma] nfisha.”12
16. Liema ġrajja storika msemmija fll-Bibbja wkoll jirreferi għaliha Suetonius?
16 F’Atti 18:2 il-kittieb Bibliku jirreferi għall-fatt li “[l-imperatur Ruman] Claudius kien ordna lil-Lhud kollha biex jitilqu minn Ruma.” Il-kittieb Ruman tal-istorja tat-tieni seklu Suetonius ukoll jirreferi għal din it-tkeċċija. Fix-xogħol tiegħu The Deified Claudius, il-kittieb tal-istorja jgħid: “Ladarba l-Lhud kontinwament kienu għamlu disturbanzi mqanqlin minn Chrestus, hu [Claudius] keċċiehom minn Ruma.”13 Jekk hawnhekk Chrestus jirreferi għal Ġesù Kristu u jekk il-ġrajjiet f’Ruma bħala mudell ġew irrepetuti f’ibliet oħra, mela r-reati ma kinux attwalment imqanqla minn Kristu (jiġifieri, is-segwaċi taʼ Kristu). Minflok, kienu r-rispons vjolenti tal-Lhud għall-attività fidila tal-ippridkar tal-Kristjani.
17. Liema sorsi li Ġustin Martri kellu aċċess għalihom flt-tieni seklu appoġġjaw ir-rakkont Bibliku tal-mirakli taʼ Ġesù u l-mewt tiegħu?
17 Ġustin Martri, li kiteb f’nofs it-tieni seklu, kiteb b’referenza għall-mewt taʼ Ġesù: “Li dawn l-affarijiet ġraw, int tistaʼ taċċerta ruħek mill-Atti taʼ Ponzju Pilatu.”14 Ukoll, skond Ġustin Martri, dawn l-istess dokumenti semmew il-mirakli taʼ Ġesù, li dwarhom hu jgħid: “Li Hu għamel dawk l-affarijiet, int tistaʼ ssir taf mill-Atti taʼ Ponzju Pilatu.”15 Veru, dawn l-“Atti,” jew dokumenti uffiċċjali, m’għadhomx jeżistu. Imma ovvjament kienu jeżistu fit-tieni seklu, u Ġustin Martri bil-fiduċja kollha sfida lill-qarrejja tiegħu biex jiċċekkjawhom sabiex jivverifikaw kemm dak li kien qed igħid kien veru.
L-Evidenza Arkeoloġika
18. L-arkeoloġija tagħti liema appoġġ lill-eżistenza taʼ Ponzju Pilatu?
18 L-iskoperti arkeoloġiċi wkoll urew jew ikkonfermaw dak li aħna naqraw fl-Iskrittura Griega. B’hekk, fl-1961 l-isem taʼ Ponzju Pilatu nstab f’iskrizzjoni fir-rovini taʼ teatru Ruman f’Ċesarija.16 Sakemm seħħet din l-iskoperta, kien hemm biss evidenza limitata, apparti mill-Bibbja nfisha, dwar l-eżistenza taʼ dan il-ħakkiem Ruman.
19, 20. Liema personalitajiet Bibliċi msemmija minn Luqa (f’Luqa u f’Atti) ġew iċċertifikati bħala validi mill-arkeoloġija?
19 Fil-Vanġelu taʼ Luqa, naqraw li Ġwanni l-Għammied beda l-ministeru tiegħu “meta . . . Lisanja kien ħakkiem distrettwali taʼ Abilene.” (Luqa 3:1) Xi wħud iddubitaw dik l-istqarrija minħabba li Josefus semma Lisanja li ħakem lil Abilene u li miet fis-sena 34 Q.E.K., ħafna qabel it-twelid taʼ Ġwanni. Madankollu, l-arkeoloġi kixfu skrizzjoni f’Abilene li ssemmi Lisanja ieħor li kien tetrarka (ħakkiem distrettwali) matul ir-renju taʼ Tiberju, li kien qed jaħkem bħala Ċesri f’Ruma meta Ġwanni beda l-ministeru tiegħu.17 Dan faċilment setaʼ jkun il-Lisanja li Luqa kien qed jirreferi għalih.
20 F’Atti naqraw li Pawlu u Barnaba ġew mibgħutin fuq xogħol missjunarju ġewwa Ċipru u li hemm iltaqgħu ma’ prokonslu li jismu Serġjus Pawlus, “raġel intelliġenti.” (Atti 13:7) F’nofs is-seklu 19, tħaffir f’Ċipru kixef skrizzjoni li tmur lura sas-sena 55 E.K. u li ssemmi lil dan l-istess raġel. Dwar dan, l-arkeologu G. Ernest Wright igħid: “Hija l-unika referenza li għandna taʼ dan il-prokonslu barra mill-Bibbja u hija ħaġa interessanti li Luqa b’mod korrett jagħtina ismu u t-titlu tiegħu.”18
21, 22. Liema prattiċi reliġjużi tar-rakkont Bibliku ġew ikkonfermati minn skoperti arkeoloġiċi?
21 Meta kien f’Ateni, Pawlu qal li kien osserva artal li kien iddedikat “Lil Alla Mhux Magħruf.” (Atti 17:23) Artali ddedikati bil-Latin lil allat mhux magħrufin ġew skopruti f’partijiet tat-territorju tal-Imperu Ruman. Wieħed instab f’Perga-mum bl-iskrizzjoni miktuba bil-Grieg, kif kien ikun il-każ f’Ateni.
22 Iktar tard, waqt li kien f’Efesu, Pawlu għadda minn oppożizzjoni ħarxa mill-arġentieri, li d-dħul tagħhom kien ġej billi kienu jagħmlu niċeċ u xbihat tal-alla mara Artemis. Kienu jirreferu għal Efesu bħala “l-għassiesa tat-tempju tal-kbira Artemis.” (Atti 19:35) Fi qbil ma’ dan, numru taʼ ‘terra-cotta’ u figurini tal-irħam taʼ Artemis ġew skopruti fil-lok taʼ Efesu tal-qedem. Matul l-aħħar seklu, il-fdalijiet tat-tempju ġgantesk innifsu ġew mikxufin.
Il-Ħoss tal-Verità
23, 24. (a) Fejn insibu l-iktar provi qawwija dwar il-verità tal-kitbiet tal-Iskrittura Griega Kristjana? (b) Liema kwalità karatteristika flr-rakkont tal-Bibbja tixhed għall-verità tagħha? Spjega.
23 Għalhekk, l-istorja u l-arkeoloġija juru, u sa ċertu punt jikkonfermaw, l-elementi storiċi tal-Iskrittura Griega. Imma, jerġaʼ, l-iktar prova qawwija dwar il-verita taʼ dawn il-kitbiet hija fil-kotba nfushom. Meta taqrahom, huma ma jinstemgħux bħala ħrejjef. Għandhom il-ħoss tal-verità.
24 L-ewwel ħaġa, huma sinċieri ħafna. Aħseb dwar dak li huwa mniżżel dwar Pietru. Il-falliment imbarazzanti tiegħu li jimxi fuq l-ilma huwa dettaljat. Imbagħad, Ġesù jgħid lil dan l-appostlu tant irrispettat: “Għaddi warajja, Satana!” (Mattew 14:28-31; 16:23) Iktar minn hekk, wara li b’mod vigoruż ipprotesta li saħansitra li kieku l-oħrajn kollha jabbandunaw lil Ġesù, hu qatt ma kien se jagħmel hekk, Pietru raqad waqt il-għassa tiegħu taʼ bil-lejl u mbagħad ċaħad lill-Mulej tiegħu tliet darbiet.−Mattew 26:31-35, 37-45, 73-75.
25. Liema djufijiet tal-appostli jesponu ġenwinament il-kittieba tal-Bibbja?
25 Imma Pietru mhux l-uniku wieħed li d-djufijiet tiegħu huma mikxufa. Ir-rekord sinċier ma jevitax li jsemmi t-tilwim tal-appostli dwar min kien l-akbar fosthom. (Mattew 18:1; Mark 9:34; Luqa 22:24) Lanqas ma jonqos milli jgħidilna li omm l-appostli Ġakbu u Ġwanni staqsiet lil Ġesù biex jagħti lil uliedha l-pożizzjonijiet l-iktar iffavoriti fis-Saltna tiegħu. (Mattew 20:20-23) It-“tfaqqiegħa qawwija taʼ rabja” bejn Barnaba u Pawlu wkoll hija fedelment iddokumentata.−Atti 15:36-39.
26. Liema dettal dwar Ġesù kien jiġi inkluż biss kieku kien veru?
26 Taʼ min jinnotah, ukoll, huwa l-fatt li l-ktieb taʼ Luqa jgħidilna li kienu “n-nisa, li kienu ħarġu miegħu mill-Galilija,” li saru jafu l-ewwel dwar l-irxoxt taʼ Ġesù. Dan huwa dettal li huwa stramb ħafna fis-soċjetà tal-ewwel seklu li kienet iddominata mir-raġel. Tabilħaqq, skond ir-rakkont, dak li kienu qed igħidu n-nisa “kien donnu bla sens” għall-appostli. (Luqa 23:55–24:11) Jekk l-istorja fl-Iskrittura Griega mhix vera, mela bil-fors li ġiet iwintata. Imma għala xi ħadd se jiwinta storja li tagħti stampa taʼ tant figuri taʼ stima f’dawl li ma tantx jimpressjona wisq? Dawn id-dettalji kienu jiġu inklużi biss kieku kienu veri.
Ġesù−Persuna Vera
27. Kittieb wieħed tal-istorja kif jagħti testimonjanza dwar l-eżistenza storika taʼ Ġesù?
27 Ħafna ħarsu lejn Ġesù hekk kif inhu deskritt fil-Bibbja bħala ħrafa idejalistika. Imma l-istoriku Michael Grant jinnota: “Jekk aħna napplikaw għat-Testment il-Ġdid, kif għandna nagħmlu, l-istess xorta taʼ kriterju kif għandha napplikaw għal kitbiet antiki oħra li fihom materjal storiku, ma nistgħu bl-ebda mod niċħdu l-eżistenza taʼ Ġesù hekk kif ma nistgħux niċħdu l-eżistenza tal-kotra taʼ persunaġġi pagani li r-rejaltà tagħhom bħala figuri storiċi qatt ma tiġi ddubitata.”19
28, 29. Għala huwa sinjifikanti li l-erba’ Vanġeli jippreżentaw stampa magħquda dwar il-personalità taʼ Ġesù?
28 Mhux biss l-eżistenza taʼ Ġesù imma wkoll il-personalità tiegħu toħroġ mill-Bibbja b’ħoss deċiżiv taʼ verità li ma titħarrikx. Mhux faċli li tiwinta karattru mhux tas-soltu u mbagħad tippreżenta stampa konsistenti tiegħu matul il-ktieb kollu. Huwa kważi impossibbli biex erba’ kittieba differenti jiktbu dwar l-istess karattru u b’mod konsistenti jpinġu l-istess stampa tiegħu li kieku dak il-karattru qatt ma kien verament jeżisti. Il-fatt li dak Ġesù li huwa deskritt fl-erba’ vanġeli kollha huwa ovvjament l-istess persuna huwa evidenza li tipperswadi dwar kemm il-Vanġeli huma veri.
29 Michael Grant jikkwota mistoqsija adattata ferm: “Kif inhu li, matul it-tradizzjonijiet kollha tal-Vanġeli bla eċċezzjoni, toħroġ stampa rimarkabbli taʼ tpinġija distinta taʼ raġel żagħżugħ attraenti li jsib ruħu komdu ma’ nisa taʼ kull xorta, inkluż dawk li b’mod deċiż huma bla kredtu, bla traċċa taʼ sentimentalità, bla superfiċjalità, jew estremitajiet fil-kondotta, u madankollu, f’kull punt, iżomm integrità sempliċi taʼ karattru?”20 L-unika tweġiba hi li raġel bħal dan tas-sew eżista u aġixxa b’mod li tgħid il-Bibbja.
Għala Huma Ma Jemmnux
30, 31. Għala ħafna ma jaċċettawx l-Iskrittura Griega Kristjana bħala storikament eżatta minkejja l-evidenza kollha li hemm?
30 Ladarba hemm evidenza li tqanqal għall-istqarrija li l-Iskrittura Griega hija storja vera, għala wħud igħidu li mhix vera? Għala hu li ħafna, fil-waqt li jaċċettaw partijiet minnha bħala ġenwina, madankollu jirrifjutaw li jaċċettaw dak kollu li fiha? Bażikament huwa għaliex il-Bibbja tirrekordja affarijiet li l-intellettwali moderni ma jridux jemmnuhom. Per eżempju, tgħid li Ġesù kemm wettaq kif ukoll lissen profeziji. Tgħid ukoll li huwa wettaq mirakli u li wara mewtu ġie rxoxtat.
31 F’dan is-seklu 20 li tant huwa xettiku, affarijiet bħal dawn huma inkredibbli. Rigward il-mirakli, il-Professur Ezra P. Gould jinnota: “Hemm riżerva waħda li xi wħud mill-kritiċi jħossuhom iġġustifikati li jagħmlu . . . li mirakli mhux veru jiġru.”21 Xi wħud jaċċettaw li Ġesù setaʼ għamel fejqan, imma biss tat-tip psikosomatiku jew li huma riżultat tal-attitudni tal-moħħ. Inkwantu għall-mirakli l-oħra, il-maġġoranza jispjegawhom jew bħala ivvintati jew inkella bħala ġrajjiet rejali li ġew imgħawġa waqt li kienu qed jintqalu.
32, 33. Uħud kif ippruvaw jispjegaw b’mod ieħor il-miraklu taʼ Ġesù fejn temaʼ l-folla kbira, imma dan għala mhux loġiku?
32 Bħala eżempju taʼ dan, ikkunsidra l-okkażjoni meta Ġesù temaʼ folla taʼ iktar minn 5,000 b’sempliċi ftit ħobżiet u żewġ ħutiet. (Mattew 14:14-22) L-istudjuż tas-seklu 19 Heinrich Paulus issuġġerixxa li dak li tassew ġara kien dan: Ġesù u l-appostli tiegħu sabu ruħhom imdawrin b’kotra kbira taʼ nies li kien qed jaqbadhom il-ġuħ. Mela hu ddeċieda li jagħti eżempju tajjeb għall-għonja li kienu fosthom. Huwa ħa l-ftit ikel li hu u l-appostli tiegħu kellhom u qassmuh mal-kotra. Ftit wara, oħrajn li ġabu ikel magħhom segwew l-eżempju tiegħu u qassmuh ukoll. Finalment, il-kotra kollha ġiet mitmugħa.22
33 Jekk dan kien li tassew ġara, iżda, kienet prova rimarkabbli tal-qawwa taʼ eżempju tajjeb. Storja tant interessanti u taʼ tifsir għala kienet se tiġi mgħawġa biex tiġi tinstemaʼ bħal miraklu sopranaturali? Tabilħaqq, kull sforzi bħal dawn biex jispjegaw ’il barra l-mirakli bħal li kieku m’humiex mirakli joħolqu iktar problemi milli jsolvu. U kollha kemm huma huma bbażati fuq premessi foloz. Huma jibdew billi jassumu li l-mirakli huma impossibbli. Imma għala dan għandu jkun il-każ?
34. Jekk il-Bibbja tassew fiha profeziji eżatti u rakkonti taʼ mirakli ġenwini, dan jagħti prova taʼ liema ħaġa?
34 Skond l-iktar livelli raġonevoli, kemm l-Iskrittura Ebrajka kif ukoll l-Iskrittura Griega huma rakkonti storiċi ġenwini, madankollu t-tnejn li huma fihom eżempji taʼ profeziji u mirakli. (Qabbel 2 Slaten 4:42-44.) Xi ngħidu, mela, jekk il-profeziji huma ġenwini? U xi ngħidu li kieku l-mirakli attwalment seħħew? Kieku tassew li kien hemm Alla wara l-kitba tal-Bibbja, u tassew li hi l-kelma tiegħu u mhux tal-bniedem. F’kapitlu iktar ’il quddiem, se niddiskutu l-kwistjoni tal-profeziji, imma l-ewwel ħalli nikkunsidraw il-mirakli. Huwa raġonevoli li f’dan is-seklu 20 nemmnu li f’sekli qabel tassew ġraw il-mirakli?
[Kumment f’paġna 28]
Il-Bibbja għala tirrapporta li l-irxoxt taʼ Ġesù ġie skoprut l-ewwel minn nisa li kieku dan mhux veru ġara?
[Kaxxa f’paġna 24]
Il-Kritika Modema Misjuba Defiċjenti
Bħala eżempju tan-natura inċerta tal-kritika moderna tal-Bibbja, ikkunsidra dawn ir-rimarki minn Raymond E. Brown dwar il-Vanġelu taʼ Ġwanni: “Fit-tmiem tal-aħħar seklu u fis-snin bikrin taʼ dan is-seklu, l-istudjar għadda minn perijodu taʼ attitudni xettika estrema dwar dan il-Vanġelu. Ġwanni ngħata data tard ħafna saħansitra fit-tieni parti tat-2 seklu. Bħala prodott tad-dinja Griega, kienu jaħsbu li kien totalment mingħajr valur storiku u taʼ ftit konnessjoni mal-Palestina taʼ Gesù minn Nazzaret. . .
“M’hemm lanqas pożizzjoni waħda li ma ġietx effettwata minn serje taʼ dokumentar arkeoloġiku mhux mistenni, u minn skoperti testwali. Dawn l-iskoperti wassluna biex nisfidaw b’mod intelliġenti l-opinjonijiet kritiċi li kienu kważi saru ortodossi, u biex wieħed jirrikonoxxi kemm kienet fraġli l-bażi li tat appoġġ lil din l-analisi tant xettika taʼ Ġwanni. . . .
“Id-data mogħtija lill-Vanġelu reġgħet tressqet lura għat-tmiem tal-ewwel seklu jew saħansitra iktar kmieni. . . . Forsi l-iktar ħaġa stramba hi li xi studjużi qegħdin saħansitra jazzardaw jissuġġerixxu għal darb’oħra li Ġwanni bin Żebedew forsi kellu x’jaqsam mal-Vanġelu”!3
Għala tidher stramba li temmen li Ġwanni kiteb il-ktieb li tradizzjonalment huwa kkreditat lilu? Sempliċement għaliex dan ma jaqbilx mal-idejat tal-kritiċi li jiġu ffurmati minn qabel ma jeżaminaw l-evidenza.
[Kaxxa f’paġna 29]
Sempliċement Attakk Ieħor fuq il-Bibbja
Timothy P. Weber jikteb: “Is-sejbiet fll-kritika superjuri sfurzaw ħafna nies komuni biex jiddubitaw l-abbiltà tagħhom biex jifhmu kwalunkwe ħaġa [fll-Bibbja]. . . . A. T. Pierson esprima r-rabja taʼ ħafna evanġeliċi meta stqarr li ‘bħar-Rumaniżmu, [il-kritika superjuri] kważi tneħħi għalkollox il-Kelma t’Alla min-nies komuni billi tassumi li l-studjużi biss jistgħu jinterpretawha; waqt li Ruma tpoġġi qassis bejn raġel u l-Kelma, il-kritika tpoġġi għalliem edukat bejn dak li jemmen u l-Bibbja tiegħu.’ “23 B’hekk, il-kritika superjuri moderna hija mikxufa bħala sempliċement attakk ieħor fuq il-Bibbja.