Moua Mai Kia he Atua—E Tohi Tapu?
KO IEHOVA, ko e Atua ne nakai fai kaupaaga hana malolo mo e pule malolo, kua tonu lahi moli ni ke matutaki atu ke he tagata ko e hana tau mena tufugatia momoui ke he ha puhala he tau puhala kua manako a ia ki ai. Kaeke kua fifili a ia ke puhala atu e matutakiaga ke he kupu tohia, to taute foki ni e ia ke lata ke puipui hana fekau mai he tau magahala he tau vaha. Kua pihia nakai e mena nei mo e Tohi Tapu?
Liga kua 1,500 he tau tau fakamua to hoko mai a Keriso, he magaaho ne kamata e Tohi Tapu ke tohi, kua ha ha i ai loga e falu tohi fakalotu. Ka e pete ni ia, kua hoko atu ti nakai fakaaoga e tau mena nei mo e galo fakahaga ai. Ne keli hake he tau tagata kumikumi ke he kelekele e falu mo e he mogonei ko e tau tufuga he tagata ne fakatata ni i loto he tau fale fakatata mena tuai. Ka e ke he taha fahi, ko e tau vala he Tohi Tapu ne tohia he molea e afe he tau tau i tuai ne nakai la nimo, mo e kua hao mai e tau tohi ti hoko mai ke he ha tautolu a vaha. Kua kehe lahi e mena nei, mua atu ka manamanatu atu ke he mahani favale lahi ne tupu hake ke totoko atu ke he Tohi Tapu talimai he tau atu vaha i tuai. Nakai fai tohi foki kua mata fakahako ki ai e loga he tau totokoaga vale lahi mahaki mo e vihiatia. Ko e totouaga po ke tufatufa atu he Tohi Tapu ko e mena kua maeke ke fakahala mo e totogi fakahala, tuku he fale puipui, fakakikiveka, mo e mahani tumau ke mamate.
To taute fefe e tohi noa ke hao mai i lalo he tau tutuaga pihia? Ko e Tohi Tapu ni kua talahau mai ki a tautolu: “Ka ko e kupu he Atua [Iehova] kua tumau ia tukulagi ni.” (1 Peteru 1:25) Kua lagomatai he mau tumau mo e nakai fakaai ke maeke ke moumou e Tohi Tapu ke fakamailoga aki ko e Kupu tapu ni he Atua.
Ke lafi ki ai, kua lata a tautolu ke amaamanaki tuai ko e fekau he Atua ke he tau tagata kua taute ke maeke ke moua ke he lalolagi katoa. Tatai nakai e mena nei mo e Tohi Tapu? Moli lahi ko e pihia! Nakai fai tohi foki kua tata atu ki ai mai i tuai ke he Tohi Tapu ke he mena nei. Ko e uta vikoaga he Tohi Tapu kua fita he fuafua kua ha ha i ai he matakavi he 3,000,000,000. Ke he taha mena foki, nakai fai tohi foki ne fita he liliu ke he tau vagahau loga. Kua maeke he mogonei ke totou katoa po ke tau vala he Tohi Tapu, ke he 1,900 he tau alelo kehekehe. Ko e Kaufakalatahaaga Tohi Tapu ha Amelika kua hokotaki mai kua maeke he mogonei ke moua he 98 e pasene he tau tagata he lalolagi. Kua ui aki he The New Encyclopædia Britannica e Tohi Tapu “kua liga lahi ko e fakaputuaga tohi kua lauia lahi talimai he fakamauaga tuai he tagata.” Ti kua nakai ohooho fakatokoluga, mogoia, ke pehe e fakamaamaaga ki ai ko e tohi lahi mahaki ue atu he lalolagi.
Ko e tataiaga i loto he Tohi Tapu mai he kamataaga ke he fakaotiaga ko e mena ia ni e fakakiteaga moli kua malolo lahi ko e mena taute fakaagaga moli lahi mai ni he Atua. Kua eke kia ko e mena moli ke amaamanaki ko e tau mena ne tohia he 40 e tau tagata takitokotaha keheheke mai he tau vaha he tau tau kua 1,600 ke fakalataha moli mo e tatai ke taha e matapatu tala? Kua eke ni e mena nei ke nakai maeke kaeke kua toka ke tupu noa mai po ke ke he takitakiaga he tagata hokoia. Ka e, kua pihia e tau mena ke he tau tohi 66 kua taute aki e Tohi Tapu. Ko e tagata mana ni hokoia, ne leva lahi e moui iloilo ke lauia e mena tupu kehe lahi pihia.
Nakai ko e Fakamauaga i Tuai Hokoia
Ko e tau mena he fakamauaga tuai i loto he Tohi Tapu kua kehe lahi ni. Ka ko e fekau ne moua mai he Atua kaeke ko e fakamauaga tuai he tau mena tutupu moli ni hokoia kua fakakaupa ai ni e aoga ki a tautolu. Kua lata a tautolu ke fai takitakiaga mo e pulotu kua aoga, mo e ko e tau mena pihia kua maeke foki ke moua mai i loto he Tohi Tapu. Ke fakatai ki ai, kua fakamalolo mai e Tohi Tapu ki a tautolu ke fakagahua e “fakaalofa, ko e fiafia, ko e mafola, ko e fakauka, ko e totonu. [K]o e mahani mitaki, ko e tua, Ko e mahani molu, mo e manako fakalatalata”—ko e tau mena fakaako kua tohia lahi ki ai i loto he hana tau lau tohi katoa. (Kalatia 5:22, 23; Kolose 3:12-14) Kua tuku mai he Tohi Tapu e mahani fakamakaukau lahi, mahani mea, mahani moli, mahani fakamoli ke he fakamauaga, mahani fakalilifu mo e mahani fakaalofa ke he tau tagata; mo e kua toka ai e tau tomatomaaga uho kua loga lahi ke he tau mahani he tagata i loto he magafaoa mo e ke he kaufakalatahaaga.
He magaaho ka fakaaoga ai, kua mahino kehe lahi e fakatonuaga he Tohi Tapu ko e mena lagomatai lahi moli. Kua tuku kehe mai a tautolu ke he tokanoaaga mai he tau mena nakai iloa mo e mahani matakutaku aitu. (Ioane 8:32) Ko e hana a pulotu kua maeke ke fakaaoga kua nakai fai tataiaga ki ai. Kua moli lahi, kua ha ha i ai i loto, ti kua nakai fai huhu ki ai, e pulotu he atua.
Ko e talahauaga “ko e kupu he Atua kua moui ia, mo e gahua malolo” ne tatai lahi mo e puhala moli he Tohi Tapu ne hiki moli e tau mahani he tau tagata. (Heperu 4:12) Ko e tau miliona he vaha nei kua fakakaumahala e tau mahani fakatagata kelea lahi mo e kua hiki ha lautolu a tau puhala moumou mena fakamua ma e mahani mitaki kua holo atu ne fua mai he uta ke he loto e tau puhala he Tohi Tapu.—Efeso 4:22.
Ko e heigoa ka tupu mai he nakai mailoga e tau puhala he Tohi Tapu? Ti ko e fua ka moua mai kua nakai fiafia mo e matematekelea, tau felakutaki, nonofogati, tau gagao pikitia he mahani he tane mo e fifine, mo e tau kaina mavehevehe. Ko e tau mena pihia kua amaamanaki ki ai ha kua nakai mailoga e Tohi Tapu kakano he nakai talia e takitakiaga he Atua, ko ia ne tufugatia e tagata tane mo e iloa e tau mena kua lata mo ia.
Kua talahau tuai foki he Tohi Tapu e tau mena tutupu he vaha i mua, ko e tau mena kua nakai fakaai he tau tagata ke taute. Ko e tutu hake he tau malolo he lalolagi talimai ia Papelonia ti kua puhala mai he tau senetenari ke he ha tautolu a vaha ko e tau mena kua fakapuloa fakaperofeta i loto he Tohi Tapu. (Tanielu, tau veveheaga 2, 7, 8) Ke lafi ki ai, kua teitei ke ua e tau afe tau i tuai, ne fakalataha ki ai i loto he Tohi Tapu e fakamaamaaga tonu he tau mena tutupu he lalolagi he senetenari ke 20 aki nei. (Mataio, tau veveheaga 24, 25; Mareko, veveheaga 13; Luka, veveheaga 21; 2 Timoteo 3:1-5; 2 Peteru 3:3, 4; Fakakiteaga 6:1-8) Ko e fakamauaga loa he tau perofetaaga he Tohi Tapu ne fakamoli kua fakamafana mai ki a tautolu ko e amaamanakiaga ma e vaha fiafia i mua tuga ne fakamaama mai i loto he hana tau lau tohi kua moli lahi ni.
Ko e Ha Tautolu a Kavega
Kua lofia lahi mahaki e fakakiteaga moli he tau mena oti nei ko e matutaki mai moli e Atua mo e tau tagata. Moli, ne fakafano mai he Atua hana fekau he tau lima he tau tagata nakai mitaki katoatoa. Ka e nakai ko e kakano a nei ke tua ko e Tohi Tapu kua tote e moli mai he mena ka vagahau kupu mai he gutu ni he Atua e fekau, po ke taha ne fakafano mai he tau agelu, po ke taha ne tohia fakamana i luga he lagi mo e fakaolo lima mai ni ke he tau tagata he lalolagi.
Ka e pete ni, he talia ko e tapu po ke mai he atua e kamataaga he Tohi Tapu, kua lago ai ia tautolu e kavega. Kua tonu lahi a Iehova ke amaamanaki mai ki a tautolu ke totou tumau hana a Kupu. (Salamo 1:1, 2) Ke fua lahi mai e totouaga ke he Tohi Tapu kua lata ni mo e manamanatuaga kua tonu. Kua lata e taha ke toka tumau he loto manamanatu ko e nakai totou noa e Tohi Tapu ke tuga ko e taha mai ni he tau tohi tala. Kua lata ni e taha ke onoono ki ai, “nakai ko e kupu he tau tagata, ka ko e kupu he Atua, (ko e moli ni haia).”—1 Tesalonia 2:13.
Liga kua uka e falu he tau mena i loto he Tohi Tapu ke maama. Ka e he totou tumau, kua tupu e maamaaga he tagata mo e kua moua ai e fakatino katoa he he finagalo he Atua mo e hana kakano. (Heperu 5:14) Po kua liga kua nakai la tali tonu lahi a koe ko e Kupu tapu he Atua e Tohi Tapu. Ka e maeke ke tumau fefe a koe ke fakailoa e tua po ke nakai tua ke he Tohi Tapu kaeke kua nakai la fakaako fakamitaki a koe ki ai?
Ka e pete ni, kua hagaao e mahani fakauaua ke he kamataaga mai he atua, ko e kumikumiaga fakamitaki ke he Tohi Tapu kua taute e tau tagata manamanatu kua tokologa ke talahau e tau kupu ofogia he aposetolo ko Paulo: “Aua ia; ka kia talahaua e fakamoli ke he Atua, ka ko e pikopiko ke he tau tagata oti”!—Roma 3:4.
[Graph he lau 3]
Kua maeke he mogonei ke moua e Tohi Tapu ke he 98 e pasene he tau tagata katoa he lalolagi
Kua nakai fai tohi foki kua tata atu ki ai mai i tuai ke he fuafuaaga he uta vikoaga he Tohi Tapu ne 3,000,000,000. Kua ui aki he The New Encyclopædia Britannica “kua liga lahi ko e fakaputuaga tohi kua mua atu e lauia lahi talimai he fakamauaga tuai he tagata”
[Tau Fakatino he lau 3]
Ne hao mai e Tohi Tapu, he magaaho taha kua eke ni e falu he tau mena tohia fakalotu mo tau mena tufugatia he tagata ne fakatata he tau fale toka mena tuai
I luga: Ko e fakamauaga ha Asuria ke he Fakapuke
He fahi matau: Tau tagata liogi ke he atua Aikupito ko Ra
[Credit Line]
Tokoua: Fakamokoi mai he Trustees of the British Museum
[Fakatino he lau 4]
Ne tohia he 40 e tau tagata takitokotaha kehekehe mai he vaha he tau tau kua 1,600, kua muitua e Tohi Tapu ke he taha ni e matapatu tala mai he kamataaga ke he fakaotiaga. Ko e tagata mana ni hokoia, ne leva lahi e moui iloilo ke lauia e mena tupu kehe lahi pihia
[Fakatino he lau 4]
Ko e tutu hake he tau malolo he lalolagi talimai ia Papelonia ti puhala mai he tau senetenari ke he ha tautolu a vaha ko e tau mena kua fakapuloa fakaperofeta i loto he Tohi Tapu. (Tanielu 2, 7, 8)
Matau: Caesar Augustus
[Credit Line]
Museo della Civiltà Romana, Roma
[Fakatino he lau 5]
Kua teitei ke ua e tau afe tau i tuai, ne talahau tuai fakatonu he Tohi Tapu e tau mena ka tutupu he lalolagi he vaha nei. (Mataio 24, 25; Mareko 13; Luka 21; 2 Timoteo 3:1-5; 2 Peteru 3:3, 4; Fakakiteaga 6:1-8) Ko e tonu hako tika he perofetaaga he Tohi Tapu kua fakamafanatia mai ki a tautolu ko e maveheaga he Atua ke he lalolagi parataiso to taute moli ni ke fakamoli
[Credit Line]
Reuters/Bettmann Newsphotos