Okwa Toka Mbela Shi Vulithe Ngaashi To Dhiladhila?
OMASIKU gatatu komeho yeso lye, Jesus okwa li i ipyakidhila noonkondo muJerusalem, nesiku ndyoka olya simana noonkondo kAakriste mboka ye na omwenyo nena. Ye okwa longo motempeli nokwa kandeke omapulo ogendji ngoka aawiliki yelongelokalunga Aajuda ya li ya kambadhala oku mu kwata nago. Lwahugunina ye okwa popi epangulo lya tsa li na sha naanongompango nonAafarisayi nokwe ya luku aaniihelele nomayoka ngoka tage ku umbilwa muGehenna.—Mateus, ontopolwa 22, 23.
Manga ye a li ta zi molugumbo lwotempeli, gumwe gwomaalongwa ye okwa ti kuye: “Omuhongi, tala, omamanya nke ga tya noongulu nke dha tya!” Kasha li sha ya Jesus komwenyo nokwa ti kuye: “Ongoye u wete oongulu ndhika oonene. Itapu thigwa mpaka emanya lya tentekwa kekwawo inaali kumunwa po.” (Markus 13:1, 2) Opo nduno Jesus okwa zi mo motempeli oshikando sha hugunina, a kulukile mEsilu lyaKedron, e li taaguluka nokwa londo komulondo gwOndundu yOomono.
Manga a li a kuutumba hoka kondundu komatangolela nota tala kotempeli kOndundu yaMoria handiyaka yesilu, Petrus, Jakob, Johannes naAndreas oye ya kuye oyo ayeke. Shoka ye a li ta popi shi na sha nehanagulopo lyotempeli, oye shi nine oshimpwiyu. Yo oya pula: “Tu lombwela, Uunake iinima mbika tayi ningwa, noshike tashi ka kala endhindhiliko lyokukala po kwoye nolyehulilo lyonkalelo yiinima?” (Mateus 24:3, NW; Markus 13:3, 4) Eyamukulo kepulo lyawo ndyoka ye a gandja omutenya ngoka kOndundu yOomono, olya simana noonkondo kutse. Otali tu kwatha opo twaa kakadhale okudhiladhila kombinga “yehulilo lyonkalelo yiinima.”
Epulo lyawo olya li lyopaali. Ombinga yimwe oya li yi na sha nehulilo lyotempeli nonkalelo yAajuda; ombinga onkwawo oya li yi na sha nokukala po kwaJesus kwomonakuyiwa e li Omukwaniilwa nehulilo lyonkalelo yongashingeyi. Omapulo agehe ngaka gaali oga yamukulwa meyamukulo lyaJesus, ngaashi sha nyolwa muMateus 24 no 25, Markus 13 naLukas 21. (Tala wo Ehololo 6:1-8.) Shi na ko nasha nehulilo lyuuyuni mbuka wongashingeyi, nenge onkalelo ndjika yiinima, Jesus okwa tumbula iinima yi ili noyi ili mbyoka ayihe kumwe tayi ka kala oyo endhindhiliko limwe, ndyoka tali ka ndhindhilikitha omasiku gahugunina. Mbela endhindhiliko ndyoka otali gwanithwa nena? Mbela otu li momasiku gahugunina ngoka lyo tali ulike kugo notaga popiwa kOmbimbeli? Egwanitho lyalyo mbela otali tu londodha kutya otashi vulika kwa toka shi vulithe ngaashi tatu dhiladhila?
Oshinima shimwe shoka shi li oshitopolwa shendhindhiliko lyaJesus osho: “Iigwana otayi thikama okukondjithathana, niilongo otayi matukilathana.” (Mateus 24:7) Iita yOtango yUuyuni oya tameke mo 1914. Mbalambala Oonzapo dhaJehova dhopoomvula ndhoka odha kala dha vaakala. Nomolwashike mbela? MuDesemba 1879, oomvula 35 komeho go 1914, oshifo Watch Tower, pakankameno lyokuyalula ethimbo kwOmbimbeli, osha ti kutya 1914 ogwa li tagu ka kala omuvo gwa simanenena mondjokonona yaantu. Mbela iita mbika, iita yotango yuuyuni auhe, moka lwahugunina mwa li mwa kwatelwa iigwana 28 nomomoka mwa sile aantu omamiliyona 14, oya li tayi vulu okukala etameko lyiiningwanima mbyoka ya li tayi ka gwanitha endhindhiliko lyaJesus lyehulilo? Iinima yimwe mbyoka yi li oshitopolwa shendhindhiliko oya li mbela tayi ka landula ko?
‘Mehololo lyaJesus Kristus’ otamu hunganekwa etiko lyombinzi olyo tuu ndika. Mpaka okakambe okatiligane ka fa omulilo nomulondi gwako otaka “kutha po ombili kevi.” (Ehololo 1:1; 6:4) Osho naanaa sha ningwa okuza mo 1914 sigo omo 1918. NIita yOtango yUuyuni oya li owala etameko. Mo 1939 Iita Iitiyali yUuyuni oya landula ko. Iigwana 59 omo ya li ya kwatelwa moluhodhi moka, naantu ye thike pomamiliyona 50 lwaampono oya si. Pethimbo lyoomvula 45 konima yIita Iitiyali yUuyuni opwa li iita oyindji yi vulithe pe 125, moka mwa sile aantu ye vulithe pomamiliyona 20.
Oshinima shilwe shi li oshitopolwa shendhindhiliko osho: “Otaku ya oondjala.” (Mateus 24:7) Pethimbo lyIita yOtango yUuyuni nokonima yayo opwa li ondjala shaampono. Ehokololo limwe otali tumbula oondjala oonene dhi vulithe po 60 okuza 1914, ndhoka dha pula oomwenyo dhaantu omamiliyona ogendji. Kakele kaashono, nokuli ngashingeyi ohapu si esiku kehe aanona 40 000 molwompumbwe yiikulya nomikithi hadhi vulu okukeelelwa.
“Ohaku ningi omakakamo omadhigu gevi.” (Lukas 21:11) Go oga shukashuka evi konima sho Iita yOtango yUuyuni ya tameke. Mo 1915 ekakamo lyevi olya pula oomwenyo 32 610 muItalia; mo 1920 limwe muChina olya dhipaga 200 000; mo 1923, 99 300 oya si muJapani; mo 1935, 25 000 oya kanitha oomwenyo dhawo moshilongo shoka hashi ithanwa ngashingeyi Pakistani; mo 1939, 32 700 oya sile muTuriki; mo 1970, 66 800 oya sile muPeru; mo 1976, 240 000 (yamwe otaa ti 800 000) oya sile muChina; mo 1988, 25 000 oya kanithile oomwenyo dhawo muArmenia. Opwa li shili omakakamo gevi omanene okuza 1914!
“Omalega golukayu komikunda nomikunda.” (Lukas 21:11) Pethimbo 1918 no 1919 aantu ye thike lwopo 1 000 000 000 oya kwatwa kegwililila lyaSpania, noyendji ye vulithe po 20 000 000 oya si. Ihe osha li owala etameko. Miilongo ya putuka omamiliyona otaga lemanekwa notaga dhipagwa natango komalaria, bilharzia, uuposi womomulonga, omukithi gwoshimela nokomikithi dhilwe. Kakele kaashono, uuvu womutima nokanker otayi pula natango oomwenyo dhomamiliyona. Omikithi ndhoka hadhi taambathanwa momilalo otadhi eta evundakano maantu. Nena omukithi omutilithi oAIDS otagu tilitha aantu. Otapu tengenekwa kutya oAIDS ohayi nyateke omuntu gumwe mominute kehe, nokapu na natango sha shoku yi panga.
‘Uulunde otau lundu.’ (Mateus 24:12) Okuza 1914 uulunde owi indjipala noonkondo, nonena owa vuka. Omadhipago, omakwatonkonga, omayugo nosho wo iita pokati koongundu—oonkundana kombinga yayo otadhi uvika aluhe miifokundaneki nomoradio nomotelevisi. Elongitho lyoonkondo pwaa na omatompelo gasha otali tsikile nokwaaimbwa kusha. MIilongohangano omulumentu a homata oku umbu ooholo kongundu yaanona yosikola nondjembo yotuutuu—5 oya si na 29 oye ehamekwa. MuEngelanda omulumentu omuyanankwengu okwa mana po aantu 16 nondjembo yotuutuu AK-47. MuKanada omulumentu gumwe ngoka e tonde aakiintu okwa yi koUniversiti yaMontreal e ta dhipaga aakiintu 14. Aantu ya tya ngaaka oye li ngaashi omambungu, oonkoshi, iilikama, iilikama yaa na oondunge mbyoka ya valelwa okukwatwa nokuhanagulwa po.—Faathanitha Hesekiel 22:27; Sefanja 3:3; 2 Petrus 2:12.
“Aantu notaa si ehaluko mokutila nomokutegelela mbyoka tayi ka adha evi alihe.” (Lukas 21:26) Mbala konima yetopo lyomboma yotango yopakerna, omunongononi gwoatoma Harold C. Urey okwa popi kombinga yonakuyiwa a ti: “Otatu ka lya muumbanda, tatu ka lala muumbanda, notatu ka sila muumbanda.” Kakele kuumbanda wiita yopakerna, aantu oya tila wo iilonga yomuyonena, ondjala, okutengauka kwomahupilo, okungushuluka kwomikalo, etekopo lyuukwanegumbo, enyateko lyevi. Dhoshili, oonkundana oombwinayi ndhoka hatu vulu okumona kehe esiku miifokundaneki nomotelevisi, otadhi taandeleke uumbanda shaampono.
Omuyapostoli Paulus okwa nyola wo kombinga yoonkalo ndhoka dha li tadhi ka kala dhi li apuhe momasiku gahugunina gonkalelo yiinima. Ngele tatu lesha oohapu dhe, odha fa oonkundana dhesiku kehe. “Ihe kala u shi shi,” ye osho a nyola, “omasiku omahugunina otaku ya omathimbo omadhigu. Oshoka aantu taa ka kala nokwiihola noye na uuhalu weliko, oonakwiitanga, aaholuuntsa, aasheki, ihaa vulika kaakuluntu, kaa shi kuhambelela, aakaanuuyuuki, aakaanohole, aayoni yeuvaneno, aanakatsila, aakaaneidhiliko, omaligi, aatondi yuuwanawa, aagwaaleki, aadhudhu, aatuwalali, aaholiihulo komeho gaKalunga; oyo ye na emoniko lyowala lyetilokalunga, ihe oonkondo dhalyo ye dhi idhimbike. Yanda mboka.”—2 Timoteus 3:1-5.
Ayihe Oyi Li Ngaashi Ya Kala “Okuza kEshito lyUuyuni”?
Omuyapostoli Petrus okwa hunganeke ombinga yilwe yomasiku gahugunina: “Pomasiku omahugunina otaku zi aasheki taa shekagula, oomboka taa ende pauhalu wawo yene notaa ti: Euvaneko lyokuya kwe oli li peni? Oshoka hela tuu ookuku ya sa, iinima ayihe ya kala ngaashi ya kalele [“okuza keshito lyuuyuni,” OB-1986].”—2 Petrus 3:3, 4.
Nena, uuna oshipalanyole shomasiku gahugunina tashi kundathanwa, aantu oyendji ohaa gwanitha oohapu dhehunganeko lyaPetrus mokusheka nomokutya: ‘Ai! Iinima ayihe mbyono oya ningwa nale. Ondjokonona otayi iyendulula owala yo yene.’ Ano yo otaye ekelehi omalondodho notaa tsikile ‘okweenda pauhalu wawo yene.’ Otayi “ipwililike” kaye na ko nasha negwanitho lyomahunganeko ndyoka tali ndhindhilikitha omasiku gahugunina sha yela.—2 Petrus 3:5.
Nonando ongaaka, iinima yi ili noyi ili mbyoka ayihe kumwe oyo endhindhiliko ndyoka Jesus a hunganeke, inayi gwanithwa nando onale ayihe oshita, meni lyethimbo efupi ngaaka, muunene u thike mpoka nokukala yi na iilanduliko iinene ya tya ngaaka. (Pashiholelwa, endulula Mateus 24:3-12; Markus 13:3-8; Lukas 21:10, 11, 25, 26.) Notwa hala okuukitha eitulomo lyoye unenetuu koshinima shilwe natango sha hunganekwa shomasiku gahugunina ngoka taga hokololwa mEhololo.
Natu yanune Ehololo 11:18. Otali ti kutya uuna Uukwaniilwa waKristus tau tameke okupangela niigwana tayi geye nethimbo lyokupangula tali thiki, Jehova ota ka “yona po mboka haa yono evi.” Mbela enyateko ihali yonagula nena oshilongo? Dhoshili, aantu oya li ya longitha aluhe oonzo dhokukwathela dhevi okwiiyambapaleka yo yene. Ihe yo inaya kala nando onale pondondo yoku li hanagula po li li opulanete yokukaliwa. Ngashingeyi, molwuutekenika wopaunongononi mboka wa totwa po okuza mo 1914 aantu oye na oonkondo ndhoka, nomokuhakana omaliko yo otaa yonagula shili evi, taa nyateke oshilongo notaa tula oonkondo dhevi dhokukaleka po omwenyo moshiponga.
Ehangano lyaantu ye na olwiho lwomaliko oli ipyakidhila ngashingeyi oku shi ninga neendelelo enene. Mpaka opu na yimwe yomiihuna mbyoka ye etwa po kwaashono: omvula yuuzigo, epupyalo lyuuyuni auhe, omalambo mo-osoon, endumbalo lyiiyagaya, omahala mpoka hapu ekelwahi iinima yuuzigo, iidhipagi yiigwanga nuupuka tayi eta oshiponga, iiyagaya yopakerna, etilohi lyomahooli, eekelohi lyonyata yokuundjugo, edhipago lyiinamwenyo, omatale ga sa, omeya gomevi ga nyatekwa, iiheke ya hanagulwa po, evi lya hanagulwa po, evi ndyoka li na uumeno lya kanithwa po, nolwithi ndoka halu yonagula omiti niikunwa nosho wo uukolele waantu.
Omuprofesori Barry Commoner ota ti: “Ondi itaala kutya okunyateka evi, ngele itaku imbwa okutsikila, lwahugunina otaku ka hanagula po opulanete ndjika nopo nduno itali vulu okukalwa kaantu. . . . Uupyakadhi kau li mokwaahena ko nasha kwuunongononi, ihe omokwiiholamwene kwopalwiho.” Embo State of the World 1987 otali ti pepandja 5: “Uunene womaipyakidhilo gaantu otau tameke okutula uukalelo wevi wo wene moshiponga.” Ehokololo lyomotelevisi lya simana ndyoka lyu ulikilwa aantu mIilongohangano, olya li li na edhina “Ethigathano Okuhupitha Opulanete Ndjika.”
Aantu itaa ka hulitha po nando okunyateka iinima; Kalunga oye te ke ku hulitha po uuna ye ta ka hanagula po mboka haa yono po evi. Kalunga nOndjayi ye yomegulu, Kristus Jesus, otaye ke shi ninga mokweeta epangulo kiigwana i hole omaliko piita yahugunina yopuHarmagedon.—Ehololo 16:14, 16; 19:11-21.
Lwahugunina, ndhindhilika oshinima tashi landula shoka shi li oshitopolwa shendhindhiliko lyomahunganeko gaJesus kombinga yomasiku gahugunina: “Onkundana ndjika ombwanawa yuukwaniilwa otayi ku uvithilwa evi alihe hali kalwa.” (Mateus 24:14, NW) Onkundana ombwanawa ndjika otayi hokolola kutya Uukwaniilwa waKalunga otau pangele ngashingeyi megulu nomeni lyokathimbo otau ka katukila onkalelo yokwaahenakalunga onkatu nokuningulula Oparadisa kombanda yevi. Evaangeli olyu uvithwa nale, ihe inali mana ko natango nando evi alihe hali kalwa. Ihe Oonzapo dhaJehova odhe shi ningi okuza mo 1914 nonando opu na omahepeko ngoka Jesus a hunganeke—omaindiko gomapangelo, elongitho lyoonkondo lyokuhangakena, uukwatwa, ehepeko nomaso ogendji.
Mo 1919 opwa li Oonzapo dhaJehova 4 000 ndhoka dhu uvitha onkundana ombwanawa ndjika. Omwaalu gwadho ogwa tsikila okwiindjipala, ano omvula ya zi ko opwa li oyendji ye vulithe po 4 000 000 mboka ya longo iilonga yeuvitho miilongo 212 momalaka 200 lwaampono, ya taandeleke Oombimbeli, omambo niifo omamiliyona omathele, ya ningi Omakonakonombimbeli omamiliyona momagumbo gaantu noya kala ye na iigongi muupale uunene miitopolwa yomuuyuni auhe. Euvitho lyevaangeli ndika enenenene olya li itaali vulu okuningwa nandonando komeho go 1914. Uushili kutya olyu uvithwa unene ngawo, owa pula elongitho lyomashina gokunyanyangidha goshinanena hage endelele, lyomikalo dhomalweendo, lyookompiuta, lyomashina haga longo pangodhi nolyomikalo dhokutuma iinima noosikepa nodhokukwatathana ndhoka tadhi monika owala methimbo lyetu.
Jerusalem shopethimbo lyaJeremia osha londodhwa kombinga yehanagulo lyasho tali ya; aakalimo yasho oya sheke owala, ihe osha li kwa toka shi vulithe ngaashi ya li ya dhiladhila. Nena elondodho enene noonkondo li na sha nehanagulo lyopuHarmagedon otali uvithwa, nopu na uunzapo owindji tau li ulike. (Ehololo 14:6, 7, 17-20) Omamiliyona otaga thitike omakutsi gawo kwaashino. Ihe ethimbo otali shonopala; okwa toka shi vulithe ngaashi taa dhiladhila. Mbela okwa toka shi vulithe ngaashi to dhiladhila?
[Ethano pepandja 7]
Pethimbo lyaJeremia osha li kwa toka shi vulithe ngaashi ya li ya dhiladhila