Balwana n’abambesa, mwanzire engebe yenyu iyasyabya yiti?

1. Yoasi, Uzia, na Yosia, mubahikirwa n’omwatsi wahi owakalire?

TERILENGEKANIA ibakuyira mo mwami w’abandu b’oMungu ighukine mwana kutse ighukine omo myaka y’obusuko! Ighukendikolesya uti obutoki n’ehamuli yaghu? EBiblia ikakanaya oko balwana bangyi ababya bami be Yuda. Ng’eky’erileberyako, Yoasi abya mwami inyawite emyaka 7 misa, Uzia inyawite emyaka 16, na Yosia inyawite emyaka 8. Alinga emyatsi muyabakalako kutsibu! Emyatsi nomo yanabya ibakalireko, mubakola emyatsi mingyi eyuwene erilabira obuwatikya bwa Yehova n’obw’abandi.

2. Busanaki litolere itwayiteghererya ndeke omwatsi wa Yoasi, Uzia na Yosia?

² Itwe situli bami kutse bami-kali. Aliwe twanganigha myatsi mingyi oko balume basatu aba abakanibweko omo Biblia. Mubayisogha ndeke, aliwe kandi mubanayisogha muhanda. Erilabira ebyabahikira, tukendilangira busanaki litolere itwabya tukasombola abira abuwene, eribya bandu abakayikehaya, n’erilola embere erisonda-sonda Yehova.

USOMBOLE ABIRA ABUWENE

3. Omuhereri Mukulu ye Yehoyada mwawatikya Yoasi y’ati eriyisogha n’amenge?

³ Ubye ukayisogha n’amenge nga Yoasi. Omughulu abya mulwana, omwami Yoasi mwayisogha n’amenge. Kundi abya isyakiwite baba wiwe, Yoasi mwakwama obusondoli bw’Omuhereri Mukulu, omutaleghula, yo Yehoyada. Yehoyada mwakangirirya Yoasi ng’omwana wiwe-wiwe. Busana n’eky’erileryako ekyuwene kya Yehoyada, Yoasi mwayisogha n’amenge erikolera Yehova, n’eriwatikya abandi erikola batya. Nibya Yoasi mwakola omupango w’erikokotya buhya-buhya ehekalu ya Yehova.​—2 Emy. 24:1, 2, 4, 13, 14.

4. Omughulu tukowa n’erikwama ebyalayiro bya Yehova, tukabana endundi yahi? (Emisyo 2:1, 10-12)

⁴ Wamabya ighunemukangiriribwa eryanza Yehova n’erikwama esyokanuni siwe, aho ighunemuhabwa ekihembo ky’obughuli bunene. (Soma Emisyo 2:1, 10-12.) Ababuti baghu banganakukangirirya omo nzira nyingyi. Tulebaye ababuti ba mwali wetu oyukahulawa mo Katya nga mubamuwatikya bati eriyisogha n’amenge. Obuli kiro omughulu baba wiwe abya akamutwala ekalasi, inyakakanaya naye oko lisako ly’obuli kiro. Katya akabugha ati: “Omughulu emyatsi eyikalire yabya ikahuluka omo musibo, emikania eyo iyikangwatikaya erikola ebyuwene.” Neryo tubughe tutiki, obusondoli obo ababuti baghu bakakuha bwamabilangirika nga bukakwima obwiranda? Ekyangakuwatikya eriligha obusondoli bwabo niki? Mwali wetu oyukahulawa mo Anastasia akabugha ati ababuti biwe ibakanamubwira ekiryaleka ibahiraho obusondoli bulebe. Akabugha ati: “Ekyo mukyaniwatikya erilangira ebyalayiro ebyo, butsira nga bikakiryo aliwe ng’obuteya b’olwanzo.”

5. Ebyo ukayisogha erikola byanganaleka ababuti baghu ibayowa bati? (Emisyo 22:6; 23:15, 24, 25)

⁵ Ababuti baghu bakenditsema wamabikolesya amahano w’eBiblia ogho bakakuha. Eky’omughaso munene, ukenditsemesya Yehova n’obwira bwaghu haghuma naye bukendiwata kutsibu. (Soma Emisyo 22:6; 23:15, 24, 25.) Kwenene hali emyatsi eyuwene eyangaleka iwakwama eky’erileberyako kya Yoasi omughulu abya mulwana.

6. Yehoyada abere abihola, Yoasi mwatsuka erikwama amahano wa bahi, n’ekyo mukyaluiramoki? (2 Emyatsi y’Emigulu 24:17, 18)

⁶ Wighire okw’iyisogha erituwene lya Yoasi. Yehoyada abere abihola, Yoasi mwasombola abira abatuwene. (Soma 2 Emyatsi y’Emigulu 24:17, 18.) Mwayisogha erihulikirira abakulu b’omo butabali bwe Yuda, abatabya banzire Yehova. Ahate eritika-tika ulighire ngoko lyabya litolere Yoasi inyayihighula kubo, kundi si babya bakakola ebyuwene. (Emi. 1:10) Omo mwanya w’erikola atya, Yoasi mwahulikirira erihano ly’abira biwe babi abo. Omughulu mughala wabo ye Zekaria asonda erimukunga, Yoasi mwamwitisya. (2 Emy. 24:20, 21; Mat. 23:35) Oyo mwabya mwatsi owakita obulighe kandi ow’obukiru! Yoasi mwatsuka ndeke; aliwe eky’obulighe, hano mwabya mundu oyukayisamambula oko Yehova kandi mwiti. Oko nduli, abaghombe biwe mubamwita. (2 Emy. 24:22-25) Yoasi kw’alola embere erihulikirira Yehova n’abandu ababya banzire Yehova, angabere n’engebe eyuwene! Wamabana somo yahi omo mwatsi ono?

7. Litolere iwasombola abira abali bati? (Ulebaye n’epitsa.)

⁷ Omwatsi mughuma ogho twangiha okw’iyisogha erituwene lya Yoasi w’ono: Litolere itwasombola abira abuwene abangatukuna erikola ebyuwene. Abira ng’abo ba bandu abanzire Yehova n’abakakola ebikamutsemesaya. Siritolere itwasombola abira ab’amo lulengo lughumera n’olwetu basa. Wibuke ngoko Yoasi abya mulere kutsibu oko mwira wiwe Yehoyada. Oko bilebirye abira abo ukasombola, yibulaye uti: ‘Bakananiwatikaya eriwatya obwikirirya bwaghe oko Yehova? Bakananiyiramo omuhwa w’erikwama esyokanuni sy’oMungu? Banabeghere erikania oko Yehova n’oko myatsi eyo bakigha omo Biblia? Banasikirye esyokanuni sy’oMungu? Bakanayiha obutubaha bw’erinikunga omughulu kyamatolera?’ (Emi. 27:5, 6, 17) Eribugha ekwenene, abira baghu bamabya isibanzire Yehova, isibangakuwatikya okuki. Aliwe wamabya ighuwite abira abanzire Yehova, umakirirebo​—bakendisyakuwatikya mughulu wosi!​—Emi. 13:20.

8. Wamabya ighukakolesaya esyosite sye enternete sy’erikaniraniako n’abandi, litolere iwalengekania okuki?

⁸ Esyosite sye enternete sy’erikaniraniako n’abandi ni nzira eyuwene y’eribya itunemukanirania n’abatunga betu n’abira betu. Aliwe, abandu bangyi bakakolesaya esyonzira ng’esyo erihalisya abandi, bakahira oko enternete kw’esyofoto n’esyovideo sy’ebyo babirighula n’ebyo babirikola. Wamabya ighukakolesaya esyosite sye enternete sy’erikaniraniako n’abandi, uyibulaye uti: ‘Ekikanikuna erihira emyatsi oko enternete ry’erihalisya abandi? Nganasonda erihimba abandi kutse nganayisondera olukengerwa? Nganaleka abandu abakakolesaya esyosite esi batsandaye amalengekania waghe, emibughire yaghe, n’emikolere yaghe?’ Mughala wetu Nathan Knorr, oyo wakolera omo Kyaghanda Ekikasondola, mwateka erihano lino: “Isiwanatasonda eritsemesya abandu. Wamabikola utya isiwendisyatsemesya n’omughuma. Utsemesaye Yehova, omw’ikola utya, ukenditsemesya abosi abamwanzire.”

LITORELE ITWALOLA EMBERE ERIBYA BANDU ABAKAYIKEHAYA

9. Yehova mwawatikya Uzia erikolaki? (2 Emyatsi y’Emigulu 26:1-5)

⁹ Ubye ukayisogha ndeke nga Uzia. Omo bulwana bwiwe, Omwami Uzia inyakayikehaya. “Mwasonda-sonda oMungu.” Mwabyaho omo myaka 68. Yehova mwamutsumula omo myaka mingyi y’engebe yiwe. (Soma 2 Emyatsi y’emigulu 26:1-5.) Uzia mwakinda ebihanda bingyi by’esyonzighu kandi mwayikasa e Yesusalema abye muyi owateghibwe ndeke. (2 Emy. 26:6-15) Ahate eritika-tika, Uzia mwatsema busana n’ebyosi ebyo Yehova amuwatikaya erikola.​—Omug. 3:12, 13.

10. Uzia mwahikirwa naki?

¹⁰ Wighire okw’iyisogha erituwene lya Uzia. Omwami Uzia abya inyabiribeghera eriha abandi b’obusondoli. Mbino ekyo mukyaleka inyalengekania ati angabere akakola ekyosi-kyosi ekyo anzire? Kiro kighuma Uzia mwingira omo hekalu ya Yehova. N’omw’iyilabirirya, mwasonda erihisya obukwa oko kiherero. Abami si babya bahamulirwe erikola ekyo. (2 Emy. 26:16-18) Omuhereri Mukulu Azaria mwasonda erimukunga; aliwe Uzia mwahitana kutsibu. Eky’obulighe, Uzia mwatasighala mutaleghula oko Yehova, na busana n’ekyo Yehova mwamuyira mo muhagha. (2 Emy. 26:19-21) Uzia kw’alola embere eriyikehya, angabere n’engebe eyuwene kutsibu!

11. Ekyangatuwatikya erilola embere eribya bandu abakayikehaya niki? (Ulebaye n’epitsa.)

¹¹ Uzia abere ayira amaka, mwibirirwa ngoko Yehova yo wabya akaleka inyatoka erikola emyatsi, n’eribya n’amaka ayo. Ekyo kyamatwighisyaki? Siritolere itwibirirwa ngoko emiyisa eyo tukabana omo ngebe n’omo mubiri wa Yehova, Yehova yukatuhayo. Omo mwanya w’eribya tukayipipa busana n’ebyo tukakola, litolere itwabya tukaha olungekerwa lo Yehova.b (1 Kor. 4:7) Omw’iyikehya, litolere itwaminya ngoko situhika-hikene, kandi tulaghire okw’ikungwa. Mughala wetu oyuwite emyaka hakuhi 60, mwahandika ati: “Nabirigha eritendibya ngahitana omughulu abandi bakanikanganaya amakosa waghe. Omughulu ngakungawa busana n’amakosa ogho ngakola butsira erilengekania, ngayikasa aryuwania emyatsi n’erilola embere erikolera Yehova y’ebyuwene kundu.” Twamabyowa Yehova n’erilola embere eribya bandu abakayikehaya, oko kwenene tukabya n’obutseme omo ngebe yetu.​—Emi. 22:4.

ULOLE EMBERE ERISONDYA-SONDYA YEHOVA

12. Yosia inyakine mulwana, mwatsuka erisondya-sondya Yehova y’ati? (2 Emyatsi y’Emigulu 34:1-3)

¹² Ubye ukayisogha ndeke nga Yosia. Yosia mwatsuka erisondya-sondya Yehova inyakine mulwana. Abya anzire erigha oko Yehova n’erikola erisonda liwe. Aliwe engebe si yabya nyolo oko Mwami mulwana oyu. Oko mughulu oyo, abandu bangyi babya bakaramya emiungu y’amabehi. Neryo lyabya litolere Yosia inyabya mutubaha imwatoka eribakakirya erikola ekyo! N’oko kwenene mwabya mutubaha. Embere Yosia abye n’emyaka 20, mwatsuka erilusya eriramya ly’amabehi omo kihugho.​—Soma 2 Emyatsi y’Emigulu 34:1-3.

13. Eriyiherera oko Yehova likendileka engebe yaghu iyabya yiti?

¹³ Nomo wangabya ighukine mulwana, naghu wanganayisogha eribya nga Yosia. Wanganasonda-sonda Yehova n’erigha bingyi oko mibere yiwe mibuya. Wamabikola utya, ighukendibya n’engumbu y’eriyiherera okw’iye. Eriyiherera oko Yehova eryo, likendileka engebe yaghu iyabya yiti? Mughala wetu Luke, oyo wabatisibawa inyawite emyaka 14, akabugha ati: “Eritsuka lino, ngendihira erikolera Yehova ly’embere omo ngebe yaghe n’eriyikasa erimutsemesya.” (Mar. 12:30) Naghu wamabibya n’engumbu y’erikola utya, ighukendibana emiyisa!

14. Kanaya oko by’erileberyako ebikakanganaya abalwana balebe nga banemwigha Omwami Yosia yo bati.

¹⁴ Ni myatsi yahi eyikalire yo yanganahikira omughombe wa Yehova oyukine mulwana? Tulebaye ebyo abalwana balebe bakabugha. Mughala wetu Johan, abatisibawa inyawite emyaka 12. Akakanaya oko kahatikano ako abakolo balikyabo bamuhirako ak’erifuta etaba y’ekyuka. Eribana akaghala k’erilwa n’akahatikano ako, Johan mwibuka ngoko erifuta etaba y’ekyuka lyanganatsandya omubiri wiwe n’obwira bwiwe haghuma na Yehova. Mwali wetu Rachel, oyo wabatisibawa n’emyaka 14, akabugha atya oko myatsi eyikalire eyikamuhikira ekalasi: “Ngayikasa erisondya-sondya emyatsi eyangaleka inibuka Yehova, n’emyatsi eyiri omo Biblia. Ng’eky’erileberyako, omughulu tukasoma e histoire, nanganibuka omwatsi mulebe owakanibweko omo Biblia kutse obuminyereri bulebe. Kutse omughulu ngakanaya n’abandu balebe ekalasi, nanganibuka erisako rilebe eryo nangabakaniryako.” Wanganahikirwa n’emyatsi eyikalire eyisighene n’eyahikira Omwami Yosia, aliwe wanganabya n’amenge n’eribya mutaleghula nga ye. Erilwa n’emyatsi eyikalire ighukine mulwana likakuteghekanaya oko myatsi eyikalire eyikendisyasa aho mbere.

15. Ekyawatikaya Yosia erikolera Yehova yo butaleghula niki? (2 Emyatsi y’Emigulu 34:14, 18-21)

¹⁵ Abere akula, Omwami Yosia mwatsuka erikokotya ehekalu yo buhya-buhya. Omughulu babya bakakola emibiri eyo, “ekitabu ky’emigambo ya [Yehova] eyahabawa omo byala bya Musa” mukyabanika. Babere babisomera Omwami ebiri omo kitabu ekyo, Omwami mwalw’inyayikasa erikwama ebyo kibughire. (Soma 2 Emyatsi y’Emigulu 34:14, 18-21.) Naghu unanzire erisoma eBiblia yo buli kiro? Wamabya ighunemuyikasa erikola utya, emyatsi yinemughendeka yiti? Ukanakola omwatsi mulebe imo watibirirwa amasako awangakuwatikya ighuwene-wene? Luke oyo twabirikaniako, akahandika omo libuku mw’emyatsi eyo akabana. Erikola utya lyanganakuwatikya eryibuka emyatsi eyo ukigha. Ngoko ukendilola embere eriminya n’eryanza eBiblia, ko unemwendianza utya erikolera Yehova. Ng’Omwami Yosia, Ekinywa ky’oMungu ikikendikukuna erikola ebyuwene.

16. Ekyaleka Yosia inyakola ekosa eyikalire niki, n’ekyo kyamatwighisya esomo yahi?

¹⁶ Wighire okw’iyisogha erituwene lya Yosia. Yosia abere ayira emyaka 39, mwakola ekosa nene eyamwitisaya. Mwayiketera obwenge bwiwe iyuwene-wene omo mwanya w’eriyiketera obusondoli bwa Yehova. (2 Emy. 35:20-25) Eki kyamatwighisya esomo nyilebe. Litolere itwalola embere erisonda-sonda Yehova, nomo twangabya ituwite emyaka mingahi kutse nomo twangabya itwabiribugha emyaka mingahi tukigha eBiblia. Ekyo ni bugha ambu itwabya tukasaba Yehova y’obusondoli bwiwe mughulu wosi, erigha Ekinywa kiwe, n’eribya tukakwama amahano w’Abakristo abakulire bunya-kirimu. Ekyo kyanganatuwatikya eritendikola amakosa awakalire kandi kyanganatuwatikya eribya n’obutseme.​—Yak. 1:25.

BALWANA N’ABAMBESA MWANGANABYA N’OBUTSEME OMO NGEBE

17. Twamigha esyosomo syahi sy’omughaso oko bami basatu be Yuda?

¹⁷ Omughulu mukine balwana n’abambesa, hali emyatsi mingyi eyuwene eyo mwangakola. Emyatsi eyilebirye Yoasi, Uzia na Yosia, yamatwighisya ngoko abalwana n’abambesa banganayisogha n’amenge n’eritsemesya Yehova omo ngebe yabo. Ngoko twanabirilangira, erikola ebyuwene ngendo nguma si bugha ambu ukendisyabya ukakolabyo mughulu wosi. Nomo bine bitya, twanganighira oko myatsi eyuwene eyo Abami abo bakola n’eriyikakirya erikola amakosa agho bakola. Twamabikola tutya, itwanganalindirira eribya n’engebe eyirimo obutseme.

18. Ni by’erileberyako byahi by’omo Biblia ebikakanganaya ngoko wanganabana obutseme omo ngebe yaghu? (Ulebaye n’epita.)

¹⁸ EBiblia ikakanaya n’oko bandi balwana ababya n’engebe eyuwene. Mubayitunda hakuhi na Yehova n’eriliwa naye. Dawidi ni mughuma wa kubo. Mwayisogha eribya oko luhande lwa Yehova inyakine mulwana, n’enyuma syaho mwabya mwami mutaleghula. Ngendo silebe, Dawidi mwanakola amakosa, aliwe Yehova mwamughanza mo mundu mutaleghula. (1 Abam. 3:6; 9:4, 5; 14:8) Erigha oko ngebe ya Dawidi n’oko mubiri wiwe owakola butaleghula, lyanganaleka naghu iwabya n’omuhwa w’erikolera Yehova omo butaleghula. Kutse wanganayisogha erigha bingyi oko Mariko na Timoteo. Ukendilangira ngoko mubatsuka erikolera Yehova ibakine balwana kandi mubataleka erikola batya. Ekyo mukyaleka ibabana obutseme kandi mubatsemesya Yehova.

19. Wanganabya n’engebe eyiri yiti?

¹⁹ Ebyo ukakola lino byo bikateghekanaya engebe yaghu y’omo biro ebikasa. Wamabya ukayiketera Yehova butsira amalengekania waghu, ekyo ikikendileka iwabya ukayisogha n’amenge kandi iwanganabya n’obutseme n’eribya n’engebe eyuwene. (Emi. 20:24) Uminye ngoko Yehova akatsemera ebyo ukamukolera. Erikolera Yehova Tata wetu w’elubula ow’olwanzo, ye nzira eyuwene ey’erikolesyamo engebe yaghu.