Referencia Ña̱ Kéʼé na̱ Ndásakáʼnu Ndióxi̱ Tutu nu̱ú Va̱xi ña̱ Keʼéyó Reunión
6-12 TÍ MARZO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | JEREMÍAS 1-4
“Yi̱ʼi̱ íyoi̱ xíʼún ña̱ saka̱kui̱ yóʼó”
(Jeremías 1:6) Soo yi̱ʼi̱ ni̱ka̱ʼi̱n: “Ay, táta Jehová. Koto míí ña̱ ndixa kǒo xíni̱i̱ ka̱ʼi̱n, chi iin ta̱ loʼova kúi̱”.
w11-S 15/3 pág. 29 párr. 4
Ná kundito nu̱úyó táki̱ʼva i̱xaa ta̱ Jeremías
4 Sana xa̱a̱ ndíka̱a̱ ta̱ Jeremías 25 ku̱i̱ya̱ra tá ta̱xi Ndióxi̱ chiñu ndaʼa̱ra ña̱ natúʼunra xíʼin na̱ yiví (Jer. 1:1, 2). Soo yíʼvi tá yíʼvikavara ña̱ keʼéra chiñu yóʼo, va̱ása xíni̱ra ndáa ki̱ʼva ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ xi̱ku̱aʼa ñuu Israel, chi na̱yóʼo xíni̱nína ta íyo ndée ndaʼa̱na (Jer. 1:6). Ta̱yóʼo xíniñúʼu ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ su̱tu̱, xíʼin na̱ profeta vatá, xíʼin ndiʼi na̱ kúúmií chiñu, xíʼin ndiʼi na̱ kéʼé táki̱ʼva kéʼé na̱ chíñu yóʼo, chi ña̱ va̱ása va̱ʼa kúú ña̱ kéʼéna ta ndatiin Ndióxi̱ ku̱a̱chi xíʼinna (Jer. 6:13; 8:5, 6). Ña̱ templo káʼnu ña̱ i̱xava̱ʼa ta̱ rey Salomón nu̱ú xi̱ndasakáʼnuna Ndióxi̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼa̱n ku̱mí ciento ku̱i̱ya̱ ña̱ na̱kuva̱ʼaña, soo vitin ndiʼi-xa̱ʼavaña. Saátu ñuu Jerusalén xíʼin ñuu Judá kǒokana kundoo nu̱úña, chi na̱ yiví na̱ ndóo nu̱úña inka ñuuva ku̱ʼu̱nna koona. Ña̱yóʼo kúú ña̱ xíniñúʼu ka̱ʼa̱n ta̱ Jeremías xíʼinna.
(Jeremías 1:7-10) Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼi̱n: “Kǒo ka̱ʼún: ‘Iin ta̱ loʼova kúi̱ʼ. Ta vitin chíndaʼíi̱ yóʼó ña̱ ku̱ʼún nu̱ú ndiʼi na̱yóʼo; ta ndiʼi ña̱ ka̱ʼi̱n xíʼún ka̱ʼún xíʼinna. 8 Va̱ása yi̱ʼvíún kuniúnna, saáchi: ‘Yi̱ʼi̱ íyoi̱ xíʼún ña̱ saka̱kui̱ yóʼóʼ, káchi Jehová”. 9 Xa̱ʼa ña̱yóʼo, Jehová ki̱xi ndaʼa̱ra ta ti̱inra yuʼíi̱. Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼi̱n: “Koto ña̱yóʼo kúú tu̱ʼi̱n ña̱ táxii̱ ka̱ʼún. 10 Vitin táxii̱ chiñu ndaʼún ña̱ ku̱ʼún ka̱ʼún xíʼin na̱ ñuu xíʼin na̱ rey xa̱ʼa ña̱ ndoʼona, chi tavái̱na ta sandiʼi-xa̱ʼíi̱na, ta savana chindeíi̱na ta saka̱kui̱na”.
(Jeremías 1:17-19) ”Ta miíún, xíniñúʼu katún tokóún, ta ku̱ʼún ta ka̱ʼún xíʼinna ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼi̱n xíʼún ka̱ʼún. Va̱ása yi̱ʼvíún kuniúnna xa̱ʼa ña̱ kéʼéna xíʼún, chi yi̱ʼi̱ va̱ása taxii̱ sayi̱ʼvína yóʼó. 18 Soo yi̱ʼi̱ taxii̱ koún nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ñuu ña̱ kúúmií nama̱, iin ñuu ña̱ kúúmií nama̱ ka̱a ña̱ cobre ña̱ va̱ása ki̱ʼvi na̱ inka ñuu, ki̱ʼva saá koún nu̱ú ndiʼi na̱ ñuu, nu̱ú na̱ rey ñuu Judá, nu̱ú na̱ príncipe, nu̱ú na̱ su̱tu̱ xíʼin nu̱ú ndiʼika na̱ yiví na̱ ndóo nu̱ú ñuʼú. 19 Ta na̱yóʼo kanitáʼanna xíʼún, soo kǒo kuchiñuna xíʼún, saáchi: ‘Yi̱ʼi̱ íyoi̱ xíʼún ña̱ saka̱kui̱ yóʼóʼ, káchi Jehová”.
w05-S 15/12 pág. 23 párr. 18
¿Ndáana xíniso̱ʼún ña̱ káʼa̱n: á Ndióxi̱ á na̱ yiví?
18 Ndióxi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ profeta Jeremías: “Yi̱ʼi̱ íyoi̱ xíʼún ña̱ saka̱kui̱ yóʼó” (Jeremías 1:8). ¿Á kivi saka̱ku Jehová miíyó nu̱ú na̱ kúndi̱va̱ʼa xíʼinyó ña̱ tiempo vitin? Kivi kuniñúʼura iin na̱ chíñu ka̱ʼa̱n xa̱ʼayó táki̱ʼva i̱xaa ta̱ Gamaliel á tavátura na̱ chíñu na̱ kǒo kúni̱ xíni miíyó ta taxira ki̱ʼvi inka na̱ vií-ini. Ta sava yichi̱ va̱ása sakutaʼara tu̱ndóʼo ña̱ íyo nu̱úyó (2 Timoteo 3:12). Soo tá táxira ña̱ kúndi̱va̱ʼana xíʼinyó, táxitura ndée ña̱ xíniñúʼuyó ña̱ va̱ʼa ndakú koo iniyó (1 Corintios 10:13). Ni ndáaka tu̱ndóʼo ná kixi nu̱úyó, xa̱a̱ xíni̱yó ndáaña kuu xíʼin ña̱yóʼo: ndiʼi na̱ kánitáʼan xíʼin na̱ ñuu Ndióxi̱, xíʼin Ndióxi̱ kánitáʼanna ta va̱ása kuchiñuna xíʼinra.
jr-S pág. 88 párr. 14, 15
“Chindeé táʼi̱n xíʼin na̱ ku̱naa”
¿Á CHÍNDEÉ TÁʼANYÓ XÍʼIN NA̱ KU̱NAA?
14 Xa̱a̱ xi̱niyó vitin ndáa ta̱ chi̱ndeé táʼan xíʼin ta̱ Jeremías ta saátu chi̱ndeé táʼanra xíʼin inka ‘na̱ ku̱naaʼ (Jer. 31:25). Jehová kúú ta̱ chi̱ndeé táʼan xíʼin ta̱ Jeremías. Kusi̱íní-iniyó tá miíyó níka̱ʼa̱n Jehová ña̱yóʼo xíʼin: “Yi̱ʼi̱ taxii̱ koún nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ñuu ña̱ kúúmií nama̱ [...]. Ta na̱yóʼo kanitáʼanna xíʼún, soo kǒo kuchiñuna xíʼún, saáchi: ‘Yi̱ʼi̱ íyoi̱ xíʼún ña̱ saka̱kui̱ yóʼóʼ, káchi Jehová” (Jer. 1:18, 19). Xa̱ʼa ña̱yóʼo, ta̱ Jeremías ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa Jehová ña̱ táxira ndéera, saka̱kurara, ta nu̱ú ta̱yóʼo ku̱a̱ʼa̱nra tá ndóʼora tu̱ndóʼo (Jer. 16:19).
15 Tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová “Yi̱ʼi̱ íyoi̱ xíʼún” va̱ʼaní chi̱ndeéña ta̱ Jeremías. ¿Á su̱ví saá ka̱ʼa̱nyó tá iin na̱ xíni̱ táʼanyó xíʼin xíniñúʼuna ña̱ chi̱ndeé táʼanyó xíʼinna? Tá xíniso̱ʼoyó iin na̱ ñaniyó á na̱ veʼeyó ñúʼuna ndaʼa̱ tu̱ndóʼo ndi̱ku̱n ná ku̱ʼu̱nyó chindeé táʼanyó xíʼinna. Va̱ʼaka ná keʼéyó táki̱ʼva ke̱ʼé Jehová xíʼin ta̱ Jeremías: ná ku̱ʼu̱nyó kotoyóna tá míí tiempo yáʼana nu̱ú tu̱ndóʼo. Ni loʼova tu̱ʼun ná ka̱ʼa̱nyó xíʼinna, ta tu̱ʼun yóʼo va̱ʼaní chindeéña miína. Kǒo xíniñúʼu sakuaʼavíyó tu̱ʼun ña̱ ka̱ʼa̱nyó xíʼinna; ná ka̱ʼa̱n kuitíyó xíʼinna ña̱ ndíʼi̱-iniyó xa̱ʼana, ña̱yóʼo na̱ʼa̱ña ña̱ ndixa kúni̱yó xíniyóna. Ná keʼéyó ña̱yóʼo va̱ʼaní kundooyó (kaʼvi Proverbios 25:11).
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Jeremías 2:13) Saáchi íyo u̱vi̱ ña̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa ke̱ʼé na̱ ñui̱: Sa̱ndákoona yi̱ʼi̱, ta̱ kúú nu̱ú kána ti̱kui̱ína, ta ka̱anna inka ya̱vi̱ nu̱ú távána ti̱kui̱í miína, ta ya̱vi̱ yóʼo ña̱ ni̱ta̱ʼvíva kúúña, kǒo kívi kuñuʼu ti̱kui̱í iniña.ʼ
(Jeremías 2:18) Ta vitin, ¿nda̱chun ndáyáʼviní ña̱ ku̱ʼún ñuu Egipto ta koʼún ti̱kui̱í yu̱ta Sihor? Ta ¿nda̱chun ndáyáʼviní ña̱ ku̱ʼún ñuu Asiria ta koʼún ti̱kui̱í yu̱ta?
w07-S 15/3 pág. 9 párr. 8
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa libro Jeremías
2:13, 18. Saáchi íyo u̱vi̱ ña̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa ke̱ʼé na̱ ñui̱: Sa̱ndákoona yi̱ʼi̱, ta̱ kúú nu̱ú kána ti̱kui̱ína, ta ka̱anna inka ya̱vi̱ nu̱ú távána ti̱kui̱í miína, ta ya̱vi̱ yóʼo ña̱ ni̱ta̱ʼvíva kúúña, kǒo kívi kuñuʼu ti̱kui̱í iniñaʼ. Ta vitin, ¿nda̱chun ndáyáʼviní ña̱ ku̱ʼún ñuu Egipto ta koʼún ti̱kui̱í yu̱ta Sihor? Ta ¿nda̱chun ndáyáʼviní ña̱ ku̱ʼún ñuu Asiria ta koʼún ti̱kui̱í yu̱ta?
(Jeremías 4:10) Ta ki̱xaʼíi̱ ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinra: “Ay, táta Jehová. Míí ña̱ ndixa kúú ña̱ sándáʼviún na̱ ñuu yóʼo xíʼin ñuu Jerusalén, tá káʼún: ‘Ndóʼó kixa̱a̱ tiempo ña̱ va̱ʼaní kundoondóʼ, soo tu̱ndóʼo xa̱a̱ ku̱yatin va̱xi nu̱úndi̱”.
w07-S 15/3 pág. 9 párr. 4
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa libro Jeremías
4:10; 15:18. ¿Ndáaña kúni̱ kachiña ña̱ “sa̱ndáʼvi” Jehová na̱ ñuura? Tá tiempo ta̱ Jeremías ni̱xi̱yo sava na̱ profeta na̱ xi̱ka̱ʼa̱n tu̱ʼun vatá (Jeremías 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32). Jehová ta̱xira ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nna tu̱ʼun vatá yóʼo.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Jeremías 4:1-10) “Tá kúni̱ún ndikóún, ñuu Israel, kivi ndikóún nu̱úi̱, káchi Jehová. Tá ná sakutaʼún ndiʼi ña̱ kini ña̱ kéʼún nu̱úi̱, va̱ása xíkaka koún nu̱úi̱. 2 Tá ná ka̱ʼún ña̱yóʼo: ‘Ña̱ ndixa kúú ña̱ táku Jehová ta̱ kéʼé míí ña̱ nda̱kúʼ, tasaá chika̱a̱ra bendición na̱ ñuyǐví yóʼo, ta na̱yóʼo ndasakáʼnunara.” 3 Saáchi ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová xíʼin ta̱a na̱ ñuu Judá xíʼin na̱ ñuu Jerusalén: “Taʼvíndó nu̱ú ñuʼúndó ta kǒo chiʼindó tañu tú iñu̱. 4 Na̱ ta̱a ñuu Judá xíʼin na̱ ñuu Jerusalén kaʼndandó nu̱ú yi̱i̱ndó ña̱ koo va̱ʼandó nu̱ú Jehová ta tavándó ndiʼi ña̱ va̱ása va̱ʼa ña̱ ñúʼu níma̱ndó; ña̱ ná kǒo sa̱íi̱ xíʼinndó nda̱a̱ táki̱ʼva xíxi ñuʼu̱ ta kǒona kivi ndaʼvaña, xa̱ʼa ña̱ kǒo kéʼéndó ña̱ va̱ʼa”. 5 Ka̱ʼa̱nndó ña̱yóʼo nu̱ú na̱ ñuu Judá, ka̱ʼa̱nndóña nu̱ú na̱ ñuu Jerusalén, ka̱ʼa̱nndóña ta tivindó ndiki̱ iníísaá ñuu Israel. Ndeé va̱ʼa kanandó ta kachindó: “Ndatakandó, ta ki̱ʼviyó ñuu ña̱ kúúmií nama̱. 6 Taxindó iin seña chí ñuu Sión. Nandukúndó nu̱ú chindeéndó miíndó. Va̱ása kundatundó”. Saáchi va̱xi iin tu̱ndóʼo ña̱ tavái̱ chí norte, ta ndeéní kixa̱a̱ña. 7 Ki̱ta iin ta̱a va̱xira nda̱a̱ táki̱ʼva va̱xi tí león va̱xira, ta xa̱a̱ va̱xira sandiʼi-xa̱ʼara ñuundó. Tándi̱ʼi, ndiʼi-xa̱ʼa ñuundó ta ni inka na̱ yiví kǒo kundoo nu̱úña. 8 Xa̱ʼa ña̱yóʼo, kundixindó saco. Kanindó nu̱ú inindó ta kuakundó, chi ña̱ sáa̱ Jehová xa̱a̱ va̱xiña sa̱tándó. 9 “Jehová káchira: Tá ki̱vi̱ ná kuu ña̱yóʼo ta̱ rey xíʼin na̱ príncipe ndakavaní-inina; ta na̱ su̱tu̱ yi̱ʼvínína, ta na̱ profeta iin ndakanda-inina.” 10 Ta ki̱xaʼíi̱ ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinra: “Ay, táta Jehová. Míí ña̱ ndixa kúú ña̱ sándáʼviún na̱ ñuu yóʼo xíʼin ñuu Jerusalén, tá káʼún: ‘Ndóʼó kixa̱a̱ tiempo ña̱ va̱ʼaní kundoondóʼ, soo tu̱ndóʼo xa̱a̱ ku̱yatin va̱xi nu̱úndi̱”.
13-19 TÍ MARZO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | JEREMÍAS 5-7
“Va̱ása níxiniso̱ʼona ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová”
(Jeremías 6:13-15) “Saáchi nda̱a̱ ta̱ loʼo iin saá nda̱a̱ ta̱ chée, na̱ ku̱i̱ʼná kúúna su̱ví ña̱ va̱ʼa kéʼéna; nda̱a̱ na̱ profeta iin saá nda̱a̱ na̱ su̱tu̱, nina na̱ sándáʼvi kúúna. 14 Ta kúni̱na sándi̱kona-ini na̱ ñui̱, ta káchina: ‘Va̱ʼava ndóondóʼ, soo va̱ása va̱ʼa ndóona. 15 ¿Á kǒo kúkaʼan nu̱úna xa̱ʼa ndiʼi ña̱ va̱ása va̱ʼa ña̱ kéʼéna? Na̱yóʼo nda̱a̱ ni loʼoví kǒo kúkaʼan nu̱úna xa̱ʼaña; ni loʼo kǒo ndákava-inina xíʼinña. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ndakavana xíʼin na̱ xa̱a̱ ndákava ndaʼa̱ tu̱ndóʼo tá ná ndatii̱n ku̱a̱chi xíʼinna”, káchi Jehová.
w88-S 1/4 pág. 11, 12 párr. 7, 8
Ta̱ profeta Jeremías ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ku̱a̱chi ña̱ tiin Ndióxi̱
7 “Ta na̱yóʼo kanitáʼanna xíʼún, soo kǒo kuchiñuna xíʼún, káchi Jehová” (Jeremías 1:19). Soo, ¿nda̱chun kúni̱ na̱ ñuu Judá xíʼin na̱ xáʼndachíñu ñuu yóʼo ña̱ kanitáʼanna xíʼin ta̱ Jeremías? Saáchi káxiní ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa kéʼéna xíʼin ki̱ʼva ña̱ ndásakáʼnuna Ndióxi̱. Ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra: “Koto, ndiʼi tu̱ʼun ña̱ káʼa̱n Jehová ña̱ kúndasína kúúña, kǒo kúsi̱í-inina ña̱ káʼa̱nra xíʼinna. Saáchi nda̱a̱ ta̱ loʼo iin saá nda̱a̱ ta̱ chée, na̱ ku̱i̱ʼná kúúna su̱ví ña̱ va̱ʼa kéʼéna; nda̱a̱ na̱ profeta iin saá nda̱a̱ na̱ su̱tu̱ [na̱yóʼo kúú na̱ xíniñúʼu keʼé ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱ ta kǒo níkeʼénaña], nina na̱ sándáʼvi kúúna” (Jeremías 6:10, 13.)
8 Na̱ su̱tu̱ yóʼo kúú na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ ñuu ña̱ kaʼnína kití nu̱ú Ndióxi̱. Xíʼin ña̱ ndu̱xava xi̱ndasakáʼnuna Ndióxi̱, su̱ví xíʼin ndiʼi níma̱na níkeʼénaña. Va̱ása níxindayáʼvi ña̱ keʼéna ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinna, ña̱ kúni̱ miívana xi̱ndayáʼvi nu̱úna. Na̱ su̱tu̱ yóʼo sa̱ndáʼvina na̱ ñuu Judá ña̱ kǒo tu̱ndóʼo kixi nu̱úna, chi ñuuna íyo nama̱ sa̱táña, ta káchina xíʼinna: ‘Va̱ʼava ndóondóʼ, soo va̱ása va̱ʼa ndóona (Jeremías 6:14; 8:11). Na̱ sa̱ndáʼviva kúúna na̱ ñuu ña̱ ná ndakanixi̱nína ña̱ va̱ʼa íyona xíʼin Ndióxi̱. Ña̱ túvi miína kǒo xíniñúʼu kundi̱ʼi̱-inina, chi íyova Jehová ña̱ saka̱kura na̱ ñuura, saátu ñuu nu̱ú ndóona xíʼin templora. Soo, ¿á saá nda̱kanixi̱ní Jehová xa̱ʼa ña̱yóʼo?
(Jeremías 7:1-7) Tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼin ta̱ Jeremías, ta káchira: 2 “Kundichi chí yéʼé veʼe Jehová ta kán ka̱ʼún tu̱ʼun yóʼo: ‘Kuniso̱ʼondó ña̱ káʼa̱n Jehová, ndiʼi ndóʼó na̱ ñuu Judá, ndóʼó na̱ va̱xi ndasakáʼnu Jehová. 3 Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová, Ndióxi̱ na̱ ñuu Israel: “Kundi̱ku̱nndó yichi̱ ña̱ káʼi̱n, xíʼin trato ña̱ chi̱ka̱a̱ndó xíʼi̱n, ta taxii̱ ña̱ koondó nu̱ú ñuu yóʼo. 4 Kǒo kandíxandó tu̱ʼun vatá ña̱ káʼa̱nna, tá káchina: ‘Ña̱ templo Jehová, ña̱ templo Jehová, ña̱ templo Jehová kúú miívandóʼ. 5 Saáchi ná kundi̱ku̱nndó yichi̱ ña̱ káʼa̱nra, xíʼin trato ña̱ chi̱ka̱a̱ndó xíʼinra, tá ná keʼéndó ña̱ nda̱kú xíʼin táʼanndó, 6 ta va̱ása sandáʼvindó na̱ inka ñuu, xíʼin na̱ ni̱xi̱ʼi̱ yivá xíʼin siʼí, xíʼin ná si̱ʼí ná ni̱xi̱ʼi̱ yií, ta va̱ása kaʼníndó na̱ yiví na̱ kǒo ku̱a̱chi ta kǒo kundi̱ku̱nndó inka ndióxi̱, 7 ta yi̱ʼi̱, taxii̱ koondó nu̱ú ñuu yóʼo, nu̱ú ñuʼú ña̱ ta̱xi ndaʼa̱ na̱ yivándó na̱ xi̱ndoo xi̱naʼá ña̱ koona nu̱úña ndiʼi tiempo”ʼ”.
w88-S 1/4 pág. 12 párr. 9, 10
Ta̱ profeta Jeremías ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ku̱a̱chi ña̱ tiin Ndióxi̱
9 Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Jeremías ña̱ ku̱ʼu̱nra kundichira nu̱ú xáʼa̱n ku̱a̱ʼá na̱ yiví chí yéʼé templo ta ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ xáʼa̱n kán. Ta ña̱yóʼo xíniñúʼu ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Kǒo kandíxandó tu̱ʼun vatá ña̱ káʼa̱nna, tá káchina: ‘Ña̱ templo Jehová, ña̱ templo Jehová, ña̱ templo Jehová kúú miívandóʼ [...] Ña̱ káʼa̱nna yóʼo kǒo chindeéñana”. Na̱ judío, ndióxi̱ ña̱ xínivana kándíxana, kǒo kándíxana Jehová, ta ni̱nuní kúnina xíʼin ña̱ templona. Na̱ndósóna xa̱ʼa tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼinna: “Chí ndiví íyo tronoi̱, ta ñuʼú kúú banco loʼo nu̱ú ndóo xa̱ʼíi̱. ¿Míí níndichi veʼe ña̱ ke̱ʼéndó ña̱ va̱ʼa koi̱ [...]?”. Jehová, ta̱ káʼnu ta̱ i̱xava̱ʼa ñuyǐví, ni káʼnuní templo kúú ña̱ i̱xava̱ʼana ña̱ kooña veʼera, va̱ása nani iniña ña̱ koora. (Jeremías 7:1-8; Isaías 66:1.)
10 Ta̱ Jeremías ndu̱kue̱ʼe̱ra xíʼin ndiʼi na̱ xáʼa̱n kán, ta káchira xíʼinna: “¿Á va̱ʼa kiʼinndó ña̱ʼa inkana, kaʼníndóna, ku̱su̱nndó xíʼin ná síʼína, ta ka̱ʼa̱nndó tu̱ʼun vatá, ta ndasakáʼnundó ndióxi̱ Baal xíʼin inka ndióxi̱ ña̱ kǒo xíni̱ndó, [...] ta ka̱ʼa̱nndó: ‘Míí ña̱ ndixa kǒo ña̱ ndoʼondi̱ʼ, ni ku̱a̱ʼáva ña̱ kini kéʼéndó nu̱úi̱?”. Na̱ judío, ña̱ kúúna ‘na̱ ñuu na̱ nda̱kaxin Ndióxi̱ʼ, nda̱kanixi̱nína Ndióxi̱ táxivara ña̱ keʼéna nda̱a̱ ndáaka ña̱ kini, nani kúúña ná kǒo sandákoona kaʼnína kití nu̱úra ini templo káchina. Soo tá xi̱ndakanixi̱nína ni ku̱a̱ʼá ña̱ kini kéʼéna, Jehová koo káʼnuva-inira xa̱ʼana chi kúni̱níra xínirana. Na̱ sa̱ndáʼvi xíʼin miíva kúúna ña̱ nda̱kanixi̱nína saá. (Jeremías 7:9, 10; Éxodo 19:5, 6.)
(Jeremías 7:8-15) “Kotondó, chi ndóʼó kándíxandó tu̱ʼun vatá ña̱ káʼa̱nna xíʼinndó... ta ña̱yóʼo va̱ása chindeéña ndóʼó. 9 ¿Á va̱ʼa kiʼinndó ña̱ʼa inkana, kaʼníndóna, ku̱su̱ndó xíʼin ná síʼína, ta ka̱ʼa̱nndó tu̱ʼun vatá, ta ndasakáʼnundó ndióxi̱ Baal xíʼin inka ndióxi̱ ña̱ kǒo xíni̱ndó, 10 á va̱ʼa kixindó nu̱úi̱ ta ki̱ʼvindó ini veʼe nu̱ú ndásakáʼnuna ki̱víi̱, ta ka̱ʼa̱nndó: ‘Míí ña̱ ndixa kǒo ña̱ ndoʼondi̱ʼ, ni ku̱a̱ʼáva ña̱ kini kéʼéndó nu̱úi̱? 11 ¿Á veʼe nu̱ú ndásakáʼnuna ki̱víi̱, ña̱yóʼo kúú ña̱ nda̱sandóña iin veʼe nu̱ú ñúʼu na̱ ku̱i̱ʼná? Kotondó, chi ña̱yóʼo kúú ña̱ xítoi̱ kéʼéndó”, káchi Jehová. 12 “‘Soo, vitin kuaʼánndó chí ñuu Siló nu̱ú xi̱ndichi veʼi̱ nu̱ú xi̱ndasakáʼnuna ki̱víi̱, ta kunindó ndáaña ndo̱ʼoña xa̱ʼa ña̱ kini ña̱ ke̱ʼé na̱ ñui̱ Israel. 13 Ta vitin xa̱ʼa ña̱ kéʼéndó táʼan ña̱ ke̱ʼé na̱yóʼo, ta yi̱ʼi̱ káʼi̱n xíʼinndó, naʼaka káʼi̱n xíʼinndó, soo kǒo xíínndó kuniso̱ʼondó, ta kánai̱ ndóʼó, soo kǒo xíínndó ndakuiinndó, 14 xa̱ʼa ña̱yóʼo, sandiʼi-xa̱ʼi̱ templo yóʼo ña̱ ta̱xii̱ ndaʼa̱ na̱ yivándó na̱ xi̱ndo̱o xi̱naʼá nu̱ú xi̱ndasakáʼnuna yi̱ʼi̱, sandiʼi-xa̱ʼíi̱ña táki̱ʼva i̱xai̱ xíʼin ñuu Siló. 15 Ta yi̱ʼi̱ tavái̱ ndóʼó nda̱a̱ táki̱ʼva ta̱vái̱ na̱ ñanindó na̱ se̱ʼe ta̱ Efraínʼ, káchi Jehová.
jr-S pág. 21 párr. 12
Ná kachíñuyó nu̱ú Ndióxi̱ “ña̱ tiempo nu̱ú ndíʼi”
12 Tá ki̱xaʼá xáʼndachíñu ta̱ Jehoiaquim, Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Jeremías ña̱ ku̱ʼu̱nra templo ta ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ judío xa̱ʼa ndiʼi ña̱ kini ña̱ kéʼéna. Na̱ judío xi̱ndakanixi̱nína ña̱ templo kúúmiíña ndée ña̱ chindeéñana; Jehová sandákoora na̱yóʼo tá kǒo sándákoona ña̱ kéʼéna “ña̱ ku̱i̱ʼná, ña̱ xáʼní-táʼan, ña̱ káʼa̱nna tu̱ʼun vatá, ña̱ xáʼnína kití nu̱ú ndióxi̱ Baal xíʼin ña̱ ndásakáʼnuna inka ndióxi̱ vatá”. Sandiʼi-xa̱ʼara templona xíʼin na̱ yiví na̱ va̱ása ndinuʼu-ini ndásakáʼnu-ñaʼá táki̱ʼva sa̱ndíʼi-xa̱ʼara ña̱ tabernáculo ña̱ xi̱ndichi chí ñuu Siló tá tiempo ta̱ su̱tu̱ Elí. Ña̱ ndoʼo ñuu Judá kúúña ndiʼi-xa̱ʼavaña (Jer. 7:1-15, 34; 26:1-6). Ta̱ Jeremías ndakúní ni̱xi̱yo inira tá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa ña̱ ndoʼona. Sana ku̱a̱ʼání na̱ yiví ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo xíʼin, nda̱a̱ na̱ chíñu náʼnu ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin. Saátu ña̱ tiempo vitin, xíniñúʼu ndakúní koo iniyó ña̱ ku̱ʼu̱nyó natúʼunyó xa̱ʼa Ndióxi̱ xíʼin na̱ yiví, saátu xíʼin na̱ ku̱i̱ká á natúʼuntuyó xíʼin na̱ chíñu. Soo ña̱ ndakaʼányó kúúña; Ndióxi̱ chindeéra miíyó táki̱ʼva chi̱ndeéra ta̱ Jeremías (Heb. 10:39; 13:6).
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Jeremías 6:16) Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: “Kunditandó chí yichi̱ yóʼo, ta kotondó, ta nda̱ka̱tu̱ʼunndó xa̱ʼa yichi̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ ni̱xi̱yo xi̱naʼá, ndáa míí ku̱a̱ʼa̱n yichi̱ yóʼo; ta kakandó yichi̱ yóʼo tasaá va̱ʼa kundoondó”. Soo na̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna: “Va̱ása kakandi̱ yichi̱ yóʼo”.
w05-S 1/11 pág. 23 párr. 11
¿Á kakaún xíʼin Ndióxi̱?
11 ¿Á taxiyó kuniʼi tu̱ʼun Ndióxi̱ yichi̱ nu̱úyó? Xa̱ʼa ña̱yóʼo xíniñúʼu ndakanixi̱níyó á va̱ʼa ña̱ kéʼéyó. Ña̱ texto ña̱ va̱xi yóʼo kivi chindeéña miíyó: “Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: ‘Kunditandó chí yichi̱ yóʼo, ta kotondó, ta nda̱ka̱tu̱ʼunndó xa̱ʼa yichi̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ ni̱xi̱yo xi̱naʼá, ndáa míí ku̱a̱ʼa̱n yichi̱ yóʼo; ta kakandó yichi̱ yóʼo tasaá va̱ʼa kundoondóʼ” (Jeremías 6:16). Tu̱ʼun yóʼo kivi chindeéña miíyó ña̱ ndakanixi̱níyó xa̱ʼa iin ta̱ xíkundichi yichi̱ tá ndáka̱tu̱ʼunra á va̱ʼa ku̱a̱ʼa̱nra. Ña̱yóʼo kúú ña̱ xíniñúʼu keʼé na̱ ñuu Israel, chi su̱ví ña̱ va̱ʼa kéʼéna nu̱ú Ndióxi̱: xíniñúʼu ndani̱ʼína yichi̱ ña̱ ni̱xi̱yo xi̱naʼá ña̱ va̱ʼa ku̱ʼu̱nna. “Yichi̱ ña̱ va̱ʼa” kúú ña̱ ni̱xi̱ka na̱ yivána na̱ xi̱ndoo tiempo xi̱naʼá ta sa̱ndákoona yichi̱ yóʼo. Na̱yóʼo kǒo níxiinna kuniso̱ʼona consejo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová. Ña̱ versículo yóʼo káʼa̱nña: “Soo na̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna: ‘Va̱ása kakandi̱ yichi̱ yóʼoʼ”. Na̱ ñuu Ndióxi̱ na̱ ndóo tiempo vitin va̱ʼaní xíniso̱ʼona consejo Jehová.
(Jeremías 6:22, 23) Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: “Kotondó, va̱xi iin ñuu ña̱ ke̱e chí norte, ta íyo iin ñuu káʼnu xíkání ndíka̱a̱ña ta xa̱a̱ íyo ndúvíña kixiña. 23 Va̱xi tú arco xíʼin tú jabalina xíʼinna. Na̱ ñuu yóʼo ndi̱va̱ʼaní-inina, vaása kúʼvi̱-inina xínina na̱ yiví. Iin tá ndáʼyi̱ ti̱kui̱í tá mar saá ndáʼyi̱ kóʼona va̱xina ta yósóna tí kuáyi̱. Na̱yóʼo xa̱a̱ íyo ndúvina ña̱ va̱xina kanitáʼanna xíʼin ñuu Sión”.
w88-S 1/4 pág. 13 párr. 15
Na̱ ñuu kǒo níkutóo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ profeta Jeremías xíʼinna
Na̱ ñuu Judá cha̱ʼvina xa̱ʼaña
15 Tá ku̱iya̱ 632 t.x. Ña̱ ñuu Asiria nda̱kavaña ndaʼa̱ na̱ ñuu Caldea xíʼin na̱ ñuu Media, ta na̱ ñuu Egipto va̱ása xáʼndachíñukana. Na̱ kuchiñu sandiʼi-xa̱ʼa ñuu Judá chí norte va̱xina. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ta̱ Jeremías xíniñúʼu ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ ñuu Judá ña̱ ndoʼona. “Kotondó, va̱xi iin ñuu ña̱ ke̱e chí norte [...] Na̱ ñuu yóʼo ndi̱va̱ʼaní-inina, vaása kúʼvi̱-inina xínina na̱ yiví. [...] Na̱yóʼo xa̱a̱ íyo ndúvina ña̱ va̱xina kanitáʼanna xíʼin ñuu Sión.” Ñuu ña̱ xi̱xaʼndachíñu nu̱ú ndiʼi na̱ ñuu tá tiempo saá xi̱kuu ñuu Babilonia. Ndióxi̱ xi̱niñúʼura ñuu Babilonia ña̱ ta̱xiña castigo ndaʼa̱ ñuu Judá, chi va̱ása kándíxakanara. (Jeremías 6:22, 23; 25:8, 9.)
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Jeremías 5:26–6:5) ”ʼSaáchi ti̱xin ñui̱ ñúʼu na̱ ta̱a na̱ ndi̱va̱ʼa-ini. Ndáana na̱ yiví ña̱ tiinnana táki̱ʼva íxaa ta̱ tíin tí saa. Chi̱ndo̱ona trampa, chi kúni̱na tiinna ta̱a. 27 Nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin jaula iin chútú tí saa válí iniña ki̱ʼva saá chútú tu̱ʼun vatá ini veʼena. Xa̱ʼa ña̱ sándáʼvina ni̱xa̱a̱na ndu̱una na̱ ku̱i̱ká. 28 Nduʼukavína ta va̱ʼakaví náʼa̱na. Nina ña̱ va̱ása va̱ʼa kéʼéna. Kǒo tíinna ku̱a̱chi ña̱ nda̱kú, ni kǒo káʼa̱nna xa̱ʼa na̱ ni̱xi̱ʼi̱ yivá, ña̱ koo va̱ʼana; ni na̱ ndáʼvi kǒo káʼa̱nna xa̱ʼaʼ”. 29 “¿Á kǒo ndatii̱n ku̱a̱chi xíʼinna xa̱ʼa ña̱ kǒo kéʼéna ña̱ nda̱kú? ¿Á kǒo ndakiʼinna castigo xa̱ʼa ña̱ kéʼéna ña̱yóʼo túvina?, káchi Jehová. 30 Kǒo ña̱ va̱ʼa kéʼé na̱ ñuu yóʼo, nina ña̱ kini kéʼéna: 31 Na̱ profeta nina tu̱ʼun vatá káʼa̱nna; ta saátu na̱ su̱tu̱ xáʼndana chiñu táki̱ʼva kúni̱ miína. Ta na̱ ñui̱ ma̱nínína na̱yóʼo, ¿ndáaña keʼéna tá ná kixa̱a̱ ki̱vi̱ ndiʼi-xa̱ʼana?”
6 Kundaandó miíndó, ndóʼó na̱ se̱ʼe ta̱ Benjamín, ndóʼó na̱ ndóo ñuu Jerusalén; ta tivindó ndiki̱ chí ñuu Teqoa. Ta na̱ʼa̱ndó iin seña ña̱ ñuʼu̱ xíxi chí ñuu Bet-hakerem; saáchi ña̱ tu̱ndóʼo xa̱a̱ ku̱yatin va̱xiña chí norte, ndeéní va̱xiña. 2 Ñá se̱ʼe ñuu Sión náʼa̱ñá táki̱ʼva náʼa̱ iin ñaʼá ñá liviní ta yi̱i̱níñá. 3 Na̱ pastor va̱xina nu̱ú ñáyóʼo xíʼin kití sa̱na̱na. Ta na̱ kúú contra xíʼinñá ni̱xa̱a̱na koona nu̱ú níndúʼú ñáyóʼo. Ta iin iinna ki̱ʼinna nu̱ú koona. 4 Kúni̱na kanitáʼanna xíʼinñá, ta káchina: “Ná ku̱ʼu̱nyó kanitáʼanyó xíʼinñá tá káʼñu”. “Ndáʼviníyó chi xa̱a̱ ku̱a̱ʼa̱n sáʼviva ñu̱ʼu”. 5 “Ndakuitandó ná ku̱ʼu̱n ñu̱úyó kanitáʼanyó xíʼinñá ta sandiʼi-xa̱ʼayó veʼe nu̱ú íyoñá.”
20-26 TÍ MARZO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | JEREMÍAS 8-11
“Ndiʼi ña̱ kéʼé na̱ yiví va̱ʼaní kanaña tá ndíku̱nna ña̱ káʼa̱n Jehová”
(Jeremías 10:2-5) Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: “Kǒo keʼéndó ña̱ kéʼé na̱ ñuyǐví yóʼo, ta kǒo yi̱ʼvíndó kunindó ña̱ kána chí ndiví, chi na̱ ñuyǐví yíʼvínína xíninaña. 3 Costumbre na̱ ñuu yóʼo su̱ví ña̱ ndáyáʼvi kúúña, chi yitu̱n yuku̱ ku̱a̱ʼa̱nna xáʼndana, ta na̱ xíni̱ va̱ʼa ndásaviínanú. 4 Xíʼin plata xíʼin oro ndásalivinanú. Kánina clavo xíʼin martillo, ña̱ va̱ʼa ná koo kútu̱nú. 5 Táki̱ʼva íyo iin ña̱ʼa ña̱ sáyi̱ʼví saa saá íyoña, kǒo kívi ka̱ʼa̱nña. Xíniñúʼu kundisonaña chi va̱ása kívi kakaña. Va̱ása yi̱ʼvíndó kunindóña chi kǒo ña̱ keʼéña xíʼinndó ta va̱ása chindeéña ndóʼó”.
(Jeremías 10:14, 15) Ndiʼi na̱ ta̱a kǒo ndákanixi̱nína xíʼin ña̱ kéʼéna. Na̱ íxava̱ʼa ndióxi̱ vatá kukaʼan nu̱úna; saáchi ndióxi̱ vatá kúúña ta su̱ví ña̱ táku kúúña. 15 Su̱ví ña̱ ndáyáʼvi kúúña. Kixa̱a̱ tiempo ta ña̱ ndiʼi-xa̱ʼa kúúña.
it-2-S pág. 633
Pepino
Ña̱ va̱ʼa sáyi̱ʼvína kití, xi̱katana yitu̱n chí yuku̱ á savaka inka ña̱ʼa xi̱katana. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ profeta Jeremías tá chi̱táʼanra na̱ ndióxi̱ vatá xíʼin ña̱ʼa ña̱ sáyi̱ʼvína saa nu̱ú chíʼina pepino. (Jer 10:5.)
(Jeremías 10:6, 7) Kǒo ni iinna íyo táki̱ʼva íyo yóʼó Jehová. Miíún káʼnuníún ta káʼnuní ki̱vi̱ún. 7 ¿Ndáana kǒo yi̱ʼví kuni yóʼó, rey ta̱ iníísaá ñuyǐví? Ndiʼina xíniñúʼu yi̱ʼví yóʼó. Chi ndiʼi na̱ ndíchi, ndiʼi na̱ chíñu na̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo, kǒo na̱ kítáʼan xíʼún.
(Jeremías 10:10-13) Soo Jehová ndixa kúú Ndióxi̱. Ta̱yóʼo kúú Ndióxi̱ ta̱ táku, rey ta̱ íyo ndiʼi tiempo. Xa̱ʼa ña̱ sáa̱ra kanda̱ ñuʼú, ni iin na̱ ñuu kǒo kuchiñuna ka̱kuna nu̱úra. 11 Ña̱yóʼo kúú ña̱ ka̱ʼa̱nndó xíʼinna: “Na̱ ndióxi̱ na̱ kǒo ní ixava̱ʼa ndiví xíʼin ñuʼú ndiʼi-xa̱ʼana nu̱ú ñuʼú yóʼo.” 12 Ta̱yóʼo kúú ta̱ i̱xava̱ʼa ñuʼú xíʼin ndéera i̱xava̱ʼaraña, ta̱yóʼo kútu̱ní i̱xava̱ʼaraña xíʼin ña̱ ndíchi ke̱ʼéraña ta saátu i̱xava̱ʼara ndiví. 13 Tá káʼa̱nra ndáʼyi̱ sa̱vi̱, ta̱yóʼo kúú ta̱ ndániʼi vi̱kó nu̱ú ndiví. Ta̱yóʼo kúú ta̱ sákoon sa̱vi̱ ta távára ta̱chí.
w04-S 1/10 pág. 11 párr. 10
¿Ndáana ndásakáʼnu Ndióxi̱ tiempo vitin?
10 Tá xítoyó chí ndiví á tá xítoyó ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo, ndiʼi ña̱yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ íyo iin na̱ i̱xava̱ʼa ndiʼiña (Jeremías 10:12). Xíniñúʼu ka̱ʼa̱nyó táki̱ʼva káʼa̱n na̱ ángel chí ndiví: “Jehová, Ndióxi̱ miíndi̱, iinlá yóʼó kúú ta̱ íyo yichi̱ ña̱ ndasakáʼnu ndiʼina yóʼó, yóʼó kúú ta̱ taxindi̱ ña̱ to̱ʼó ndaʼa̱, yóʼó kúú ta̱ ndakiʼin ndiʼi ndeéndi̱, saáchi yóʼó kúú ta̱ i̱xava̱ʼa ndiʼi ña̱ʼa” (Revelación 4:11). Ku̱a̱ʼání na̱ científico ndákanda-inina xíʼin ña̱ xítona soo kǒo xíínna ndakunina ña̱ íyo iin ta̱ i̱xava̱ʼaña (Efesios 1:18). Ná kachiyó ndiʼi na̱ xíto ña̱ liviní ña̱ i̱xava̱ʼa Ndióxi̱ káʼa̱nna ña̱ kǒora íyo, iin kúúña xíʼin na̱ xíto iin cuadro liviní ta káʼa̱nna ña̱ kǒo na̱ ní ixava̱ʼaña chi ña̱ na̱kuva̱ʼa miíva kúúña. Ní ná ka̱ʼa̱nna ña̱ kǒo Ndióxi̱ íyo, soo ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼara káʼa̱n xa̱ʼara ña̱ íyovara.
(Jeremías 10:21-23) Saáchi na̱ pastor kǒo ndákani va̱ʼa xi̱nína, ta kǒo nándukúna Jehová. Ña̱kán kǒo kéʼéna ña̱ va̱ʼa, ta ndiʼi kití sa̱na̱na nda̱ñuʼúrí”. 22 Kuniso̱ʼo ña̱ káʼa̱nna. Ta va̱xi iin tu̱ndóʼo chí norte, ña̱ sandíʼi-xa̱ʼaña ñuu Judá ta xa̱a̱ña kuuña nu̱ú kuñuʼu tí kití yuku̱. 23 Jehová, kúnda̱a̱ va̱ʼa inii̱, na̱ yiví kǒo kúchiñuna kuniʼina yichi̱ nu̱ú miína. Na̱ yiví va̱ása xíni̱na kuniʼina yichi̱ nu̱ú miína.
w15-S 1/9 pág. 15 párr. 1
¿Á ndákava-iniún xa̱ʼa ña̱ ta̱ʼán xi̱nu ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱?
Ndiʼi ña̱ kúu ñuyǐví yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó na̱ gobierno ñuyǐví yóʼo va̱ása kúchiñuna kaʼndachíñu viína. Su̱ví kuití ña̱ kǒo kúchiñuna sandiʼi-xa̱ʼana tu̱ndóʼo, á ña̱ kǒo táxina ña̱ si̱í kooyó kúúña, chi ku̱a̱chi na̱yóʼo kúú ña̱ ndeéní kini káa ñuyǐví yóʼo. Ña̱kán káʼa̱n Biblia xa̱ʼana: “na̱ yiví kǒo kúchiñuna kuniʼina yichi̱ nu̱ú miína” (Jeremías 10:23). Tá Ndióxi̱ ná kaʼndachíñu ñuyǐví yóʼo saá kúú ña̱ si̱íní kundooyó, kǒoka ku̱a̱chi koo. Chi ta̱yóʼo kúni̱ra ña̱ va̱ʼaní ná kooyó (Isaías 45:18).
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Jeremías 9:24) “Soo na̱ kúni̱ ndukáʼnu, ná ndukáʼnuna xa̱ʼa ña̱yóʼo: ña̱ kúúmiína ña̱ ndíchi xíʼin ña̱ xíni̱na xa̱ʼíi̱, chi yi̱ʼi̱ kúú Jehová, ta va̱ʼaní inii̱, ta kéʼíi̱ ña̱ nda̱kú nu̱ú ñuʼú yóʼo; chi ña̱yóʼo kúú ña̱ kútói̱ keʼíi̱”, káchi Jehová.
w13-S 15/1 pág. 20 párr. 16
Kuyatinka nu̱ú Jehová
16 Sava yichi̱ ña̱ va̱ʼa kúúña ná kusi̱íka-iniyó nu̱ú inkana, xa̱ʼa ña̱ kúúyó testigo Jehová (Jer. 9:24). Tá kúsi̱í-iniyó xíʼin miíyó ña̱yóʼo chíndeéña miíyó ña̱ kéʼéyó ña̱ va̱ʼa, ta kǒo kéʼéyó ña̱ kéʼé inkana. Soo tá nina ña̱ ndákanixi̱ní miíyó ndáyáʼvika nu̱úyó á chiñu ña̱ kúúmiíyó ti̱xin ñuu Ndióxi̱ iinlá ña̱yóʼo ndáyáʼvika nu̱úyó, kivi sakuxíkaña miíyó nu̱ú Jehová (Sal. 138:6; Rom. 12:3).
(Jeremías 11:10) Ki̱xaʼána kéʼéna ña̱ xi̱keʼé na̱ táʼanna na̱ xi̱ndoo xi̱naʼá chi kǒo níkandíxana ña̱ ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinna, chi inka ndióxi̱ nda̱sakáʼnuna. Na̱ ñuu Israel xíʼin na̱ ñuu Judá kǒo kéʼéna ña̱ ki̱ndói̱ xíʼin na̱ xi̱ndoo xi̱naʼá.
w07-S 15/3 pág. 9 párr. 2
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa libro Jeremías
3:11-22; 11:10-12, 17. ¿Nda̱chun ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jeremías xa̱ʼa reino ña̱ u̱xu̱ tribu ñuu Samaria ta ña̱ xa̱a̱ ndi̱ʼi-xa̱ʼava kúú ña̱yóʼo tá ku̱i̱ya̱ 740 tiempo xi̱naʼá? Saáchi tá ndi̱ʼi-xa̱ʼa ñuu Jerusalén tá ku̱i̱ya̱ 607 su̱ví iinlá ñuu Judá níka̱ʼa̱n Jehová taxira castigo ndaʼa̱, saáchi iníísaá ñuu Israel ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa (Ezequiel 9:9, 10). Ta saátu ndiʼi ña̱ xi̱kuumií na̱ u̱xu̱ tribu, ni xa̱a̱ ndi̱ʼi-xa̱ʼana, xi̱ndisochíñuva ñuu Jerusalén xíʼinna, chi saá káchi tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n na̱ profeta Ndióxi̱.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Jeremías 11:6-16) Ta Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n: “Ka̱ʼa̱n tu̱ʼun yóʼo xíʼin na̱ ñuu Judá xíʼin chí calle ña̱ ñuu Jerusalén ta ka̱ʼa̱n ña̱yóʼo: ‘Kuniso̱ʼondó trato ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱, ta keʼéndóña. 7 Saáchi yi̱ʼi̱ ni̱ka̱ʼi̱n xíʼin na̱ táʼanndó na̱ xi̱ndoo xi̱naʼá tá ki̱vi̱ ta̱vái̱na chí ñuu Egipto ta nda̱a̱ ki̱vi̱ vitin, káʼa̱n ta káʼi̱n xíʼinna: “Kuniso̱ʼondó ña̱ káʼi̱n”. 8 Soo, na̱yóʼo kǒo níxiniso̱ʼona ña̱ ni̱ka̱ʼi̱n, nda̱kundeéna keʼéna ña̱ kini; ta ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinna ná keʼéna táki̱ʼva trato ña̱ ki̱ndoondi̱, ta kǒo níxiinna kuniso̱ʼonaʼ”. 9 Ta ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼi̱n: “Na̱ ñuu Judá xíʼin na̱ ñuu Jerusalén ki̱ndoo yuʼúna ña̱ nda̱koona contra xíʼi̱n. 10 Ki̱xaʼána kéʼéna ña̱ xi̱keʼé na̱ yivána na̱ xi̱ndoo xi̱naʼá, chi na̱yóʼo kǒo níxiniso̱ʼona ña̱ ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinna, chi inka ndióxi̱ nda̱sakáʼnuna. Na̱ ñuu Israel xíʼin na̱ ñuu Judá kǒo kéʼéna táki̱ʼva trato chi̱ka̱i̱ xíʼin na̱ xi̱ndoo xi̱naʼá. 11 Ta ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: ‘Chika̱i̱ iin tu̱ndóʼo kixi nu̱úndó ta va̱ása kuchiñundó keendó ndaʼa̱ña; ta kixaʼá ka̱ʼa̱nndó xíʼi̱n ta kǒo kuniso̱ʼi̱ ña̱ ka̱ʼa̱nndó. 12 Ta na̱ ñuu Judá xíʼin na̱ ndóo ñuu Jerusalén ku̱ʼu̱nna nu̱ú ndióxi̱na ña̱ taxina sacrificio ndaʼa̱na ta ndukúna ndée nu̱úña, soo kǒo kivi chindeéña miína. 13 Ñuu Judá, ku̱a̱ʼání ni̱xa̱a̱ ndióxi̱ún ndu̱una nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ñuún; ku̱a̱ʼání kúúna nda̱a̱ táki̱ʼva ku̱a̱ʼá calle ñuu Jerusalén, á nda̱a̱ táki̱ʼva ku̱a̱ʼá altar nu̱ú táxindó ña̱ʼa ndaʼa̱ ndióxi̱ Baalʼ. 14 ”Ta yóʼó, kǒo ka̱ʼún xa̱ʼa na̱ ñuu yóʼo, ni kǒo keʼún oración xa̱ʼana, chi va̱ása kuniso̱ʼi̱ tá ná ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa tu̱ndóʼo ña̱ ndíka̱a̱na. 15 ”¿Nda̱chun va̱xika ñá ñaʼá yóʼo veʼi̱ ta xa̱a̱ ku̱a̱ʼá ña̱ kini ke̱ʼéñá? ¿Á ña̱ʼa ña̱ táxiñá ndaʼíi̱ saka̱ku miíñá túviñá? ¿Á tiempo saá kúú ña̱ kusi̱í-iniñá túviñá? 16 ‘Olivo tú káʼnu, liviní kui̱ʼi táxinúʼ, saá kúú ña̱ káʼa̱n Jehová xíʼún. Xíʼin ña̱ ndeéní níʼi̱, nda̱kaʼmira ñuʼu̱ sa̱tá ñáyóʼo, ta sa̱ndiʼi-xa̱ʼarañá.
27 TÍ MARZO NDA̱A̱ 2 TÍ ABRIL
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | JEREMÍAS 12-16
“Na̱ ñuu Israel na̱ndósóna xa̱ʼa Jehová”
(Jeremías 13:1-5) Ña̱yóʼo kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová: “Kuaʼán, ta ndukún iin cinto ña̱ lino ta katúnña tokóún, soo va̱ása chi̱ka̱únña ini ti̱kui̱í”. 2 Ta ni̱xa̱ʼi̱n ndu̱kúi̱ cinto ña̱ lino nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n Jehová, ta ka̱túi̱nña tokói̱. 3 Ta Jehová ki̱xaʼára ni̱ka̱ʼa̱n tukura xíʼi̱n ña̱ yichi̱ u̱vi̱, ta káchira: 4 “Kiʼin cinto ña̱ ndu̱kún, ña̱ núʼni tokóún ta ndakundichi ta kuaʼán chí Éufrates, ta chika̱a̱ se̱ʼúnña kui̱i̱n yu̱u̱”. 5 Tasaá ni̱xa̱ʼi̱n chi̱se̱ʼéña chí yuta̱ Éufrates, nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼi̱n saá ke̱ʼíi̱.
jr-S pág. 51 párr. 17
Ná kǒo taxiyó sandáʼvi níma̱yó miíyó
17 Ña̱ va̱ʼa sáxinura chiñu ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼa̱ra, ta̱ Jeremías xíniñúʼu keʼéra ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinra. Tá miíyó níxi̱yo ta̱ Jeremías, ¿á keʼéyó ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱? Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ ná ku̱ʼu̱nra ndukúra iin cinto ña̱ lino ta chika̱a̱raña tokóra. Tándi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ ná ku̱ʼu̱nra nda̱a̱ yuta̱ Éufrates. Tá ná kotoyó nu̱ú mapa, kivi kuniyó ki̱ʼva 500 kilómetro kíndooña. Tá ná xa̱a̱ra nda̱a̱ yuta̱ kán, xíniñúʼu chise̱ʼéraña kui̱i̱n yu̱u̱ ta ndikóra chí Jerusalén. Tándi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinra ña̱ ná ndikó tukura xa̱ʼa ña̱ cinto (kaʼvi Jeremías 13:1-9). Ña̱ ni̱xa̱ʼa̱nra u̱vi̱ saá yichi̱ ki̱ʼva 2,000 kilómetro ni̱xi̱kara. Sava na̱ kǒo kándíxa ña̱ káʼa̱n Biblia, kǒo kándíxa-inina ña̱ káníní ni̱xa̱ʼa̱n ta̱ Jeremías ta ku̱a̱ʼání yo̱o̱ ni̱xi̱kara (Esd. 7:9). Soo ña̱yóʼo kúú ña̱ xa̱ʼnda Ndióxi̱ nu̱úra ta ke̱ʼévaraña.
(Jeremías 13:6, 7) Soo tá ni̱ya̱ʼa ku̱a̱ʼá ki̱vi̱ Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n: “Kuaʼán, chí Éufrates ndakiʼún cinto ña̱ ni̱ka̱ʼi̱n xíʼún chise̱ʼún”. 7 Ta ni̱xa̱ʼi̱n chí Éufrates nda̱kiʼi̱n cinto ña̱ chi̱se̱ʼíi̱ kán, soo ña̱ cinto xa̱a̱ ndi̱ʼi̱-xa̱ʼavaña; kǒoka chiñuña.
jr-S pág. 52 párr. 18
Ná kǒo taxiyó sandáʼvi níma̱yó miíyó
18 Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ta̱ profeta ku̱a̱ʼa̱nra chí yuku̱ ña̱ Judea ña̱ kíndóo chí yuta̱ Éufrates, nda̱a̱ ndáaka yichi̱ ná kiʼinra xíniñúʼu ki̱ʼvira chí ñuʼú yi̱chí. Ta ku̱ʼu̱n kuitíra ña̱ chi̱se̱ʼéra cinto ña̱ lino. Ña̱ ke̱ʼéra yóʼo ki̱xaʼá nda̱kanixi̱ní na̱ ndóo yatin xíʼinra ndáa xa̱ʼa kúú ña̱ xa̱a̱ naʼání ku̱a̱ʼa̱nra. Tá ndi̱kóra kǒoka ña̱ cinto níʼira. Tándi̱ʼi, Ndióxi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ ná ku̱ʼu̱nra ndakiʼinra ña̱ cinto nu̱ú chi̱se̱ʼéraña, soo xa̱a̱ ni̱ta̱ʼyi̱ña kǒoka chiñuña. ¿Á kachiyó saá ta̱ ni̱xa̱ʼa̱n si̱í mií kuití kúúra ta sa̱ndíʼi-xa̱ʼara tiempora? Soo ta̱ Jeremías va̱ása níndakanixi̱níra saá, chi ke̱ʼéra ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinra. Kǒo níka̱ʼa̱n kúáchira.
(Jeremías 13:8-11) Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼi̱n, káchira: 9 “Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: ‘Táki̱ʼva saá sandiʼi-xa̱ʼíi̱ Judá xíʼin Jerusalén. 10 Na̱ yiví yóʼo kǒo xíínna kuniso̱ʼona ña̱ káʼi̱n ndeéní-inina, ta inka ndióxi̱ ndásakáʼnuna ta kúxítína nu̱úña, nda̱a̱ táki̱ʼva ndo̱ʼo ña̱ cinto saá xa̱a̱na koona, kǒo chiñu kookanaʼ. 11 ‘Nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ña̱ cinto núʼniña tokó iin ta̱a, saá ke̱ʼíi̱ xíʼin na̱ ñuu Israel xíʼin na̱ ñuu Judá ña̱ va̱ʼaní kutáʼanna xíʼi̱n, káchi Jehová. Tasaá xa̱a̱na koona ñui̱, natúʼunna xa̱ʼíi̱ tasaá ndasakáʼnuna yi̱ʼi̱; soo kǒo níkandíxana yi̱ʼi̱.ʼ
jr-S pág. 52 párr. 19, 20
Ná kǒo taxiyó sandáʼvi níma̱yó miíyó
19 Nda̱a̱ tá ni̱xa̱ʼa̱n ta̱ Jeremías yichi̱ u̱vi̱ saá ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼinra ña̱ ke̱ʼéra chindeé táʼanña xíʼinra ña̱ va̱ʼa ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa ña̱ káʼa̱n Jehová: “Na̱ yiví yóʼo kǒo xíínna kuniso̱ʼona ña̱ káʼi̱n ndeéní-inina, ta inka ndióxi̱ ndásakáʼnuna ta kúxítína nu̱úña, nda̱a̱ táki̱ʼva ndo̱ʼo ña̱ cinto saá xa̱a̱na koona, kǒo chiñu kookana” (Jer. 13:10). Va̱ʼaní sánáʼa̱ Jehová. Xa̱ʼa ña̱ xi̱niso̱ʼo ta̱ profeta ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼinra ña̱yóʼo chi̱ndeéña na̱ ñuu Israel ña̱ va̱ʼa na̱kunda̱a̱-inina xa̱ʼa ña̱ keʼé Jehová xíʼinna chi Jehová kúni̱ra chindeé táʼanra xíʼinna (Jer. 13:11).
20 Miíyó na̱ ndásakáʼnu Jehová tiempo vitin va̱ása xíniñúʼu xíkáníví ñuu ku̱ʼu̱nyó saáví sanáʼa̱yó inkana xa̱ʼa ña̱ káʼa̱n Jehová. Soo, sana na̱ vecinoyó xítona ndiʼi ña̱ kéʼéyó ta kǒo káʼa̱n va̱ʼana xa̱ʼayó. Sana xa̱ʼa ña̱ ndíxivayó, á ña̱ ndásaviíyó miíyó, á ña̱ ndáka̱xinyó kaʼviyó escuela, á chiñu kúúmiíyó, á xa̱ʼa ña̱ kǒo xíínyó koʼoyó ndixi xíʼinna. Soo, ¿á keʼéyó nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Jeremías? Tá ná taxiyó chindeé táʼan Jehová xíʼinyó, tasaá va̱ʼa natúʼunyó xa̱ʼara xíʼi inkana. Ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa ndakiʼinyó tá xíniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱n Jehová nu̱ú tu̱ʼunra ta ndíku̱nyó yichi̱ ña̱ káʼa̱n na̱ ñuura. Kiviva keʼéyó ña̱ káʼa̱n Jehová xíʼinyó ta kooyó nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱xi̱yo ta̱ Jeremías ta kǒo taxiyó sandáʼvi níma̱yó miíyó. Ná taxiyó chindeé Jehová miíyó ta saá va̱ʼa kuniñúʼura miíyó ndiʼi tiempo.
it-1-S pág. 386 párr. 2
Tokóra
Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ ñuu Israel xíʼin na̱ ñuu Judá nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱xi̱yo cinto tokóra; yatinní ni̱xi̱yona nu̱úra ña̱ va̱ʼa xa̱a̱na ndasakáʼnunara. (Jer 13:11.) Ña̱ profecía ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa ta̱ Jesucristo ña̱ kuura rey, káchiña: “Ña̱ nda̱kú xa̱a̱ña kooña cinto tokóra”. Ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ kútu̱ní kítáʼanña xíʼin ña̱ nda̱kú ña̱ kéʼéra. Táki̱ʼva íyo ña̱ cinto chi kútu̱ní tíinña, saá íyo chiñu nda̱kú ña̱ kéʼé Jehová tá ki̱vi̱ tíinra ku̱a̱chi. (Isa 11:1, 5.)
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Jeremías 12:1, 2) Yóʼó iin ta̱ va̱ʼa kúún Jehová, ni ku̱a̱ʼáníña ná ka̱ʼi̱n xíʼún nina ña̱ va̱ʼa kéʼún. Soo, ¿nda̱chun va̱ʼaní kée na̱ ndi̱va̱ʼa-ini? ¿Nda̱chun kǒo ni iin ña̱ʼa sándi̱ʼi̱-inina? 2 Miíún chi̱ʼúnna ta na̱yóʼo chi̱ka̱a̱na ti̱o̱ʼona. Ndákundeéna xáʼnuna ku̱a̱ʼa̱nna. Xíʼin yuʼú kuitína káʼa̱nna xa̱ʼún, soo inina xíkání íyoña nu̱ún.
(Jeremías 12:14) Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová xa̱ʼa na̱ ndóo yatin xíʼi̱n na̱ íxandi̱va̱ʼa xíʼi̱n, na̱ nda̱kiʼin ña̱ taxii̱ ndaʼa̱ na̱ ñui̱, na̱ Israel: “Ku̱ʼi̱n sandiʼi-xa̱ʼíi̱na ñuu nu̱ú ndóona, saátu na̱ ñuu Judá saá keʼíi̱ xíʼinna.
jr-S pág. 118 párr. 11
¿Á ndáka̱tu̱ʼun xíʼin miíyó ndiʼi ki̱vi̱ ndáa íyo Jehová?
11 Ta̱ Jeremías va̱ása níxikutóora ña̱ xi̱xitora ña̱ va̱ʼaní kée na̱ ndi̱va̱ʼa-ini, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Jehová xa̱ʼa ña̱yóʼo (kaʼvi Jeremías 12:1, 3). Va̱ása níxikuni̱ra sanáʼa̱ra Jehová xa̱ʼa ña̱ kéʼéra, soo xi̱kuni̱ra kunda̱a̱-inira ndáa xa̱ʼa kúúña kúú sava ña̱ʼa. Xíʼin ña̱yóʼo ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ va̱ʼaní kítáʼanra xíʼin Jehová, nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ta̱ loʼo xíʼin yivára. Saáchi ta̱ Jeremías kǒo níxikunda̱a̱-inira ndáa xa̱ʼa kúúña sava na̱ judío ni xi̱keʼéna ña̱ va̱ása va̱ʼa, soo va̱ʼaní xi̱keena. ¿Á na̱kunda̱a̱-inira xa̱ʼa ña̱yóʼo? Na̱kunda̱a̱va-inira, Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ sandiʼi-xa̱ʼara na̱ ndi̱va̱ʼa-ini yóʼo (Jer. 12:14). Ña̱ xi̱nira ndáa ki̱ʼva tíin Jehová ku̱a̱chi, chi̱ndeéña miíra ña̱ kandíxakarara. Sana ndiʼi saá ki̱vi̱ xi̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Jehová ta xíʼin ndiʼi inira xi̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra.
(Jeremías 15:17) Kǒo kítáʼi̱n xíʼin na̱ kúsikindaa inkana, ta kǒo kúsi̱í-inii̱ xíni ña̱yóʼo. Xa̱ʼa ña̱yóʼo xíka mitúʼunvai̱. Saáchi yóʼó sa̱náʼún yi̱ʼi̱ ña̱ kundasí ña̱yóʼo.
w04-S 1/5 pág. 11 párr. 16
Ná kǒo ndakava-iniyó ná kooyó táki̱ʼva ni̱xi̱yo ta̱ Jeremías
Ná kiʼinyó kuenta ndáana kítáʼanyó xíʼin
16 Ta̱ Jeremías ni̱ka̱ʼa̱nra ndáaña chi̱ka̱a̱ ndée xíʼinra ña̱ ni̱xi̱yo ndakú-inira, ta ni̱ka̱ʼa̱nra: Kǒo kítáʼi̱n xíʼin na̱ kúsikindaa inkana, ta kǒo kúsi̱í-inii̱ xíni ña̱yóʼo. Xa̱ʼa ña̱yóʼo xíka mitúʼunvai̱. Saáchi yóʼó sa̱náʼún yi̱ʼi̱ ña̱ kundasí ña̱yóʼo (Jeremías 15:17). Ta̱ profeta Jeremías xi̱kutóora ña̱ kaka iinlá miíra su̱víka ña̱ kutáʼanra xíʼin na̱ yiví na̱ kéʼé ña̱ va̱ása va̱ʼa, saátu miíyó xíniñúʼu saá ndakanixi̱níyó. Ná kǒo nandosóyó xa̱ʼa consejo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ apóstol Pablo “na̱ yiví na̱ kǒo kéʼé ña̱ va̱ʼa, kǒo ña̱ va̱ʼa sánáʼa̱na ndóʼó”, na̱yóʼo kivi sandiʼi-xa̱ʼana ndiʼi ña̱ va̱ʼa kúúmiíyó (1 Corintios 15:33).
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Jeremías 13:15-27) ”Kuniso̱ʼondó ña̱ káʼi̱n xíʼinndó. Va̱ása kuta̱a-inindó, saáchi Jehová kúú ta̱ káʼa̱n. 16 Ndasakáʼnundó Jehová Ndióxi̱ndó, tá kúma̱níka kuñu̱ú tá kúma̱níka kaki̱ʼi xa̱ʼandó tá ku̱a̱ʼa̱nndó yuku̱ tá xa̱a̱ ku̱a̱ʼa̱n kúñu̱ú. Ta ndóʼó ndátundó ña̱ kita ñu̱ʼu ta ta̱yóʼó va̱ása tavára ñu̱ʼu ña̱ sándaye̱ʼe̱ña ña̱ kunaakava kúúña. 17 Tá ndóʼó kǒo xíínndó kuniso̱ʼondó ña̱yóʼo xa̱ʼa ña̱ kúta̱a-inindó, yi̱ʼi̱ kuaku se̱ʼíi̱ xa̱ʼandó; ku̱i̱ta ti̱kui̱í nu̱úi̱ xa̱ʼandó, saáchi ndóʼó na̱ kúú sa̱na̱i̱ ku̱a̱ʼa̱nndó kuñuʼundó nu̱ú tu̱ndóʼo. 18 ”Ka̱ʼa̱n xíʼin ta̱ rey xíʼin siʼíra: ‘Koondó nu̱ú ndóo na̱ kǒo ndáyáʼvi, saáchi ndakava ña̱ corona ña̱ liviní kánúu xi̱níndóʼ. 19 Ña̱ ñuu ña̱ íyo chí sur xa̱a̱ ndasi ndiʼivaña, ni iinna kǒo kuchiñu kunáña. Ña̱ ñuu Judá ku̱a̱ʼa̱nvaña nu̱ú tu̱ndóʼo. Nda̱a̱ ni iinna va̱ása níndo̱o. 20 ”Ndaniʼi nu̱ún ta kotoún na̱ va̱xi chí norte. ¿Ndáa míí ku̱a̱ʼa̱n na̱ kúú sa̱na̱i̱ na̱ liviní ta̱xina ndaʼún? 21 ¿Ndáaña ka̱ʼún tá ná ka̱ʼa̱nna xíʼún, ta miíún sa̱náʼa̱na nda̱a̱ táki̱ʼva íyo na̱ migoún na̱ va̱ʼaní kítáʼún xíʼin? ¿Á va̱ása xo̱ʼviún nda̱a̱ táki̱ʼva xóʼvi̱ iin ñaʼá ñá káku se̱ʼe? 22 Ta káʼún xíʼin miíún: ‘¿Nda̱chun xóʼvii̱ ndiʼi ña̱yóʼo?ʼ, xóʼviún xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼún ña̱ va̱ása va̱ʼa kúúña ta̱vána xi̱yoún ña̱ ndíxiún; ta sa̱tákue̱ʼe̱na xa̱ʼún. 23 ”¿Á kuchiñu iin na̱ ñuu Cus nasamana color ku̱ñu̱na?, ¿á kuchiñu iin tí leopardo nasamarí ña̱ kuíin sa̱tárí? Saátu miíndó kǒo kuchiñundó keʼéndó ña̱ va̱ʼa, chi ña̱ sa̱náʼa̱na ndóʼó keʼéndó kúú ña̱ va̱ása va̱ʼa. 24 Xa̱ʼa ña̱yóʼo tavái̱ ndóʼó ku̱ʼu̱nndó nda̱a̱ táki̱ʼva ndáchí miʼí ku̱a̱ʼa̱nña nu̱ú ñuʼú yi̱chí saá ku̱ʼu̱nndó. 25 Ña̱yóʼo kúú ña̱ ndoʼún, ña̱yóʼo kúú tu̱ndóʼo táxii̱ ndaʼún, saáchi na̱ndosóún xa̱ʼíi̱ ta ka̱ndíxaún tu̱ʼun vatá, káchi Jehová. 26 Ta yi̱ʼi̱ ndani̱ʼíi̱ xi̱yoún chí nu̱ún ta kukaʼan nu̱ún, 27 ta ndiʼi ña̱ kini kéʼún xíʼin ña̱ ndáʼyi̱ koʼún, tá kéʼún ña̱ kini ta kísi̱ún xíʼin ta̱a. Xi̱ní yuku̱, xítoi̱ ndiʼi ña̱ kini ña̱ kéʼún. Ña̱yóʼo kúú ña̱ kéʼún ñuu Jerusalén. Va̱ása xa̱ún keʼún ña̱ va̱ʼa... ¿nda̱saaka tiempo keʼún ña̱ va̱ása va̱ʼa?”.