CAPÍTULO 21
“Va̱ása ndísoi̱ ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ ni̱i̱ ni iin na̱ yiví”
Viíní ke̱ʼé ta̱ Pablo chiñu ña̱ xi̱kuumiíra ta saátu va̱ʼaní ta̱xira consejo ndaʼa̱ na̱ anciano
Ka̱naña nu̱ú Hechos 20:1-38
1-3. a) ¿Ndáaña ndo̱ʼo ta̱ Eutico ni̱xi̱ʼi̱ra? b) ¿Ndáaña ke̱ʼé ta̱ Pablo, ta ndáaña sákuaʼayó xa̱ʼa̱ra?
CHÍ ñuu Troas ndíkaa̱ ta̱ Pablo, nda̱kutáʼanra xíʼin inka na̱ hermano ini iin veʼe ña̱ u̱ni̱ piso. Xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása kookara xíʼinna ku̱a̱ʼání ña̱ʼa káʼa̱nra xíʼinna, ta xa̱a̱ sava ñuú kúúña. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱a̱ʼání lámpara ni̱xi̱yo, ku̱a̱ʼání yi̱ʼma̱ ta̱váña ta niʼníní ni̱xi̱yo cuarto kán. Chí ventana ni̱xi̱yo iin ta̱ loʼo ta̱ naní Eutico, ta iin ni̱ki̱si̱ naara tá táxi ta̱ Pablo discurso, tasaá nda̱kavara chí calle.
2 Xa̱ʼa̱ ña̱ kúú ta̱ Lucas médico, sana ta̱yóʼo kúú ta̱ nu̱ú ta̱ ku̱a̱ʼa̱n chindeétáʼan xíʼin ta̱ Eutico, soo kǒoka ña̱ kivi keʼéra saáchi xa̱a̱ ni̱xi̱ʼi̱vara (Hech. 20:9). Tasaá ni̱xa̱a̱ ta̱ Pablo nda̱kiʼinrara ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ íyo kán: “Va̱ása yi̱ʼvíndó. Tákuvara”. Ta̱ Pablo sa̱ndátakura ta̱ Eutico. Iin milagro kúú ña̱ ke̱ʼéra (Hech. 20:10).
3 Ña̱ nda̱taku ta̱yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó ndáaña kivi keʼé Jehová xíʼin espíritu santo ña̱ kúúmiíra. Va̱ása níxikuumií ta̱ Pablo ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Eutico, soo va̱ása níxi̱kuni̱ra ndakaʼán na̱ hermano kán xa̱ʼa̱ iin ña̱ suchíní-ini á nda̱a̱ sandákoona kandíxana Ndióxi̱. Xa̱ʼa̱ ña̱ sa̱ndátaku ta̱ Pablo ta̱ loʼo yóʼo, sa̱ndíkora-ini na̱ hermano ta saátu chi̱kaa̱ra ndee̱ xíʼinna ña̱ ndakundeéna natúʼunna xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Ta̱yóʼo xi̱kunda̱a̱-inira ña̱ ndáyáʼviní ña̱ tákuyó, ña̱kán xi̱ ixato̱ʼóníraña ta nda̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nra: “Va̱ása ndísoi̱ ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ ni̱i̱ ni iin na̱ yiví” (Hech. 20:26). Ná kotoyó ndáa ki̱ʼva kundiku̱nyó yichi̱ ta̱ Pablo ña̱ chindayáʼviyó ña̱ tákuyó.
“Ku̱a̱ʼa̱nra chí Macedonia” (Hechos 20:1, 2)
4. ¿Ndáaña ndo̱ʼo ta̱ Pablo chí Éfeso?
4 Nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱toyó nu̱ú capítulo ña̱ ni̱ya̱ʼa, i̱xandi̱va̱ʼaní na̱ ñuu Éfeso xíʼin ta̱ Pablo. Na̱ xi̱kachíñu xíʼin ka̱a ña̱ plata ku̱a̱ʼání xu̱ʼún xi̱kiʼinna xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱xiíkona ña̱ʼa ña̱ ndasakáʼnuna ñá Ártemis, sa̱sáa̱na na̱ yiví kán ta kininí ki̱xáʼana kéʼéna. Relato káʼa̱nkaña: “Tá nda̱kundoo táxi̱n na̱ yiví kán, ta̱ Pablo ka̱nara na̱ discípulo ta chi̱ka̱a̱ra ndee̱ xíʼinna ta ni̱nda̱yírana, tasaá nda̱kiʼinra ku̱a̱ʼa̱nra chí Macedonia” (Hech. 20:1).
5, 6. a) ¿Nda̱saa tiempo ni̱xi̱yo ta̱ Pablo chí Macedonia, ta ndáa ki̱ʼva chi̱ndeétáʼanra xíʼin na̱ hermano kán? b) ¿Ndáa ki̱ʼva xi̱ndakanixi̱ní ta̱ Pablo xa̱ʼa̱ na̱ hermano?
5 Tá ku̱a̱ʼa̱n ta̱ Pablo chí ñuu Macedonia, ni̱ya̱ʼara nu̱ú xáa̱ tú barco ñuu Troas, ta ki̱ndoora loʼo tiempo kán. Xi̱kuni̱ra ndakutáʼanra xíʼin ta̱ Tito ta̱ ku̱a̱ʼa̱n chí ñuu Corinto (2 Cor. 2:12, 13). Soo tá ku̱ndaa̱-ini ta̱ Pablo ña̱ va̱ása kívi xa̱a̱ ta̱ Tito, nda̱kiʼinra ku̱a̱ʼa̱nra chí Macedonia. Sana iin ku̱i̱ya̱ ni̱xi̱yora xíʼinna ta “chi̱ka̱a̱níra ndee̱ xíʼin na̱ discípulo na̱ ni̱xi̱yo kán” (Hech. 20:2).a Tándi̱ʼi, nda̱kutáʼan ta̱ Tito xíʼinra chí Macedonia ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ va̱ʼaní chi̱ndeétáʼan carta ña̱ nu̱ú ña̱ ka̱ʼyira xíʼin na̱ hermano na̱ ñuu Corinto (2 Cor. 7:5-7). Ña̱yóʼo chi̱ndeétáʼanña xíʼin ta̱ Pablo ña̱ kaʼyira inka carta ku̱ʼu̱n nu̱úna, ña̱yóʼo naníña Segunda ña̱ Corintios.
6 Tá káʼa̱n ta̱ Lucas xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xa̱ʼa̱n ta̱ Pablo chí ñuu Éfeso xíʼin Macedonia, xi̱niñúʼura tu̱ʼun chikaa̱ ndee̱. Ña̱yóʼo náʼa̱ña ña̱ xi̱kuni̱ní ta̱ Pablo xi̱xinira na̱ hermano. Va̱ása níxi̱yora nda̱a̱ táki̱ʼva íyo na̱ fariseo, saáchi kǒo níndakanixi̱níra ña̱ ndáyáʼvikara nu̱ú inkana. Saátu xi̱kuʼvi̱-inira xi̱nira na̱ congregación ta na̱ hermano inkáchi xi̱kachíñuna xíʼinra (Juan 7:47-49; 1 Cor. 3:9). Ta̱xitura consejo ndaʼa̱na saáchi xi̱kuʼvi̱ní-inira xi̱xinirana (2 Cor. 2:4).
7. ¿Ndáa ki̱ʼva ndíku̱n na̱ anciano xíʼin na̱ superintendente yichi̱ ta̱ Pablo?
7 Tiempo vitin na̱ anciano ña̱ congregación xíʼin na̱ superintendente ña̱ circuito chíkaa̱na ndee̱ ña̱ kundiku̱nna yichi̱ ta̱ Pablo. Ta tá xíniñúʼu taxina consejo ña̱ ndeé ndaʼa̱ iin na̱ hermano, kéʼénaña saáchi kúni̱na chindeétáʼanna xíʼinna. Saátu chíkaa̱na ndee̱ ña̱ kunda̱a̱-inina xíʼin ña̱ ndóʼona ta nu̱úka ña̱ ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa kéʼéna chíkaa̱na ndee̱ xíʼinna. Iin ta̱ hermano ta̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼá ku̱i̱ya̱ kúú superintendente ña̱ circuito káchira: “Ku̱a̱ʼání na̱ hermano kúni̱na keʼéna ña̱ va̱ʼa soo sava yichi̱ íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinna xa̱ʼa̱ ña̱ ndíʼi̱-inina, yíʼvina á ndákanixi̱nína ña̱ va̱ása kuchiñuna keʼénaña”. Na̱ anciano kivi chikaa̱na ndee̱ xíʼin na̱ hermano na̱ ndóʼo saá (Heb. 12:12, 13).
“Ki̱ndoona ña̱ kaʼnínara” (Hechos 20:3, 4)
8, 9. a) ¿Nda̱chun kǒo níxa̱ʼa̱nka ta̱ Pablo chí Siria? b) ¿Nda̱chun xi̱saa̱-ini na̱ judío xi̱xinina ta̱ Pablo?
8 Ta̱ Pablo ki̱tara chí Macedonia ta ku̱a̱ʼa̱nra chí Corinto, ta kán ni̱xi̱yora u̱ni̱ yo̱o̱.b Xi̱kuni̱ra ku̱ʼu̱nra chí Cencreas, ndaara barco ta ku̱ʼu̱nra Siria ta chí kán ndakiʼinra ku̱ʼu̱nra Jerusalén ña̱ chindeétáʼanra xíʼin na̱ hermano na̱ kúma̱ní ña̱ʼa nu̱ú (Hech. 24:17; Rom. 15:25, 26).c Soo ku̱u iin ña̱ʼa ña̱ va̱ása ndátu ta̱ Pablo kuu, ña̱kán na̱samara ña̱ xi̱kuni̱ra keʼéra. ¿Ndáaña ku̱u? “Na̱ judío ki̱ndoona ña̱ kaʼnínara” (Hech. 20:3).
9 Na̱ judío xi̱saa̱-inina xi̱xinina ta̱ Pablo saáchi xi̱kaʼa̱nna ña̱ iin apóstata xi̱kuura. Ta tá na̱túʼun ta̱ Pablo xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ xíʼin na̱ ñuu Corinto, ta̱ Crispo ta̱ xi̱niʼi yichi̱ ti̱xin ña̱ sinagoga ni̱xa̱a̱ra ndu̱ura cristiano (Hech. 18:7, 8; 1 Cor. 1:14). Inka yichi̱, na̱ judío ni̱xa̱ʼa̱nna chí Acaya nu̱ú ta̱ chíñu ta̱ naní Galión, ta ni̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ ta̱ Pablo ña̱ yáʼandosóra ley, soo ta̱ Galión va̱ása níxiniso̱ʼora ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nna ta ni̱sa̱a̱nína (Hech. 18:12-17). Sana ku̱ndaa̱-ini na̱ judío ña̱ ku̱ʼu̱n ta̱ Pablo chí Cencreas ña̱kán xi̱kuni̱na kaʼnínara. Ná kotoyó ndáaña ke̱ʼé ta̱ Pablo.
10. ¿Nda̱chun va̱ʼaní ña̱ nda̱kaxin ta̱ Pablo ña̱ va̱ása ku̱ʼu̱nra chí Cencreas?
10 Ña̱ va̱ʼa kundaa ta̱ Pablo miíra ta saátu ña̱ va̱ʼa kundaara xu̱ʼún ña̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼinra, nda̱ndikóra chí Macedonia ta kǒo níxa̱ʼa̱nkara chí Cencreas. Soo saátu i̱yoní ni̱xi̱yo ña̱ ku̱ʼu̱n xáʼána saáchi chí yichi̱ kán ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼání na̱ kui̱ʼná ta saátu tá ná kindo̱ona ku̱su̱nna iin veʼe tá xa̱a̱ ku̱ñuú, kivi kundoʼona inkaka ña̱ʼa. Soo ta̱ Pablo nda̱kanixi̱níra ña̱ va̱ʼaka ña̱yóʼo nu̱úka ña̱ kivi kundoʼora chí Cencreas. Ta kǒo níxa̱ʼa̱n mitúʼunra, saáchi ni̱xa̱ʼa̱n ta̱ Aristarco, ta̱ Gayo, ta̱ Segundo, ta̱ Sópater, ta̱ Timoteo, ta̱ Tíquico xíʼin ta̱ Trófimo xíʼinra (Hech. 20:3, 4).
11. ¿Ndáaña kéʼéyó ña̱ va̱ʼa kundaayó miíyó, ta ndáa yichi̱ nda̱koo ta̱ Jesús nu̱úyó?
11 Nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Pablo, miíyó na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ ndúkúyó ki̱ʼva ña̱ kundaayó miíyó tá ku̱a̱ʼa̱nyó natúʼunyó xíʼin na̱ yiví. Ña̱kán, iin tiʼvi kítáʼanyó ku̱a̱ʼa̱nyó á kítáʼantuyó xíʼin inkana tá ku̱a̱ʼa̱nyó nu̱ú i̱yo. Ta saátu xíniñúʼu kiʼinyó kuenta tá kúni̱na ixandi̱va̱ʼana xíʼinyó. Kúnda̱a̱-iniyó ña̱ va̱ása kívi kasiyó nu̱ú na̱ yiví ña̱ keʼéna ña̱yóʼo, xa̱ʼa̱ ña̱kán tá ku̱a̱ʼa̱nyó nátúʼunyó xíʼin na̱ yiví kíʼinyó kuenta (Juan 15:20; 2 Tim. 3:12). Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús chí ñuu Jerusalén. Iin yichi̱, tá xi̱nira ña̱ na̱ sáa̱-ini xíniñaʼá ndátakana ña̱ kaninara, “chi̱se̱ʼéra miíra nu̱úna ta ki̱tara ini templo ta nda̱kiʼinra ku̱a̱ʼa̱nra” (Juan 8:59). Ta inka yichi̱ tá xi̱kuni̱ na̱ judío kaʼnínara, “va̱ása níxi̱kakara nu̱ú ndóo ku̱a̱ʼá na̱ judío ta nda̱kiʼinra ku̱a̱ʼa̱nra [...] chí nu̱ú ñuʼú yi̱chí” (Juan 11:54). Xa̱ʼa̱ ña̱kán, tá xi̱xiniñúʼu kunda̱a̱ ta̱ Jesús miíra xi̱keʼévaraña ña̱ va̱ʼa saxínura chiñu ña̱ ta̱xi Jehová ndaʼa̱ra. Saátu kéʼé miíyó tiempo vitin (Mat. 10:16).
“Ndeéní ni̱kusi̱í-inina xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo” (Hechos 20:5-12)
12, 13. a) ¿Ndáaña ndo̱ʼo na̱ hermano tá nda̱taku ta̱ Eutico? b) ¿Ndáaña ndátuyó koo chí nu̱únínu?
12 Ta̱ Pablo xíʼin na̱ kítáʼan xíʼinra inkáchi ke̱ena ku̱a̱ʼa̱nna chí Macedonia. Sana nda̱taʼvi̱na, soo “tá ni̱ya̱ʼa u̱ʼu̱n ki̱vi̱”d nda̱kutáʼan tukuna. Saáchi ta̱ Lucas ka̱ʼyira: “Nda̱kutáʼanndi̱ xíʼinna chí ñuu Troas” (Hech. 20:6).e Ta kán kúú nu̱ú sa̱ndátaku ta̱ Pablo ta̱ Eutico nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱níyó nu̱ú kíxáʼa capítulo yóʼo. ¿Ndáaña ndo̱ʼo na̱ hermano tá xi̱nína ña̱ nda̱takura? Biblia káchiña ña̱ “ndeéní ni̱kusi̱í-inina xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo” (Hech. 20:12).
13 Va̱ása kúuka ta̱ʼán milagro yóʼo vitin. Soo ndiʼi miíyó na̱ ni̱xi̱ʼi̱ iin na̱ veʼe, kúsi̱íní-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱n Biblia ña̱ ndataku na̱ táʼanyó na̱ ni̱xi̱ʼi̱ (Juan 5:28, 29). Ta̱ Eutico ni̱xi̱ʼi̱ tukuvara, saáchi ta̱ ku̱a̱chi xi̱kuura (Rom. 6:23). Soo ndiʼi na̱ ndataku nu̱ú ñuyǐví xa̱á kivi kutakuna ndiʼi tiempo. Ta ndiʼi na̱ ndataku chí ndiví ña̱ kaʼndachíñuna xíʼin ta̱ Jesús va̱ása kuvina (1 Cor. 15:51-53). Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo kúú ña̱ kúsi̱íní-ini na̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví ta saátu na̱ kundoo nu̱ú ñuʼú yóʼo (Juan 10:16).
“Nu̱ú ndiʼina” ta saátu “veʼe tá veʼe” (Hechos 20:13-24)
14. ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼin na̱ anciano na̱ ñuu Éfeso tá nda̱kutáʼanna chí Mileto?
14 Ta̱ Pablo xíʼin na̱ kítáʼan xíʼinra ke̱ena chí Troas ta ni̱xa̱ʼa̱nna ñuu Asón, tándi̱ʼi ni̱xa̱ʼa̱nna chí Mitilene, Quíos, Samos xíʼin Mileto. Ta̱ Pablo xi̱kuni̱ra ya̱chi̱ xa̱a̱ra chí Jerusalén ña̱ va̱ʼa koora vi̱kó ña̱ Pentecostés, xa̱ʼa̱ ña̱kán nda̱ara iin barco tú va̱ása yáʼa chí Éfeso. Soo xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱ra ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ anciano ñuu Éfeso, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ ná ndakutáʼanna xíʼinra chí ñuu Mileto (Hech. 20:13-17). Tá nda̱kutáʼanna xíʼinra, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Ndóʼó xíni̱ va̱ʼavandó ndáa ki̱ʼva ni̱xi̱yoi̱ xíʼinndó tá ni̱xa̱i̱ ña̱ yichi̱ nu̱ú chí Asia. Nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱xi̱yo iin esclavo saá ni̱xi̱yoi̱ nu̱ú ta̱ táta Jesús ta vitání ni̱xi̱yo inii̱, ta na̱ judío xa̱ʼa̱ ña̱ nda̱kutáʼan tu̱ʼunna ña̱ kúni̱na kundi̱va̱ʼana xíʼi̱n nda̱a̱ xa̱kui̱ ta ndo̱ʼoní-inii̱. Ta ni saá kǒo níxi̱ka-inii̱ ña̱ ka̱ʼi̱n xíʼinndó xa̱ʼa̱ ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼinndó ni ña̱ sanáʼi̱ ndóʼó nu̱ú ndiʼina ni ña̱ ku̱ʼi̱n veʼe tá veʼe. Ta ña̱ ke̱ʼíi̱ kúú ña̱ nda̱kanii̱ nu̱ú na̱ judío xíʼin na̱ griego xa̱ʼa̱ ña̱ xíniñúʼu ndikó-inina ta ndikóna nu̱ú Ndióxi̱ saátu ña̱ xíniñúʼu kandíxana ta̱ táta Jesús” (Hech. 20:18-21).
15. ¿Nda̱chun va̱ʼaníka ña̱ nátúʼunyó xíʼin na̱ yiví veʼe tá veʼe?
15 Tiempo vitin íyo ku̱a̱ʼání ki̱ʼva ña̱ natúʼunyó xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Ta kéʼéyó nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Pablo, chíkaa̱yó ndeé ña̱ nandukúyó na̱ yiví nda̱a̱ ndáaka lugar. Tá kúú nu̱ú ndátuna carro, chí calle á nu̱ú ya̱ʼvi. Soo ña̱ ndáyáʼvika nu̱ú miíyó na̱ testigo Jehová kúú ña̱ ku̱ʼu̱nyó veʼe tá veʼe ña̱ natúʼunyó xíʼin na̱ yiví. ¿Nda̱chun? Saáchi saá kúú ña̱ kivi kunda̱a̱-ini ndiʼi na̱ yiví xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱. Ña̱yóʼo náʼa̱ña ña̱ kǒo ndáka̱xin Jehová na̱ yiví. Kivi natúʼunyó xíʼin na̱ yiví na̱ ndixa kúni̱ kunda̱a̱-ini xa̱ʼa̱ra ta chindeétáʼanyó xíʼinna. Saátu chindeétáʼanña xíʼin miíyó saáchi saá kúú ña̱ kándíxakayó Ndióxi̱ ta ndúndakúka-iniyó. Na̱ yiví kúnda̱a̱-inina ña̱ ndixa ndíku̱nyó ta̱ Cristo, saáchi nátúʼunyó xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ xíʼinna nda̱a̱ ndáaka nu̱ú xíkana ta saátu “veʼe tá veʼe”.
16, 17. ¿Nda̱chun káʼa̱nyó ña̱ ndakúní ni̱xi̱yo ini ta̱ Pablo, ta ndáa ki̱ʼva ndíku̱nyó yichi̱ra?
16 Tu̱ʼun Ndióxi̱ káʼa̱nña, ña̱ nda̱kundeé ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ anciano na̱ ñuu Éfeso. Ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ va̱ása kúnda̱a̱-inira ndáa tu̱ndóʼo ya̱ʼara nu̱ú chí Jerusalén, soo saátu ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo xíʼinna: “Va̱ása ndáyáʼvi ña̱ tákui̱ nu̱úi̱, ña̱ kúni̱i̱ kúú ña̱ sandíʼi̱ chiñu ña̱ xíniñúʼu keʼíi̱ ña̱ ta̱xi ta̱ táta Jesús ndaʼíi̱, ña̱ ndakani ndiʼi̱ xa̱ʼa̱ tu̱ʼun va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní-ini Ndióxi̱” (Hech. 20:24). Ta mií ña̱ nda̱a̱ ndakúníva ni̱xi̱yo ini ta̱ Pablo, saáchi va̱ása nítaxira ña̱ kasi nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa nu̱úra ña̱ saxínura chiñu ña̱ xi̱kuumiíra, ni i̱xandi̱va̱ʼana xíʼinra ta saátu ni xi̱kuumiíra kue̱ʼe̱.
17 Saátu miíyó na̱ ndóo vitin xa̱a̱ síín síín tu̱ndóʼo yáʼayó nu̱ú. Sava na̱ hermano ndóona nu̱ú kǒo xíín na̱ chíñu taxina ndasakáʼnuna Ndióxi̱ ta íxandi̱va̱ʼana xíʼinna. Inkatuna kúúmiína kue̱ʼe̱ ña̱ sákuvitáñaʼá á kue̱ʼe̱ ña̱ sándakava-inina. Saátu na̱ va̱lí xíniñúʼu kundeé-inina nu̱ú na̱ káʼvi xíʼinna, saáchi íxandúxana xíʼinna ña̱ keʼéna ña̱ va̱ása va̱ʼa. Soo ni nda̱a̱ ndáaka ña̱ ndóʼo miíyó na̱ testigo Jehová, ndakúní íyo iniyó nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱xi̱yo ta̱ Pablo ta va̱ása táxiyó ña̱ kasi nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa nu̱úyó ña̱ ndakani ndiʼiyó xa̱ʼa̱ tu̱ʼun va̱ʼa nu̱ú na̱ yiví.
“Kundaandó miíndó ta kundaandó ndikachi sa̱na̱ Ndióxi̱” (Hechos 20:25-38)
18. ¿Nda̱chun va̱ása níxi̱ndiso ta̱ Pablo ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ ni̱i̱ nda̱a̱ ni iin na̱ yiví, ta ndáa ki̱ʼva xi̱niñúʼu kundiku̱n na̱ anciano na̱ ñuu Éfeso yichi̱ra?
18 Tá nda̱kutáʼan ta̱ Pablo xíʼin na̱ anciano na̱ ñuu Éfeso, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ sana va̱ása ndikókara kunirana. Ta káxiní ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ndáaña kúú ña̱ xíniñúʼu keʼéna, sa̱ndákaʼánrana xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼé miíra chi ka̱chira: “Va̱ása ndísoi̱ ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ ni̱i̱ ni iin na̱ yiví, chi va̱ása níxi̱ka-inii̱ ña̱ natúʼi̱n xíʼinndó xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ kúni̱ Ndióxi̱”. Ta, ¿ndáa ki̱ʼva kundiku̱nna yichi̱ra ña̱ va̱ása kuisona ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ ni̱i̱ nda̱a̱ ni iin na̱ yiví? Ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Kundaandó miíndó ta kundaandó ndikachi sa̱na̱ Ndióxi̱, chi espíritu santo nda̱kaxinña ndóʼó ña̱ koondó anciano, ña̱ kundaandó na̱ congregación Ndióxi̱, chi na̱yóʼo kúú na̱ sa̱tára xíʼin ni̱i̱ se̱ʼera” (Hech. 20:26-28). Ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ ki̱ʼvi na̱ ta̱a na̱ íyo táki̱ʼva íyo “lobo tí ndi̱va̱ʼa-ini” ta ka̱ʼa̱nna “ña̱ va̱ása va̱ʼa ta sandáʼvina na̱ discípulo ña̱ kundiku̱nna sa̱tána”. ¿Ndáaña xi̱niñúʼu keʼé na̱ anciano yóʼo? Ta̱ Pablo káxiní ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Ña̱kán, kundito va̱ʼa nu̱úndó ta ndakaʼánndó chi ki̱ʼva u̱ni̱ ku̱i̱ya̱, ni loʼo kǒo nísandákoi̱ ña̱ taxii̱ consejo ndaʼa̱ iin tá iinndó, ta ndiʼi ki̱vi̱ xi̱keʼíi̱ ña̱yóʼo, ta nda̱a̱ xa̱kui̱ tá ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinndó” (Hech. 20:29-31).
19. ¿Ndáana ki̱xáʼa íyo tá xa̱a̱ ku̱yatin ndiʼi siglo nu̱ú, ta ndáaña ku̱u tá xa̱a̱ ni̱ya̱ʼaka ku̱i̱ya̱?
19 Na̱ ni̱xi̱yo nda̱a̱ táki̱ʼva íyo “lobo tí ndi̱va̱ʼa-ini” ki̱xáʼa íyona tá xa̱a̱ ndi̱ʼi siglo nu̱ú. Tá ku̱i̱ya̱ 98, ta̱ apóstol Juan ka̱ʼyira ña̱yóʼo: “Ta vitin xa̱a̱ ku̱a̱ʼání kúú na̱ contra ta̱ Cristo [...]. Na̱kán na̱ xi̱ñuʼu xíʼinvayó xi̱kuuna soo va̱ása níxi̱yona nda̱a̱ táki̱ʼva íyo miíyó; saáchi tá níxi̱yona nda̱a̱ táki̱ʼva íyo miíyó va̱ása keevína ku̱ʼu̱nna” (1 Juan 2:18, 19). Tá siglo u̱ni̱ xa̱a̱ ki̱xáʼa íyo na̱ su̱tu̱ na̱ xi̱sanáʼa̱ ti̱xin veʼe-ñu̱ʼu vatá. Ta, tá siglo ku̱mí ta̱ emperador Constantino nda̱kunira na̱yóʼo ña̱ kúúna na̱ ndíku̱n ta̱ Cristo, soo na̱ vatáva xi̱kuuna. Na̱ su̱tu̱ yóʼo xi̱sanáʼa̱na nina ña̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa, saáchi ki̱xáʼana ndíku̱nna costumbre na̱ veʼe-ñu̱ʼu vatá ta xi̱kaʼa̱nna ña̱ xi̱kuuña ña̱ sa̱náʼa̱ ta̱ Cristo. Nda̱a̱ tiempo vitin, na̱ veʼe-ñu̱ʼu vatá ndákundeéna ndíku̱nna costumbre yóʼo ta sánáʼa̱na ña̱ vatá.
20, 21. ¿Ndáa ki̱ʼva ni̱na̱ʼa̱ ta̱ Pablo ña̱ xi̱kuni̱níra chindeétáʼanra xíʼin na̱ hermano, ta ndáa ki̱ʼva kéʼé na̱ anciano ña̱yóʼo?
20 Síínníva ni̱xi̱yo ta̱ Pablo nu̱ú na̱ yiví na̱ ni̱xi̱yo nda̱a̱ táki̱ʼva íyo “lobo tí ndi̱va̱ʼa-ini” na̱ xi̱ ixandi̱va̱ʼa xíʼin ndikachi. Ta̱ Pablo xi̱kachíñura ña̱ va̱ʼa chaʼvira ña̱ xi̱xiniñúʼura tasaá va̱ása ndukúraña nu̱ú na̱ congregación. Ta̱ Pablo xi̱chindeétáʼanra xíʼin na̱ hermano, soo suvi xa̱ʼa̱ xu̱ʼún níxi̱keʼéra ña̱yóʼo. Chi ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ anciano na̱ ñuu Éfeso ña̱ ná keʼéna táki̱ʼva ke̱ʼé miíra, ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Xíniñúʼu ndeéní kachíñundó ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanndó xíʼin na̱ íxama̱níña nu̱ú”. Ta ni̱ka̱ʼa̱nkara: “Xíniñúʼu ndakaʼánndó ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ táta Jesús: ‘Kúsi̱íka-iniyó tá táxiyó ña̱ʼa ndaʼa̱ inkana nu̱úka ña̱ ndakiʼinyóña’” (Hech. 20:35).
21 Nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Pablo saátu kéʼé na̱ anciano tiempo vitin, saáchi xáʼnu̱-inina ta chíndeétáʼanna xíʼin inkana. Kúnda̱a̱-inina ña̱ chiñu ña̱ nda̱kiʼinna kúú ña̱ kundaana congregación Ndióxi̱, ta su̱ví xa̱ʼa̱ xu̱ʼún kéʼéna ña̱yóʼo. Va̱ása íyona nda̱a̱ táki̱ʼva íyo na̱ níʼi yichi̱ nu̱ú na̱ veʼe-ñu̱ʼu na̱ tává xu̱ʼún ndaʼa̱ na̱ yiví. Va̱ása kivi kuñuʼu na̱ kútóoní xu̱ʼún á na̱ ni̱nuní kúni ti̱xin congregación Ndióxi̱. Chi na̱ kúni̱ní ndukáʼnu na̱ kukaʼan nu̱úva koona (Prov. 11:2; 25:27).
“Ndiʼina ki̱xáʼana xákuna” (Hechos 20:37).
22. ¿Nda̱chun xi̱kuni̱ní na̱ anciano na̱ ñuu Éfeso ta̱ Pablo?
22 Ta̱ Pablo ndixaní xi̱kuni̱ra na̱ hermano, ta saátu na̱kán xi̱kuni̱nara. Xa̱ʼa̱ ña̱kán tá ni̱nda̱yínara, “ndiʼina ki̱xáʼana xákuna ta nu̱mina ta̱ Pablo ta chi̱tóna nu̱úra” (Hech. 20:37, 38). Saátu miíyó chíndayáʼviníyó na̱ íyo nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱xi̱yo ta̱kán, saáchi táxina tiempona, ndiʼi ña̱ʼa ña̱ kúúmiína xíʼin ndee̱na ña̱ va̱ʼa kundaana ndikachi sa̱na̱ Ndióxi̱. ¿Á su̱ví ña̱ ndixa kúú ña̱ ku̱a̱ʼáníva ña̱ sákuaʼayó xíʼin ña̱ ke̱ʼé ta̱ Pablo? Ña̱kán, ña̱ nda̱a̱va kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra tá ka̱chira: “Va̱ása ndísoi̱ ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ ni̱i̱ ni iin na̱ yiví” (Hech. 20:26).
a Koto recuadro ña̱ naní “Carta ña̱ ka̱ʼyi ta̱ Pablo chí Macedonia”.
b Sana tiempo saá ka̱ʼyira Romanos.
c Koto recuadro ña̱ naní “Ta̱ Pablo ni̱xa̱ʼa̱nra nda̱kara xu̱ʼún”.
d Tá ke̱ena xíʼin tú barco ñuu Filipos ta ni̱xa̱a̱na nda̱a̱ Troas, u̱vi̱ ki̱vi̱ ke̱ʼéna ña̱yóʼo (Hech. 16:11). Soo vitin, sana u̱ʼu̱nví ki̱vi̱ ke̱ʼénaña xa̱ʼa̱ ña̱ ndeéní káni ta̱chí.
e Nu̱ú Hechos 20:5, 6, káʼa̱n tuku ta̱ Lucas xa̱ʼa̱ miíra. Ta sana ña̱yóʼo kúni̱ kachiña, ña̱ nda̱kutáʼan ta̱ Pablo xíʼin ta̱ Lucas chí Filipos (nu̱ú nda̱koorara) ta inkáchi nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱nna chí Troas (Hech. 16:10-17, 40).