Erikangania Omutima molo ribye kaghala kaghu

1. Oko mubiri kutse ekalasi, abandu banganatubulya okuki?

UKAYOWA uti omughulu omukolo mulikyenyu kutse omundu oyo mukakola naye omubiri akakubulaya oko ebyo wikirirye? Ukanayibula-bula? Abandu bangyi bakayibula-bula. Aliwe eribulyo ng’eryo, lyangaleka itwaminya ebiri omo mwalengekania w’oghundi mundu kutse emyatsi eyo ikirirye. Kandi kyanganatuha akanya k’erikania oko ngulu mubya. Nikwa hanganabya endambi omundu inyabulya eribulyo ly’omwagha. Ekyo sikyangatuswekya; kundi abandu balebe babiribwirwa emyatsi y’amabehi oko ebyo twikirirye. (Emib. 28:22) N’ekindi, tuli “oko biro byʼenyuma-nyuma.” Oko biro by’enduli bino, abandu bangyi ni “bʼomwaga” kandi “batsibu.”​—2 Tim. 3:1, 3.

2. Busanaki litolere itwabya n’omutima molo?

² Wanganayibulya uti, ‘Omughulu omundu akanyikubisanaya obuhaka busana n’ebyo nikirirye, nangatoka niti eribya mundu mubuya n’eriyibombeka?’ Ekyangakuwatikya niki? Omo kikuhi, wo mutima molo. Omundu w’omutima molo, syalihitana luba-luba. Aliwe akayibombeka omughulu bamamwendererya, kutse omughulu amabula ng’asubiraye atiki. (Emi. 16:32) Eribugha ekwenene, si kyolo erikangania omutima molo mughulu wosi. Wangatoka uti eribya ukakangania omutima molo? Omughulu omundu akakukubisanaya obuhaka busana n’ebyo wikirirye, wangamusubirya uti omo bolo? Kandi wamabya ighuli mubuti, wangatoka uti erikangirirya abana baghu eribya bakakania oko ebyo bikirirye omo bolo? Muleke tulebaye.

EBYANGATUWATIKYA ERIBYA N’OMUTIMA MOLO

3. Busanaki twanganabugha tuti omutima molo si bulema aliwe ni kaghala? (2 Timoteo 2:24, 25)

³ Eribya n’omutima molo ni kaghala, si bulema. Omundu eritulera omughulu akahikirawa n’omwatsi owakalire, likasaba akaghala. Omutima molo ni mughuma w’oko ‘mikolere eyikalua oko kirimu’ kibuyirire. (Gal. 5:22, 23) Ekinywa ky’eKigiriki “omutima molo,” oko mughulu mulebe ikikakolesibawa erikania oko sabayiri y’omoli eyo babirikangirirya eribya nyama y’eka. Terilengekania oko sabayiri y’omoli iyabiribya nyolo. Esabayiri eyo nomo yanabiribya nyolo, ikabya iyikinawite akaghala. Itwe bandu, twangatoka tuti eribya n’omutima molo, kandi itunawite akaghala? Sitwangatoka ekyo oko kaghala ketu. Litolere itwasaba ekirimu kibuyirire ky’oMungu kituwatikaye erikulya omubere oghuwenenga oyo. Abandu bangyi babiritoka eribya n’omutima molo. Abimiri ba Yehova bangyi babiritoka erisubirya omo bolo abandu ababakubisanaya obuhaka. N’ekyo kyabirileka abandi ibabya n’amalengekania aghuwene oko Bimiri ba Yehova. (Soma 2 Timoteo 2:24, 25.) Wangayira uti, omutima molo atoke eribya kaghala kaghu?

4. Eky’erileberyako kya Isaka kyangatwighisyaki okw’ibya n’omutima molo?

⁴ Ebiblia ikakanaya oko by’erileberyako by’abandu bangyi ebikakanganaya ngoko omutima molo ni w’omughaso munene kutsibu. Twaterikania oko ky’erileberyako kya Isaka. Abere ayikala omo kiharo ky’Abafilistini ekye Gerari, abahimbani biwe abamutsura, mubaliba ebitehero ebyo abaghombe ba tata wiwe batakula. Omo mwanya w’erilwira oko bitehero biwe, Isaka mwahumira omo kindi kiharo ky’ehali n’eritakulayo ebindi bitehero. (Enz. 26:12-18) Aliwe Abafilistini mubabugha bati amaghetse w’omo bitehero ebyo, nagho ni wabo. Nomo byanabya bitya, Isaka mwasonda obuholo. (Enz. 26:19-25) Ekyamuwatikaya eribya molo nibya n’omughulu abandi balangirika nga sibendyumbya erimwendako omwagha niki? Ahate eritika-tika, mwighira oko ky’erileberyako ky’ababuti biwe. Ebyo Abrahamu akola atoke erihiraho obuholo, mubyamwighisya bingyi, kandi mwigha bingyi oko “kirimu ekihehere n’eky’obukutu” kya Sara.​—1 Pet. 3:4-6; Enz. 21:22-34.

5. Teka eky’erileberyako ekikakanganaya ngoko ababuti banganatoka erikangirirya abana babo ngoko eribya n’omutima molo ni ky’obughuli bunene.

⁵ Babuti Bakristo, muminye ngoko nenyu mwanganatoka erikangirirya abana benyu ngoko eribya n’omutima molo ni ky’obughuli bunene kutsibu. Tukanaye oko Maxence, ow’emyaka 17. Inyakahindana n’abandu abahitene ekalasi n’omo mubiri w’eritulira. Ababuti biwe mobalola embere erimuwatikya eribya n’omutima molo. Ababuti biwe bakabugha bati, “Lino Maxence abiriminya ngoko erisubirya omo buhitane n’omo bukatsu lyolobire, aliwe eriyibombeka likasaba akaghala kanene kutsibu.” Eky’eritsemesya, Maxence abirigha eribya n’omutima molo. Ekyo kyabiribya kaghala kiwe.

6. Omusabe angatuwatikya ati eribya tukakangania omutima molo?

⁶ Twangayira tuti omughulu abandi bakatwendereraya, ng’omughulu omundu akabugha muhanda oko Yehova kutse erihemulikania eBiblia? Litolere itwasaba Yehova atuhe ekirimu kiwe n’amenge wiwe tutoke erisubirya omo bolo. Nikwa byangabya biti twamabifumbula aho nyuma ngoko mututitasubirya ndeke ngoko tulue tutolere erisubirya? Twanganatasyasaba busana n’omwatsi oyo n’erilengekania nga twanguwania emyatsi yo tuti ekindi kiro. Aho Yehova inyakendituha ekirimu kiwe kibuyirire tutoke eriyikakirya n’erikangania omutima molo.

7. Omughulu lyamatukalako eribugha omo bolo, erihamba amasako malebe w’omo bwenge, lyangatuwatikya liti erikakirya ebinywa byetu? (Emisyo 15:1, 18)

⁷ Omughulu kyamatukalako eribugha omo bolo, hane n’amasako mangyi w’eBiblia awangatuwatikya erikakirya ebinywa byetu. Ekirimu ky’oMungu kyanganatwibukya amasako ayo. (Yoa. 14:26) Ng’eky’erileberyako, esyokanuni esiri omo kitabu ky’Emisyo syanganatuwatikya eribya n’omutima molo. (Soma Emisyo 15:1, 18.) Kandi ekitabu ekyo kikakanganaya ngoko ni ky’endundi eribya n’omutima molo omughulu kyamatukalako eribugha omo bolo.​—Emi. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

AMENGE ANGATUWATIKYA ATI ERIBYA N’OMUTIMA MOLO?

8. Busanaki litolere itwayiteghererya ekyangabya ikiryakuna omundu eribulya eribulyo oko ebyo twikirirye?

⁸ Amenge nagho anganatuwatikya eribya n’omutima molo. (Emi. 19:11) Omundu w’amenge akayikakiraya omughulu bakamukubisanaya obuhaka busana n’ebyo ikirirye. Amabulyo malebe ali ng’ekibwe ky’amatsuku. Akatsweka kake kasa ko kakalangirika endata aliwe ekitsweka kinene ikine emwisi w’amaghetse. Omundu anganabulya eribulyo, aliwe kangyi-kangyi situliminya ekiryaleka iniabulya eribulyo eryo nga niki, n’ekiryamukuna nga niki. Neryo embere sy’erisubirya, litolere itwaminya ngoko twanganabya isitwasi ekiryaleka omundu iniabulya eribulyo.​—Emi. 16:23.

9. Omughulu abya akakania n’abalume be Efuraimu Gideoni mwakangania ati amenge n’omutima molo?

⁹ Tulebaye ngoko Gideoni asubiraya abalume be Efuraimu. Mubamubulya ibanahitene nga niki kyo kiryaleka iniatababirikira embere sy’eriyalwa n’esyonzighu sye Israeli. Oko kwene-kwene, ekyaleka abalume abo ibahitana niki? Mbino, yabya miyiheko? Babye imo bahitana busana n’omwatsi wahi, Gideoni iye mwakola n’amenge. Mwasondekania eriminya ekiryaleka ibahitana nga niki. Neryo mwasubiryabo omo bolo. Emyatsi muyaghenda yiti? EBiblia ikatubwira yiti “erihitana lyabo molyumbya busana naye omugulu abuga ebyo.”​—Abat. 8:1-3.

10. Ekyangatuwatikya erisubirya ndeke abakatubulaya oko ebyo twikirirye niki? (1 Petero 3:15, 16)

¹⁰ Omukolo mulikyetu kutse oyo tukakola naye omubiri anganatubulya ekikaleka itwasikya akanuni kalebe k’eBiblia nga niki. Tukendiyikasa erimukangania ekikaleka itwasikya akanuni ako. Aliwe kandi litolere itwasikya amalengekania wiwe. (Soma 1 Petero 3:15, 16.) Neryo kwesi omo mwanya w’erilangira ng’akatwendako omwagha kutse ng’akatubughako muhanda busana n’eribulyo liwe, litolere itwalangiralyo mo kanya k’erituwatikya eriminya ebiri oko mutima wiwe. Omundu nomo angabya imwakabulaya eribulyo busana n’omwatsi wahi, litolere itwamusubirya omo bolo n’omo nzira eyuwene. Neryo aho ekisubiryo kyetu ikyanganamuwatikya eritsopolya ebyo ikirirye. Nibya omundu nomo anganalangiraka ng’ahitene kutse nga ni mutsibu, litolere itwayikasa erimusubirya omo nzira eyuwene.​—Rom. 12:17.

11-12. (a) Embere sy’erisubirya oko ribulyo erikalire litolere itwalengekania okuki? (Ulebaye n’epitsa.) (b) Teka eky’erileberyako ekikakanganaya ngoko omughulu omundu akatubulaya eribulyo kyanganatuha akanya k’erikania naye ndeke.

¹¹ Oyo mukakola naye omubiri amabikubulya ekikaleka itutakola efete y’ebiro by’eributwa nga niki, iwaterilengekania oko mabulyo ng’ano: Anganabya iniakayibulaya nga tukanabya n’endambi y’eriyitsemesya? Kutse anganabya inyakalengekanaya ati ekyo kikendileka ibaleka eribya bakayitsemesya n’abandi abo tukakola nabo? Twanganatsuka erisima oyo tukakola naye omubiri kundi atsomene abandi; n’enyuma syaho itwamubwira ngoko netu tukanatsemera eriyitsemesya oko mubiri. Ekyo kyanganatuha akanya k’erikania naye ndeke oko ebyo eBiblia ikabugha okw’ibuka ebiro by’amabutwa.

¹² Twanganabya tukakolesya enzira eyo twamabikaniako eyo, erisubirya n’oko wandi mabulyo awakala-kalire agho omundu angatubulya. Omukolo mulikyetu anganatubwira ati litolere Abimiri ba Yehova ibabindula amalengekania wabo oko mwatsi w’abandu b’olubuto lughuma erikola emyatsi y’engyingo. Mwakabugha atya kundi ali n’amalengekania awutuwene oko Bimiri ba Yehova kwehi? Kutse anganabya inyawite omwira wiwe kutse omutunga wiwe oyukakola emyatsi y’engyingo oko mundu w’olubuto lughuma n’olwiwe? Kutse mwakanasonda eribugha ati tuponire abandu abakakola emyatsi eyo? Litolere itwamukangania ndeke-ndeke ngoko tutsomene abandu bosi kandi ngoko tusikirye obwiranda b’obuli mundu bw’eriyisombolera.b (1 Pet. 2:17) Neryo enyuma syaho, itwanganamubwira ebyo eBiblia ikabugha oko mwatsi oyo kandi ngoko erikwama amahano w’eBiblia likaleka itwabya n’engebe eyuwene.

13. Wangawatikya uti omundu oyukabugha ati erikirirya oko Mungu ni mwatsi w’obukiru?

¹³ Omughulu omundu akatukubisanaya obuhaka obukalire, siritolere itwalw’itwalengekania tuti tunasi ebyo ikirirye. (Tito 3:2) Ng’eky’erileberyako, byangabya biti omukolo mulikyenyu amabibugha ati erikirirya oko Mungu ni mwatsi w’obukiru? Wanganalw’iwabugha uti omundu oyo ikirirye kundu ngoko ebindu byayibutikira kandi asi bingyi oko mwatsi oyo? Oko kwenene, anganabya nibya isyatsomene n’omwatsi oyo wo kutsibu. Omo mwanya w’eritsukisya obuhaka oko siyase, wanganalebya nga ukendisighira uti omukolo mulikyaghu y’omwatsi ogho akendilengekaniako. Wanganamutumira e lien eyikendimukolya oko myatsi eyiri oko jw.org eyikakanaya okw’ihangyikwa ly’ebindu. Kwamuhwa anganasyatsemera erikania oko video kutse oko mwatsi ogho alyabanako. Erimusubirya omo nzira y’erisikya, lyanganaleka inyabya n’engumbu y’eriminya bingyi oko Biblia.

14. Niall mwakolesya ndeke ati esite yetu erikangania omukolo mulikyabo ngoko emyatsi milebe eyo abandu bakabugha oko Bimiri ba Yehova si y’ekwenene?

¹⁴ Niall oyukine omo myaka y’obusuko, mwakolesya esite yetu erikangania ngoko emyatsi milebe eyo abandu bakabugha oko Bimiri ba Yehova si y’ekwenene. Akabugha ati, “Omukolo mulikyetu inyabeghere erinibwira ati sinikirirye esiase kundi niyiketere ekitabu ekirimo ‘emyatsi y’eriyitungira.’ Ati niyiketere ekitabu ekyo kulenga emyatsi y’ekwenene.” Omukolo mulikyabo Niall mwatamulighira amukaniraye oko myatsi eyo ikirirye. Neryo Niall mwamutuma oko jw.org oko kitsweka “Esiase n’eBiblia.” Enyuma, Niall mwalangira ngoko kitokekene omukolo mulikyabo oyo mwasoma omwatsi oyo. Neryo mwatoka erikania naye oko nzuko y’engebe. Naghu, wanganatoka erikola nga Niall.

MUYITEGHEKANAYE OMO KIHANDA

15. Ababuti bangawatikya abana babo bo bati erisubirya omo bolo omughulu abakolo balikyabo bamabugha muhanda oko ebyo bikirirye?

¹⁵ Ababuti banganatoka erikangirirya abana babo ngoko bangabya bakasubirya omo bolo omughulu bakabugha muhanda oko ebyo bikirirye. (Yak. 3:13) Omwiramya ly’eka, ababuti balebe bakakola amazoezi. Bakasombola emyatsi eyangahuluka ekalasi, ibakania kuyo n’erikola amazoezi erikangania nga bangasubirya bati. Neryo bakakanganaya abana babo nga bangasubirya bati omo bolo n’omo nzira eyuwene.​—Ulebaye akasanduku “Amazoezi anganawatikya ekihanda kyaghu.”

16-17. Amazoezi akawatikaya abalwana b’ati?

¹⁶ Erikola amazoezi omo kihanda, lyanganawatikya abalwana eriligha kundu ibibene-bene ngoko ebyo bikirirye ni by’ekwenene kandi anganabawatikya eribana eby’erisubirya ebyangalighisya abandi. Emyatsi: “Ebyo abalwana n’abambesa bakayibulaya” eyiri oko jw.org ikanabyamo ahali amazoezi awalebirye abalwana n’abambesa. Emyatsi eyo yakolawa busana n’eriwatikya abalwana batoke eriligha kundu emyatsi eyo bikirirye n’eribateghekania erisubirya omo binywa byabo-byabo. Twamabya tukigha emyatsi eyo omo kihanda, itwe bosi itwanganigha erikanirya abandi oko ebyo twikirirye omo bolo n’omo nzira eyuwene.

¹⁷ Omw’iramya lyabo ly’eka, mughala wetu oyukine mulwana ye Matthew n’ababuti biwe babeghere erikwesa-kwesa emyatsi eyanganahuluka ekalasi. Matthew akakanganaya amazoezi ayo ng’amwamuwatikya ati. Akabugha ati: “Tukalengekanaya oko mabulyo agho banganatubulya, neryo itwakola amazoezi erilangira nga twangasubirya kugho ko tuti erikwamana n’ebyo tulyakwesa-kwesa. Namabya inyinasi ekikaleka itwikirirya emyatsi milebe, ngasika, kandi kikanyolobera erikanirya kubyo kw’abandi omo bolo.”

18. Abanya Kolosai 4:6 yikabugha yiti ni ky’omughaso erikolaki?

¹⁸ Nibya nomo twangakania omo nzira eyangaleka abandu ibaligha ebyo tukabugha, abandu bosi bo batetuhulikirira. Aliwe erikania omo menge n’omutima molo, lyanganatuwatikya. (Soma Abanya Kolosai 4:6.) Erikania oko ebyo twikirirye lyanganasosekanibwa n’obwesa bw’akaghulu-ghulu kutse ebalo. Twanganaghusira oghundi y’ebalo lyolo-lyolo kutse itwapikayo n’akaghala kanene. Twamabighusayo lyolo-lyolo, oghundi inyanganahambayo bweghu-bweghu n’obwesa ibwalola emuliro. Kutya, twamabibya tukakania omo menge n’omo bolo, abandu ibanganatsemera erituhulikirira n’omukania inyalola embere. Aliwe omundu amabilangirika ng’anzire eritukubisania obuhaka kutse erihemulikania ebyo twikirirye, twanganatwa omukania. (Emi. 26:4) Nomo bine, abandu bosi ko bate batya. Abangyi banganatuhulikirira.

19. Ekyangatukuna eribya n’omutima molo omughulu tukakanaya oko ebyo twikirirye niki?

¹⁹ Eribugha ekwenene, tukabana endundi nene kutsibu twamabiyikasa eribya n’omutima molo. Usabe Yehova akuhe akaghala utoke eribya ukakangania omutima molo omughulu ukasubiraya oko mabulyo w’omwagha kutse omughulu bakabugha muhanda oko ebyo wikirirye. Omundu amabibya n’amalengekania awasighene n’awukuwaghu, wibuke ngoko omutima molo anganakuwatikya erikakirya ekyo kibye buhaka obukalire. N’ekindi, erisubirya lyaghu omo bolo n’omw’isikya, lyanganaleka abakatuhulikirira balebe ibabindula amalengekania wabo okw’itwe n’oko syokwenene sy’eBiblia. “Endambi yosi” ubye ighunayiteghekire erisubirya obuli mundu oyukakubulaya oko ebyo wikirirye, ‘nikwa umusubiraye bolo-bolo n’erimukenga.’ (1 Pet. 3:15, 16) Uleke omutima molo abye kaghala kaghu!