BIBLIOTECA NU̱Ú INTERNET Watchtower
Watchtower
BIBLIOTECA NU̱Ú INTERNET
tu’un sâví
ǒ
  • ʼ
  • a̱
  • e̱
  • i̱
  • ǐ
  • o̱
  • ǒ
  • u̱
  • BIBLIA
  • NDIʼI TUTU
  • REUNIÓN
  • Iin historia ña̱ ndáyáʼviní
    Tutu Ña̱ Nátúʼun xíʼinyó (público) 2016 | Núm. 4
    • TEMA ÑA̱ PORTADA | ÑA̱ BIBLIA. HISTORIA ÑA̱ KÁʼA̱N NDÁA KI̱ʼVA NI̱KA̱KUÑA

      Iin historia ña̱ ndáyáʼviní

      Iin ta̱a níʼira Biblia ta xíka-inira

      Ña̱ Biblia xa̱a̱ síín íyoña nu̱ú tutu ña̱ xíniñúʼu inkaka religión. Saáchi xa̱a̱ íyo ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱, na̱ yiví kándíxana ña̱yóʼo ta saátu kǒo inka libro ña̱ nándukúnína xa̱ʼa̱, á ña̱ káʼa̱n kúáchina xa̱ʼa̱ nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ña̱ Biblia.

      Tá kúú, ku̱a̱ʼání na̱ xíni̱ va̱ʼa xíka-inina á vií íyo ña̱ Biblia ña̱ íyo tiempo vitin, nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱xi̱yo ña̱ ka̱ʼyína tá ya̱chi̱. Iin ta̱ káʼvi va̱ʼa xa̱ʼa̱ Biblia káchira: “Ni va̱ása kúnda̱a̱-inindi̱ á nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼyi̱ña tá ya̱chi̱ saá sa̱ndáya̱ʼandiña, sava copia ña̱ kúúmiíndi̱ va̱ása vií níka̱ʼyi̱ ña̱ va̱xi nu̱úña, ku̱a̱ʼání ña̱yóʼo ke̱ʼénaña tá xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ ña̱ nu̱ú, ta ku̱a̱ʼání ña̱yóʼo xa̱a̱ síín íyoña nu̱ú ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tá ya̱chi̱”.

      Inka na̱ yiví xíka-inina xa̱ʼa̱ ña̱ káxi káʼa̱n ña̱ Biblia xa̱ʼa̱ ña̱ xa̱a̱ síín síín religión kúúmiína. Tá kúú, ta̱ Faizal xa̱ʼnura ti̱xin iin familia na̱ va̱ása kúú cristiano, ta sa̱náʼa̱nara ña̱ iin libro ña̱ yi̱i̱ kúú ña̱ Biblia soo ña̱ va̱xi nu̱úña na̱samavaña. Ta̱ Faizal káchira: “Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, kǒo níxi̱kandíxai̱ na̱ yiví na̱ xi̱kuni̱ natúʼun xíʼi̱n xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱n Biblia, saáchi xi̱ndakanixi̱níi̱ ña̱ na̱samava ña̱ káʼa̱n Biblia ña̱ kúúmiína”.

      Soo, ¿á ndáyáʼvi ña̱ kunda̱a̱-iniyó á na̱sama ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia? Ndakanixi̱ní xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, ña̱ Biblia káʼa̱nña xíʼinyó ña̱ va̱ʼaní ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó chí nu̱únínu. Tá xíka-iniún á ndixa va̱xi ña̱yóʼo nu̱ú Biblia ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tá ya̱chi̱, ¿á kandíxaúnña? (Romanos 15:4). Tá va̱ása va̱ʼa íyo ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia ña̱ íyo tiempo vitin, ¿á kuniñúʼún texto ña̱ va̱xi nu̱úña tá kúú ña̱ ndaka̱xiún ndáa chiñu kúú ña̱ kachíñún, ndáaña keʼé na̱ veʼún á ndáa ki̱ʼva ndasakáʼnún Ndióxi̱?

      Ni xa̱a̱ ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱ rollo nu̱ú ka̱ʼyína ña̱ káʼa̱n Biblia ña̱ nu̱ú, kiviva kotoyó ña̱ káʼa̱n copia ña̱ yatání ña̱ ka̱ʼyína xíʼin ndaʼa̱na. ¿Ndáa ki̱ʼva ni̱ka̱ku ña̱ Biblia ni kamaní xi̱ndiʼi-xa̱ʼa̱ ña̱ʼa nu̱ú ka̱ʼyínaña, ni xi̱sasi inkana ña̱ ná kǒo kunda̱a̱-ini na̱ yiví xa̱ʼa̱ña á ni xi̱kuni̱na nasamana ña̱ va̱xi nu̱úña? ¿Ndáa ki̱ʼva kivi chindeétáʼan ña̱yóʼo xíʼún ña̱ kandíxakaún ña̱ káʼa̱n Biblia ña̱ íyo tiempo vitin? Kunda̱a̱ka-iniún xa̱ʼa̱ pregunta yóʼo nu̱ú inka ña̱ káʼa̱n ndáa ki̱ʼva ni̱ka̱kuña.

  • Ña̱ Biblia ni̱ka̱kuña ni ku̱a̱ʼání ña̱ ndo̱ʼoña
    Tutu Ña̱ Nátúʼun xíʼinyó (público) 2016 | Núm. 4
    • TEMA ÑA̱ PORTADA | ÑA̱ BIBLIA. HISTORIA ÑA̱ KÁʼA̱N NDÁA KI̱ʼVA NI̱KA̱KUÑA

      Ña̱ Biblia ni̱ka̱kuña ni ku̱a̱ʼání ña̱ ndo̱ʼoña

      ÑA̱ NDO̱ʼOÑA. Na̱ ka̱ʼyí Biblia xíʼin na̱ ke̱ʼé copiaña, ka̱ʼyínaña nu̱ú papiro xíʼin nu̱ú pergamino (2 Timoteo 4:13).a ¿Nda̱chun xi̱kuni̱ ndiʼi-xa̱ʼa̱ ña̱ Biblia xa̱ʼa̱ ña̱ ka̱ʼyínaña nu̱ú ña̱yóʼo?

      Ña̱ papiro kamaní xi̱ndiʼi-xa̱ʼa̱ña á xi̱ndoo letra ña̱ va̱xi nu̱úña. Ta̱ egiptólogo Richard Parkinson xíʼin ta̱ Stephen Quirke káchina: “Ña̱ tutu yóʼo ndíʼi-xa̱ʼa̱ña á ndúuña ya̱a̱. Tá ndíka̱a̱ va̱ʼa iin rollo nda̱a̱ kivi ku̱xuña á ta̱ʼyi̱ña, tá ndíka̱a̱ va̱ʼaña ti̱xin ñuʼú nda̱a̱ kivi kaxí ti̱ín á kití válí ña̱yóʼo, tá kúú tí hormiga yaa”. Tándi̱ʼi nda̱ni̱ʼína papiro yóʼo, savaña chi̱ndoonaña nu̱ú káni̱ní luz á nu̱ú visá, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo kamaka ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱ña.

      Ña̱ pergamino va̱ása kama ndíʼi-xa̱ʼa̱ña nu̱ú ña̱ papiro, soo kamava ndíʼi-xa̱ʼa̱ña tá va̱ása ndáa viínaña tá távánaña nu̱ú niʼníní á nu̱ú visá á nu̱ú íyoní luz.b Ta saátu xáxi kití válí ña̱yóʼo. Xa̱ʼa̱ ña̱kán, ku̱a̱ʼání inka tutu ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tá ya̱chi̱ kǒokaña íyo saáchi xa̱a̱ ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱vaña, tá saá níndoʼo ña̱ Biblia ndiʼi-xa̱ʼa̱va ña̱ káʼa̱nña.

      NDÁA KI̱ʼVA NI̱KA̱KU ÑA̱ BIBLIA. Ley ña̱ xi̱kuumií na̱ ñuu Israel xi̱ka̱ʼa̱nña, ña̱ ndiʼi na̱ rey na̱ xi̱xaʼndachíñu nu̱ú na̱ ñuu Israel, xi̱xiniñúʼu kaʼyína iin copia ña̱ ley yóʼo ña̱ kooña copia miína, ta ña̱yóʼo kúú u̱ʼu̱n libro ña̱ va̱xi chí nu̱ú kíxáʼa ña̱ Biblia (Deuteronomio 17:18). Ta saátu, na̱ xi̱xini̱ va̱ʼa na̱ ka̱ʼyí ña̱yóʼo ke̱ʼéna ku̱a̱ʼání copiaña, ta tá xa̱a̱ kúni̱ ndiʼi ña̱ siglo nu̱ú xi̱kuumiína ña̱yóʼo ti̱xin ndiʼi sinagoga ña̱ ni̱xi̱yo ñuu Israel ta saátu nda̱a̱ Macedonia (Lucas 4:16, 17; Hechos 17:11). ¿Ndáa ki̱ʼva ni̱ka̱ku ña̱ ka̱ʼyína kán nda̱a̱ tiempo vitin?

      1. Iin ki̱si ña̱ ñuʼú; 2. Iin táʼvi ña̱ Rollo ña̱ mar Muerto

      Rollo nu̱ú ni̱ka̱ʼyi̱ ña̱ káʼa̱n Biblia ña̱ naní, Rollo ña̱ Mar muerto ku̱a̱ʼání tiempo xi̱ndika̱a̱ña ti̱xin ki̱si ña̱ ñuʼú ti̱xin iin kava̱ chí nu̱ú ñuʼú yi̱chí ña̱kán va̱ʼa ni̱ka̱kuña.

      Kava̱ nu̱ú nda̱ni̱ʼína sava rollo

      Iin ta̱ xíni̱ va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱ Nuevo Testamento ta̱ naní Philip Comfort, ka̱chira: “Na̱ judío xi̱taán va̱ʼana rollo nu̱ú va̱xi tu̱ʼun Ndióxi̱ ti̱xin ki̱si ña̱ ñuʼú ña̱ va̱ʼa va̱ása ndiʼi xa̱ʼa̱ña”. Ta saátu ke̱ʼé na̱ cristiano ña̱ va̱ʼa sa̱kákuna ña̱yóʼo. Xa̱ʼa̱ ña̱kán, sava rollo nu̱ú ni̱ka̱ʼyi̱ ña̱ káʼa̱n Biblia ña̱ ndáni̱ʼína ñúʼuña ti̱xin ki̱si ña̱ ñuʼú á ti̱xin veʼe nu̱ú naání, ti̱xin kava̱ á nu̱ú ñuʼú yi̱chí.

      ÑA̱ VA̱ʼA ÑA̱ KU̱U. Ku̱a̱ʼání táʼví nu̱ú ni̱ka̱ʼyi̱ ña̱ káʼa̱n ña̱ Biblia ni̱ka̱kuña nda̱a̱ tiempo ña̱ ndóoyó vitin ni xa̱a̱ yáʼaka u̱vi̱ mil ku̱i̱ya̱ ni̱ka̱ʼyi̱ña. Nda̱a̱ ni iin tutu ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tá ya̱chi̱ kǒo ku̱a̱ʼá copiaña íyo ta ni va̱ása ku̱a̱ʼá tiempo íyoña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ña̱ Biblia.

      a Xi̱xiniñúʼuna yitu̱n tú xi̱kana nu̱ú ti̱kui̱í tú naní papiro ña̱ va̱ʼa ixava̱ʼana tutu nu̱ú xi̱kaʼyína ña̱yóʼo, ta ña̱ va̱ʼa ixava̱ʼana pergamino xi̱xiniñúʼuna ñii̱ kití.

      b Tá kúú, ña̱ acta original ña̱ Declaración de Independencia de los Estados Unidos ni̱ka̱ʼyi̱ña nu̱ú iin pergamino. Sa̱kán 250 ku̱i̱ya̱ ni̱ya̱ʼa ña̱ ka̱ʼyína ña̱yóʼo, soo ña̱ va̱xi nu̱úña xa̱a̱ ku̱a̱ʼa̱n ndóoña ta va̱ása kívika kaʼviyó ña̱yóʼo.

  • Ña̱ Biblia ni̱ka̱kuña ni xi̱kuni̱na sandíʼi-xa̱ʼa̱naña
    Tutu Ña̱ Nátúʼun xíʼinyó (público) 2016 | Núm. 4
    • TEMA ÑA̱ PORTADA | ÑA̱ BIBLIA. HISTORIA ÑA̱ KÁʼA̱N NDÁA KI̱ʼVA NI̱KA̱KUÑA

      Ña̱ Biblia ni̱ka̱kuña ni xi̱kuni̱na sandíʼi-xa̱ʼa̱naña

      ÑA̱ NDO̱ʼOÑA. Ku̱a̱ʼání na̱ político xíʼin na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ veʼe-ñu̱ʼu va̱ása níxi̱kuni̱na ña̱ ná kunda̱a̱-ini na̱ yiví xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱n ña̱ Biblia. Ña̱kán ku̱a̱ʼání na̱ xi̱kuumií chiñu yóʼo xi̱sasina nu̱ú na̱ yiví tasaá va̱ása kuumiína ña̱ Biblia, ña̱ tavánaña á ña̱ sandáya̱ʼanaña inka tu̱ʼun. Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ u̱vi̱ ejemplo:

      • Tá ku̱i̱ya̱ 167 tiempo xi̱naʼá, ta̱ rey Antíoco Epífanes ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ná sandíʼi-xa̱ʼa̱na ndiʼi copia ña̱ Escrituras Hebreas, saáchi xi̱kuni̱ra ña̱ ndiʼi na̱ judío ná kixáʼana kuumiína religión na̱ griego. Ta̱ historiador Heinrich Graetz káchira: “Na̱ chíñu xi̱sandíʼi-xa̱ʼa̱na ta xi̱xaʼmina rollo ña̱ ley nu̱ú xi̱ndani̱ʼínaña ta saátu xi̱xaʼnína na̱ xi̱ndani̱ʼína káʼvi ña̱yóʼo xa̱ʼa̱ ña̱ nándukúna ña̱ ndasandakú-inina á ña̱ sandíko-inina”.

      • Tá Edad Media, sava na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ veʼe-ñu̱ʼu xi̱sa̱a̱na, tá xi̱natúʼun sava na̱ yiví xíʼin inkana xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱sanáʼa̱ ña̱ Biblia nu̱úka ña̱ sanáʼa̱na ña̱ sánáʼa̱ na̱ católico. Xi̱ka̱ʼa̱nna ña̱ apóstata kúú na̱ yiví na̱ xi̱kuumií iin libro ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia, saáchi iinlá ña̱ xi̱niñúʼu kúúmiína kúú Salmo ña̱ ni̱xi̱yo tu̱ʼun latín. Na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ veʼe-ñu̱ʼu nda̱kutáʼanna ta ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ sava na̱ ta̱a ná keʼéna ña̱yóʼo ti̱xin iin iin veʼe-ñu̱ʼu: “Viíní ná nandukúna na̱ ndákanixi̱nína ña̱ kúúna apóstata ndiʼi veʼe á nda̱a̱ ndáaka lugar nu̱ú kivi koo se̱ʼéna ta veʼe nu̱ú xi̱ndani̱ʼína na̱yóʼo xi̱niñúʼu sandíʼi-xa̱ʼa̱naña”.

      Tá na̱ xi̱sa̱a̱-ini xi̱xini ña̱ Biblia nísandíʼi-xa̱ʼa̱naña, saátu ndiʼi xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱nña.

      Iin página ña̱ Biblia ña̱ íyo tu̱ʼun inglés ña̱ ke̱ʼé ta̱ William Tyndale

      Biblia ña̱ sa̱ndáya̱ʼa ta̱ William Tyndale ña̱ tu̱ʼun inglés ni̱ka̱kuña ni va̱ása nítaxina ña̱ kúúmií na̱ yiví ña̱yóʼo ta saátu xa̱ʼmina savaña ta saátu xa̱ʼnína ta̱ Tyndale tá ku̱i̱ya̱ 1536.

      ¿NDÁA KI̱ʼVA NI̱KA̱KU ÑA̱ BIBLIA? Nu̱ú xi̱kuni̱ka ta̱ rey Antíoco sandíʼi-xa̱ʼa̱ra ña̱ Biblia kúú Israel. Soo na̱ judío xa̱a̱ ku̱a̱ʼa̱nna koona inka ñuu. Na̱ xíni̱ va̱ʼa káʼa̱nna ña̱ tá siglo nu̱ú ku̱a̱ʼáníka na̱ judío va̱ása níxi̱ndookana chí Israel. Tá ti̱xin ña̱ sinagoga xi̱taán va̱ʼana copia ña̱ Biblia; ta suvi copia yóʼo kúú ña̱ xi̱niñúʼu inkana tá ni̱ya̱ʼa tiempo, ta nda̱a̱ na̱ cristiano xi̱niñúʼu ña̱yóʼo (Hechos 15:21).

      Tá Edad Media, na̱ xi̱kuʼvi̱-ini xi̱xini ña̱ Biblia xi̱chika̱a̱na ndee̱ ña̱ sandáya̱ʼanaña inka tu̱ʼun ta saátu ña̱ tavána copiaña ni xi̱sasina nu̱úna á xi̱ ixandi̱va̱ʼana xíʼinna xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱keʼéna ña̱yóʼo. Tá siglo xa̱ʼu̱n ta kúma̱níka ixava̱ʼana ña̱ imprenta, xa̱a̱ ni̱xi̱yo sava táʼví ña̱ Biblia ki̱ʼva 33 nu̱ú tu̱ʼun. Nani saá kamaníka ki̱xáʼana sándaya̱ʼana ña̱ Biblia inka tu̱ʼun ta saátu tavánaña.

      ÑA̱ VA̱ʼA ÑA̱ KU̱U. Ni ku̱a̱ʼání na̱ rey xíʼin na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ veʼe-ñu̱ʼu xi̱kuni̱na sandíʼi-xa̱ʼa̱na ña̱ Biblia, soo ña̱yóʼo kúú iin libro ña̱ ku̱a̱ʼáníka xáxana ta sándaya̱ʼanaña inka nu̱ú tu̱ʼun, ta ña̱yóʼo xa̱a̱ chíndeétáʼanña xíʼin ku̱a̱ʼání na̱ yiví ta saátu xíʼin ley ña̱ íyo ñuuna á xíʼin tu̱ʼun ña̱ káʼa̱nna.

  • Ña̱ Biblia ni̱ka̱kuña ni xi̱kuni̱na nasamana ña̱ káʼa̱nña
    Tutu Ña̱ Nátúʼun xíʼinyó (público) 2016 | Núm. 4
    • Iin ta̱a kéʼéra copia ña̱ Biblia

      Na̱ masoreta ki̱ʼinnína kuenta tá ke̱ʼéna copia ña̱ Biblia.

      TEMA ÑA̱ PORTADA | ÑA̱ BIBLIA. HISTORIA ÑA̱ KÁʼA̱N NDÁA KI̱ʼVA NI̱KA̱KUÑA

      Ña̱ Biblia ni̱ka̱kuña ni xi̱kuni̱na nasamana ña̱ káʼa̱nña

      ÑA̱ NDO̱ʼOÑA. Ni ña̱ xi̱ndiʼi-xa̱ʼa̱ ña̱ʼa nu̱ú xi̱kaʼyí ña̱ Biblia ta ni xi̱kuni̱na sandíʼi-xa̱ʼa̱na ña̱yóʼo, va̱ása níndiʼi-xa̱ʼa̱ña. Na̱ xi̱keʼé copia ña̱ Biblia ta saátu na̱ xi̱sandáya̱ʼaña inka tu̱ʼun, xi̱kuni̱na nasamana ña̱ káʼa̱nña ña̱ va̱ʼa kooña ndáa táki̱ʼva sánáʼa̱ miína nu̱úka ña̱ nasamana ña̱ sánáʼa̱na ña̱ va̱ʼa kooña nda̱a̱ táki̱ʼva sánáʼa̱ ña̱ Biblia. Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ sava ejemplo:

      • Nu̱ú ndásakáʼnuna Ndióxi̱. Nda̱a̱ tá siglo ku̱mi̱ nda̱a̱ siglo u̱vi̱ tiempo xi̱na̱ʼa̱, na̱ ka̱ʼyí ña̱ Pentateuco Samaritano nda̱chinuúna tu̱ʼun yóʼo nu̱ú Éxodo 20:17, “chí yuku̱ Guerizim. Ta kán ixava̱’ún iin altar”. Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱ na̱ samaritano ixava̱ʼana templona chí yuku̱ Guerizim, xa̱ʼa̱ ña̱kán nda̱chinuúna tu̱ʼun yóʼo nu̱ú Biblia.

      • Ña̱ sánáʼa̱na xa̱ʼa̱ ña̱ trinidad. Tá sa̱kán ni̱ya̱ʼa 300 ku̱i̱ya̱ ña̱ sa̱ndíʼina ka̱ʼyína ña̱ Biblia, iin ta̱ xi̱sanáʼa̱ xa̱ʼa̱ ña̱ trinidad nda̱chinuúra nu̱ú 1 Juan 5:7 tu̱ʼun yóʼo: “Chí ndiví: ta̱ kúú Yivá, ta̱ kúú Verbo xíʼin Espíritu Santo; u̱ni̱ saá na̱yóʼo iinlá kuitíva kúúna”. Soo ña̱yóʼo kǒoña va̱xi nu̱ú tu̱ʼun Ndióxi̱ ña̱ siʼna ni̱ka̱ʼyi̱. Ta̱ biblista Bruce Metzger káchira: “Soo nda̱a̱ tá siglo i̱ñu̱ tiempo vitin kúú ña̱ ki̱xáʼakana káʼyína tu̱ʼun yóʼo tá xi̱keʼéna copia ña̱ Biblia Versión Latina Antigua xíʼin ña̱ Vulgata latina”.

      • Ki̱vi̱ Ndióxi̱. Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱ndiku̱nna iin costumbre na̱ judío, ku̱a̱ʼání na̱ xi̱sandáya̱ʼa Biblia inka tu̱ʼun, sa̱kútaʼana ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱ú ña̱ Biblia. Ta ki̱xáʼana xíniñúʼuna título tá kúú Ndióxi̱ á táta, tu̱ʼun yóʼo va̱xiña nu̱ú Biblia soo va̱ása káʼa̱nña xa̱ʼa̱ iinlá kuití ta̱ i̱xava̱ʼa ndiʼi ña̱ʼa chi saátu ka̱ʼa̱nña xa̱ʼa̱ na̱ ta̱a, á xa̱ʼa̱ iin ña̱ʼa ña̱ ndásakáʼnuna, á nda̱a̱ xa̱ʼa̱ ta̱ Ndi̱va̱ʼa (Juan 10:34, 35; 1 Corintios 8:5, 6; 2 Corintios 4:4).a

      ¿NDÁA KI̱ʼVA NI̱KA̱KU ÑA̱ BIBLIA? Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ ña̱ nu̱ú. Sava na̱ xi̱kaʼyí copia ña̱ Biblia va̱ása níxi̱kiʼinna kuenta xíʼin ña̱ xi̱kaʼyína á nda̱a̱ na̱samana ña̱ káʼa̱nña, soo inkana ki̱ʼinnína kuenta xíʼin ña̱ ka̱ʼyína ta viíní ke̱ʼéna ña̱yóʼo. Tá siglo i̱ñu̱ nda̱a̱ siglo u̱xu̱ tiempo vitin, na̱ masoreta ka̱ʼyína copia ña̱ Escrituras Hebreas ta saátu ke̱ʼéna ña̱ naní texto masorético. Tá xi̱keʼéna ña̱yóʼo, xi̱kaʼvina tu̱ʼun xíʼin letra ña̱ va̱xi nu̱úña ña̱ va̱ʼa vií kaʼyínaña, tá xi̱ndakanixi̱nína ña̱ iin texto ña̱ ka̱ʼyína va̱ása va̱ʼa íyoña, xi̱kaʼyína chí yuʼú tutu xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱ndakanixi̱nína va̱ása va̱ʼa íyo. Na̱ masoreta va̱ása níxi̱kuni̱na nasamana ña̱ káʼa̱n Biblia. Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi ta̱ profesor Moshe Goshen-Gottstein, nu̱ú na̱ masoreta ña̱ nasamana ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia ña̱ siʼna ni̱ka̱ʼyi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱ miína, “iin ku̱a̱chi ndeéní xi̱kuu ña̱yóʼo”.

      Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ ña̱ u̱vi̱, xa̱ʼa̱ ña̱ íyo ku̱a̱ʼání copia ña̱ Biblia ña̱ ka̱ʼyína xíʼin ndaʼa̱na tá ya̱chi̱, chíndeétáʼanña xíʼin na̱ biblista ña̱ va̱ʼa kotona ndáaña va̱ása va̱ʼa níka̱ʼyi̱. Ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱, na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ veʼe-ñu̱ʼu xi̱sanáʼa̱na ña̱ Biblia ña̱ kúúmiína tu̱ʼun latín kúú ña̱ va̱ása nínasa̱ma. Xa̱ʼa̱ ña̱kán nda̱chinuúna tu̱ʼun ña̱ xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ nu̱ú artículo yóʼo nu̱ú 1 Juan 5:7, ta tu̱ʼun yóʼo nda̱a̱ nu̱ú Biblia ña̱ íyo tu̱ʼun sáʼán ña̱ naní Reina-Valera ka̱ʼyínaña. Soo tá nda̱ni̱ʼina inka copia ña̱ Biblia ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tá ya̱chi̱, ¿ndáaña ni̱náʼa̱ ña̱yóʼo? Ta̱ biblista Bruce Metzger ka̱ʼyíra ña̱yóʼo: “Soo tu̱ʼun ña̱ nda̱chinuúna nu̱ú 1 Juan 5:7, va̱ása va̱xiña nu̱ú copia ña̱ Biblia ña̱ ka̱ʼyína tá ya̱chi̱ ta kúú nu̱ú ña̱ siríaco, copto, armenio, etiópico, árabe, eslavo, soo va̱xivaña nu̱ú ña̱ latín”. Xa̱ʼa̱ ña̱kán, Biblia ña̱ Reina-Valera ña̱ íyo tiempo vitin xíʼin inkaka Biblia sa̱kútaʼana tu̱ʼun ña̱ va̱ása va̱ʼa íyo nu̱úña.

      Ña̱ papiro Chester Beatty P46, ña̱ ka̱ʼyína xíʼin ndaʼa̱na tá ku̱i̱ya̱ 200 tiempo vitin

      Ña̱ papiro Chester Beatty P46, ña̱ ka̱ʼyína xíʼin ndaʼa̱na tá ku̱i̱ya̱ 200 tiempo vitin.

      ¿Á náʼa̱ copia ña̱ ka̱ʼyína tá ya̱chi̱ ña̱ na̱sama ña̱ káʼa̱n ña̱ Biblia? Tá nda̱ni̱ʼína Rollo ña̱ mar muerto tá ku̱i̱ya̱ 1947, nda̱a̱ saáví chi̱táʼan na̱ xíni̱ va̱ʼa ña̱ káʼa̱n rollo yóʼo xíʼin ña̱ káʼa̱n texto masorético hebreo, chi ña̱ rollo yóʼo xa̱a̱ mil ku̱i̱ya̱ chí sa̱tá ni̱ka̱ʼyi̱ña. Iin ta̱ ka̱chíñu xíʼin Rollo ña̱ mar muerto ni̱ka̱ʼa̱nra: “Ni xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ ni̱ka̱ʼyi̱ ña̱yóʼo náʼa̱ña ña̱ ki̱ʼinní na̱ judío kuenta xíʼin copia ña̱ ka̱ʼyína”.

      Ti̱xin Biblioteca Chester Beatty chí Dublín (Irlanda) kúúmiína papiro nu̱ú ni̱ka̱ʼyi̱ libro ña̱ Escrituras Griegas Cristianas, ta sava ña̱yóʼo ka̱ʼyínaña tá siglo u̱vi̱, tá ni̱ya̱ʼa 100 ku̱i̱ya̱ tá sa̱ndíʼina ka̱ʼyína Biblia. Ña̱ The Anchor Bible Dictionary káchiña: “Ña̱ papiro yóʼo chíndeétáʼanníña xíʼinna ña̱ kunda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ texto ña̱ va̱xi nu̱úña, soo saátu náʼa̱ña ña̱ va̱ʼava íyo inka copia ña̱ ke̱ʼéna ni xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa ku̱a̱ʼání tiempo”.

      “Ña̱kán kivi ka̱ʼa̱nyó ña̱ nda̱a̱ ni iin ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tá ya̱chi̱ va̱ása káxi káʼa̱nña, nda̱a̱ táki̱ʼva káxi káʼa̱n ña̱ Biblia”.

      ÑA̱ VA̱ʼA ÑA̱ KU̱U. Xa̱ʼa̱ ña̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼání copia ña̱ Biblia ña̱ ka̱ʼyína xíʼin ndaʼa̱na tá ya̱chi̱ ndáni̱ʼína ta saátu ña̱ yatání ña̱yóʼo, chíndeétáʼanña xíʼin ña̱ Biblia ña̱ kundayáʼvikaña nu̱úka ña̱ nasa̱ma ña̱ káʼa̱nña. Ta̱ Sir Frederic Kenyon káchira: “Nda̱a̱ ni iin libro ña̱ ka̱ʼyína tá ya̱chi̱ kǒo ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ Biblia, nda̱a̱ ni iin na̱ káʼvi va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo va̱ása kívi káʼa̱nna ña̱ va̱ása va̱ʼa íyo ña̱ Biblia ña̱ kúúmiíyó tiempo vitin”. Ta, ta̱ erudito William Henry Green ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo xa̱ʼa̱ Escrituras Hebreas: “Ña̱kán kivi ka̱ʼa̱nyó ña̱ nda̱a̱ ni iin ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tá ya̱chi̱ va̱ása káxi káʼa̱nña, nda̱a̱ táki̱ʼva káxi káʼa̱n ña̱ Biblia”.

      a Tá kúni̱kaún kunda̱a̱-iniún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo koto folleto ña̱ naní Ña̱ táxi yichi̱ nu̱úyó ña̱ va̱ʼa sakuaʼakayó xa̱ʼa Biblia, página 1 nda̱a̱ 13, ta ña̱yóʼo kivi ndani̱ʼúnña nu̱ú jw.org.

  • ¿Nda̱chun va̱ʼa ni̱ka̱ku ña̱ Biblia?
    Tutu Ña̱ Nátúʼun xíʼinyó (público) 2016 | Núm. 4
    • Iin ta̱ ta̱a káʼvira Biblia

      TEMA ÑA̱ PORTADA | ÑA̱ BIBLIA. HISTORIA ÑA̱ KÁʼA̱N NDÁA KI̱ʼVA NI̱KA̱KUÑA

      ¿Nda̱chun va̱ʼa ni̱ka̱ku ña̱ Biblia?

      Tíxa̱ʼvi ña̱ ni̱ka̱ku ña̱ Biblia, vitin kivi kuumiíún iinña ta kaʼviúnña. Tá ná ndaka̱xiún iin Biblia ña̱ káxi káʼa̱n, kivi kandíxaún ña̱ va̱ása nínasa̱ma ña̱ va̱xi nu̱úña.a Soo, ¿nda̱chun va̱ʼa ni̱ka̱ku ña̱ Biblia ni ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱ ña̱ʼa nu̱ú ni̱ka̱ʼyi̱ña, ni xi̱kuni̱na sandíʼi-xa̱ʼa̱naña, á ña̱ nasamana ña̱ va̱xi nu̱úña? ¿Nda̱chun ndáyáʼviní libro yóʼo?

      “Vitin kandíxai̱, Biblia ña̱ kúúmiíi̱ iin regalo ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼíi̱ kúúña”

      Ku̱a̱ʼání na̱ káʼvi Biblia ndákanixi̱nína nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ apóstol Pablo tá ka̱ʼyíra ña̱yóʼo: “Ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ nu̱ú tutu yi̱i̱ tu̱ʼun Ndióxi̱ kúúña” (2 Timoteo 3:16). Ndákanixi̱nína ña̱ ni̱ka̱ku ña̱ Biblia saáchi tu̱ʼun Ndióxi̱ kúúña ta miíra ndáaña nda̱a̱ tiempo vitin. Ta̱ Faizal ta̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ nu̱ú artículo ña̱ nu̱ú, chi̱ka̱a̱-inira ña̱ nandukúra xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱ra kunda̱a̱-inira xa̱ʼa̱ nu̱ú ña̱ Biblia. Nda̱kanda̱ní-inira xíʼin ña̱ sa̱kuaʼara, tasaá ki̱ʼinra kuenta ña̱ ku̱a̱ʼání ña̱ sánáʼa̱ na̱ veʼe-ñu̱ʼu kǒoña va̱xi nu̱ú Biblia. Ta saátu ku̱tóoníra ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ keʼéra xíʼin nu̱ú ñuʼú yóʼo nda̱a̱ táki̱ʼva káʼa̱n tu̱ʼunra.

      Ta̱ Faizal káchira: “Vitin kándíxai̱, Biblia ña̱ kúúmiíi̱ iin regalo ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼíi̱ kúúña, tá mií Ndióxi̱ kúú ta̱ i̱xava̱ʼa ndiʼi ña̱ íyo chí ndiví ta saátu ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo, ¿á va̱ása kúúmiíra ndee̱ ña̱ taxira tu̱ʼunra ndaʼa̱yó ta kundaaraña? Tá ná ka̱ʼa̱nyó ña̱ va̱ása kuchiñura keʼéra ña̱yóʼo káʼa̱nyó ña̱ va̱ása kúúmiíra ndee̱. ¿Ndáa ta̱ kúú yi̱ʼi̱ ña̱ ka̱ʼi̱n ña̱ kǒo ndee̱ kúúmií Ndióxi̱ ña̱ keʼéra ña̱yóʼo?” (Isaías 40:8).

      a Ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱ka-iniún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, koto artículo ña̱ naní, “Cómo escoger una buena traducción de la Biblia”, ña̱ ka̱na nu̱ú táʼan revista yóʼo tá 1 tí mayo ña̱ ku̱i̱ya̱ 2008.

      ¿Nda̱chun kivi kandíxayó ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ káʼa̱n ña̱ Biblia?

      Ndiʼi artículo yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nña ndáa ki̱ʼva ni̱ka̱ku ña̱ Biblia. Soo, ¿ndáa ki̱ʼva kivi kunda̱a̱-iniún ña̱ kúú ña̱ libro yóʼo “tu̱ʼun Ndióxi̱” ta su̱ví iin libro ña̱ va̱xi cuento nu̱ú kúúña? (1 Tesalonicenses 2:13). Koto video ña̱ naní ¿Ndachun xíniñúʼu kandíxayó ndiʼi tu̱ʼun ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia? nu̱ú jw.org (ki̱ʼvi nu̱ú káʼa̱nña “Nandukúña” ta kaʼyí ki̱vi̱ video yóʼo).

Publicación ña̱ va̱xi tu̱ʼun sâví (1993-2025)
Kita
Yóʼo ki̱ʼviún
  • tu’un sâví
  • Chindaʼáña ndaʼa̱ inkana
  • Nda̱saa kúni̱únña
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Ña̱ xíniñúʼuna
  • Política ña̱ privacidad
  • Configuración ña̱ privacidad
  • JW.ORG
  • Yóʼo ki̱ʼviún
Chindaʼáña ndaʼa̱ inkana