Omayele gaamboka aniwa “aanawino” kage shi okwiinekelwa
MUUYUNI wonena aantu mboka ye na ookompiuta ohaya vulu okukonga omayele ge na ko nasha nokuputudha aanona mo-Internet nohaya vulu okumona mbala omauliko ge vulithe pomamiliyona 26 kombinga yoshinima shoka. Ngele owa kala ho longitha owala omunute gumwe okukonga kehe euliko noku li lesha, okanona koye otaka ka koka nokuthiga po egumbo manga inoo mana oku ga lesha agehe.
Manga oondohotola naatseyimwenyo yaanona nosho wo o-Internet kaaya li po, openi aavali ya li haya ka pula omayele? Olundji oya li haye ke ga pula kaakwanezimo lyawo, ngaashi ooyina, oohe, ooyinagona noohekulu. Aakwanezimo mboka oya li haya gandja ewiliko noya li haye ya kwathele paimaliwa nomokuputudha aanona yawo. Ihe miilongo oyindji, aantu oyendjiyendji yomiitopolwa yokuushayi oya ya ya ka kale miilando naashoka osha hulitha po konyala thiluthilu ekwatathano lyawo lyopothingo naakwanezimo. Kunena olundji oomeme nootate oye na okuungaunga noshinakugwanithwa oshidhigu shokuputudha aanona oyo ayeke.
Osha yela kutya ndika olyo etompelo limwe molwaashoka iilonga nena yokusila aanona oshimpwiyu yi indjipala noonkondo. Etompelo lilwe olyo okwiitaala kwaantu hoka ku li apuhe kutya omayele omawanawa otaga vulu okumonika muunongononi. Momumvo 1890-1899 lwaampono, Aayamerika oya li ya tameka nale okwiitaala kutya uunongononi otau vulu okuhwepopaleka oshitopolwa kehe shonkalamwenyo yaantu. Nomolwaashoka oya li taya dhiladhila kutya otau ke ya kwathela wo ya hwepopale mokuputudha aanona yawo. Onkee ano sho ehangano lyi ithanwa American National Congress of Mothers lya nyenyeta montaneho kombinga ‘yokunyengwa kwaavali’ mo 1899, mboka aniwa “aanongononi aanawino” mokuputudha aanona oya li ya holoka po nziya okugandja ekwatho. Oya li yu uvaneke okukwathela oomeme nootate mboka ya li ya nyengwa okuputudha aanona yawo.
Okukonga omayele kwaavali momambo
Ihe mbela aanawino mbaka oya pondola shi thike peni? Mbela aavali yonena oye li kaaye na iimpwiyu yasha noye na owino owundji okuputudha aanona yawo ye vulithe mboka yonale? Sho aavali yomuBritania ya pulwapulwa omasiku opo ga zi ko, oye shi ulike kutya hasho. Okupulwapulwa hoka okwa li kwa holola kutya oopelesenda 35 dhaavali ye na aanona aashona oye li natango taya kongo omayele ngoka taya vulu okwiinekela. Yalwe oye wete kutya kapu na sha shilwe shi ili okuninga kaashi shi owala okulandula omadhiladhilo gawo.
Membo lye li na ko nasha nokuputudha aanona muAmerika, Ann Hulbert ota hokolola ondjokonona yiileshomwa ya nyolwa kaantu mboka ya pyokoka mokuputudha aanona. Hulbert ngoka e li yina yaanona yaali, ota ti kutya omayele owala omashona gaanawino ga kankamena kuunongononi u shi okwiinekelwa. Pehala lyokukala ga kankamena kuuyelele washili, omayele gawo oga nwethwa mo unene kiimoniwa yawo yomonkalamwenyo. Okutala kwaashoka sha ningwa nale, osha yela kutya omayele ogendji ngoka ya nyola itaga kalelele, otaga kondjithathana, nomathimbo gamwe oge li nokuli omatilithi.
Ano mbela aavali oye li monkalo ya tya ngiini nena? Oku shi popya paushili, aavali oyendji oya ngwangwana, molwaashoka opu na omayele ogendji, omadhiladhilo ogendji nosho wo oompata odhindji shi vulithe nale. Ihe haavali ayehe ye uvite kaaye shi shoka ye na okuninga. Aavali oyendji muuyuni auhe otaya mono uuwanawa monzo yonale yowino moka mu na natango omayele ngoka ge shi okwiinekelwa, ngaashi oshitopolwa tashi landula tashi ke shi ulika.