Fakaakoaga he Tau Vaha Tohi Tapu
“Kia fakaako atu ai ke he fanau ha mutolu.”—TEUTARONOME 11:19.
1. Kua fakakite mai he heigoa ko e loto fiafia a Iehova ke he fakaakoaga he tau fekafekau hana?
KO E Faiaoga Lahi Mahaki a Iehova. Nakai la toka e ia hana tau fekafekau ke nakai iloa ha mena. Ne manako tumau a ia ke tufatufa e lotomatala ki a lautolu. Ne fakaako e ia ki a lautolu e finagalo hana mo e hana tau puhala. Ne kua ha ha he tapa hana e Tama fuataha hana ke he afe e tau tau kua nakai maeke ke totou, ne kua ako tumau ko e “iki gahua iloilo” he Atua. (Fakatai 8:30, NW) He magaaho ne nofo he lalolagi, ne talahau e Iesu: “Ha ko e mena tuga ne fakaako mai he haku a Matua kia au, ko e tau mena ia ne tala atu ai e au.” (Ioane 8:28) He vagahau hagaao ke he Atua ko e Faiaoga Nakai Fai Fakatataiaga, ne huhu a Elihu: “Ko hai kia kua fakaako atu ke tuga a ia?” (Iopu 36:22) Ne vagahau e perofeta ko Isaia ia Iehova ko e “Fakaako Mua ue atu” he tau tagata Hana mo e perofeta mai: “Mo e tau tama oti hau ko e tau tagata to fakaako e Iehova, mo e ko e mafola he hau a tau tama to lahi mahaki.” (Isaia 30:20, NW; Isaia 54:13, NW) Kua nakai fai huhu ki ai, kua manako a Iehova ke eke hana tau mena momoui iloilo ke loto maama mo e fakaako mitaki.
Fakaakoaga he Tau Tupuna
2, 3. (a) Ne onoono fefe e tau tupuna fakamoli ke he fakaakoaga he tau fanau ha lautolu, mo e ko e heigoa e tau fakatonuaga ne age e Iehova ki a Aperahamo? (e) Ko e heigoa e kakano homo ue atu i tua he fakatonuaga ke fakaako e tau fanau a Aperahamo?
2 Taha mai he tau matapatu monuina he tau ulu magafaoa he tau vaha he tau tupuna ko e fakaako atu ke he hana tau fanau mo e hana faoa he loto kaina. Ma e tau fekafekau he Atua ko e matagahua fakalotu pauaki e fakaakoaga he tau fanau ha lautolu. Ne pehe a Iehova hagaao ke he fekafekau hana ko Aperahamo: “Ha kua iloa e au a ia to poaki atu e ia ke he hana fanau mo e hana magafaoa ka mole atu a ia, ke taofi e lautolu ke he puhala a Iehova ke mahani tututonu mo e hako, kia fakahoko mai ai e Iehova kia Aperahamo e mena ne talahau e ia.”—Kenese 18:19.
3 Kua fakakite mai he talahauaga mai i luga nei ko e mena aoga lahi mahaki ke he manamanatuaga a Iehova e fakaakoaga. Ne manako e Atua ke lata a Aperahamo, Isaako, mo Iakopo ke fakaako ha lautolu a tau faoa he loto kaina ke he Hana tau puhala tututonu mo e fakafiliaga ke maeke ai e tau atuhau he vaha i mua ke ha ha i ai e tutuaga ke taofi mau e puhala a Iehova. Ti kua maeke ai a Iehova ke fakamoli hana maveheaga hagaao ke he tega a Aperahamo mo e fakamonuinaaga he “tau motu oti he lalolagi.”—Kenese 18:18; 22:17, 18.
Ko e Fakatokaaga he Fakaakoaga i Isaraela
4, 5. (a) Ko e heigoa ne fakakeheaki e fakatokaaga he fakaakoaga a Isaraela mai he falu motu? (e) Ko e heigoa e falu mena kehe kua aoga lahi ne kua tohi mai he Encyclopaedia Judaica, mo e ko e heigoa kua nakai fakauaua ne lagomatai atu ke he fekeheaki nei?
4 Ko e Encyclopaedia Judaica (Tohi Fakamaama Mena Judaica) ne talahau: “Ko e Tohi Tapu e punaaga fakamua ke he maamaaga he puhala fakaakoaga i Isaraela tuai.” Ne fakaaoga e Iehova e tagata ko Mose mo faiaoga fakamua a Isaraela. (Teutaronome 1:3, 5; 4:5) Ne fakailoa atu e Mose e tau kupu ne age e Iehova ki a ia. (Esoto 24:3) Ti ko e moli hanai, ko e Atua e Faiaoga fakamua a Isaraela. Ti ko e mena nei ni ne fakakehe aki e fakatokaaga he fakaakoaga a Isaraela mai he falu motu.
5 Kua talahau mai he gahua tohia taha ia: “Ko e fakaakoaga tokoluga po ke akoaga tohi i Mesopotamia mo Aikupito ko e mena taute pauaki mo e fakakaupa ni ke he vahega he tau tohi kupu, ko e mena kua nakai pihia i Isaraela. Kua nakai fakauaua ai kua kehe ni he mukamuka e fakatokaaga he tau matatohi ne fakaaoga he tau Heperu. . . . Kua aoga lahi e tohitohi matatohi ke he fakamauaga tuai he fakaakoaga ko e mena kua nakai lata ke galo. Ha kua tamai ai e mumutuaga ke he mahani toka tuai fakamotu he tohi kupu a Aikupito, Mesopotamia, mo Kanana he tau afe tau ke uaaki. Ke eke ke iloa ke totou mo e tohitohi kua nakai ni ko e fakakiteaga pauaki naia ke he vahega he tau tagata feua tohi kupu mo e tau ekepoa, ne maama lahi e kakano he tau tala uka lahi ne tohia fakatino he tau lapamaka.”
6. Ko e heigoa e fakamoliaga faka-Tohi Tapu ko e kamata mai tonu he kamataaga he fakamauaga tuai ha lautolu, ko e iloa e tau tagata Isaraela ke totou mo e tohitohi?
6 Kua foaki mai he Tohi Tapu e fakamoliaga ko e iloa ke totou mo e tohitohi e tau tagata a Isaraela. Fakamua foki to huhu atu a lautolu ke he Motu he Maveheaga, ne tala age ki a lautolu ke tohi e tau matafakatufono a Iehova i luga he tau pou he tau gutuhala ha lautolu mo e tau gutupa ha lautolu. (Teutaronome 6:1, 9; 11:20; 27:1-3) Ko e poakiaga nei kua nakai fakauaua ai ko e fakataiaga, ti kua eke moli ni ke nakai fai kakano ke he tagata tuloto a Isaraela kaeke kua nakai iloa a ia ke totou mo e tohitohi. Ko e tau kupu Tohiaga Tapu tuga ia Iosua 18:9 mo e Fakafili 8:14 kua fakakite ai tuai kua iloa e falu ke tohitohi nakai ni ko e tau takitaki tuga a Mose mo Iosua he vaha leva fakamua ato hoko atu ke he fakatuaga he pule fakapatuiki i Isaraela.—Esoto 34:27; Iosua 24:26.
Tau Puhala Fakaako
7. (a) Hagaao ke he tau Tohiaga Tapu, ko hai ne age ke he tau fanau Isaraela ha lautolu a matapatu fakaakoaga? (e) Ko e heigoa e fakailoaaga ne foaki mai he tagata fakaako tokoluga Falani ke he Tohi Tapu?
7 I Isaraela, ne fakaako tokoua he matua tane mo e matua fifine e tau fanau mai he vaha ne ikiiki e tau tau. (Teutaronome 11:18, 19; Fakatai 1:8; 31:26) I loto he Dictionnaire de la Bible Falani, ne tohia he tagata fakaako tokoluga ke he Tohi Tapu ko E. Mangenot: “He magaaho tonu ne kua maeke a ia ke vagahau, ne ako he tama e tau kupu gahoa he Matafakatufono. To tokutoku tumau he matua fifine hana e kupu; ti ko e magaaho ka iloa ai e ia, to age foki e ia ki a ia e taha kupu. He magaaho fakamui, kua age ke he tau fanau e tau kupu tohia kua maeke a lautolu ke ako manatu. Ti kua fakakite ai tuai ki a lautolu ke totou, mo e ka lalahi hake a lautolu, kua maeke ai a lautolu ke fakatumau ha lautolu a fakaakoaga fakalotu he totou mo e manamanatu fakahokulo ke he matafakatufono he Iki.”
8. (a) Ko e heigoa e matapatu utaaga he fakaakoaga ne fakaaoga i Isaraela, mo e ko e heigoa ne fakalataha mo e tau mahani kua aoga lahi? (e) Ko e heigoa e tau lagomatai ne fakaaoga ke toka loto?
8 Kua talahau mai he mena nei ko e fakaveaga he puhala fakaako ne fakaaoga ko e ako manatu. Ko e tau mena ne ako hagaao ke he tau matafakatufono a Iehova mo e hana tau gahua ne taute ke he hana tau tagata kua lata ke hokotia ke he loto. (Teutaronome 6:6, 7) Kua lata a lautolu ke manamanatu fakahokulo ke he tau mena ia. (Salamo 77:11, 12) Ke lagomatai a lautolu ne ikiiki mo e fuakau ke ako manatu, ne fakaaoga e tau faga lagomatai kehekehe ke tokaloto ai. Ne fakalataha e tau laini tala kuku ke he tau mena nei, ne kamata e tau fufuta kupu he salamo mo e matatohi kehe, ke he fafatiaga matatohi (tuga ia Fakatai 31:10-31); utaaga taha (tau kupu kua kamata mo e matatohi taha po ke fakaleo); ko e fakaaogaaga he tau numela, ke tuga a lautolu ne fakaaoga he vala fakamui he Fakatai veveheaga 30 a Fakatai. Kua fulufuluola lahi e Kalena Kasera, taha mai he tau fakafifitakiaga tuai he tau mena tohia faka-Heperu, ko e mena ne manamanatu e falu tagata fakaako tokoluga ko e fakagahuaaga he tama tane ako manatu ne fano aoga.
Ko e Fakaholoaga
9. (a) Ko e heigoa e vala kua aoga lahi ke he fakaholoaga he kumikumiaga he tau fanau Isaraela? (e) Ko e heigoa ne talahau he tohi fakamaama mena ke he Tohi Tapu hagaao ke he fakaakoaga ne taute fakalataha mo e tau galue ne taute lagataha he tau?
9 Ko e fakaakoaga i Isaraela ne nakai fakakaupa ke he akoaga ke totou mo e tohitohi. Taha mai he tau mena fakaako kua aoga lahi ne fakaako ko e fakamauaga tuai. Ko e akoaga ke he tau mena homo ue atu ne taute pauaki e Iehova ma e hana tau tagata ko e vala he fakaveaga he fakaholoaga fakaako. Kua lata e tau mena moli he fakamauaga tuai nei ke fakaako mai he taha atuhau ke he taha atuhau. (Teutaronome 4:9, 10; Salamo 78:1-7) Ko e kaiaga fiafia lagataha he tau ne tuku atu e tau magaaho mitaki ma e ulu he magafaoa ke fakaako hana tau fanau. (Esoto 13:14; Levitika 23:37-43) He tutaki atu ke he mena nei ne talahau The International Standard Bible Encyclopedia: “Puhala mai he tau fakaakoaga he matua tane he loto kaina mo e hana tau fakamaamaaga ke he kakano he tau galue fiafia, ne fakaako ke he tau fanau Heperu ko e fakakite fefe he Atua a Ia ni ki a lautolu i tuai, mo e kua lata fefe a lautolu ke momoui he magaaho nei, mo e ko e heigoa e tau maveheaga he Atua hagaao ke he vaha i mua he tau tagata Hana.”
10. Ko e heigoa e tau fakaakoaga aoga ne age ke he tau tama fifine? ke he tau tama tane?
10 Mai he fakaakoaga he tau mamatua e tauteute fakamahani aoga. Ne fakaako e tau tama fifine ke iloa ke taute fakamitaki e gahua he loto kaina. Ne fakakite mai he veveheaga fakahiku he tohi a Fakatai ko e loga mo e kehekehe e tau mena nei; ne fakalataha ki ai e vilo filo, lalaga mena, kaitunu, fakafuaaga, mo e levekiaga he tau mena he loto kaina. Ne famahani ke fakaako ke he tau tama tane e gahua mau he tau mamatua tane ha lautolu, ke he gahua fonua po ke falu he tau gahua pauaki po ke gahua tufuga. He tau magaaho fakamui ne mahani mau e tau rapai Iutaia ke talahau: “Ko ia ne nakai fakaako ha feua kua aoga lahi ke he hana tama tane kua feaki hake a ia ke eke mo tagata kaiha.”
11. Ko e heigoa kua fakakite mai e kakano i tua he fakaakoaga i Isaraela, mo e ko e heigoa e fakaakoaga kua ha ha he mena nei ma lautolu ko e tau fuata he vaha nei?
11 Kua kitia maaliali e tau puhala fakaako hokulo fakaagaga ne fakaaoga i Isaraela mai he tohi katoa a Fakatai. Kua fakakite mai hana kakano ke fakaako e tau mena tokoluga ki a “lautolu ne goagoa” tuga e pulotu, akonakiaga, loto maama, fakalotomatala, fakafiliaga, loto fakailoilo, lotomatala iloa mena loga, mo e loto manamanatu—ko e tau mena oti nei ha ko e “matakutaku kia Iehova.” (Fakatai 1:1-7; 2:1-14) Kua pehi lahi e tau manako he loto ne kua lata ke omoi aki e taha he tau fekafekau he Atua he vaha nei ke fakaholo ki mua hana fakaakoaga.
Tau Ekepoa, Tau Levi, mo e Tau Perofeta
12. Ko hai foki mai he tau mamatua ne fai vala ke he fakaakoaga he tau tagata a Isaraela, mo e ko e heigoa e matapatu kakano he kupu Heperu ne liliu “fakatufono”?
12 He magaaho ne foaki age he tau mamatua e matapatu fakaakoaga, ne fakaako atu foki e Iehova hana tau tagata kakano ha ko e tau ekepoa, tau Levi nakai ko e tau ekepoa, mo e tau perofeta. I loto he hana fakamonuinaaga fakahiku ki luga he magafaoa a Levi, ne talahau e Mose: “To fakakite atu e lautolu hau a tau fakafiliaga kia Iakopo, mo e hau a tau fakatufono kia Isaraela.” (Teutaronome 33:8, 10) Mua atu ke mailoga, ko e kupu “tau fakatufono” ke he vagahau Heperu (toh·rahʹ) ne moua mai he matapatu kupu fakagahuahua kua kakano “ke fakakite,” “ke fakaako” “ke fakatonu atu.” Ne talahau mai he Encyclopaedia Judaica: “Ko e kakano mogoia he kupu [toraha] ko e ‘fakaakoaga,’ ‘taofiaga,’ po ke ‘fakatonuaga.’”
13. Ko e ha e Matafakatufono a Isaraela ne kehe mai he tau fakatokaaga fakamatafakatufono he falu motu?
13 Ne tuku kehe foki he mena nei a Isaraela mai he falu motu mo e pihia foki mai he tau motu he vaha fou nei. Kua ha ha he tau motu fakapolitika he vaha nei e tino he tau matafakatufono ko e mena ne tote e vala ne iloa he laulahi he tau tagata. He magaaho ka feoka e tau tagata mo e matafakatufono, kua lata na lautolu ke totogi e tau tupe lalahi ke he tau loea ke puipui a lautolu. Ko e tau aoga ako Matafakatufono kua lata ni mo e tau tagata feua pauaki. Ka e i Isaraela ko e kakano he Matafakatufono ko e puhala ne fakaaoga he Atua ke tala age ke he hana tau tagata ko e fefe hana manako ke he tapuakiaga ha lautolu ki a ia mo e ke fakatatai e tau momoui ha lautolu ke he hana finagalo. Ke nakai tuga e falu matafakatufono, ne kua fakalataha i ai e fakaalofa ke he Atua mo e ke he katofia. (Levitika 19:18; Teutaronome 6:5) Kua eke ke mamao ligo mai e Matafakatufono ke nakai tuga e tohi poakiaga momoko vai. Ne foaki mai e taofiaga, fakaakoaga, mo e tau fakatonuaga ke he puhala he moui kua lata ke ako.
14. Ko e heigoa e taha kakano ne fakatikai e Iehova e matakau ekepoa faka-Levi? (Malaki 2:7, 8)
14 He magaaho ne fakamoli e tau ekepoa mo e tau Levi ne taute fakamoli e lautolu e tau matagahua ha lautolu, ke fakaako e tau tagata. Ka e famahani mau, ne fakateaga e tau ekepoa ke taute ha lautolu a kotofaaga ke fakaako e motu. He nakai fai fakaakoaga pehe nei ke he Matafakatufono he Atua ti kua eke ai ke tupu mai e matematekelea ke he tau ekepoa mo e tau tagata. He magahala he senetenari ke valu aki F.V.N., ne perofeta mai a Iehova: “Kua fakaoti haku a motu he nakai fai iloilo a lautolu, ko koe foki kua tiaki e iloilo, ko e mena ia kua tiaki ai e au a koe, nakai eke a koe mo ekepoa kia au; kua nimo ia koe e fakatufono he hau a Atua, ko au foki, to nimo ia au hau a fanau.”—Hosea 4:6.
15. (a) Ke lafi atu ke he tau ekepoa, ko hai foki ne fakatutu hake e Iehova ke eke mo tau faiaoga i Isaraela, mo e ko e heigoa ne tohia he tagata fakaako tokoluga ke he Tohi Tapu hagaao ke he ha lautolu a matagahua faiaoga? (e) Ko e heigoa e mena ne tupu ki a Isaraela mo Iutaia he magaaho fakahiku ha kua tiaki e lautolu e lotomatala ki a Iehova mo e hana tau puhala?
15 Ke lafi atu ke he tau ekepoa, ne fakatutu hake e Iehova e tau perofeta ke eke mo tau faiaoga. Ne totou e tautolu: “Ti akonaki mai ni a Iehova kia Isaraela, katoa mo Iuta ke he hana tau perofeta oti, mo e tau tagata kitekite oti, kua pehe mai, Kia liliu mai a mutolu he tau puhala kelea, mo e omaoma a mutolu ke he haku a tau poaki, mo e haku a tau kotofaaga ke lata mo e tau fakatufono oti ne poaki atu ai e au ke he tau matua ha mutolu, ti fakafano atu ai foki e au kia mutolu ke he haku a tau fekafekau ko e tau perofeta.” (2 Tau Patuiki 17:13) Ke he kotofaaga faiaoga he tau perofeta, ne tohia he tagata fakaako tokoluga Falani ke he Tohi Tapu ko Roland de Vaux: “Ne fai feua pauaki foki e tau perofeta, ke fakaako e tau tagata; ko e vala he matagahua ha lautolu a nei tuga ke talahau tuai ke he vaha i mua. Mo e tuku age he agaga he perofetaaga e pule malolo mai he kupu he Atua ke he fakamatala ha lautolu. Ti kua iloa moli he magaaho ne nonofo i lalo he pule fakapatuiki ko e tau tagata fakalotu e tau perofeta mo e tau faiaoga kua fakaako e mahani mitaki ke he tau tagata; mo e liga maeke a tautolu ke lafi ki ai, ko e ha lautolu a faiaoga ne mua atu e mitaki mai ia lautolu oti, ne nakai fanogonogo tumau ki ai.” He nakai fai fakaakoaga hako e tau ekepoa mo e tau Levi ti kua lafi fakalataha ki ai he nakai omaoma ke he tau tagata perofeta a Iehova, ne kua tiaki he tau Isaraela e tau puhala a Iehova. Ne to kehe a Samaria ke he tau Asuria he tau 740 F.V.N., ne fakaotioti he tau Papelonia a Ierusalema mo e hana faituga he tau 607 F.V.N.
Fakaakoaga he Vaha mo e he Mole Atu e Fakapaeaaga
16, 17. (a) Ko e heigoa e fakaholoaga he fakaakoaga ne pehi ki luga a Tanielu mo e hana tau hoa tokotolu? (e) Ko e heigoa ne lagomatai aki a lautolu ke taute e fakaakoaga Papelonia nei ka e fakamoli tumau ki a Iehova?
16 He tau tau hogofulu fakamua ato fakaotioti a Ierusalema, ne uta kehe he Patuiki ko Nepukanesa e Patuiki ko Iehoakina mo e matakau he tau fanau he patuiki mo e tau iki. (2 Tau Patuiki 24:15) Ne ha ha ia lautolu ia a Tanielu mo e tolu e falu he tau iki fuata. (Tanielu 1:3, 6) Ne poaki a Nepukanesa ki a lautolu ne tokofa ke taute e fakaholoaga fakaako pauaki ke tolu e tau tau “ke he tau tohi mo e vagahau he tau tagata Kaletaia.” Ke lafi ki ai, ne foaki atu ki a lautolu “e tau mena kai ma lautolu ke he taha aho mo e taha aho he tau mena ne taumafa ai e patuiki, katoa mo e uaina ne inu ai a ia.” (Tanielu 1:4, 5) Kua ha ha i ai e falu kakano hagahaga kelea. Liga nakai ko e fakaholoaga he fakaakoaga vagahau ni hokoia ke tolu e tau tau. Ko e kupu “Kaletaia” i loto he tohi nei ne manatu e falu ki ai ko e hagaao “nakai ke he tau tagata Papelonia, ka e ke he vahega tagata fai fakaakoaga.” (The Soncino Books of the Bible) I loto he tau kupu hana hagaao ki a Tanielu, ne talahau e C. F. Keil: “Ko Tanielu mo e hana tau hoa ne eke ai ke fakaako ke he pulotu he tau ekepoa Kaletaia mo e tau tagata fai fakaakoaga, ko e tau mena ne fakaako he tau aoga Papelonia.” Ne hafagi atu foki he tau mena kai he magafaoa patuiki a lautolu ke moumou e puipuiaga he Matafakatufono a Mose ke he tau mena kai. Ti kua fefe e mena ne moua e lautolu?
17 Ha ko e fakahokohoko kupu ma e tau iki fuata Iutaia tokofa, ne fakamaama fakamahino e Tanielu mai he kamataaga ko e nakai maeke a lautolu ke kai po ke inu neke moumou e lautolu ha lautolu a tau loto manamanatu hifo. (Tanielu 1:8, 11-13) Ne fakamonuina e Iehova e tuaga mauokafua nei mo e fakamolu e loto he takitaki leveki Papelonia. (Tanielu 1:9, 14-16) Hagaao ke he tau kumikumiaga ha lautolu, ne fakakite moli he tau mena ne tutupu ke he tau momoui he tau fuata Heperu tokofa kua fakakite moli ti nakai fakauaua kua nakai taute he fakaholoaga fakaako pauaki ke tolu e tau tau ke he mahani fakamotu he tau Papelonia, ke o kehe a lautolu mai he tapikiaga fakalilifu lahi ha lautolu ki a Iehova mo e hana tapuaki mea. (Tanielu, tau veveheaga 3 mo e 6) Ne lagomatai e Iehova a lautolu ke o kehe mai he mena ia mo e nakai pikitia, he fakaakoaga tokoluga atu ia ne pehi lahi i Papelonia ke he tolu e tau tau. “Ka ko e tau fuata toko fa na ne foaki age he Atua kia lautolu e lotomatala mo e pulotu ke he tau tohi oti ni, katoa mo e iloilo; ka ko Tanielu kua iloilo a ia ke he tau fakakiteaga oti mo e tau miti. Ko e tau mena oti ne ako ai ke he iloilo mo e pulotu ne huhu atu ai he patuiki kia lautolu, ne kitia ai e ia kua laga hogofulu he mua ha lautolu a iloilo ke he iloilo he tau taulaatua mo e tau tagata mana oti ke he hana kautu oti.”—Tanielu 1:17, 20.
18. Ko e heigoa e fakaholoaga he fakaakoaga ne taute i Iutaia he mole atu e fakapaeaaga ki Papelonia?
18 He mole mai e fakapaeaaga ki Papelonia, ne taute e Esera e gahua lahi mahaki he fakaakoaga, ha ko e ekepoa ne “kua taute . . . hana loto ke kumi ke he fakatufono a Iehova mo e eke ai, mo e fakaako atu ai e ia kia Isaraela e tau fakatufono, mo e tau fakafiliaga.” (Esera 7:10) Ke he mena nei ne lagomatai he tau Levi kua fakamoli a ia, ko lautolu “ne fakamatala atu ai . . . e fakatufono ke he motu.” (Nehemia 8:7) Ko e tagata fakaako tokoluga ke he Tohi Tapu a Esera mo e “ko e tagata lagaki tohi iloilo,” po ke tohi kupu. (Esera 7:6, NW) Ti kua eke ai e tau tohi kupu mo vahega talahaua he hana vaha.
Tau Aoga Rapai
19. Ko e heigoa e vahega faiaoga ne ha ha i Isaraela he magaaho ne hoko mai a Iesu ke he lalolagi, mo e ko e heigoa e tau kakano aoga lahi ne nakai taute e ia mo e hana tau tutaki e fakaakoaga tokoluga atu Iutaia?
19 Mai he magaaho ne hoko mai a Iesu ke he lalolagi, kua fita he eke e tau tohi kupu mo vahega alito he tau faiaoga, ne tapiki lahi ke he tau mena toka tuai ka e nakai ke he tau fakaakoaga moli he Kupu he Atua. Ne manako a lautolu ke ui ko e “Rapai,” ko e mena kua eke ko e matahigoa fakalilifu lahi kua kakano “Haku a Lahi (Mitaki ue Atu) Mahaki.” (Mataio 23:6, 7, NW, matahui tala) I loto he tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano, ne famahani mau e tau tohi kupu ke feoaki mo e tau Farasaio, ko e falu ia lautolu ia ko e tau faiaoga ke he Matafakatufono. (Gahua 5:34) Ne fakavihia e Iesu e tau matakau ua ia he taute e kupu he Atua ke nakai aoga ha ko e ha lautolu a tau mahani toka tuai mo e he fakaako “e tau poaki he tau tagata.” (Mataio 15:1, 6, 9) Ti kua nakai ofo ai ha kua nakai fakaako a Iesu po ke tau tutaki loga hana he tau aoga rapai.—Ioane 7:14, 15; Gahua 4:13; 22:3.
20. Ko e heigoa ne fakakite mai he fakamanatuaga nei ke he fakaakoaga he tau vaha he Tohi Tapu ki a tautolu, mo e ko e heigoa ne fakakite mai kua lata e tau fekafekau a Iehova ke fai fakaakoaga?
20 Kua fakakite mai he onoonoaga katoa nei ke he fakaakoaga he tau vaha he Tohi Tapu ko Iehova e Faiaoga Homo ue atu he tau tagata hana. Kua puhala mai ia Mose, ne fakatokatoka he Atua e fakatokaaga mitaki he fakaakoaga i Isaraela. Ka e he mole atu e leva he tau magaaho, ne tutupu e tau fakatokaaga he fakaakoaga tokoluga atu i Iutaia kua fakaako e tau mena kua fekeheaki mo e Kupu he Atua. Ne nakai fano a Iesu ke he tau aoga Iutaia pihia, ka e pete ni ia, ko e Faiaoga kua nakai fai tagata ne tatai ki a ia. (Mataio 7:28, 29; 23:8; Ioane 13:13) Ne poaki foki a ia ke he hana tau tutaki ke fakaako, ti eke ke pihia foki ato hoko ke he fakaotiaga he fakatokaaga nei. (Mataio 28:19, 20) Ke taute e mena nei, kua lata a lautolu ke eke mo tau faiaoga mitaki mo e kua lata ni ke fai fakaakoaga. Ti kua lata ke fefe e onoonoaga he tau Kerisiano moli ke he fakaakoaga he vaha nei? To kumikumi ke he huhu nei e tala ne mui mai.
Kamatamata Fakamanatu
◻ Ko e ha kua maeke a tautolu ke iloa moli ko e fiafia a Iehova ke he fakaakoaga he tau fekafekau hana?
◻ Ko e heigoa e tau mena ne fakakehe aki e fakatokaaga he fakaakoaga a Isaraela mai he falu motu?
◻ Ko e heigoa e fakaakoaga ne moua he tau fanau Isaraela?
◻ Ko e heigoa e tau puhala fakaako ne fakaaoga i Isaraela?
◻ Ko e ha ne nakai o a Iesu mo e hana tau tutaki ke he tau aoga ako tokoluga atu i Iutaia?
[Fakatino he lau 23]
Ne nakai liliu kehe he fakaakoaga Papelonia pauaki a Tanielu mo e hana tau hoa mai ia Iehova