Veveheaga 1
Ko e Tau Monuina Mua ue atu he Atua kua Tata Mai!
1. Ha kua tutupu ki mua e tau mena kelea ke he lalolagi, ko e heigoa e tau hūhū kua tutupu mai ai?
MANAKO nakai a koe ke nofo ke he mafola mo e fiafia? Manako nakai a koe ke moua e moui malōlo mitaki mo e moui loa ma haau katoa mo e haau a tau fakahelehele? Loto nakai a koe ke fakaoti e tau mahani favale mo e tau mena mamahi? Ko lautolu oti ne loto mea kua fia moua e lautolu e tau mena ia. Ko e vaha nei, ko e mahani favale, ko e agahala, hoge mo e tau gagao kehekehe kua tolomaki atu ki mua ke he tau faahi katoatoa he lalolagi. Ko e ha kua puke ai e lalolagi ke he tau mena matematekelea? Ko e heigoa e tau kakano? Hā hā i ai nakai ha manatu kua tonu ke talia a tautolu ki ai ke mitaki ai e tau mena oti he vaha nei kua momoui ai a tautolu?
2. (a) Ko e heigoa e tohi ke moua mai ai e tautolu e amaamanakiaga? (e) Ko e ha kua manatu ai a tautolu to fakaotioti he Tufuga e tau mena kua tutupu mai ai e fakaatukehe?
2 E, kua ha i ai e manatu ke he amanakiaga pihia, kua fakamaama mai ia he tohi kua tohia ai ke he tau vagahau kehekehe loga mai he tau tohi oti he lalolagi. Ko e tohi ia ko e Tohi Tapu. Kua talahau ai e finagalo he Atua ke taute e fakatokaaga foou ma e tagata. Ka hā hā ia koe e malōlo ke taute pihia, to nakai kia fakaoti e koe e tau mena ka fakatupu ai e fakaatukehe? E to taute ni e koe! Manatu kia a tautolu to nakai maeke ke he Tufuga he tau tagata ke taute ha mena pihia? Kua pehe mai e Tohi Tapu “ko e Atua ko e fakaalofa a ia.” (1 Ioane 4:8) Ko e mooli ko ia ko e Matua fakaalofa hā hā he lagi kua fioia e ia e tau mena kua aoga ma e tagata. Hā hā ia ia e mana ke fakamooli e tau mena aoga oti ia, ko e mooli to taute ni e ia, ha kua pehe mai e Salamo 145:16 hagaao ke he Atua: “Kua fakamafola e koe hau a lima, mo e fakamakona e manako he tau mena momoui oti.”—Kikite foki ke he Teutaronome 32:4.
3. (a) To leva fefe a to fakahoko he Atua e manako he tagata ke he mafola mo e fiafia? (e) Ko e heigoa e tau mena tutupu ke he lalolagi ke eke mo fakamooliaga?
3 To fakamooli he Atua a fe e tau manako he tagata ke moua ai e mafola mooli mo e fiafia, ha i ai e tau tino malōlo mo e moui tumau? Ke fakatali foki ni kia e tagata ke he loga e afe he tau tau? Nakai! Kua tata mai tuai e tau magaaho ia! To maeke fefe ke pihia? Ha ko e tau mena matematekelea he lalolagi kua tolomaki atu ki mua e kelea, nakai fai mitaki. Mooli, kua oti he fakamaama mai he Tohi Tapu, loga he tau tau ne kua mole atu, ko e tau mena nei kua hohoko mai kia eke ia mo fakamooliaga kua nonofo a tautolu he “tau aho fakamui” he fakatokaaga mahani kelea nei. (2 Timoteo 3:1-5) Kua tata mai tuai e tau magaaho ke fakaotioti ai he Tufuga fakaalofa noa e mahani kelea mo lautolu ne taute e tau mena kelea. Ka e fakamonuina fakalahi he Atua a lautolu oti kana ne loto mea mo e fia kumikumi ke he tau mena kua tonu, ha kua pehe mai haana a maveheaga: “Ha ne mole atu foki e lalolagi katoa mo e hana tau manako lahi; ka ko e tagata kua eke e finagalo he Atua to tumau a ia tukulagi.”—1 Ioane 2:17.
KO E TAU MENA KA TAUTE HE ATUA MA E TAU TAGATA
4. (a) Ke he fakatokaaga foou he Atua, ko e ha kua pehe mai ai ko e tau mena ke fakaatukehe ai to mole atu ki tua? (e) To fakamooli fefe he Atua haana a maveheaga ke he mafola?
4 To liliu fakafoou ai e lalolagi! Ti nakai fai felakutaki, to nakai fai mamahi ha ko e lagaaga mai he tau felakutaki. Ko e vihiatia, mahani lotokai, tau agahala mo e mahani favale to mole atu oti ia. Ha ko e mena, to mafola katoatoa mo e nakai haofia ke he lalolagi. Kua pehe mai e Kupu he Atua: “Toe tote, ti nakai ha i ai e tagata mahani kelea; . . . Ka ko e tau tagata mahani molu, to eke ma lautolu e motu; ti fakafiafia foki e lautolu a lautolu ha ko e monuina kua lahi.” (Salamo 37:10, 11) Ko e mafola pihia, to nakai hā hā i ai ni ke he vahaloto he taha motu mo e taha motu, to pihia foki ke he tau tuuta kaina mo e tau magafaoa oti. Manamanatu la a koe ke he monuina lahi mahaki ia ka moua e koe! To fakamooli ai haau a loto ke iloa e koe ko e fakamooliaga he maveheaga mafanatia nei to nakai moua mai ia he tau tagata! Ko e Atua ni hokoia ke moua mai ai. Moua fefe? To fakaotioti a lautolu ne mahani kelea ka e fakaako ai haana a tau tagata ke he tau puhala he mafola.—Fakatai 2:21, 22; Isaia 54:13.
5. (a) Ke he fakatokaaga foou, ko e heigoa e mena ka tupu ke he tau tatalu mo e mate? (e) Ko e heigoa e tau hūhū kua tupu mai ai ha ko e ku he moui he tagata he vaha nei?
5 Ko e falu a monuina loga ke fiafia ai e tau tagata ke he fakatokaaga foou he Atua ko e moui malōlo mitaki ia. Ko e mate, ne malipilipi mo e moua ai e tautolu oti e tau loto fakaatukehe, to mole atu ia. Ko e maveheaga he Tufuga kua pehe mai: “To holoholo kehe he Atua e tau hihina mata oti mai he tau mata ha lautolu; ti nakai tuai fai mate, po ke fakatutuku, po ke tagi, ti nakai tuai fai matematekelea; . . . Kitiala, kua fakafou tuai e au e tau mena oti.” (Fakakiteaga 21:4, 5) Ko e tau mena nei to nakai maeke ke taute he tau pule fakatagata, nakai maeke ke he tau saienetisi, pihia foki mo e tau ekekafo; ka ko e Atua hokoia ni ke taute. Kua tonu nakai e finagalo he Atua ke tupu hake e tagata ua e hogofulu he tau tau po ke ua e hogofulu ke he tolu e hogofulu foki he tau tau ke kumikumi ai e ia e lotomatala mo e iloilo, nakai leva ti hoko mai e fuakau, moui mo e matematekelea ha ko e tau gagao mo e mate? Ko e ha kua ku ai pihia e moui he tagata ka e moui e fonu ke motua ke ua e teau he tau tau pihia foki mo e akau kua maeke ke leva lahi haana moui? Mena taute he Atua e tagata ke moui, nakai ke mate. Ko e Tufuga kua mavehe mai pehe kua teitei maeke tuai ke fiafia ai mo e momoui tukulagi, ke he lalolagi nei. (Isaia 25:8) To ha i ai mo e tau tuuta kaina kua loto ke he mafola, tau momoui malōlo mitaki mo e tau gahua kua fiafia tumau ki ai, ko e tau mena oti ke fiafia ki ai haia!
6. Maeke fefe ke iloa mooli e tautolu to hoko mai e fakatokaaga foou?
6 Maeke fefe ke iloa tonuhia e koe to hoko mai e fakatokaaga foou ia? Maeke fefe ke iloa tonuhia e koe nakai ko e miti? Kua maeke ke taofi tonu ai a koe ha kua mavehe mai pihia e Atua Malōlo Oti Kana. Ko Ia ne tufugatia e lagi mo e lalolagi mo e fakatumau ai kua fakamooli ai to hohoko mai. “He Atua kua nakai maeke ke pikopiko.” (Tito 1:2) Ko e haana a kupu to fakamooli tumau nakai to noa.—Iosua 23:14.
7. Ko e mooli ni ko e tau tagata ne fakaaoga ke tohi e Tohi Tapu, ko e ha kua kitia fakamooli ai e tautolu “ko e kupu he Atua”?
7 Ko e tau kupu fulufuluola mooli kua moua ia i loto he Kupu he Atua, ko e Tohi Tapu. Nakai hā hā i ai foki ha puhala he fakatonuaga ma e tagata ke iloa tonuhia mo e maama ki a ia e tau mena kua tutupu ke he lalolagi mo e finagalo he Atua ma e tau tagata. Ko e tau tagata ne fakaaoga ke tohia ai e Tohi Tapu, ne taute pihia e lautolu mai he malōlo mafiti mo e mana he Atua po ke agaga tapu, ti “ko e tau Tohi Tapu oti kana mai he Agaga he Atua ia.” (2 Timoteo 3:16) Tuga mo e malōlo hila galo he letio kua maeke ke logona e koe e leo kua vagahau mai, ne taute pihia he Atua e malōlo mafiti galo ke takitaki ai a lautolu e tau tagata tohi tala, ne tohia e Tohi Tapu ke tohi ai e lautolu e tau mena kua finagalo a ia ke iloa ai he tau tagata. Ko e mena haia kua talahau ai he taha he tau tagata tohi tala, ko e aposetolo ko Paulo, nukua pehe: “Ha kua talia e mutolu e kupu he Atua ne fanogonogo mai ai a mutolu kia mautolu, ti talia ai e mutolu nakai ko e kupu he tau tagata, ka ko e kupu he Atua.”—1 Tesalonia 2:13; kikite foki ke he 2 Peteru 1:20, 21.
KUA TATA MAI TUAI E FAKAFOOUAGA HE LALOLAGI KATOATOA
8. Ko e heigoa falu mena tutupu ne pehe mai ai a Iesu to eke mo fakamailoga he tau aho fakamui he vaha kelea nei?
8 Ko e Kupu mooli he Atua kua fakamaama mai ai ki a tautolu oti kua tata lahi mai e tau magaaho ti fakafoou ai e lalolagi katoatoa. Kua fakakite mai ai ki a tautolu tuga he vagahau e Iesu Keriso ko e tau mena ia kua hagaao ke he fakaotiaga he fakatokaaga mahani kelea he vaha nei. Kua talahau tuai mai e Iesu e loga he tau mena kehekehe kua lata ke matakaki ki ai a lautolu e tau tutaki haana, ke iloa ai e lautolu po ke tata lahi mai fefe e fakaotiaga. Kua pehe mai a ia ko e tau aho fakamui to iloa tonuhia e fakaotiaga he fakatokaaga mahani kelea nei to hohoko mai e tau felakutaki he lalolagi, gahoa he tau mena kai, to tupu tolomaki ai e mahani favale ko e tua foki ke he Atua kua nakai tumau. (Mataio 24:3-12) Kua pehe mai a ia to ha i ai e “matematekelea he tau motu ke he fakahakuhaku.” (Luka 21:25) Kua kitia ai e tautolu e fakamooliaga he tau perofetaaga he vaha nei kua momoui ai a tautolu.
9. Fakakite la taha fakamailoga po ke ua he tau tagata kumikumi ke he tau mena tutupu ke he lalolagi kua talahau ke he vaha ha tautolu.
9 Tokologa e tau tagata kua kumikumi ke he tau mena tutupu he lalolagi kua iloa tonuhia e lautolu e malikitiaga lahi mahaki. Ko e taha tagata tohi tala ko Walter Lippmann ne pehe a ia: “Ma tautolu oti ko e lalolagi kua nakai maopoopo mo e loga e tau mena matakutakuina, loga e tau pule kehekehe nakai iloa foki ko hai e pule tonu. Kua tupu fetui ke he lalolagi katoa e tau loto fakaagitau mo e tau manatu fakahakuhaku.” Pehe mai foki a ia ko e tau mena nei “kua eke ia mo fakamailoga, ha kua iloa tonuhia ni e au mai, he tau mena tutupu kua nonofo a tautolu ke he fakaotiaga he tau mena taute mo e tau mahani mai i tuai he puhala he moui.”a Pihia foki, ne fakailoa mai he tau 1960, he taha Secretary of State he Kautu Kau Fakalataha Amelika, ko Dean Acheson, kua pehe ko e vaha nei ha tautolu, “ko e vaha nakai fetataiaki, tupu fetui e mahani favale.” Ne fakamatapatu e ia haana talahauaga mai ni he tau mena ne iloa e ia ke he loto haana kua tata lahi mai e tau magaaho “ti hagahaga kelea lahi e lalolagi nei mo e matakutakuina ke nonofo ai.”b
10. (a) Iloa fefe e tautolu kua tata mai e fakafoouaga he lalolagi? (e) Ti ko e heigoa e kakano he fakafoouaga he lalolagi kua pehe ai ko e fakaotiaga a ia?
10 Ko e tau mena oti ne perofeta mai he Kupu mooli he Atua kua fakakite ai ki a tautolu kua tata lahi mai tuai e fakafoouaga he magaaho nei! Ko e tau mena oti kua kitia ai e tautolu kua tutupu ke he lalolagi he vaha nei kua fakamooli ai e tau mena ne perofeta mai he Tohi Tapu ko e atuhau ha tautolu ka kitia e moumouaga katoatoa he fakatokaaga mahani kelea nei. Ko e tau fakatufono he vaha nei to uta kehe ia ti pule agataha e fakatufono he Atua ke he lalolagi katoatoa. (Tanielu 2:44; Luka 21:31, 32) To nakai maeke ke taofi e fakafoouaga nai, ha kua pauaki mai he finagalo he Atua.
KO E KUPU MOOLI KUA TAKITAKI ATU AI KE HE MOUI TUKULAGI
11. (a) Maeke nakai ke hao a tautolu mai he tau mena tutupu ka fakafoou e lalolagi? (e) Kaeke ke, fia momoui a tautolu, ko e heigoa ke taute e tautolu, tuga he 1 Timoteo 2:4 mo e Ioane 17:3?
11 Ko e fakafoouaga he lalolagi to hoko mai ki a lautolu oti hā hā i ai ki luga he fuga kelekele fakalataha mo koe. Ka fakaalofa a koe ke he moui mo e manako ke moui ai, kia fakamafiti a koe ke kumikumi e pulotu he Atua, mo e haana a finagalo pihia mo e haana tau poakiaga. Kua pihia e finagalo he Atua ke taute e koe, ha ko e haana finagalo a ia “ke fakamomoui e tau tagata oti kana, mo e hokotia a lautolu he maama ke he kupu moli.” (1 Timoteo 2:4) Ko e loto matala mooli ke he finagalo he Atua mo e haana a Kupu mooli ke hao ai a lautolu kua mahani fakamooli ka hoko mai ai e fakaotiaga he fakatokaaga mahani kelea nei. (Sefanaia 2:3) To fakakite mai ai foki e puhala he moui tukulagi ke he fakatokaaga foou he Atua. Kua pehe mai e liogi a Iesu Keriso ke he Atua: “Ko e moui tukulagi foki hanai, kia iloa e lautolu a koe, ko e Atua moli tokotaha ni, katoa mo ia ne fakafano mai e koe, ko Iesu Keriso haia.”—Ioane 17:3; kikite foki ke he Ioane 4:14.
12. Ko e heigoa e kakano mooli kua manako ai a tautolu ke kumikumi e mena mooli mai he Tohi Tapu?
12 Kua tupu e mafanatia he tau loto ke iloa kua teitei ke kitia e tautolu e fakaotiaga he tau matematekelea he lalolagi! Kua mua atu ni e fulufuluola ke iloa tonuhia e tautolu e tau amaamanakiaga mitaki ke o atu ai a tautolu ke he fakatokaaga foou kua puke ai ke he moui mo e fiafia nakai oti! Ko e mena haia kua tonuhia ai ke kumikumi takitokotaha e tautolu oti e kupu mooli mai he Tohi Tapu. Ha ne kumikumi a tautolu ke he kupu mooli kua fakatoka ai e tautolu e “fakaveaga mitaki mo e tau aho ne tatali, kia toto atu e lautolu ke he mouitukulagi,” “moui mooli” he fakatokaaga foou he Atua.—1 Timoteo 6:19; NW.
[Tau Matahui Tala]
a Newsweek, Oketopa 9, 1967, lau tohi 21.
b U.S. News & World Report, Iuni 13, 1960, tau lau tohi 116, 119.
[Fakatino he lau 4]
“To holoholo kehe he Atua e tau hihina mata oti mai he tau mata ha lautolu; ti nakai tuai fai mate, po ke fakatutuku, po ke tagi, ti nakai tuai fai matematekelea.”—Fakakiteaga 21:3, 4.