EPIIPILIYOTEKA ya Watchtower
EPIIPILIYOTEKA
ya Watchtower
Elomwe
  • PIIPILIYA
  • SOOLALEERYIWA
  • MITHUKUMANO
  • mwbr18 Yunyu ipaax. 1-8
  • Ireferensia Inaphwanyeya va Yoochariha ya Muthukumano Okumi ni Muteko Ahu Weekristu

Henaphwanyeya exilema mu nikupa nenla.

Munikhurumuwele, yookhala ehesen'ye nichunaka owoonihaani exilema ela.

  • Ireferensia Inaphwanyeya va Yoochariha ya Muthukumano Okumi ni Muteko Ahu Weekristu
  • Ireferensia Inaphwanyeya va Yoochariha ya Muthukumano Okumi ni Muteko Ahu Weekristu (2018)
  • Miru Mikhaani
  • 4-10 A YUNYU
  • MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MARKO 15-16
  • “Yesu Ohaakhwaniha Sooloherya”
  • Mphwanye Muhakhu Woomunepani
  • 11-17 A YUNYU
  • MUHAKHU WA MASU A MULUKU | LUKA 1
  • “Mutakiherye Wiiyeviha wa Mariya”
  • Mphwanye Muhakhu Woomunepani
  • 18-24 A YUNYU
  • MUHAKHU WA MASU A MULUKU | LUKA 2-3
  • “Anaamiravo Nyu—Munnaya Vahoolo Omunepani?”
  • Mphwanye Muhakhu Woomunepani
  • 25 A YUNYU–1 A YULYU
  • MUHAKHU WA MASU A MULUKU | LUKA 4-5
  • “Mvoothe Saweeha Hiiha Ntoko Yesu Enreiye”
  • Mphwanye Muhakhu Woomunepani
Ireferensia Inaphwanyeya va Yoochariha ya Muthukumano Okumi ni Muteko Ahu Weekristu (2018)
mwbr18 Yunyu ipaax. 1-8

Ireferensia Inaphwanyeya va Yoochariha ya Muthukumano Okumi ni Muteko Ahu Weekristu

4-10 A YUNYU

MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MARKO 15-16

“Yesu Ohaakhwaniha Sooloherya”

(Marko 15:3-5) Asitokwene a alipa a mukutxho yànamusomela ni itxhu sintxipale. 4 Pilato àmukoha wiliwili ì: “Honakhula etxhu? Wone itxhu sothene iha anosomelayano!” 5 Nto Yesu hakhunle etxhu. Wa yeyo Pilato akhala òtikhina.

(Marko 15:24, Nlakano Nahihaano) Nave yámuthomeya, ekawana sowara sawe mekhaya, yehererya ehako, wi esuwele wi mutchu mmoha mmoha anakushe sheni.

(Marko 15:29, 30) Vano atxhu othene yavira yànamuruwana, etxikinyaka muru eriki: “Weyano onamwarya empa ya Muluku, okòka oteka mahiku mararu, 30 wivuluse vano ni ovinyevo [vamwirini].”

nwtsty masu oohuserya va Mar 15:24, 29

ekawana sowara sawe: Mwawiiwanana ni soolokoha inaphwanyeya mu Yoh 19:23, 24 sookhalavo sooleeliherya seiho sihinalociwa ni Mateu, Marko, ni Luka: Anakhoco a Aroma yaahelela ehako soowara sa mpuwa ni sa vaate; anakhoco yaakawanya soowara sa vaate “mapuro masese”; awo hiyaachuna okawanya soowara sa mpuwa, naamwi hiiha awo yaahelela ehako seiho; nave ela yaahaakhwaniha yeeyo yaaloheryiwe mu Sal 22:18. Yaari yookhovelela ya alipa othomeya okhapelela soowara sa yoola yaayaaya omuthomeya, vano okawana soowara sa muchu owo onaya othomeiwa ahaakumve okhwa, yaari echu yawuuliha muru vancipale.

etxikinyaka muru: Wiiliwiili achu yaanaloca masu vaavaa yacikinyaaya muru, ala yaari meerelo yooniherya oroha, onyemula, naari weerela opwaalu. Achu yaawo yaavira, yaahaakhwaniherya yooloherya enaphwanyeya va Sal 22:7 ehisuwelaka.

(Marko 15:43) [Yosefe] a w’Arimateya, ahòvaka, àvinya àya anveka Pilato mwili wa Yesu. Yowo àri mutokwene a alipa othoriha, ni awehereryatho omwene wa Muluku.

(Marko 15:46) [Yosefe] àkula ekuwo, àhuruwelano mwili wa Yesu ni àkuha munihiyeni nakatxiwe vamwala.

nwtsty masu ohuserya va Mar 15:43

Yosefe: Ohiyana wa anamarepa a Michaka, onnooneya mu sooleeliherya soohiyana awo arempaaya vooloca sa Yosefe. Namarepa aari mulipa ooliviha muxokho Mateu olonce wi Yosefe aari “mulopwana òrèla;” nave Marko arepaka woopaceryani wa achu yaari Aroma, aaloca wi owo “àri mutokwene a alipa othoriha” yoowo aaweherya omwene wa Muluku; Luka, mulipa a murece oomoriwa ikharari, aalonce wi owo aari “mutxhu òrèra murima ni awokolola” yoowo aaheemerenrye yoochuna ya akina ya omweerela yoonanara Yesu; Yohani mukhateiye, taalonce wi owo aari “muhuserya a Yesu, nto wiphini, wona wi ànawova ayuda.”—Mat 27:57-60; Mar 15:43-46; Luka 23:50-53; Yoh 19:38-42.

Mphwanye Muhakhu Woomunepani

(Marko 15:25, NN) Nave vári ora aneraru nave yámuthomeya.

nwtsty masu ohuserya va Mar 15:25

ora aneraru: Ela tiwi, ewora ya 9:00 ya wooxixelo. Achu akina annaloca wi wookhalavo ovuhana variyari va yaweereya enalociwa mu Yohani 19:14-16, NN, yeeyo enaloca wi “vári ntoko ora anethanu namoha” vaavaa Pilato aamveleenleiye Yesu wi athomeiwe. Naamwi Soorepa sihilocaka mookwakwaleya mathoweene, moone ichu nnaphwanelaahu othokororya: Aliivuru oothene a Michaka anniiwanana vooloca sa saweereya sa Yesu variyari va mahiku awe ookuchula veelaponi yavathi. Aliivuru oothene a michaka, annooniherya wi alipa eephepa ni atokweene yaakumana woosiiselo, nave emveleela Yesu wa Pilato mutokweene o Roma. (Mat 27:1, 2; Mar 15:1; Luka 22:66–23:1; Yoh 18:28, NN) Mateu, Marko ni Luka, oothene ala aaloca wi Yesu amanle okhomeliwa vamwirini, yaahooneya epiiphi veelaponi yoothene ovinyerya “ora anethanu namoha . . . ophiyerya ora anethanu nesheshe.” (Mat 27:45, 46; Mar 15:33, 34; Luka 23:44, NN) Akhweya echu evolowenle vooloca sa elukuluku ya othomeiwa wa Yesu ti ela: Ohooxiwa naari owaxuliwa wooniwa okhala makupa a mukhalelo wa omuthomeya muchu. Ilukuluku ikina owaxuliwa iwo waanaaceereryeya ophiyerya wi muchu ole onawaxuliwa ayeleela ekumi awe. Vooloca sa Yesu, owo aatepa owaxuliwa, ophiyerya onachuneya wi muchu mukina amuraceele mwiri yoowo woopaceryani aatenxeiye mukhateiye. (Luka 23:26; Yoh 19:17) Vano woona wi ohooxiwa waanapaka makupa a meerelo a omuthomeya muchu, ti yawooneya wi Yesu aahooxiwa naari owaxuliwa woosiilo ahaakumve okhomeliwa vamwirini. Yoorepa ya Mat 27:26 ni Mar 15:15 enneemererya yeela moorweela wa ophitaanyerya vamoha saweereya seiha piili, owaxuliwa ni othomeiwa vamwirini. Mwawiihiiha, achu oohiyana ananwerya oloca elukuluku yoohiyana vooloca sa othomeiwa, mwawiiwanana ni moonelo aya vooloca sa opacerya wa meerelo a othomeiwa muchu. Ela ennooniherya ntakhara heeni Pilato aakhanleiye ootikhina vaavaa aasuwenleiye wi Yesu aatepa waakuvela okhwa amanle othomeiwa vamwirini. (Mar 15:44) Mwawaaceererya, anamarepa a Piipiliya yaakhalano yookhovelela ya okawanya nihiku mmakupa maxexe, iwora raru nikupa ti nikupa, hiiha ntoko eneereliwaaya wa elukuluku ya ohiyu. Okawanya nihiku mmukhalelo yoola, onneeriha wi enaromoliwa ewora yaneeraru, yaneethanu nammoha, ni yaaneethanu naxexe, epaceryaka weerenka ovinyerya ochweela wa nsuwa erikimwaakhwanaru ewora yaneethanu nammoha. (Mat 20:1-5; Yoh 4:6; Saw 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30) Nave tho, ntoko yookhovelela, achu hiyaakhalano iwora wi enoona elukuluku wiiliwiili, mwawiihiiha yaari yawunlaana opharihela masu awi “vári ntoko” echunaka oloca ewora, ntoko enooniheryiwaaya mu Yoh 19:14, Nlakano Nahihano. (Mat 27:46; Luka 23:44; Yoh 4:6; Saw 10:3, 9) Nlocaka mookwasa: Marko oophitaanyerya sooleeliherya vooloca sa owaxuliwa ni okhomeliwa vamwirini, nave Yohani olonce pahiru sa okhomeliwa vamwirini. Anamarepa oopiili ala, yaachuna othoonya elukuluku emohamoha ya iwora raru va nihiku, nave Yohani aapharihela masu awi “vári ntoko” alocaka elukuluku emohamoha. Ichu seiha nimanlaahu oromola, akhweya soheeriha wi okhalevo ohiyana wa elukuluku enaromoliwa mu aliivuru a Michaka. Wookuchulani, woona wi Yohani yoowo omurempe liivuru awe mu iyaakha ohoolo waya, olonce iwora soohiyana ni seiho iromoliwe ni Marko, ennooniherya wi tahi wi Yohani oona orepa ichu imohamoha saarempwe ni Marko.

(Marko 16:8) Vano awo evinyaka yàtxhawawo omahiye, ntakhara wova wàhatepela ni otikhina otokotoko wàhaphara. Navetho hakhanle yamulènlaya wa nthowa na wova.

nwtsty masu ohuserya va Mar 16:8

wa nthowa na wova: Mwawiiwanana ni Soorepa soopacerya sa liivuru a Marko, liivuru ola onakuchula ni masu anaphwanyeya va eciciri 8. Anamarepa akina annaaceererya masu makina yoonaka wi tahi woophwanelela wi liivuru akuchule ni masu ntoko yaala. Nyenya, mmoonelo wa Mark, masu awo anaaceereryiwavo tahi oochuneya. Echu ekina tho, Alipa oohuserya a nsana na naneexexe awiichaniwa Jerome ni Eusebius, ahooniherya wi Soorepa soopacerya sinakuchula ni masu awi “wa nthowa na wova.”

Sookhalavo soorepa sincipale soorempwa ni mata sa elocelo ya Ekiriki sinataphuleliwa mu ilocelo ikina anaphwanyeyavo makuchuwelo oorakama naari ookhuveya ohoolo wa eciciri 8. Masu oorakama wookuchulani (waaceererya iciciri 12) annaphwanyeya mu Codex Alexandrinus, Codex Ephraemi Syri rescriptus, ni Codex Bezae Cantabrigiensis, oothene ala ta nsana naneethanu E.K. Annaphwanyeya tho mu Latin Vulgate, Curetonian Syriac, ni mu Syriac Peshitta. Nyenya masu awo hanaphwanyeya mu Soorempwa piili sa elocelo ya Ekriki sa nsana naneexexe, Codex Sinaiticus, ni Codex Vaticanus, naari mu Codex Sinaiticus Syriacus a nsana naneexexe naari naneethanu, navetho mu soorempwa soopacerya sa Marko Sahidic Coptic sa nsana naneethanu. Moolikana, soorempwa sakhalai sa Marko sa elocelo ya Armeniya ni Xeyorxiya sinakuchula ni eciciri ya 8.

Apiipiliya ahiihaanoru a elocelo ya Ekriki vamoha ni akina ataphuleliwe mu ilocelo ikina aakhalano makuchuwelo ookhuveya (enavolowela pahiru oloca masu a vakhaani) mu Codex Regius a nsana nanenethanu nararu E.K. ookhalano makuchuwelo yaala ookhuveya. Wookuchulani wa nikupa nri noothene annakhalawo masu a vathi yaawo anooniherya wi masu awo analociwa tahiihaano mu miyeeri miraru ivirale, naamwi esuwelaka wi masu awo hanaphwanyeya mu soorepa soopacerya.

MAKUCHUWELO OOKHUVEYA

Makuchuwelo ookhuveya anaaceereryiwa ohoolo wa Marko 16:8 hanapaka makupa a Soorempwa sooveereliwa. Awo anarempwa mmukhalelo ola:

Nyenya ichu soothene yaarummwaaya, yaalokoha mwawaakuveya wa yaawo yaakookenle wa Petro. Navetho, simanle weererya ichu seiha, mwaneene Yesu aarumiha moorweela wa yaawo, oya onakhuma nsuwa ni nnayaayawo, michaka saweela ni soohikhalano eyuuce ya ovuluxiwa woohimala.

MAKUCHUWELO OORAKAMA

Makuchuwelo oorakama anaaceereryiwa ohoolo wa Marko 16:8 hanapaka makupa a Soorempwa sooveereliwa. Awo anarempwa mmukhalelo ola.

Avinnyeiye mokhwani, wosiselo wa nihiku nopatxerya, Yesu àhisoneiha vopatxerya wa Mariya o Magdàla mwa yole akumin’heiyemo a satana athanu napili. 10 Mariya àya walalerya yeyo yale etxeiyeno, yari awiniwa murima ni awunla. 11 Amuhuserya, yiwalaya wi nivano òkhala, nave oniwe ti Mariya, hiyamwemerenrye. 12 Oholo waya Yesu àhisoneiha ni mukhalelo mukina wa amuhuserya eli yetxaka eyaka mphiro womatxa. 13 Ale ekòkaka, yàhalèla akhwaya yahanle owani, nave awotho hiyemerenrye. 14 Vomaliherya, Yesu àhisoniha wa khumi na mmoha awo arikimulya nave àhasamela wa nthowa na ohemererya ni olipa waya murima, ntakhara awo hiyawemerenrye ale yamonne Yesu avinnye mokhwani. 15 Nave àlotxa ni yawo ariki: “Muye mwelaponi yothene, mwalalerye Mutxhaka atxhu othene. 16 Yowo oni emererye ni apatisiwe, onanvuluwa. Nto yowo oni ahemererye onamurimela. 17 Yawo eni yemererye, ineneryo ini satxhareke ti iha: “Mwa nsina naka anamwikaraka minepa sonanara, anamulotxaka malotxelo masya, 18 anampharaka ni mata inowa, nave, yawuryà etxhu yawipha, yeyo heweryela yonanara, anamwaakuheryaka mata alipa òvoreyiwa, nave yawo anampenuwaka.”

Apwiya Yesu yamanlaya olotxa ni yawo, yàwelihiwa wirimu, ekirathi mono wolopwana wa Muluku. 20 Vano amuhuserya yàtximula eyaka olaleya mwilaponi sothene, nave Apwiya yànàvaha ikuru, yànalipiha nsu naya ni sotikiniha satxhara ni nsu nenlo.

11-17 A YUNYU

MUHAKHU WA MASU A MULUKU | LUKA 1

“Mutakiherye Wiiyeviha wa Mariya”

(Luka 1:38) Vano Maria Àhakhula Ì: “Miyano kiri kapuro a Apwiya, yereye wa miyano ntoko olontxawe”. Vano munkelo Àpwahavo.

ia 149 ¶12

“Miyano kiri kapuro a Apwiya!”

Masu awe awiiyeviha ni wiiwelela, yootakiherya yaphaama wa achu oothene a nroromelo. Owo aahiloca ni Kapriyele ariki: “Miyano kiri kapuro a Apwiya , yereye wa miyano ntoko olontxawe.” (Luka 1:38) Kapuro ari mulapeli awiiyevihaxa, okumi awe wari mmatani mwa pwiyawe. Mariya iisoona mmukhalelo yoola variyari va Pwiyawe, Yehova. Owo anasuwela wi aari ookhapeleleya mmatani mwa Yehova, wi owo toororomeleya wa yaale ari oororomeleya nave wi aahala omureeliha vaavo aahaleiye waakhwaniherya murici awe woovila.—Sal. 18:26.

(Luka 1:46-55) Vanonto Maria àhi: “Murima aka onnàvuwiha Apwiya, 47 ni munepa aka onnahakalala mwa Muluku nvulusaka. 48 Wona wi Muluku òweha wiyeviha wa kapuro awe: ovinya olelo maloko othene ani enamukera òrèlihiwa. 49 Wona wi yowo orino ikuru òhera wa miyo itxhu itokwene: nsina nawe nri nawela. 50 Ikharari sawe inakhala wa atxhu a maloko ti maloko anamova yowo. 51 Òhoneiha owerya wa mono awe, òhamwarya atxhu awisinnuwiha mmupuweloni a mirima saya. 52 Òhakurusa atxhu a ikuru vehitxeni vaya: òhaweliha atxhu awiyeviha. 53 Òhavoniha alipa òvoliwa ni òharowiha siyo ene atxhu òrèla. 54 Òmukhaviherya Isarayele mulapeli awe, vawupuwela ikharari sawe. 55 ntoko aroromelin’heiye makholo ahu, Abrahamu ni anawe wa mahiku othene.”

ia 150-151 ¶15-16

“Miyano kiri kapuro a Apwiya!”

Emanle weererya yeela, Mariya aaloca, nave masu awe aakhapeleliwa phaama Mmasu a Muluku. (Mwaalakhanye Luka 1:46-55.) Ala makupa a Piipiliya yaawo Mariya oonihenryeiye echu eri mmurimani mwawe, nave masu awe annooniherya omuchu awe. Masu ala annooniherya othamalela wawe otokweene wa Yehova moorweela wa omvaha ekari ya okhala mai a Mesiya. Annooniherya wunnuwa wa nroromelo nawe vaavaa onamuloceiye Yehova ntoko muchu yoowo onawerya waamwarya achu awiirumiha ni achu akuru ni waakhaviherya awiiyeviha ni oohaawa yaawo anaavya omurumeela yoowo. Nave tho ennooniherya masuwelelo aareiyeno. Mwawiiwanana ni waalikhela weeriweno, owo aaromola Soorepa soopwaha 20 sa mu soorempwa sa Ehepiri!

Ti yawooneya wi Mariya aanuupuwelela Masu a Muluku. Naamwi hiiha, aatitelela okhala awiiyeviha, moorweela wa opharihela masu a Muluku, ohiya masu awawe mukhateiye. Mwanaa yoowo aari mmirimani mwawe, nihiku nikina ahaala okhalano moonelo mmohamoha, Yesu aaloca: “Mahusiho aka tahi aka, nto ti a yole okirumme.” (Yohani 7:16) Yaahaala okhala yaphaama wiikoha: ‘Apwanne kinnooniherya ncicimiho ntokweene na Masu a Muluku? Naari wi kinapharihela miruku saka ni mahusiheryo aka?’ Mariya ohooniherya meerelo aphaama.

Mphwanye Muhakhu Woomunepani

(Luka 1:69, Nlakano Nahihano) Nave Yowo ániweliherya hiyo nnyaka na ovulusha, Mwa nihimo na Davide mwanawe.

nwtsty masu ohuserya va Mar 1:69

nnyaka na ovulusha: Naari “mvuluxa a ikuru.” Mpiipiliyani, nnyaka na mwaaxinama wiiliwiili nneemelela ikuru, owerya ni ovootha. (1Sam 2:1; Sal 75:4, 5, 10; 148:14; masu a vathi mu Tradução do Novo Mundo.) Navetho, alamuleli vamoha ni akhaviheryi aya, eekhaikhai ni oonanara murima, anasipheliwa ni manyaka, nave ovoothiwa onalikanyihiwa ni wintakiwa wa manyaka. (Malam 33:17; Dan 7:24; 8:2-10, 20-24) Mwawiihiiha, “nnyaka na ovulusha” onaahiwa Mesiya woona wi ti yoowo orino ikuru sa ovuluxa, mvuluxa akuru.

(Luka 1:76) Nave weyano, mwana, oni onitxhaniwa mulipa a miririmu a Mutokwenesa, ntakhara onaya okhala oholo wa Apwiya, wi wareheryele miphiro.

nwtsty masu ohuserya va Mar 1:76

onaya okhala oholo wa Apwiya: Yohani Mpatisi ahaala oya “oholo wa Apwiya” mmukhalelo wawi owo ahaala okhala mwaakheleli a Yesu, yoowo ahaala omweemelela Tiithi awe ni orwa mu nsina na Atiithi awe. —Yoh 5:43; 8:29; moone masu oohuserya Yehova mu eciciri yeela.

18-24 A YUNYU

MUHAKHU WA MASU A MULUKU | LUKA 2-3

“Anaamiravo Nyu—Munnaya Vahoolo Omunepani?”

(Luka 2:41, 42) Amai ni atithi a Yesu iyakha sothene yànaya o Yerusalemu wa mahiku a Paska. 42 Mwana aphiyenreiye iyakha khumi na pili, yàwela ntoko yakhovelenlaya wa nihiku na efesta.

nwtsty masu ohuserya va Luka 2:41

ntoko yakhovelenlaya: Mwawiiwanana ni Nlamulo athiyana hiyaalamuleliwe wi eyeeke o efesta ya Paskha. Naamwi hiiha, yaari yookhovelela ya Mariya waahoola aiyawe Yosefe va mukwaha mutokweene oya o Yerusalemu ntakhara efesta. (Muk 23:17; 34:23) Eyaakha eri yoothene, awo yaanapaka mukwaha mutokweene wa mastatiya awaakhwana 300 vamoha ni emusi awe.

(Luka 2:46, 47) Yavinraya mahiku mararu, yàmphwanya mpa mwa Muluku akiranthe veri va amuhusiha, awiriyanaka ni akohaka. 47 Ni othene yawo yamwiwa yànatepa otitkhina osuwela ni wakhula wawe.

nwtsty masu ohuserya va Luka 2:46, 47

akohaka: Ntoko yooniheryiwaaya ni yaale yanwiriyana Yesu, makoho awe hiyaari makoho ahirino yoolakelela ntoko a mwaana onachuna osuwela ichu inamwiipiha murima. (Luka 2:47) Ophariheliwa wa masu a Ekriki ‘akohaka,’ anooniherya makoho yaawo anaphariheliwa variyari va othoriha mulacu wi waalikheliwe mwaha. (Mat 27:11; Mar 14:60, 61; 15:2, 4; Saw 5:27) Saweereya sinnalokoha wi yaari yookhovelela wa ahooleli a malapelo otitelela okhala mu empa ya Muluku emanle efesta wi yaahusihe achu. Achu yaanakiraathi ohoolo wa alopwana yaale wi yaawiriyane ni waapakela makoho.

yànatepa otitkhina: Va, masu a Ekriki awi “otitkhina” akhweya ananwerya wooniherya otikhina mu ilukuluku sincipale naari wootitelela.

(Luka 2:51, 52) Vanonto avinyaka àrowa ni yawo o Nazaré ni ànawiwelela. Amannya yànakhapelela sothene seiye mmurimani mwaya. 52 Nave Yesu ànannuwa ni miruku, ni mwili, ni mahala vamithini va atxhu.

nwtsty masu ohuserya va Luka 2:51, 52

ànawiwelela: Naari “aatitelela okhala awiiwelela.” Mukhalelo aphariheliwaaya masu ala mu elocelo ya Ekriki annooniherya wi amanle waatikhiniha ahusiha nthowa na masuwelelo awe mu empa ya Muluku, Yesu aakookela owaani nave mwawiiyeviha aatitelela owiiwelela asitiithi awe. Wiiwelela iwo waari woohiyana ni wiiwelela wa anamwane akina; owo eerano yeela wi aakhwaniherye Malamulo a Mose mu sooleeliherya soothene.—Muk 20:12; Gal 4:4.

Mphwanye Muhakhu Woomunepani

(Luka 2:14) “Ovuwa wa Muluku osulu, muretxele vathi wa atxhu onakhweleiye.”

nwtsty masu ohuserya va Luka 2:14

muretxele vathi wa atxhu onakhweleiye: Apiipiliya akina ataphuleliwe mmukhalelo onawerya othoonyerya masu ntoko ala “ni murecele vathi vano mwa achu yawo anahakalaliyeno,” masu yaala annaphwanyeya mu Apiipiliya akina. Nyenya mukhalelo wa otaphulela onaphwanyeya mu Tradução do Novo Mundo wookhalano mathipelo oolipa mu Soorepa sakhalai soorempwa ni mata. Masu yaala a ankeelo, hanathoonyerya ohakalala wa Muluku ni achu, moohiphwaca meecelo aya naari saweera saya. Ohiya yeeyo, masu ala anawaaha yaale anahaala waakhela weemereryiwa ni Muluku nthowa na wooniherya nroromelo mwa yoowo vamoha ni omuchara Mwanawe.—Moone masu oohuserya atxhu onakhweleiye va eciciri yeela.

atxhu onakhweleiye: Masu yaala a ankeelo awi “onakhweleiye” anathoonyerya okhwela onooniheryiwa ni Muluku, ohiya ni achu. Mu elocelo ya Ekriki eu·do·kiʹa ananwerya tho otaphuleliwa mmukhalelo ola “mahala, ohakalalano, weemereryiwa.” Masu oolikana eu·do·keʹo annaphariheliwa mu Mat 3:17; Mar 1:11; ni Luka 3:22 (moone masu oohuserya va Mat 3:17; Mar 1:11), nnaaphwanyaahuvo masu Muluku aalonceiye ni mwanawe amanle opatisiwa. Ela enataphulela “omweemererya; naari ohakalala ni.” Mwawiiwanana ni mukhalelo yoola wa ophariheliwa, masu awi “atxhu onakhweleiye” an·throʹpois eu·do·kiʹas) anawaaha achu yaawo aneemereryiwa ni Muluku, nave masu ala tho ananwerya otaphuleliwa mmukhalelo ola “achu yaawo owo onaweemereryeiye; achu yaawo owo onahakalaleiyeno.” Mwawiihiiha, masu ala oorweela wa ankeelo anaaloca yaale anamuhakalaliha Muluku, ohiya wa achu oothene, nyenya wa yaale anamwiiwelela yoowo moorweela wa omuroromela ni murima woothene ni omuchara Mwanawe. Naamwi masu a Ekriki eu·do·kiʹa ephariheliwaka tho mmukhalelo mukina wi yooniherya okhwela onooniheryiwa ni achu (Aro 10:1; Fil 1:15), wiiliwiili anaphariheliwa wa achu yaale anamwiiwelela Muluku, naari anamuhakalaliha, naari mukhalelo awo aneemereryiwaaya ni yoowo (Mat 11:26; Luka 10:21; Éfe 1:5, 9; Fil 2:13; 2Tes 1:11). Mu Septuagint mu Sal 51:18 [50:20, LXX], aphariheliwe masu anooniherya ‘ohakalala’ wa Muluku.

(Luka 3:23) Yesu apatxeryaka muteko awe àrino etxhu ya miyakha makhumi mararu. Àri mwana a Yosefe, ntoko atxhu yupuwelaya. Yosefe ari mwana a Heli.

wp16.3 9 ¶1-3

Nyuwaano Mwaanasuwela?

Atiithi awe Yosefe yaari taani?

Yosefe, karpintero o Nasareti, yaari atiithi oomphwanyamo a Yesu. Nyenya atiithi a Yosefe yaari taani? Michaka sa Mateu sinnamuloca mulopwana awiichaniwa Yakopo, nyenya michaka sa Luka sinaloca wi Yosefe aari “mwana a Heli.” Ntakhara heeni wookhalavo ohiyana wuuwu?—Luka 3:23; Mateu 1:16.

Michaka sa Mateu sinaloca ha: “Jakób omuyanre Yosefe,” masu a elocelo ya Ekriki aphariheliwe, annooniherya chiryene wi Yosefe atiithi awe ti Yakopo. Mwawiihiiha, Mateu orempe muyareriwo naari makholo a Yosefe, muyareriwo woorweela wa Tavite. Moorweela wa muyareriwo yoola, Yesu taakhenleiye opwanelela wa okhala mukelampa, mwaana oomphwanyamo a Yosefe.

Mmakupa makina, michaka sa Luka inaloca wi “Yosefe ari mwana a Heli.” Masu awi “mwana a” ananwerya tho wiiwexexiwa ntoko “mukamwene a.” Yootakiherya ya yeela ennaphwanyeya mu Luka 3:27, vaavaa Salatiyele, yoowo atiithi awe eeparipari yaari Yekoniya, oniichaniweiye ntoko “mwana a Neri.” (1 Matharihelo 3:17; Mateu 1:12) Mwawooneya, ti nthowa nawi Salatiyele aamuthenle mwaana a Neri, yoowo nsina nawe nihinaromoliwa, mwawiihiiha Salatiyele aakhala mukamwene a Neri. Moolikana, Yosefe aari “mwaana” a Heli woona wi aamuthenle Mariya, yoowo aari mwaana a Heli. Mwawiihiiha, Luka onaaromola makholo a Yesu a omwiilini, moorweela wa Mariya, yoowo aamuyanre Yesu. (Aroma 1:3) Mmukhalelo yoola, Piipiliya onnaloca makupa meeli a makholo a Yesu yaawo ari oochuneya wa hiyaano.

25 A YUNYU–1 A YULYU

MUHAKHU WA MASU A MULUKU | LUKA 4-5

“Mvoothe Saweeha Hiiha Ntoko Yesu Enreiye”

(Luka 4:1-4) Yesu asaren’ye Munepa Wawela, àvinya va eseresere ya muhitxe Jordau. Àholiwa ti Munepa omukeriha okulutxuni. 2 mpaka mahiku makhumi masese ni weiwo àhereryiwawo ti satana. Mahiku yawo Yesu halya etxhu nave, yamanlaya elukuluku yeyo, àvoliwa. 3 Vano satana àlotxa ni Yesu ì: “Warì Mwana a Muluku, erà wi nluku nla nthatuwe ephau” 4 Yesu àmwakhula: “Yòrempwa: Tahi ephauru enamukhaliha mutxhu.”

w13 15/8 25 ¶8

Muthokororye Muchu a Mukhalelo Taani Nyuwaano Munaphwanelaanyu Okhala

Satana aapharihela mavyakelo mamohamoha vaavaa aamwenheiye Yesu mutakhwani. Yesu amanle wiinanela yoolya mu mahiku 40 othana ni ohiyu, Satana aaheererya opharihela nchuno nawe wa yoolya. Satana aaloca: “Warì Mwana a Muluku, erà wi nluku nla nthatuwe ephau.” (Luka 4:1-3) Saakhalavo ichu piili wi Yesu athanle: Olakela opharihela naari hooye ikuru sawe sa opaka yootikhiniha wi amalihe etala awe. Owo aanasuwela wi haaphwanela opharihela ikuru seiha wi akhwaaniherye soothowa sa yoowo meekheiye. Naamwi avoliwe, owo aathanla ohiyeleela onthamwene awe ni Yehova, ohiya omaliha etala aareiyeno. Yesu aaloca: “Yòrempwa: Tahi ephauru enamukhaliha mutxhu.”—Luka 4:4

(Luka 4:5-8) Satana àn’weliha Yesu omwako worakama ni àmoniha omwene wothene wa elapo ya vathi. 6 Ni àhi wa yowo: “Kinnovaha owerya ni ovuwa wa omwene wothene ole, ntakhara kòhiyeriwa, kinanvaha yowo kimukhwenlakano. 7 Wakokhorà okilapa, omwene wothene yole oni okhale wawà” 8 Yesu àmwakhula: “Yòrempwa wi: Apwiya Muluku-à pahi onerawe walapeke ni owepeseke.”

w13 8/15 25 ¶10

Muthokororye Muchu a Mukhalelo Taani Nyuwaano Munaphwanelaanyu Okhala

Hanka vooloca sa Yesu? Satana “àmoniha omwene wothene wa elapo ya vathi. Ni àhi wa yowo: ‘Kinnovaha owerya ni ovuwa wa omwene wothene ole.’” (Luka 4:5, 6) Ela henataphulela wi Yesu oonne omwene woothene ni owerya waya mu elukuluku vakhaani ni meetho awe oomwiilini, nyenya Satana akhweya aahuupuwela wi ovuwa wa mamwene yaala aamooninheiye mu yawoona, yaahaala omulekecha Yesu. Satana aapharihela mavyakelo a oloca ariki: “Wakokhorà okilapa, omwene wothene yole oni okhale wawà.” (Luka 4:7) Moohiyana, Yesu haari muchu a mukhalelo yoowo Satana achuneiye wi owo akhale. Naakhulo nawe naari nawaakuveya: “Yòrempwa wi: Apwiya Muluku-à pahi onerawe walapeke ni owepeseke.”—Luka 4:8.

(Luka 4:9-12) Satana àmukusa Yesu àyano o Yerusalemu, àmwemesa vasulu va empa ya Muluku ni àlotxano: “Warì Mwana a Muluku, txuphá vava, omorele vathi. 10 Wona wi yorempwa wi: Muluku onamwalèla ankelo awe wi yowehereryeke. 11 Yòrempwatho wi: yawo anamokaphula wi ohimane nluku ni inani sà”. 12 Yesu àmwakhula: “Yòlotxiwa: ohiwererye Apwiya Muluku-à”.

nwtsty sawoonihiwa

Matekeliwo a Empa ya Muluku

Akhweya Satana aamukeriha Yesu “va nipuro noorakama [“naari noocukhuwa”] na empa ya Muluku” nave amuleela wi iivonyerye vathi, nyenya nipuro nenexa nenlo akhweya Yesu eemenleiyevo haavo osuwenle. Woona wi masu aphariheliwe va, awi empa ya Muluku anathoonyerya empa yoothene, akhweya Yesu eemenle mmakupa ntoko (1) exiri ya va nchaco. Naari akhweya owo eemenle vasulu va ekwanto ekina ya empa ya Muluku. Ohirivo nikhaviheryo na Yehova, wiivonyerya vathi va makupa oothene yaala waahaala omweeriha muchu okhwa.

w13 15/8 26 ¶12

Muthokororye Muchu a Mukhalelo Taani Nyuwaano Munaphwanelaanyu Okhala

Moohiyana ni Eva, Yesu oovaha yootakiherya yaphaama ya wiiyeviha! Satana aaheererya omweeha mmukhalelo mukina, Yesu aakhooca ophiyerya tho muupuwelo wa weera echu yawoopiha yaahaala omweeha Muluku. Eyo yaahaala okhala echu yaahaala wooniherya wiirumiha! Moohiyana, naakhulo na Yesu naari nawiiweya ni nooluluwanya: “Yòlotxiwa: ohiwererye Apwiya Muluku-à.”—Mwaalakhanye Luka 4:9-12.

Mphwanye Muhakhu Woomunepani

(Luka 4:17) Ànnyiwa nlivru na mulipa a miririmu Isaía. Ahunleiye, àphwanya masu ala:

nwtsty masu ohuserya va Luka 4:17

nlivru na mulipa a miririmu Isaía: Nlivuru na Isaiya na Mar Morto naapakiwe ni nrapala na epuceche nave orakama waya waari wa 7.3 m woona wi yaaluluceleliwe marapala 17, nave naarempwa mmakupa awaakhwana 54. Nliivuru naaphariheliwa mu sinakooka o Nasareti akhweya naari noolikana. Woona wi Soorepa sa nsana noopacerya hisaarino icima naari iciciri, waahaala okhala woovila wa Yesu ophwanya makupa achuneiye waalakhanya. Nthowa na owerya ophwanya makupa yaawo yaarempwevo masu ooloherya, ennooniherya wi owo aahiikhoveleliha Masu a Muluku.

(Luka 4:25) Eparipari kinnolèlanitho wi mwa Isarayele yàkhalawo athiyana anamukhweli antxipale mwa elukuluku ya Eliya, yaharupaya epula ophiyerya miyakha miraru ni miyeri mithanu na mmoha, nave velapo yothene yarulaya etala etokwene.

nwtsty masu ohuserya va Luka 4:25

miyakha miraru ni miyeri mithanu na mmoha: Mwawiiwanana ni 1Mam 18:1 Eliya aalokoha wi elimwi yaahaala omala variyari va “muyakha waneraru.” Achu akina annaloca wi Yesu ooloca moohiyana ni yeeyo enalociwa mu Mamwene oopacerya. Nyenya, Soorepa sa Ehepiri hasinaloca wi elimwi hiyaamalinhe iyaakha raru. Masu awi “muyakha waneraru,” anaphariheleya ovinyerya woopaceryani vaavaa Eliya aamulenleiye Akape. (1Mam 17:1) Yoolokoha ela ya elimwi, akhweya yaalociwe variyari va elukuluku ya elimwi—yeeyo enamaliha miyeeri mithanu nammoha, nave yaatitelenle opwaha ntoko achu yaakhovelenlaaya. Navetho, elimwi hiyaamanle mwawaakuveya vaavaa Eliya aakeleiye wa Akape wanaawiili, “muyakha waneraru,” nyenya pahiru emanle yaweereya va mwaako Karmelo. (1Mam 18:18-45) Mwawiihiiha, masu a Yesu anaphwanyeya va, ni masu makina oolikana a Yesu munnawe, anaphwanyeya mu Tiy 5:17, anniiwanana ni yaweereya enaphwanyeya mu 1Mam 18:1.

    Soolaleeryiwa sa Lomwe (1995-2024)
    Okhumavo
    Ovolowa
    • Elomwe
    • Ovaha
    • Orehererya
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malakiheryo a Opharihela
    • Malakiheryo a Sookhuweya
    • Configurações de Privacidade
    • JW.ORG
    • Ovolowa
    Ovaha