ခရစ်ယာန်ဘောင်သည် ဤလောက၏အဝင် မည်သို့ဖြစ်လာပုံ

အချိန်တန်သော် ရှေးခရစ်ယာန်ဘာသာ အစပြုရာ ရောမအင်ပါယာပြိုကွဲခဲ့သည်။ သမိုင်းဆရာများစွာက ထိုပြိုကွဲမှုသည် ခရစ်ယာန်ဘာသာက တိတ္ထိအယူအပေါ် နောက်ဆုံးအောင်ပွဲခံချိန်ဟုလည်းဆိုသည်။ သီးခြားအမြင်ကို ဖော်ထုတ်လျက် အင်္ဂလီကန် ဘိရှော့ အီး၊ ဒဘလျူ၊ ဘန်းစ်က ရေးသားခဲ့သည်– “လူ့ယဉ်ကျေးမှုကြီး ပြိုကွဲသည်နှင့်အမျှ ခရစ်ယာန်ဘာသာသည် ယေရှုခရစ်၏ မြင့်မြတ်သော ယုံကြည်ခြင်းအဖြစ်မှ ရပ်ဆိုင်းခဲ့သည်။ ယင်းသည် ပျက်ပြားနေသော လောက၏လူမှုရေးအင်္ဂတေအဖြစ် အသုံးဝင်လာသော ဘာသာဖြစ်လာသည်။”—The Rise of Christianity.

ယင်းမပြိုကွဲမီ၊ စီအီးဒုတိယ၊ တတိယနှင့်စတုတ္ထရာစုက ယေရှုနောက်လိုက်သည်ဟု ဆိုသူများသည် နည်းလမ်းများစွာဖြင့် မိမိတို့ကိုယ်ကို ရောမကမ္ဘာမှာ သီးခြားနေကြောင်း သမိုင်းကမှတ်တမ်းတင်ထားသည်။ သို့သော်ယင်းက အယူဝါဒ၊ အမူအကျင့်နှင့် အဖွဲ့အစည်းတွင်လည်း ယေရှုနှင့်ကိုယ်တော်၏ တမန်တော်များ တင်ကြိုဟောသည့်အတိုင်း ဖောက်ပြန်မှုများ ဖြစ်ပေါ်ကြောင်းဖော်ပြသည်။ (မဿဲ ၁၃:၃၆-၄၃။ တမန်တော် ၂၀:၂၉၊ ၃၀။ ၂ သက်သာလောနိတ် ၂:၃-၁၂။ ၂ တိမောသေ ၂:၁၆-၁၈။ ၂ ပေတရု ၂:၁-၃၊ ၁၀-၂၂) နောက်ဆုံးတွင် ဂရီကို-ရောမကမ္ဘာနှင့် အလိုတူအလိုပါ လုပ်ဆောင်ကြကာ ခရစ်ယာန်ဟု အခေါ်ခံသူအချို့သည် လောကအယူ (ယင်း၏ပွဲတော်များ၊ ယင်း၏ဘုရားမကိုးကွယ်ခြင်းနှင့် သုံးပါးတစ်ဆူဘုရားစသည်) ယင်း၏အတွေးအခေါ် (မသေနိုင်သောဝိညာဉ်စသည်) နှင့်ယင်း၏ ဦးဆောင်မှုအဖွဲ့အစည်း (ဓမ္မဆရာအတန်းအစားစသည်) တို့ကိုခံယူခဲ့ကြသည်။ တိတ္ထိအစုအဝေးကို ဆွဲဆောင်ခဲ့သည့်အရာသည် ဤယိုယွင်းမှုဖြစ်သည်။ ယင်းခရစ်ယာန်ဘာသာသည် အင်အားစုကြီးဖြစ်လာကာ ရောမဧကရာဇ်များသည် ပထမတွင် ချေမှုန်းရန် ကြိုးစားခဲ့သော်လည်း နောက်ပိုင်းတွင် သင့်မြတ်လာပြီး သူတို့၏အကျိုးအတွက် အသုံးချရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။

လောကကအောင်နိုင်ခြင်း

ချာ့ချ် သမိုင်းဆရာ ဩဂတ်စ်တာ့စ် နီအန်ဒါကဤ “ခရစ်ယာန်ဘာသာ” နှင့်လောက၏ ဆက်ဆံရေးသစ်တွင် ပတ်သက်လာသော စွန့်လွှတ်ရသည်များကို ဖော်ပြသည်။ အကယ်၍ ခရစ်ယာန်များသည် လောကမှ မိမိတို့၏သီးခြားနေခြင်းကို စွန့်လွှတ်လျှင် “ရလဒ်မှာ အသင်းတော်သည် လောကနှင့် ရှုပ်ထွေးခြင်း ဖြစ်မည် . . . အသင်းတော်သည် သူမ၏စင်ကြယ်မှု အဆုံးခံရမည်ဖြစ်ပြီး အောင်နိုင်သလိုထင်ရသော်လည်း သူမကိုယ်နှိုက် အောင်နိုင်ခံရသည်” ဟုရေးသားခဲ့သည်။—General History of the Christian Religion and Church, Volume 2, page 161.

ထိုအတိုင်းဖြစ်ခဲ့သည်။ လေးရာစုစောစောပိုင်းတွင် ရောမဧကရာဇ် ကောန်စတင်တိုင်းသည် သူ့လက်ထက်ရှိ “ခရစ်ယာန်” ဘာသာကို သူ၏ပြိုကွဲနေသော အင်ပါယာ ပေါင်းစပ်ရေးအတွက် အသုံးချရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ ယင်းအတွက်ကြောင့်၊ သူက ခရစ်ယာန်အခေါ်ခံများကို ဘာသာရေးလွတ်လပ်မှုများပေးပြီး တိတ္ထိယဇ်ပုရောဟိတ်၏ အခွင့်အရေး အချို့ကို သူတို့၏ဓမ္မဆရာအတန်းအစားလက်သို့ ပြောင်းပေးခဲ့သည်။ The New Encyclopœdia Britannica က “ကောန်စတင်တိုင်းသည် အသင်းတော်ကို လူမှုရေးတာဝန်လက်ခံရန်နှင့် တိတ္ထိအဖွဲ့ကိုအသင်းတော်အဖို့ ရရှိရေးအတွက် လောကနှင့်မပတ်သက်ခြင်း အခြေအနေမှ ဆွဲထုတ်ခဲ့သည်” ဟုဖော်ပြသည်။

နိုင်ငံဘာသာ

ကောန်စတင်တိုင်းပြီးနောက်၊ ဧကရာဇ် ဂျူလီယန် (၃၆၁-၃၆၃ စီအီး) သည် ခရစ်ယာန်ဘာသာကို ဆန့်ကျင်ကာ တိတ္ထိအယူကိုပြန်လည်ထူထောင်ရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ သို့သော်သူမအောင်မြင်ခဲ့၊ နှစ် ၂၀ ခန့်ကြာပြီးနောက်၊ ဧကရာဇ် သီအိုဒိုးရှပ်စ် ၁ သည်တိတ္ထိအယူကို ပိတ်ပင်ခဲ့ပြီး သုံးပါးတစ်ဆူဝါဒီ “ခရစ်ယာန်ဘာသာ” ကိုရောမအင်ပါယာ၏ နိုင်ငံဘာသာအဖြစ် ချမှတ်ခဲ့သည်။ တိကျစွာပင်၊ ပြင်သစ်သမိုင်းဆရာ ဟင်နရီ မာရိုက ဤသို့ရေးသားခဲ့သည်–“သီအိုဒိုးရှပ်စ် အုပ်စိုးမှုအဆုံးတွင် ခရစ်ယာန်ဘာသာ သို့မဟုတ် ပိုမိုတိကျစွာပြောရလျှင် ဩသဒေါက်စ်သည် ရောမကမ္ဘာတစ်ခုလုံး၏ တရားဝင်ဘာသာဖြစ်လာသည်။” ဩသဒေါက်စ်သည် ခရစ်ယာန်ဘာသာစစ်ကို အစားထိုးကာ ‘လောကနှင့်ဆက်ဆံ’ သူဖြစ်လာသည်။ ဤနိုင်ငံဘာသာသည် ယေရှု၏ကနဦးနောက်လိုက်များဘာသာနှင့် ကွာခြားလှကာ ကိုယ်တော်က သူတို့အား “သင်တို့သည်လောကီနှင့်မဆက်ဆံ” ဟုမိန့်ဆိုခဲ့သည်။—ယောဟန် ၁၅:၁၉။

ပြင်သစ်သမိုင်းဆရာနှင့် အတွေးအခေါ်ပညာရှင် လိုဝစ် ရောဂျာက ရေးသားခဲ့သည် - “ယင်းပျံ့နှံ့သွားသည်နှင့်အမျှ ခရစ်ယာန်ဘာသာသည် မမှတ်မိနိုင်အောင် ပြောင်းလဲသွားသည် . . . အလှူငွေများဖြင့် အသက်ရှင်ခဲ့သော ဆင်းရဲသူများ၏ ကနဦးအသင်းတော်သည် အာဏာစက်တို့ကို မလွှမ်းမိုးနိုင်သောအခါ သူတို့နှင့် မိတ်ဖြစ်လာသည့် အောင်နိုင်သူ အသင်းတော်ဖြစ်လာသည်။”

ငါးရာစု စီအီး စောစောပိုင်းက ရိုမင်ကက်သလစ် “စိန့်” ဩဂတ်စ်တင်းက သူ၏အဓိကစာအုပ် The City of God ကိုရေးခဲ့သည်။ ထိုတွင်သူက “ဘုရားသခင်နှင့် လောက၏” မြို့နှစ်မြို့ကိုဖော်ပြခဲ့သည်။ ယင်းက လောကနှင့်သီးခြားနေခြင်းကို အလေးထားပြောဆိုသလော။ မဟုတ်ပါ။ ပါမောက္ခ လတူရက်တီက “ဩဂတ်စ်တင်းသည် ဘွင်းဘွင်းပင် မြေကြီးဆိုင်ရာနှင့် ကောင်းကင်ဆိုင်ရာ မြို့နှစ်မြို့မှာ ရောယှက်နေသည်” ဖော်ပြခဲ့သည်။ ဩဂတ်စ်တင်းက “[၎င်းတို့၏] အသင်းပေါ်ပေါက်သည်နှင့် ဘုရားနိုင်ငံတော်သည် ဤလောကတွင် အစပြုပြီ” ဟုသင်ပေးခဲ့သည်။ (The New Encyclopœdia Britannica, Macropœdia, Volume 4, page 506) ထို့ကြောင့်၊ ဩဂတ်စ်တင်း၏ မူလရည်ရွယ်ချက် မည်သို့ပင်ရှိစေ သူ၏သီအိုရီသည် ချာ့ချ်ကို ဤလောက၏ နိုင်ငံရေးတွင် ပိုမိုနက်ရှိုင်းစွာ ပတ်သက်စေရန် ဖြစ်စေခဲ့သည်။

ကွဲပြားသောအင်ပါယာ

စီအီး ၃၉၅ တွင်၊ သီအိုဒိုးရှပ်စ် ၁ သေဆုံးသောအခါ၊ ရောမအင်ပါယာကို တရားဝင်နှစ်ပိုင်းခွဲလိုက်သည်။ အရှေ့ပိုင်း သို့မဟုတ် ဘိုင်ဇန်တိုင်း အတွက်အင်ပါယာမြို့တော်သည် ကောန်စတင်တီနိုပယ်လ် (ယခင်က ဘိုင်ဇန်တီယမ် ယခုအစ်စတန်ဘူလ်) ဖြစ်သည်။ အနောက်ဘက် အင်ပါယာအတွက် မြို့တော် (စီအီး ၄၀၂ နောက်ပိုင်း) ကို အီတလီ၊ ရဗင်နာတွင် ထားရှိခဲ့သည်။ ရလဒ်အနေနှင့်၊ ခရစ်ယာန်ဘောင်သည် နိုင်ငံရေးအရနှင့် ဘာသာရေးအရပါ ကွဲပြားခဲ့သည်။ ချာ့ချ်နှင့် နိုင်ငံ၏ဆက်ဆံရေးနှင့် ပတ်သက်၍မူကား အရှေ့ပိုင်းအင်ပါယာရှိ ချာ့ချ်သည် ကဲသရိမှယူစီဘိယပ်စ် (မဟာကောန်စတင်တိုင်းနှင့် တစ်ခေတ်တည်းသား) ၏ အယူအဆကို လိုက်ခဲ့ကြသည်။ လောကနှင့်သီးခြားနေရန် ခရစ်ယာန်မူကို လျစ်လျူရှုလျက် ယူစီဘိယပ်စ်က ဧကရာဇ်နှင့် အင်ပါယာသည် ခရစ်ယာန်ဖြစ်ခဲ့လျှင် ချာ့ချ်နှင့်နိုင်ငံသည် တစ်ခုတည်းသော ခရစ်ယာန်အဖွဲ့ဖြစ်လာကာ ဧကရာဇ်သည် မြေကြီးပေါ်တွင် ဘုရားသခင့် ကိုယ်စားလှယ်အဖြစ် လုပ်ဆောင်နိုင်သည်ကို တွေးတောခဲ့သည်။ အနည်းနှင့်အများပင် ချာ့ချ်နှင့်နိုင်ငံပူးပေါင်းရေးကို နှစ်ရာစုများစွာပင် အရှေ့ပိုင်းသြသဒေါက်စ်အသင်းများခံယူခဲ့သည်။ ဩသဒေါက်စ် ဘိရှော့တစ်ဦးဖြစ်သူ တိမောသေ ဝေး က သူ၏စာအုပ် The Orthodox Church တွင်ရလဒ်ကို ဖော်ပြခဲ့သည်။ “လူမျိုးရေးသည် လွန်ခဲ့သည့် ဆယ်ရာစုနှစ်များတွင် ဩသဒေါက်စ်၏ ဥပါဒ်ဖြစ်ခဲ့သည်။”

အနောက်ဘက်တွင် ရောမဧကရာဇ်အား ကျူးကျော်လာသော ဂျာမန်နွယ်များက စီအီး ၄၇၆ တွင်နန်းချခဲ့သည်။ ယင်းက အနောက်ပိုင်းရောမအင်ပါယာကို အဆုံးသတ်စေသည်။ နိုင်ငံရေးဟင်းလင်းဖြစ်နေခြင်း၏ နောက်ဆက်တွဲကို The New Encyclopœdia Britannica ကဖော်ပြခဲ့သည် - “အာဏာစက်စစ်ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်—ရောမဘိရှော့၏ချာ့ချ်၊ ရောမချာ့ချ်ဖြစ်သည်။ ယင်းချာ့ချ်သည် မိမိကိုယ်ကို ပျောက်ကွယ်သွားသော ရောမအင်ပါယာကို ဆက်ခံသူအဖြစ် နားလည်ထားခဲ့သည်။” ဤစွယ်စုံကျမ်းက ဆက်၍ဆိုသည် - “ရောမပုပ်များသည် . . . ချာ့ချ်အစိုးရ၏ လောကီအဆိုကို ချာ့ချ်-နိုင်ငံနယ်နမိတ်ကိုကျော်လွန်၍ ချဲ့ခဲ့ကြကာ ပြောနေကြသည့် ဓားနှစ်ချောင်းသီအိုရီကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ကြပြီး ခရစ်တော်သည် ပုပ်အားချာ့ချ်အပေါ် ဝိညာဏတန်ခိုးသာမကဘဲ လောကနိုင်ငံများအပေါ် လောကီအာဏာကိုလည်းပေးကြောင်း ဆိုသည်။”

အမျိုးသားပရိုတက်စတင့် အသင်းများ

အလယ်ခေတ်တစ်လျှောက်လုံး ဩသဒေါက်စ်စသည့် ဘာသာရေးဂိုဏ်းများသည် နိုင်ငံရေး၊ လောကရှုပ်ထွေးမှုနှင့်စစ်များတွင် အလွန်အကျူးပင် ပတ်သက်ခဲ့ကြသည်။ ၁၆ ရာစုမှ ပရိုတက်စတင့် ပြုပြင်ရေးက စစ်မှန်သောခရစ်ယာန်အခြေအနေ၊ လောကနှင့်သီးခြားဖြစ်ခြင်းသို့ ပြန်ဆိုက်ရောက်စေသလော။

မရောက်စေပါ။ The New Encyclopœdia Brit­annica တွင်ဤသို့ဖတ်ရသည်–“လူသာရင်၊ ကာလ်ဗင်နစ်နှင့် အင်္ဂလီကန် ထုံးထမ်းများ၏ ပရိုတက်စတင့် ပြုပြင်ရေးဝါဒီများသည် . . . ဩဂတ်စ်တင်း၏ အမြင်များကို ခိုင်မာစွာ စွဲငြိနေကြကာ သူ၏အယူအဆကို အထူးတွယ်တာကြသည် . . . ၁၆ ရာစုဥရောပ၏ အဓိကပရိုတက်စတင့် ထုံးတမ်းများသည် . . . ဆက်စ်ဇိုနီ [ဂျာမနီအလယ်ပိုင်း]၊ ဆွစ်ဇာလန်နှင့် အင်္ဂလန်ရှိ လောကီအာဏာပိုင်များမှ ထောက်မမှုရရှိခဲ့ပြီး အလယ်ခေတ်ချာ့ချ်များ၏ အခြေအနေကဲ့သို့ပင် ရပ်တည်ခဲ့ကြသည်။”

ခရစ်ယာန်ဘာသာစစ်သို့ ပြန်လှည့်မည့်အစား ပြုပြင်ရေးသည် နိုင်ငံရေးအကြိုက်လိုက်သည့် အမျိုးသား (ဝါ) ဒေသဆိုင်ရာ ချာ့ချ်မြောက်မြားစွာကို ပေါ်ထွက်စေကာ သူတို့၏စစ်ပွဲများတွင် တက်ကြွစွာ ထောက်မခဲ့ကြသည်။ အမှန်တွင်၊ သူတို့အားလုံးသည် ဘာသာရေးစစ်ပွဲများကို ဆွပေးခဲ့ကြသည်။ An Historian’s Approach to Religion, စာအုပ်တွင် ယင်းသို့သောစစ်များနှင့် စပ်လျဉ်း၍ အာနော်လ် တောန်ဘီး က ဤသို့ရေးခဲ့သည် - “ပြင်သစ်၊ နယ်သာလန်၊ ဂျာမနီ၊ အိုင်ယာလန်နှင့် အင်္ဂလန်၊ စကော့တလန်ရှိ ပြိုင်ဘက်ဂိုဏ်းဂဏများ လက်နက်အားကိုးဖြင့် တစ်ဦးကိုတစ်ဦးကို ဖိနှိပ်ရန်ကြိုးစားမှုတွင် ကြိုးပမ်းရာ၌ ရက်စက်မှုများတွင် ချာ့ချ်များကထောက်မခဲ့ကြသည်။” အိုင်ယာလန်နှင့် ယခင်အခေါ် ယူဂိုစလားဗီးယား တို့ကိုကွဲပြားစေသည့် မျက်မှောက်ခေတ်တိုက်ခိုက်မှုများက ချာ့ချ်တို့သည် ဤလောက၏ ရေးရာများတွင် နက်ရှိုင်းစွာ ပတ်သက်နေဆဲဖြစ်ကြောင်း ပြသသည်။

သို့ဖြစ်လျှင် လောကနှင့်သီးခြားဖြစ်သည့် စစ်မှန်သောခရစ်ယာန်ဘာသာ ကမ္ဘာပေါ်တွင် မရှိတော့ဟု ယင်းကဆိုလိုသလော။ ထိုအဖြေကို နောက်ဆောင်းပါးက ဖြေဆိုပါလိမ့်မည်။

[စာမျက်နှာ ၁၀၊ ၁၁ ပါ လေးထောင့်ကွက်/ရုပ်ပုံ]

“ခရစ်ယာန်ဘာသာ” သည် နိုင်ငံဘာသာမည်သို့ဖြစ်လာပုံ

ခရစ်ယာန်ဘာသာသည် မည်သည့်အခါကမျှ ဤလောက၏အစိတ်အပိုင်းမဖြစ်ခဲ့ချေ။ (မဿဲ ၂၄:၃၊ ၉။ ယောဟန် ၁၇:၁၆) သို့သော် စီ၊ အီး စတုတ္ထရာစုတွင် “ခရစ်ယာန်ဘာသာ” သည် ရောမနိုင်ငံ၏ တရားဝင်နိုင်ငံဘာသာဖြစ်ခဲ့ကြောင်း သမိုင်းစာစောင်များကဖော်ပြသည်။ မည်သို့ဖြစ်ခဲ့သနည်း။

နီရိုဘုရင် (စီ၊ အီး၊ ၅၄-၆၈) အချိန်မှစ၍ စီ၊ အီး တတိယရာစုထဲရောက်လာသည်အထိ ရောမဧကရာဇ်အားလုံးတို့သည် ခရစ်ယာန်များအား ပြင်းထန်စွာနှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းခြင်း သို့မဟုတ် ညှဉ်းပန်းရန်ခွင့်ပြုခြင်းများကို ပြုခဲ့ကြသည်။ ဂယ်လီအီးနပ်စ်သည် (စီ၊ အီး ၂၅၃-၂၆၈) သူတို့အားနှိပ်စက်ရန် ကြေညာချက်ထုတ်ပြန်သည့် ပထမဦးဆုံးသောဘုရင်ဖြစ်သည်။ ထိုအချိန်မှစ၍ ခရစ်ယာန်ဘာသာသည် တစ်နိုင်ငံလုံးတွင် တရားမဝင်ဘာသာဖြစ်လာသည်။ ဂယ်လီအီးနပ်စ်နောက်ပိုင်းတွင် နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းမှုဆက်၍ဖြစ်ခဲ့ပြီး ဒီယကလီးရှန်းဘုရင် (စီ၊ အီး၊ ၂၈၄-၃၀၅) နှင့် သူ့အားဆက်ခံသည့် သူ၏သွေးသားရင်းချာများလက်ထက်တွင် ညှဉ်းပန်းမှုသည် သာ၍ပင်ပြင်းထန်လာခဲ့သည်။

စတုတ္ထရာစုအစောပိုင်းတွင် ကောန်စတင်တိုင်းဘုရင်၏ ခရစ်ယာန်ဘာသာသို့ပြောင်းလဲခြင်းဟုဆိုသည့် အလှည့်အပြောင်းတစ်ခုရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ ဤ “ပြောင်းလဲခြင်း” နှင့်ပတ်သက်၍ ပြင်သစ်စာအုပ် Théo—Nouvelle encyclopédie catholique (Théo—New Catholic Ency­clopedia) က ဤသို့ဖော်ပြထားသည်။ “ကောန်စတင်တိုင်းက မိမိသည် ခရစ်ယာန်ဧကရာဇ်တစ်ပါးဖြစ်ကြောင်းဆိုသည်။ အမှန်အားဖြင့်မူ သူသည် သေခါနီးအိပ်ရာပေါ်တွင်သာ နှစ်ခြင်းခံခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။” မည်သို့ဆိုစေ စီ၊ အီး ၃၁၃ ခုနှစ်တွင် ကောန်စတင်တိုင်းနှင့်သူနှင့်တွဲဖက်အုပ်ချုပ်သူလစင်းနီးယပ်စ်တို့သည် ခရစ်ယာန်များအား အခြားသောတိတ္ထိဘာသာများနည်းတူ ဘာသာရေးလွတ်လပ်ခွင့်ပေးသည့် အမိန့်တစ်ရပ်ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။ ကက်သလစ်စွယ်စုံကျမ်းသစ်က ဤသို့ဖော်ပြသည်။ “ခရစ်ယာန်ဘာသာသည် religio licita [တရားဝင်ဘာသာ] အဖြစ်အသိအမှတ်ပြုခံရခြင်းအားဖြင့် အမှတ်သညာပြုသော ဘုရင်ကောန်စတင်တိုင်းက တိတ္ထိဘာသာအပြင် ခရစ်ယာန်များအားလွတ်လပ်မှုတိုးချဲ့ပေးခြင်းသည် တစ်မူထူးသည့်ဆန့်ကျင်ဘက်လုပ်ရပ်ဖြစ်သည်။”

သို့သော် The New Encyclopædia Britannica စွယ်စုံကျမ်းက “သူ [ကောန်စတင်တိုင်း] သည် ခရစ်ယာန်ဘာသာကို နိုင်ငံဘာသာမဖြစ်စေခဲ့ပါ” ဟုဖော်ပြထားသည်။ ပြင်သစ်အသင်းဝင်ဖြစ်သော ပြင်သစ်သမိုင်းဆရာ ဂျီးန်ရယ်မီပလန့်ခ်က “ရောမနိုင်ငံသည် . . . တရားဝင်တိတ္ထိဘာသာနိုင်ငံဖြစ်မြဲဖြစ်ခဲ့သည်သာဖြစ်သည်။ ကောန်စတင်တိုင်းသည် ခရစ်တော်၏ဘာသာကို စွဲလမ်းနေသော်လည်း ထိုအခြေအနေကို အဆုံးမသတ်ခဲ့ချေ” ဟုရေးသားဖော်ပြထားသည်။ The Legacy of the Rome စာအုပ်တွင် ပါမောက္ခအားနက်စ်ဘာကာက “[ကောန်စတင်တိုင်း၏အောင်မြင်မှုသည်] ခရစ်ယာန်ဘာသာကို နိုင်ငံဘာသာချက်ချင်းမဖြစ်စေခဲ့ပါ။ ကောန်စတင်တိုင်းသည် ခရစ်ယာန်ဘာသာကို နိုင်ငံအတွင်း လူအများဝတ်ပြုသည့်ဘာသာတစ်ခုအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခြင်းဖြင့် ကျေနပ်နေခဲ့သည်” ဟုဖော်ပြသည်။ နောက်နှစ်ပေါင်း ၇၀ ကြာသောအခါ မူလတိတ္ထိထုံးတမ်းစဉ်လာများကို ရောမနိုင်ငံတွင် တရားဝင်ကျင်းပလာခဲ့ကြသည်။

သို့နှင့် ဤအဆင့်သို့ရောက်သောအခါ “ခရစ်ယာန်ဘာသာ” သည် ရောမနိုင်ငံတွင် တရားဝင်ဘာသာဖြစ်လာခဲ့သည်။ ယင်းသည် မည်သည့်အခါတွင် လုံးလုံးလျားလျားတရားဝင်သည့်နိုင်ငံဘာသာဖြစ်လာခဲ့သနည်း။ ကက်သလစ်စွယ်စုံကျမ်းသစ် တွင် ကျွန်ုပ်တို့ဤသို့ဖတ်ရသည်။ “ဂျူလီယန် [စီ၊ အီး၊ ၃၆၁-၃၆၃] မှလွဲလျှင် [ကောန်စတင်တိုင်း၏] မူဝါဒကို သူ့အားဆက်ခံသူများဆက်လက်ကျင့်သုံးခဲ့ကြသည်။ ဂျူလီယန်လက်ထက်တွင် ခရစ်ယာန်များကိုညှဉ်းဆဲခြင်းသည် သူရုတ်တရက်သေဆုံးခြင်းအားဖြင့် အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ နောက်ဆုံး စတုတ္ထရာစု၏အဆုံးပိုင်းသို့ရောက်လာသောအခါ မဟာသီအိုဒိုးရှပ်စ် [စီ၊ အီး၊ ၃၇၉-၃၉၅] သည် ခရစ်ယာန်ဘာသာကို နိုင်ငံအတွင်း တရားဝင်ဘာသာဖြစ်စေခဲ့ပြီး လူထုကကိုးကွယ်နေသောတိတ္ထိဘာသာကို နှိပ်ကွပ်ခဲ့သည်။”

ဤအချက်ကိုအတည်ပြုရန်နှင့် ဤနိုင်ငံဘာသာသည် မည်သို့ဖြစ်ကြောင်းထင်ရှားဖော်ပြရန် ကျမ်းစာနှင့်သမိုင်းပညာရှင် အက်ဖ်၊ ဂျေ၊ ဖော့က်စ်ဂျက္ကဆင်က ဤသို့ရေးသားခဲ့သည်။ “ကောန်စတင်တိုင်း၏လက်ထက်တွင် ခရစ်ယာန်ဘာသာနှင့် ရောမနိုင်ငံတို့သည် မဟာမိတ်ဖြစ်ခဲ့ကြသည်။ သီအိုဒိုးရှပ်စ်လက်ထက်တွင် ယင်းတို့သည် စည်းလုံးခဲ့ကြပြီး . . . ထိုအချိန်မှစ၍နောက်ပိုင်း ကက်သလစ်ဟူသောအမည်သည် ခမည်းတော်၊ သားတော်၊ သန့်ရှင်းသောဝိညာဉ်တော်တို့ကို တစ်တန်းတစ်စားတည်းသောရိုသေကိုင်းရှိုင်းမှုဖြင့်ကိုးကွယ်သောသူများအတွက် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဤနိုင်ငံ၏ဘာသာရေးဆိုင်ရာမူဝါဒတစ်ခုလုံးသည် နောက်ဆုံးတွင်ဤသို့ဖြစ်ရန် လမ်းကြောင်းခံရပြီး ရလဒ်အနေနှင့် ကက်သလစ်ယုံကြည်ချက်သည် ရောမနိုင်ငံသားများအတွက် တရားဝင်ဘာသာတစ်ခုဖြစ်လာခဲ့သည်။”

ဂျီးန်ရယ်မီပလန့်ခ်ဤသို့ရေးသားခဲ့သည်။ “သီအိုဒိုးရှပ်စ်သည် တိတ္ထိဘာသာကိုတိုက်ဖျက်နေစဉ် ဩသဒေါက်စ် ချာ့ချ်၏သဘောကျနှစ်သက်မှုရသည့်အခြေအနေသို့ရောက်လာသည်။ စီ၊ အီး ၃၈၀ ခုနှစ်က သူထုတ်ပြန်သောအမိန့်စာတွင် သူ့လက်အောက်ခံအားလုံးတို့သည် ပုပ်ရဟန်းမင်း ဒမားစပ်စ်နှင့် အလက်ဇန္ဒြာယားမှ [သုံးပါးပေါင်းတစ်ဆူ] ဂိုဏ်းအုပ်ဘုန်းတော်ကြီးတို့၏ ယုံကြည်ချက်ကို ယုံကြည်သက်ဝင်ကြောင်းဝန်ခံကြရန်နှင့် ဝတ်ပြုရေးလွတ်လပ်မှုကိုဆန့်ကျင်ငြင်းဆန်သူများအား တားဆီးရန်တို့ပါဝင်သည်။ ကောန်စတန်တီနိုပဲလ်အစည်းအဝေးကြီး (၃၈၁) ကလည်း တိတ္ထိအယူဝါဒများကို ထပ်မံ၍ပြစ်တင်ရှုတ်ချပြီး ယင်းတို့ကို မည်သည့်ဂိုဏ်းအုပ်ဘုန်းကြီးကမျှ ထောက်ခံခြင်းမရှိကြောင်းကိုလည်း ဧကရာဇ်မင်းတွေ့ရှိခဲ့သည်။ နိုင်စီယန် [သုံးပါးပေါင်းတစ်ဆူ] ခရစ်ယာန်ဘာသာသည် လုံးလုံးလျားလျားနိုင်ငံဘာသာဖြစ်လာခဲ့သည် . . . ချာ့ချ်သည် အုပ်ချုပ်ရေးပိုင်းနှင့် လက်ပွန်းတစ်တီးပေါင်းစည်းလာပြီး ယင်း၏သီးသန့်ထောက်ပံ့မှုကိုမွေ့လျော်လာခဲ့သည်။”

ထို့ကြောင့် တမန်တော်များအချိန်က သန့်စင်သည့်ခရစ်ယာန်ဘာသာစစ်သည် ရောမနိုင်ငံ၏နိုင်ငံဘာသာဖြစ်လာခဲ့ခြင်းမဟုတ်ပါ။ လေးရာစုသုံးပါးပေါင်းတစ်ဆူကက်သလစ်အယူဝါဒသည်သာလျှင် ပထမမြောက်သီအိုဒိုးရှပ်စ်ဘုရင်၏ အတင်းအကြပ်အတည်ပြုခြင်းခံရပြီး ယခုကဲ့သို့ပင်ထိုအချိန်ကလည်း ရိုမန်ကက်သလစ်ချာ့ချ်က ယင်းကိုလိုက်လျှောက်ကျင့်သုံးခဲ့ခြင်းအားဖြင့် ဤလောက၏အစိတ်အပိုင်းအဝင်အမှန်ဖြစ်ခဲ့သည်။

[Credit Line]

Emperor Theodosius I: Real Academia de la Historia, Madrid (Foto Oronoz)

[Picture Credit Line on page 8]

Scala/Art Resource. N.Y.