Mishandelde vrouwen/mishandelde mannen — Wat zijn de oorzaken?

GEWELD in huis is zo algemeen velen van ons de sporen ervan hebben gezien. Terloops naar uw buurman of uw collega kijkend, merkt u misschien de gevolgen op die eigen zijn aan zo vele gezinsruzies — blauwe plekken en schrammen die slechts gedeeltelijk door een donkere bril, een hoogsluitende sweater of zware make-up worden gemaskeerd. U vraagt zich misschien af: ’Wat voor soort van huwelijk moet hij (of zij) hebben? Zij hielden toch van elkaar toen zij trouwden. Wat is er dan gebeurd?’

Ja, wat zijn de oorzaken van mishandeling? Wie maken zich schuldig aan het slaan van hun partner? Zijn het hoofdzakelijk de mannen? Welke sfeer in huis geeft aanleiding tot geweld in het gezin? Zijn er bepaalde gemeenschappelijke invloeden van buitenaf aan te wijzen? Wat kunnen wij er in de praktijk aan doen? Laten wij de zaak eens nader bezien.

Wat voor soort van man slaat zijn vrouw?

Velen halen in verband met geweld in huis zich een bepaald type voor de geest. Men stelt zich daarbij vaak een „gewone arbeider” voor — misschien een vrachtwagenchauffeur, grondwerker of vuilnisman — die het plaatselijke café aandoet, zich „volgiet” met bier en dan helemaal in de stemming voor een ruzie naar huis wankelt. Velen beantwoorden aan deze beschrijving, zoals wij eerder in het geval van Connie en Gloria zagen.

Maar als u denkt dat geweld in het gezin hoofdzakelijk beperkt blijft tot zulke personen, hebt u het mis. „Geweld in het gezin”, zo stond in de rubriek „Intelligence Report”, „komt voor onder mensen van alle rassen, standen en achtergronden. Het is algemeen verbreid en vindt even vaak plaats in de hogere middengroepen als in de lagere” (Parade, 16 oktober 1977, pag. 18).

Hoe komt het dat geweld binnen de huiselijke kring elk soort van gezin kan aantasten en dit ook doet? Er is een grondoorzaak die de meeste sociologen over het hoofd zien. Als u die kent, zal dit u helpen de kern van de zaak te onderscheiden, of u nu over uw eigen gezin denkt of over dat van een of andere intieme vriend of bloedverwant.

Het oudste verslag over het gezinsleven, de bijbel, laat zien dat het menselijke huwelijk in het begin volmaakt was. Toen zij pas waren gehuwd, waren Adam en Eva zonder zonde. Hun gedachten, daden en emoties waren op juiste wijze in evenwicht. In die staat zouden zij niet te lijden hebben gehad van geweld in het gezin, is het wel? Maar na zekere tijd werden zij ongehoorzaam aan God, zodat zij onvolmaakt werden. Met betrekking tot één gevolg van hun ongehoorzaamheid zag God vooruit in de tijd en zei tot de vrouw: „Uw sterke begeerte zal naar uw man uitgaan, en hij zal over u heersen” (Gen. 3:16). Ja, de meeste vrouwen zouden een zodanig verlangen naar een echtgenoot hebben dat zij zelfs bereid zouden zijn een bazige, wrede man te verduren. Duizenden jaren geschiedenis onderstrepen dat trieste feit. Bovendien voorzag Jehovah God dat vele mannen, die door onvolmaaktheid uit hun evenwicht waren gebracht, hun gezag als hoofd op de spits zouden drijven en met slaag hun vrouw zouden tiranniseren. Wat is derhalve de gemeenschappelijke factor in alle gevallen van geweld in het gezin? Menselijke onvolmaaktheid.

Het is voor ons van levensbelang te erkennen dat wij allen van dat eerste paar afstammen en een onvolmaakte menselijke natuur hebben geërfd (Rom. 5:12). Het kwalijke zaad van een gewelddadig optreden thuis is daarom in elk van ons aanwezig, of wij nu rijk of arm, analfabeet of hoog ontwikkeld zijn. Wat zorgt er evenwel voor dat het zaad uitspruit en bloeit? Frustratie, alcohol, gebrek aan communicatie, jaloezie, onzekerheid of het gevoel verworpen te zijn, zijn als voedingsstoffen in water die het zaad van geweld doen uitspruiten. Laten wij, voordat wij gaan beschouwen wat er aan deze factoren gedaan kan worden, onderzoeken hoe enkele ervan thans in vele gezinnen tot geweld leiden.

Een gefrustreerde man — een gewelddadige man?

Een algemene aanleiding tot geweld in huis in het beeld brengend, gaf één dokter als commentaar: „Ik meen dat wij het feit dat mannen hun vrouw slaan, moeten bezien binnen de samenhang van een maatschappij waarin enorm veel frustratie en spanning bestaat. Wij leven in een buitengewone tijd waarin economische spanning en werkeloosheid erg groot zijn. Deze soort spanningen vindt onvermijdelijk zijn weg tot in het gezin.”

Laten wij dat eens omzetten in termen van alledag. Wij kunnen ons een gespannen echtgenoot voorstellen die van zijn werk thuiskomt. Misschien was hij al moe toen hij ’s morgens naar zijn werk ging en heeft hij verkeersopstoppingen of het lawaai van de ondergrondse moeten verduren. Op zijn werk werd het hem door klanten of door zijn baas herhaaldelijk moeilijk gemaakt. Maar hij moest zijn frustratie opkroppen. Wanneer hij ten slotte thuiskomt wordt hij misschien prompt geconfronteerd met huilende kinderen of met zijn vrouw die erop heeft zitten wachten hem een gerechtvaardigde grief te kunnen vertellen. Wat gebeurt er? Soms komen de frustratie en spanning tot uitbarsting in de vorm van geweld. Uit vrees zijn baan te verliezen kon hij zijn baas er niet van langs geven, en evenmin kon hij het vastzittende verkeer slaan. Maar wee zijn vrouw of kinderen! „Als een man overstuur is”, zei een gezinstherapeut, „wordt er van hem verwacht dat hij niet huilt. Het is mannelijker met de vuist op tafel te slaan. Alleen is de tafel soms zijn vrouw.”

Als u een echtgenoot bent, ziet u dan uzelf op deze manier uw frustratie luchten? Als u een echtgenote bent, kunt u zich dan voorstellen dat uw man zo gewelddadig reageert? Moet hier een of ander hevig conflict aan voorafgaan?

In werkelijkheid kan het vonkje dat het geweld doet ontbranden, zelf heel onbeduidend zijn: het eten is niet op tijd klaar, de vrouw vertelt dat zij een cursus wil gaan volgen of zij zegt niet in de stemming te zijn voor seksuele gemeenschap. Haar gespannen en gefrustreerde man vindt misschien dat zulke factoren zijn autoriteit uitdagen. Hij barst uit in woedend geweld.

„Hij die langzaam tot toorn is”, zegt Spreuken 14:29, „is overvloedig in onderscheidingsvermogen, maar wie ongeduldig is, verheft dwaasheid.” Vele mannen die hun vrouw hebben geslagen, hebben later vol schaamte de waarheid van deze spreuk ingezien. Wanneer een man eenmaal aan zijn opgekropte frustraties lucht geeft door woedend zijn vrouw of kind te slaan, volgen er gewoonlijk meer problemen. De eerste daad van mishandeling leidt vaak tot een tweede. Het kan net zo gaan als een scheurtje in een dam; het kan gemakkelijk verder gaan totdat een stortvloed van wreedheid het huwelijk overstroomt.

Vooral het eerste huwelijksjaar is kritiek vanwege de nieuwe spanningen die opgebouwd kunnen worden. Behalve dat de partners proberen zich aan elkaar aan te passen, voelt de man nu een zwaardere economische last op zijn schouders drukken. En als de vrouw zwanger wordt, vermeerdert dat de druk op hem terwijl het wellicht ook wrok of jaloezie opwekt dat zij helemaal vervuld is van iets wat minder aandacht voor hem betekent.

Alcohol — de oorzaak?

Vaak verschijnt alcohol in het beeld. Eén rapport concludeerde: „In 60 percent van de gevallen had de aanvaller ten tijde van de aanval alcohol gebruikt.” Het hoofd van een crisiscentrum in Washington, D.C., zegt dat wel 80 percent van de mishandelingen van vrouwen door hun man in verband staat met alcohol.

Maar is alcohol werkelijk de oorzaak? Misschien is het antwoord Neen; maar vele keren is het Ja. Over het verband tussen het drinken van mannen en het feit dat zij hun vrouw slaan, merkt psycholoog Dr. Lenore Walker op: „Misschien wordt het als excuus gebruikt, maar het lijkt niet direct een kwestie van oorzaak en gevolg te zijn.” De bijbel zegt echter met scherpe opmerkingsgave: „Wijn is een spotter, bedwelmende drank is onstuimig, en iedereen die daardoor afdwaalt, is niet wijs” (Spr. 20:1). Hebt u niet opgemerkt dat alcohol gewoonlijk remmingen wegneemt, zodat een persoon uitbundiger of minder beheerst wordt? Dus wanneer een man die gefrustreerd is of boos is op zijn vrouw, gaat drinken, kan hij gemakkelijker gewelddadig worden. Na het probleem bestudeerd te hebben rapporteerde Dr Richard J. Gelles:

„De drinker kan de tijd dat hij dronken is als een ’onderbreking’ beschouwen, waarin hij niet verantwoordelijk is voor zijn daden. Bovendien kan alcohol als een excuus dienen . . . in het gezin is niets mis, het is die ’duivelse sterke drank’ die alle blaam treft.”

Schuilt hierin een les betreffende het gebruik van alcoholische dranken?

Praten of slaan?

Zoals u kunt begrijpen is tussen partners die hun toevlucht nemen tot lichamelijk geweld, communicatie vaak een uiterst zwak punt. Zij vinden het moeilijk hun gevoelens te uiten, zelfs zulke krachtige gevoelens als jaloezie, eenzaamheid, onzekerheid en vrees. „Hoewel wij in een maatschappij leven waarin taal een zeer belangrijke rol speelt”, zegt socioloog Sherod Miller, „hebben slechts weinigen van ons geleerd hoe met elkaar over gevoelskwesties te spreken.”

Dit is vooral een probleem voor mannen. „Een belangrijke oorzaak van huiselijk geweld”, merkt Jan Peterson van het National Congress of Neighborhood Women op, „is dat mannen niet in staat zijn tot communicatie met vrouwen, en hiervoor alleen fysieke middelen kennen.”

Als een man echter kan leren zijn gevoelens in beheerste woorden uit te drukken — niet in woedeuitbarstingen en godslasterlijke taal — zal de oogst in zijn gezin zoveel beter zijn dan wanneer hij zijn toevlucht neemt tot geweld. Koning Salomo uit de oudheid zei: „Van de vrucht van zijn mond zal een man het goede eten, maar de ziel van hen die verraderlijk handelen — ze is geweld.” — Spr. 13:2.

Hoewel er gewoonlijk wordt gedacht dat vrouwen meer geneigd zijn hun gevoelens onder woorden te brengen en dit ook beter kunnen, tonen de bewijzen aan dat vele vrouwen ook hun bijdrage leveren tot het communicatieprobleem. Gezinsadviseur Paul Shaner merkt op dat een mishandelde vrouw soms „een machtsspel kan spelen” doordat zij haar man „doodzwijgt”. Sommige vrouwen, zo legt hij uit, beweren dat hun zwijgen zijn oorsprong vindt in de vrees iets verkeerds te zullen zeggen, „maar de man ziet het als een machtstactiek”. Shaner concludeert: „Deze twee mensen hebben een heel lange tijd niet gesproken, niet werkelijk met elkaar van gedachten gewisseld.” Wij, gehuwden, doen er goed aan onszelf af te vragen: Is de communicatie in ons huwelijk normaal?

Vrouwen die geweld gebruiken?

Het is niet ongewoon over mannen te spreken die hun vrouw slaan, maar denkt u dat er veel mannen door hun vrouw mishandeld worden? Geven veel vrouwen toe aan geweld, waardoor zij in zekere mate tot het probleem van geweld in huis bijdragen? Ja!

„De minst aangegeven misdaad is niet dat mannen hun vrouw slaan”, zegt sociologe Suzanne Steinmetz. „Het is dat vrouwen hun man slaan. . . . Wanneer het gaat om het aanwenden van niet al te grote fysieke kracht, een klap geven, een stomp, duwen, blijkt er eenvoudig tussen mannen en vrouwen geen wezenlijk verschil te bestaan. Een van de redenen voor het verschijnsel van de mishandelde vrouwen is niet dat mannen agressiever zijn; zij blijken gewoon lichamelijk sterker te zijn en kunnen meer schade aanrichten.”

Men hoort minder over door hun vrouw mishandelde mannen, want hoeveel mannen zullen een politiebureau willen binnenstappen (of zelfs opbellen) en een grote stoere brigadier vertellen: „Mijn vrouw ranselt mij af”? Toch is dat precies wat veel vrouwen doen! De man kan kleiner, ouder, zwak of zelfs ziek zijn. En zelfs als hij sterk genoeg is om zichzelf te verdedigen, doet hij dit misschien niet uit een gevoel van ridderlijkheid of uit vrees dat als hij zich werkelijk zou laten gaan, hij zijn vrouw ernstig zou kunnen verwonden.

Sommige vrouwen die krachtig de gewelddadigheid van hun man afkeuren, gaan stilzwijgend aan hun eigen schuld voorbij. Bijvoorbeeld, een vrouw komt te weten dat haar man geld op zijn eigen naam op de bank zet, en niet op een gemeenschappelijke rekening. In de eruit voortvloeiende woordentwist slaat zij hem. Weken later schijnt zij misschien de boosdoener te zijn door hem bijvoorbeeld uit te vloeken of te weigeren seksuele gemeenschap te hebben, en in zijn woede slaat hij haar. Toegegeven, zij is misschien degene die blauwe plekken op haar lichaam heeft. Maar hebben beiden zich niet aan geweld schuldig gemaakt? Haalt u zich nog eens het geval van Connie voor de geest, dat op bladzijde 6 werd afgedrukt. Geweld van de echtgenote kan als een vonkje zijn dat een explosie veroorzaakt.

Hoe gaat een vrouw reageren als haar man, die sterker is dan zij, haar mishandelt? De tragedie is dat zij in veel gevallen het eerste het beste wapen pakt dat voorhanden is, en het gebruikt — een pot, een vaas, een mes of een ijspriem. Beschouw eens wat er gebeurde met de 1,57 meter lange, 50 kilo wegende Roxanne Gay. Zoals kranten in 1977 vermeldden, had zij herhaaldelijk de politie gebeld omdat haar man haar wreed sloeg. Haar man was Blenda Gay, de 1,96 meter lange, 120 kilo wegende verdediger van het footballteam van de Philadelphia Eagles. Uiteindelijk greep dit kleine vrouwtje tijdens een ruzie een mes en stak hem in de hals. Toen de politie hem vond, lag hij dood in een plas bloed.

Wat kan er gedaan worden?

Wij hebben een aantal dingen onderzocht die een rol spelen bij het probleem van mishandelde mannen en vrouwen. De wortel van de moeilijkheid is menselijke onvolmaaktheid, wat betekent dat wij er allen kwetsbaar voor zijn om tot gewelddadigheid te vervallen. De vele frustraties waaraan wij in het moderne leven het hoofd moeten bieden, maken dit beslist mogelijk. Ook gebrek aan beheersing van zijn emoties, zoals jaloezie of wrok, neigt iemand tot uitbarstingen van geweld. Vaak vindt geweld thuis plaats onder invloed van alcohol. En wij hebben gezien dat zowel mannen als vrouwen zich aan het mishandelen van hun partner schuldig maken.

Hoewel een dergelijk inzicht in de oorzaken van geweld in huis belangrijk is, hebben wij meer nodig. Het algemeen voorkomen van het probleem maakt het noodzakelijk dat wij er in positieve zin aan werken het probleem te voorkomen of op te lossen. Wat valt er te zeggen over deze vragen: Hoe zouden wij moeten handelen wanneer wij kwaad worden? Is onze kijk op alcohol, geld, onze baan bij het probleem betrokken? Als geweld al in ons huis regeert, is echtscheiding dan het beste antwoord? Kan de bijbel personen helpen werkelijke veranderingen aan te brengen in hun persoonlijkheid en reacties? De volgende artikelen behandelen zulke vragen.

[Inzet op blz. 10]

„Bij moord op de huwelijkspartner was in 52% van de gevallen de vrouw het slachtoffer en in de overige 48% de man.” — FBI gegevens over misdaad.

[Inzet op blz. 11]

„Sommige vrouwen provoceren hun man wel degelijk. Hoewel dit zeker niet altijd het geval is, meen ik dat dit gewoonlijk wel het gevolg is. Ik heb een aantal echtparen leren kennen waar de vrouw haar man herhaaldelijk had geslagen voordat hij eindelijk terugsloeg.” — Dr. Marguerite Fogel.