Oshike sha lunduluka shi na ko nasha nuulunde?
“AANTU oyendji kunena kaye hole edhiladhilo kutya atuheni otu na ondjo omolwuulunde mboka wa longwa petameko kaakuluntu yetu yotango. Nokaye hole wo edhiladhilo kutya opu na uulunde. . . . Ohaya dhiladhila kutya aantu ngaashi Adolf Hitler naJosef Stalin oya li ya yono, ihe tse atuheni katu na ondjo.”—O-The Wall Street Journal osho tayi ti ngaaka.
Ngaashi oohapu dha tetekele tadhi ulike, kunena edhiladhilo kutya opu na uulunde ohali patanekwa apuhe. Ihe omolwashike mbela? Oshike sha lunduluka? Uulunde mboka aantu kunena inaaya hala we okutaamba oshike ano?
Opu na uulunde womaludhi gaali: oludhi lumwe olwo uulunde mboka wa thigululwa, nolukwawo olwo uulunde mboka hawu longwa komuntu mwene. Lwotango olwo uulunde mboka twa valwa nawo, kutya nduno otwe shi hala nenge hasho, ihe olutiyali olwo uulunde mboka hatu longo. Natu tale nawa kukehe oludhi ndoka.
Mbela otwa nyatekwa kuulunde mboka wa li wa longwa nale?
Ombiimbeli otayi ti kutya aantu ayehe oya thigulula uulunde waakuluntu yetu yotango. Osho molwaashoka atuheni hatu valwa inaatu gwanenena. Ombiimbeli otayi ti: “Eyono kehe olyo ondjo.”—1 Johannes 5:17.
Ihe aakwangeleka oyendji kaye uvite ko edhiladhilo kutya aantu ayehe oye na ondjo omolwoshinima shoka sha longwa nale yo kaye na mo ombinga, noinaye li taamba ko wo. Omuprofesoli gwuuteologi Edward Oakes okwa ti kutya aakwangeleka ohaya ti kutya elongo ndika ‘olisithahoni, ohaye li pataneke thiluthilu nenge haya popi owala kutya oye li taamba ko omanga kaaye shi nkene ye na oku li longitha monkalamwenyo yawo ye li aniwa Aakriste.’
Oshinima shimwe shoka hashi shi ningi oshidhigu kaantu ya taambe ko edhiladhilo kombinga yuulunde mboka wa li wa longwa petameko, osho shoka oongeleka hadhi longo aantu. Pashiholelwa, sho pwa ningwa Olaata yaTrent (1545-1563) ongeleka oya pangula kehe ngoka a pataneke kutya uuhanona owa pumbwa okushashwa omolwokudhiminwa po oondjo dhawo. Aateologi oya ti kutya ngele okahanona oka si inaaka shashwa, itaka ka vula nando okuholoka koshipala shaKalunga megulu molwaashoka inaka yogwa oondjo dhako. Omuteologi Calvin okwa ti nokuli kutya ‘uuhanona owa pangulwa nale sho wu li moshivalelo shayina.’ Okwa ti kutya uukwatya wawo ‘owu tondike kuKalunga.’
Paunshitwe aantu oyendji oyu uvite kutya uuhanona kawu na ondjo, nomolwaashoka kashi li pahole okudhiladhila kutya uuhanona mbuka owu na okumona iihuna omolwuuthigululwalunde. Ano oshipu okumona kutya omolwashike omalongo ga tya ngawo goongeleka ga ningitha aantu ya kale kaaye hole elongo kutya otwa thigulula uulunde kaakuluntu yetu yotango. Aawiliki yoongeleka yamwe oya li ye wete kutya itaya vulu okupangula okahanona hoka inaaka shashwa ka ye koheli. Kuyo ethikilo lyuuhanona wa tya ngawo olya li oshinima shopauteologi tashi limbilike. Nonando inashi taambwa ko thiluthilu momalongo gongeleka yaKatoolika, uule womathelemimvo ongeleka ndjika oya li ya longo aantu kutya oomwenyo dhuuhanona mboka inaawu shashwa odhi li mehala hali ithanwa Limbo moka ihaamu kala aantu.a
Oshinima shilwe natango shoka sha nkundipaleka eitaalo lyaantu kutya uulunde owa thigululwa osho kutya aafilosofi, aanongononi nosho wo aateologi yomethelemumvo eti-19 oya tameke okutula momalimbililo omahokololo gOmbiimbeli kutya kage shi goshili. Omolwelongo lyoevolusi, aantu oyendji oyi itaala kutya ehokololo lyaAdam naEva olyo ongano yowala. Shika osha ningitha aantu oyendji ya tale ko ngashingeyi shoka shi li mOmbiimbeli kutya oshi li owala omadhiladhilo nomithigululwakalo dhaanyoli yayo pehala lyokukala oohapu dhaKalunga.
Ongiini ano kombinga yelongo kutya otwa thigulula uulunde kaakuluntu yetu yotango? Osha yela kutya ngele aakwangeleka oya tompwa yi itaale kutya Adam naEva kaya li aantu yolela, otaya ki itaala wo kutya inapu longwa nando uulunde petameko. Nokuli nokwaamboka ye wete kutya opu na sha sha puka naantu yo yene, edhiladhilo kutya aakuluntu yetu yotango oya yono oli li owala onkalo yimwe okutya aantu oye na egamo lyokuyona.
Ihe kakele kuuthigululwalunde, opu na wo omayono gopaumwene. Mbela nago ohaga yemateke Kalunga?
Mbela shika oshi li ngaa lela uulunde?
Uuna aantu oyendji ya pulwa kombinga yomayono gopaumwene, ohaya dhiladhila kombinga yIipango Omulongo, ngaashi okwaahadhipaga, okwaahahondela, okwaahahaluka omukiintu nenge omusamane gwagumwe, okwaahaya momilalo pondje yondjokana, okwaahayaka, nosho tuu. Elongo lyopamithigululwakalo lyoongeleka olya li hali longo kutya kehe gumwe ngoka a sa inii itedhulula omolwomayono ga tya ngawo ota ka fikwa moheli sigo aluhe.b
Opo omuntu kaa kale e na ethikilo lya tya ngawo, Ongeleka yaKatoolika ohayi pula omuntu a hempululile omupristeli omayono ge, ngoka haya ti kutya oku na oonkondo dhoku ga dhima po. Ihe Aakatoolika oyendji ihaye shi ningi we. Ekonakono limwe opo lya ningwa olyu ulike kutya oopelesenda dhi vule 60 dhAakatoolika Aaitalia ihaya yi we ye ki ihempulule.
Osha yela kutya edhiladhilo lyopamithigululwakalo kutya otu na omayono gopaumwene niizemo mbyoka hayi etwa kugo, ngaashi sha yelithwa koongeleka, olya dopa okukwathela aantu kaaya yone we. Aakwangeleka oyendji inayi itaala we kutya iinima mbika ayihe oya puka. Pashiholelwa, yamwe ohaya ti kutya ngele aakuluntu yaali ya tokola okuya momilalo pamwe nokapu na omuntu omutitatu ngoka e ehamekwa kwaashoka, inashi puka nando.
Etompelo limwe kutya omolwashike aantu haya dhiladhila ngawo olyo kutya aantu oohandhimwe inayi itaala shili shoka yi ilonga kombinga yuulunde. Dhoshili, oyendji ohaye shi mono oshidhigu okwiitaala kutya Kalunga omunahole ota ka hepeka aalunde sigo aluhe momulilo gwoheli. Naashika otashi shi fatulula molwaashoka shoka shi li aniwa “uulunde” kashi li we oshinima sha kwata miiti momeho gawo. Ihe opu na wo omatompelo galwe ngoka ge etitha po etaloko ndika.
Omithikampango dhopamithigululwakalo odhe ekelwahi
Iiningwanima mbyoka ya ningwa momathelemimvo opo ga piti, oye eta omalunduluko ogendji muulipamwe waantu nomomadhiladhilo gawo. Iita iyali yuuyuni niita yilwe oyindji iishona nosho wo omadhipago gopamihoko ogi ipulitha aantu oyendji ngele omithikampango dhopamithigululwakalo odhi na natango oshilonga. Otaya pula taya ti: ‘Mbela otashi ti sha methelemumvo lyetu lyopautegnologi okukala metsokumwe nomithikampango ndhoka dha tulwa po nale nokaadhi li dhoshinanena?’ Aantu oyendji ohaya dhiladhila kutya itashi ti sha. Oyi itaala kutya aantu oye na okweetha omikalo dhontumba dhonale niidhila noye na okukala ya longwa opo ya vule okuninga ashihe shoka taya vulu.
Okudhiladhila kwa tya ngaaka okwa ningitha aantu kaaya simaneke we Kalunga. Miilongo oyindji yomuEuropa, aantu aashona owala haya yi koongeleka. Omwaalu gwaantu tagu indjipala inagu itaala we musha, noyendji ohaya pataneke montaneho omalongo goongeleka ngoka ye ga tala ko kutya oga nika uulayi. Ohaya ti kutya ngele aantu oye ya po owala ngeyi omolwoevolusi, kaye na okupewa ondjo, oshoka kapu na nando uulunde omayono.
Kunena aantu oyendji kaye wete we sha puka okuya momilalo pondje yondjokana. Oye wete kutya ngele omulumentu nomukiintu oye holathane, oshi li paunshitwe okuulukilathana ohole momukalo nguka. Oshinima shimwe shoka sha humitha komeho natango edhiladhilo ndyoka, osho kutya osha ninga oshipu okumona iingambeki yokukeelela oluvalo nomikithi. Omithikampango dhOmbiimbeli odhe ekelwahi. Kunena aantu oyendji ohaya tala ko omilalo pondje yondjokana kutya odhi li owala oshitopolwa shonkalamwenyo.
Elongelokalunga ndyoka hali uvithile owala aantu iinima mbyoka hayi yu uvitha nawa
Oshifo sho-Newsweek osha popi oohapu dha tsa kombinga yonkalo yomIilongo yaHangana sha ti kutya aasita oyendji yoongeleka oye wete kutya itaya vulu okuuvithila iilyo yomagongalo gawo iinima mbyoka kaayi holike kugo, opo kaayi ze mo mongeleka e tayi yi kuyimwe. Aantu inaya hala okuuva kutya oye na okukala aaifupipiki, ye na eipangelo nokukala ye na omikalo omiwanawa nenge kutya oye na okupulakena komaiyuvo gawo ngoka hage ya pangula nokwiiyela ombedhi kombinga yomayono gawo. Molwaashoka oongeleka odhindji odha taamba ko shoka shi ithanwa koshifo sho-Chicago Sun-Times ‘etumwalaka ndyoka li li aniwa lyopaKriste tali ti kutya omuntu ni isimaneke owala nokwiihola ihe ihali popi we kombinga yevaangeli.’
Shika oshe etitha omadhiladhilo gopamalongelokalunga ngoka taga popi Kalunga ngaashi ga hala noongeleka ndhoka itaadhi tsu omuthindo Kalunga naashoka e tu pula, ihe otadhi tsu omuthindo omuntu ye mwene nonkene ye ta vulu okwiisimaneka. Elalakano lyadho lya simana olyo okuuvitha shoka egongalo lya hala. Oshizemo osho kutya omalongelokalunga ngoka kage na we omalongo. Oshifo sho-The Wall Street Journal osha pula sha ti: “Oshike shi li ngashingeyi mpoka pwa li nale omithikampango dhopaKriste? Omithikampango odho owala okukala ‘omuntu wu li nawa,’ shoka aniwa tashi popile kehe shimwe shi ili shoka to longo.”
Osha yela kutya oshizemo shaashoka osho edhiladhilo kutya kehe elongelokalunga ndyoka tali ku uvitha nawa oli li owala nawa. Oshifo sho-The Wall Street Journal otashi ti kutya kehe gumwe ngoka e na iikala mbyoka “ota vulu okutaamba eitaalo kehe, shampa owala itaali pula wu kale nomikalo omiwanawa notali ku hekeleke owala pehala lyoku ku pangula.” Natango, oongeleka ohadhi taamba ko nehalo aantu “naanaa ngaashi ye li,” itaadhi tegelele sha kuyo shi na ko nasha nomikalo.
Shoka sha tetekele otashi vulika tashi dhimbulukitha aaleshi yOmbiimbeli kombinga yehunganeko ndyoka lya li lya nyolwa komuyapostoli Paulus methelemumvo lyotango E.N. Okwa ti: “Ethimbo otali ke ya, uuna aantu taa ka kala inaa hala okupulakena elongo lyu uka. Ihe otaa ka landula uuhalu wawo yene notaa ki ikongela aalongi mboka taye ya lombwele oohapu tadhi nywitha omakutsi gawo. Oyo otaa ke etha elongo lyoshili.”—2 Timoteus 4:3, 4.
Aasita yomalongelokalunga ihaya kwathele nando iilyo yomagongalo gawo ngele taya popile uulunde, taya ti kutya kawu po nosho wo ‘okunywitha’ omakutsi gayo moku yi lombwela shoka ya hala okuuva pehala lyaashoka Ombiimbeli tayi ti. Etumwalaka lya tya ngaaka olyiifundja nolya nika oshiponga. Otali pataneke elongo limwe lya simanenena lyUukriste. Uulunde nokudhiminwa po kuwo oyi li oshitopolwa sha simana shonkundana ombwaanawa ndjoka yu uvithwa kuJesus naayapostoli ye. Lesha oshitopolwa tashi landula ko opo wu mone nkene shika shi li ngawo.
[Omanyolo gopevi]
a Otashi vulika tashi ulike ekitakano lyelongo ndika lyoLimbo kaali li pamanyolo sho lya kuthwa mo muutikisa waKatoolika mboka opo wa nyolwa. Tala oshimpungu “Elongo lyongeleka olya lunduluka thiluthilu,” pepandja 10.
b Eitaalo kutya aantu ohaya fikwa moheli sigo aluhe itali ambidhidhwa kOmbiimbeli. Omolwuuyelele wa gwedhwa po, tala ontopolwa 6, “Oonakusa oye li peni?,” membo Omalongo gashili gOmbiimbeli ogeni naanaa? lya nyanyangidhwa kOonzapo dhaJehova.
[Oohapu dha simana pepandja 7]
Elongelokalunga ndyoka hali uvithile owala aantu iinima mbyoka hayi yu uvitha nawa otali imike iiyimati iiwinayi
[Oshimpungu pepandja 6]
‘Uulunde owo oshinima shoka twa thiga po’
▪ “Oshinima shimwe shomiinima mbyoka yi li endangalati koongeleka kunena oshinima naanaa shoka. Ihatu kala we twi itala ko tu li aalunde mboka ya pumbwa edhiminopo. Ngiika uulunde owa li nale uupyakadhi, ihe ngashingeyi shoka oshinima twe shi thiga po. Onkee ano, nonando oongeleka otadhi ti kutya opu na ekandulopo lyuupyakadhi wuulunde, momeho gAayamerika uulunde kawu li nando uupyakadhi, ihe kawu li nokuli uupyakadhi wa kwata miiti.”—John A. Studebaker gwomushona, omunyoli gwiinima yomalongelokalunga osho a ti ngaaka.
▪ “Aantu ohaya ti: ‘Onda hala ngame mwene nosho wo yalwe tu kale nomikalo omiwanawa dhontumba, ihe ondi shi shi kutya tse aantu owala, molwaashoka ondi wete tatu vulu owala okuninga shoka tatu vulu.’ Ohatu ningi shoka tatu dhiladhila shi li nawa. Ohatu kambadhala okukala aashiinda ye li nawa. Ihe ohatu ipwililikile iinima ya simana yi na ko nasha nomayono.”—Albert Mohler, omupresidende gwosikola yopauteologi yongeleka yo-Southern Baptist osho a ti ngaaka.
▪ ‘Oongeleka dhongashingeyi ohadhi taamba ko iinima mbyoka ya pangulwa nale. Pashiholelwa, aakuluntu ohaya ladhipike aanona yawo ya kale ye na uuntsa; ongundu yaateleki Aafulaanisa oya pula aawiliki yelongelokalunga yaKatoolika ya tye kutya inaashi puka okukala omufukedhi. Ondumbo ohayi ningitha aantu ya leshe iifo nokutala o-TV. Iinima ayihe ohayi tseyithwa nomilalo, nokukala wa geya oshi li aniwa oshinima shopauyuuki. Olundji aantu oya hala okukala owala aananyalo.’—Nancy Gibbs, osho a ti ngaaka moshifo sho-Time.
[Ethano pepandja 5]
Kunena aantu oyendji ohaya tala ko ehokololo lyaAdam naEva li li owala ongano