Kitia e Au e Malolō he Kupu Mooli he Tohi Tapu

Ne talahau e Vito Fraese

LIGA nakai la logona ia a koe he higoa Trentinara. Ko e taone tote he faahi toga ha Naples, i Italia. Ne fanau e tau matua mo e taokete haaku ko Angelo i ai. He mole e fanau ia Angelo, ne hiki atu e tau matua haaku ke he Tau Faahi Kaufakalataha ti nonofo i Rochester, New York, ko e matakavi ia ne fanau ai au he 1926. Ko e matua taane ne feleveia fakamua mo e Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu, ne iloa ai ko e Tau Fakamoli a Iehova, he 1922. Nakai leva ko ia mo e matua fifine ne eke mo Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu.

Ko e tagata fakahautoka mo e loto manamanatu e matua taane, ka e fakaita he nakai fakafili tonu a ia. Nakai fiafia a ia ke he puhala ne fakapouli he tau takitaki lotu e tau tagata, ti tutala tumau a ia he tau magaaho oti ke he kupu mooli he Tohi Tapu. He litaea, ne taute e ia e fekafekauaga mau mo e fakamanavalahi ki ai ato gagao mo e vahā makalili lahi mahaki ati oti e gahua haana he 74 e tau he moui. Pete ia, ne matutaki a ia ke fakamatala ke he vahāloto he 40 mo e 60 e tulā he mahina ke hoko ke he atu tau 90 haana. Ne lauia lahi mahaki e fakafifitakiaga he matua taane ki a au. Pete kua vaiga a ia he falu magaaho, ko e tagata loto hokulo a ia. Fa pehē a ia, “Kua latatonu e kupu mooli ke uta fakahokulo.”

Ne eketaha e matua taane mo e matua fifine ke fakaako e Kupu he Atua ki a mautolu e tau tama tokolima. Ne papatiso au ia Aokuso 23, 1943, ti eke au mo paionia ia Iuni 1944. Paionia e mahakitaga haaku ko Carmela i Geneva, New York, mo e hoa hakahakau haana ko Fern. Nakai leva ti mailoga e au ko Fern e tama fifine kua loto au ke fakaaoga e moui haaku ne toe mo ia. Ti mau a maua ia Aokuso 1946.

Gahua Misionare

Ko e tau kotofaaga ua fakamua ha maua ko e tau paionia pauaki i Geneva mo Norwich, i New York. Ia Aokuso 1948, ne moua e maua e kotofaaga ke ō atu ke he vahega ke 12 aki ha Kiliata. Ne fakafano mogoia a maua ki Naples, i Italia, mo e taha hoa misionare ko Carl mo Joanne Ridgeway. He magahala ia, ne taufetului a Naples ke liu atihake mai he moumouaga he felakutaki. Ne uka ke moua e fale, ti fai mahina a mautolu ne nonofo he fale ne ua e poko ikiiki.

Ne tupu hake au mo e logona e tau matua haaku ne vagahau faka-Neapolitan, ti ko e vagahau Italia haaku—pete he uta aki e leo Amerika—ne maeke ke maama. Ne uka a Fern ke vagahau. Ka e tala atu e au ko e magaaho ne iloa ai e ia ne mahomo hake a ia ki a au.

Magaaho fakamua, ko e tau tagata ni ne fiafia i Naples ko e magafaoa tokofā. Ne sela e lautolu e tau tapaka ne nakai fakaatā he fakatufono. He tau aho gahua oti, taha he magafaoa ia, ko Teresa, ne ofoofogia e hikiaga. He pogipogi, ne fafao e ia e tau tapaka he tau kato loga he patutiti haana ti tuga na gako a ia. He afiafi kua kāpipili a ia tuga e kākau. Ne hiki katoatoa he kupu mooli e magafaoa nei. Fakahiku ai, toko 16 e tagata he magafaoa ne eke mo Tau Fakamoli. Mogonei kua teitei 3,700 e Tau Fakamoli he taone ko Naples.

Totoko ke he Gahua ha Mautolu

He hiva laia e mahina ha mautolu i Naples, ne fekau he tau tui ne mua a mautolu tokofā ke o kehe he taone. Ne o a mautolu ki Suisalani kavi ke he taha e mahina, ti liliu ki Italia he visa ko e tau tagata o fenoga. Ne kotofa au mo Fern ki Turin. He kamataaga, ne nonofo totogi a maua he poko ne mai he fifine, ti fakaaoga e maua e fale koukou mo e peito haana. Magaaho ne hohoko mai e tau Ridgeway ki Turin, ne totogi auloa e mautolu e fale. Fai magaaho, lima e hoa misionare ne nonofo he taha e fale.

He 1955, he fekau he tau tui ne mua a mautolu ke o kehe i Turin, ne fitā e fakatoka e fakavēaga ma e fā e fakapotopotoaga foou. Kua maeke e tau matakainaga he matakavi mogonei ke leveki e tau matagahua. Ne pehē e tau tui ne mua ki a mautolu, “Iloa mooli e mautolu ko e mogo ni ka o a mutolu e tau Amerika, to galo tamoki e tau mena oti ne fakatū e mutolu.” Ka ko e tupu he magaaho fakamui ne fakakite ko e kautū he gahua kua falanaki ni ke he Atua. Mogonei, kua molea e 4,600 he Tau Fakamoli mo e 56 e fakapotopotoaga i Turin.

Florence—Ko e Taone Fulufuluola

Ko e kotofaaga ha maua mogonei ko Florence. Fa logona e maua hagaao ke he taone nei, ha ko e kotofaaga misionare he mahakitaga haaku ko Carmela mo e taane haana ko Merlin Hartzler. Ka e manamanatu la he nofo i ai. Ko e tau matakavi tuga a Piazza della Signoria, Ponte Vecchio, Piazzale Michelangelo, mo Palazzo Pitti ati eke ai mo taone fulufuluola! Ko e olioli ke kitia kua talia he falu tagata Florence e kupu mooli.

Ne fakaako a maua mo e taha magafaoa, ti papatiso e tau matua. Ka ko e matua taane ko e tagata ula tapaka. He 1973, ne fakakite mai he The Watchtower ko e ula tapaka ko e mahani nakai meā ti tomatoma ke he tau tagata totou ke oti e ula. Ne ole e tau tama fakamua ki a ia ke oti e ula. Ne mavehe a ia to fakaoti ka e nakai fakamooli e ia. He taha afiafi ne fekau he hoana e la mahaga ne taki hiva e tau tau he moui ke o na laua ke momohe ka e nakaila taute e liogi ha laua to momohe. Fakamui, ne kelea e loto haana ti fina atu ai ke he poko ha laua. Kua fitā a laua he igatia mo e liogi. “Ko e heigoa ha mua ne liogi ki ai?” he hūhū e ia. “Iehova na e, fakamolemole lagomatai a Tete ke oti e ula.” Ne hea he hoana e taane haana, “Hau ke fanogonogo e liogi he fanau haau.” Magaaho ne hau a ia, ne pā e tagi haana ti pehē, “To nakai liu foki au ke ula!” Ne taofi a ia ke he maveheaga haana, ti ko e mogonei kua molea e 15 he magafaoa ia ko e Tau Fakamoli.

Gahua i Aferika

He 1959 ne hiki atu a maua ki Mogadishu, i Somalia, mo e ua foki e misionare, ko Arturo Leveris mo e taokete haaku ko Angelo. Kua vihi lahi e tuaga fakapolitika he hohoko atu a mautolu. Ne lata e fakatufono Italia ke takitaki a Somalia ke tu tokotaha i lalo hifo he poakiaga he Tau Motu Kaufakalataha, ka e tuga kua au atu e kelea he tuaga. Falu Italia ne fakaako mo mautolu ne toka e motu, ti nakai maeke ke fakatū e fakapotopotoaga i ai.

He magahala ia, ne pulega mai e leveki he faahi motu ki a au ke eke mo tagata lagomatai haana. Ti kamata a maua ke ahiahi e tau maagamotu ne tata mai. Ko e falu ne fakaako mo mautolu ne tupu fakaagaaga ka e toka e tau kaina ha lautolu ha ko e totokoaga. Ne nonofo hifo e falu ka e lahi mahaki e matematekelea ha lautolu.a He manamanatu ke he fakaalofa ha lautolu ma Iehova mo e fakauka ke fakatumau e mahani fakamooli kua hihina agaia e tau mata ha maua.

Ko e vevela mo e mao vela i Somalia mo Eritrea ne fa malolō lahi mahaki. Kua taute he falu kai fakamotu a maua ke vela lahi atu foki. Ko e magaaho fakamua ne kai e maua taha he tau kai nei he kaina he tagata fakaako Tohi Tapu, ne talahau vaiga he hoana haaku kua vela e tau teliga haana tuga e tau molī puhalatū ne puho kula!

He moua e Angelo mo Arturo e taha kotofaaga, ne toe hifo ni a maua tokoua. Nakai mukamuka ha kua nakai fai tagata ke fakamafana a maua. Ka ko e tuaga nei ne lagomatai a maua ke fakatata lahi atu ki a Iehova mo e falanaki katoatoa ki a ia. Ko e tau ahiahi ne taute e maua ke he tau motu ne pā e gahua fakamatala ko e punaaga he fakamafanaaga ki a maua.

Ne kehekehe e tau mena vihi i Somalia. Ne nakai fai filisa a maua, ti fakatau ni e maua e tau mena kai ke kai he tau aho takitaha, ko e tau vala magō po ke tau fua lakau he motu tuga e tau fua mago, tau fua loku, tau fua moli kulepi, tau fua niu, po ke tau fua futi. Ne fa taufetului a maua mo e tau moko felele. Falu magaaho ne tutū ai he tau kakia ha maua he fa e taute a maua he tau fakaako Tohi Tapu he kaina. Lauka a maua na fai pasikala afi, ti nakai leva e o hui ha maua he laātititi.

Liliu ki Italia

Fakaaue ke he fakamokoi he tau kapitiga, ha kua maeke a maua ke heke he toga ne lau e tau fua futi ke liliu ki Italia ke ō atu he fonoaga he lalolagi katoa i Turin he 1961. Ne iloa e maua to hiki e kotofaaga ha maua. Ia Sepetema 1962, ne liliu a maua ki Italia, ti kamata au ke fekafekau ko e leveki takaiaga. Fakatau e maua e motokā tote, ne fakaaoga e maua ke lima e tau ke o viko ke he ua e takaiaga.

He mole e vevela i Aferika, kua fehagai a maua mogonei mo e makalili. He vahā makalili fakamua, he ahiahi ke he fakapotopotoaga i kelekele he Alps, ne momohe a maua he poko ne nakai fakamafana, i luga he tau fata motie. Ne makalili lahi mahaki ti tui e tau peleue ha maua he momohe. He pō ia, ne fā e moa fifine mo e ua e kulī ne mamate he makalili he tapa ia ni!

Fakamui, ne fekafekau foki au ko e leveki faahimotu. He tau tau ia, ne gahua e maua a Italia katoa. Ne lagaloga e ahiahi atu e maua e falu matakavi, tuga a Calabria mo Sicily. Ne fakamalolō e maua e tau fuata ikiiki ke tupu fakaagaaga mo e foli atu ke gahua ko e tau fekafekau leveki he fakapotopotoaga, tau leveki faifano, po ke tau matakainaga he Peteli.

Ne loga lahi e tau mena ha maua ne fakaako mai he tau kapitiga fakamooli ne fekafekau loto katoa ki a Iehova. Ne uho ki a maua e tau mahani ha lautolu, tuga e mahani fakamooli katoatoa ki a Iehova, fakamokoi, fakaalofa ke he tau matakainaga ha lautolu, mo e aga ke hikihiki mo e foaki noa. Ne o a maua ke he tau fakamauaga he tau Fale he Kautu. Ne taute ai he Tau Fakamoli a Iehova ne talia he fakatufono ko e tau fekafekau fakalotu, ko e mena ne nakai iloa ke he motu he loga e tau tau kua mole. Nakai tuai liu e tau feleveiaaga he fakapotopotoaga ke taute he tau peito he tau matakainaga po ke nonofo he tau fuga lapa, tuga fa mahani i Turin. Ka ko e laulahi he tau fakapotopotoaga kua fai Fale he Kautu ne fakaheke a Iehova. Nakai tuai liu a mautolu ke taute e tau toloaga he tau fale kifaga tuai, ka ke he tau Fale Toloaga ne pu lahi. Ti ko e fiafia ha ia ke kitia ko e numera he tau tagata fakailoa kua molea e 243,000. Magaaho ne hohoko mai a maua ki Italia, na toko 490.

Taute e Maua e Tau Fifiliaga Hako

Na feleveia foki a maua mo e tau mena vihi, putoia e gagao fakamaua ke he kaina mo e nakai malolō e tino. Fa gagao fakamaua ke he kaina a Fern he tau magaaho oti ka kitia e ia e tahi. Lagatolu foki e iihi lahi mahaki haana. Lagataha, he fina atu a ia ke taute e fakaako Tohi Tapu, ne tā aki he tagata totoko e huki lapatoa a ia. Ne uta foki a ia ke he fale gagao ha ko e mena ia.

Pete he fa fehagai a maua mo e tau fakaloleloleaga, ne ‘tatali a maua ki a Iehova,’ he felauaki mo e Tagi Aue 3:24. Ko ia ko e Atua he fakamafanaaga. He taha magaaho ne lolelole lahi mahaki e tau loto ha maua, ne moua e Fern e tohi fulufuluola mai he Matakainaga ko Nathan Knorr. Ne tohi e ia ha ko e mena fanau a ia tata ki Bethlehem, i Pennsylvania, ko e matakavi ne kamata a Fern ke paionia, na iloa mitaki e ia ko e tau fifine Pennsylvania Dutch tuga a Fern kua loto malolō mo e mauokafua. Hako a ia. Ke he loga e tau tau, ne kehekehe e tau puhala ne moua e maua e fakamalolōaga mo e mai he tau tagata tokologa.

Pete e tau mena vihi, ne lali a maua ke fakatumau e fakamakutu ha maua ke he gahua he fonua. He fakatatai e aga fakamakutu ke he Lambrusco, ko e uaina kolopupū ne humelie ha Italia, ne talahau vaiga e Fern, “Nakai lata ia taua ke fakagalo e kolopupū he tau malolō ha taua.” He mole e 40 e tau he fenoga ke he gahua takaiaga mo e faahimotu, ne moua e maua e kotofaaga foou ke ahiahi mo e fakatokatoka e tau matakau mo e tau fakapotopotoaga ke he tau vagahau kehe i Italia. Tau matakau pihia ne fakamatala ke he tau tagata mai i Eritrea, Ethiopia, Initia, Filipaina, Ghana, Nigeria, Pagalatese, Saina, Sri Lanka, mo e falu motu. Nakai lahi e pepa ke tohi ai e tau puhala fulufuluola ne kitia e maua e malolō he Kupu he Atua kua hikihiki aki e tau momoui he tau tagata ne kamata e fakaalofa noa ha Iehova.—Mika 7:18, 19.

Ne liogi a maua he tau aho oti ke fakatumau a Iehova ke foaki ki a maua e tau loto mo e tau tino malolō kua lata ke taute aki e fekafekauaga ha maua. Ko e fiafia he Iki ko e malolō ha maua. Ne taute ai e tau mata ha maua ke kikila mo e mauokafua a maua kua taute e maua e tau fifiliaga hako he moui he fakapuloa e maua e kupu mooli he Tohi Tapu.—Efeso 3:7; Kolo. 1:29.

[Matahui Tala]

[Fakafonua/Tau Fakatino he lau 27]

(Ma e puhala katoa ne tohi aki, kikite e tohi)

Tau matua haaku i Rochester, NY

1948

I South Lansing ma e vahega ke 12 aki a Kiliata

1949

Mo Fern ato o atu a maua ki Italia

Capri, Italia

1952

I Turin mo Naples mo e falu misionare

1963

Fern mo e falu he haana tau tagata fakaako Tohi Tapu

“Nakai lata ia taua ke fakagalo e kolopupū he tau malolō ha taua”