Tulole embere erilendera omo ‘nzira yʼobubuyirire’

1-2. Abayuda ababya eBabeli mubasabwa eriyisogha mwatsi wahi ow’alitohire? (Ezera 1:2-4)

OMWAMI amabibwira Abayuda abamabibugha emyaka hakuhi 70 omo bunyewa eBabeli ati bali n’obwiranda bw’erisuba omo kihugho kyabo kye Israeli. (Soma Ezera 1:2-4.) Yehova musa yuwangatokesya omwatsi oyuli ng’oyo. Busanaki tukabugha tutya? Kundi Ababeli sibabeghere eribohola abanyewa babo. (Isa. 14:4, 17) Aliwe, eBabeli y’abirisingwa neryo omwami muhya yukabibwira Abayuda ati balue omo kihugho ky’eBabeli. Neryo, obuli Muyuda, kutsibu-tsibu emitwe y’ebihanda, batolere ibayisogha nga bakendilua omo Babeli kutse nga bakendisighalamo. Alinga eriyisogha eri siryabya lyolo. Busanaki?

² Alinga Abayuda bangyi babirikekeluha, neryo sibangatoka erighenda olughendo luli olo. Kandi kundi abangyi ba kubo babutawa eBabeli, sibalibatikala ehandi. Isibalangire eIsraeli mo kihugho kyabo. Ibasikyo mo kihugho ky’obo sokulu wabo. Kandi alinga n’Abayuda bangyi ibabiribya n’ebindu binene, neryo alinga mukyabakalako erisigha ebindu n’amanyumba wabo eBabeli n’eriya omo kihugho ekyo batasi.

3. Yehova enditsumula ati Abayuda abendisubula eIsraeli?

³ Abayuda ab’obwikirirya babya basi ngoko emiyisa eyo bangabanire bakaya eIsraeli yilengire ebyo bangaherirye bakalua eBabeli. Omuyisa munene oko byosi, abya eriramya lyabo. Omo Babeli mwabya esyohekalu nga 50 esyemiungu y’amabehi, aliwe isimuli n’ehekalu n’enguma ya Yehova. Isihali n’ekiherero ekyo Abaisraeli bangaherereko obuhere ngoko kyabya kisabirwe omo Mighambo ya Musa. Kandi isihali n’abahereri abatondekire erikola omubírí oyo. Kandi omo muyi we Babeli mwabya bandu bangyi abakaramaya emiungu y’amabehi kulenga abakaramaya Yehova n’erisikya esyokanuni siwe. Neryo Abayuda bangyi mubabana akanya ak’erisuba omo kihugho kyabo batoke eriyatasyatsukisya eriramya lihya.

4. Yehova mwalagha Abayuda abakasuba eIsraeli b’obuwatikya bwahi?

⁴ Olughendo olukalire olw’erilua eBabeli eriya eIsraeli ilukabugha hakuhi emisi ini. Aliwe Yehova mwalagha ati ekindu kyosi-kyosi ekyangakakirya olughendo lw’Abayuda sikyendisyabya. Omuminyereri Isaya mwabugha ati: “Mutegekanaye enzira busana [na Yehova]. . . . Nʼobuli kitwa nʼakatwa bihirawe eyikwa; nʼahakwangukire habye omusya munene.” (Isa. 40:3, 4) Terilengekania okw’ekyo: Enzira nene iyabya omo mbwarara, n’omo misya imwabula ebitwa. Abandu benditsemera olughendo olo! Ky’endyoloberabo erilaba omo nzira nene eyinyorokire kwilaba eryirura amaruka w’ehitwa kutse erindaghala amandaghala w’emisya. Kandi bendihika luba.

5. Enzira nene ey’ekisosekanio eyabya ikalua eBabeli erilola eIsraeli muyahabwa erina lyahi?

⁵ Munabwire, esyonzira nene-nene nyingyi sikahabawa amena kutse isyahirwako esyonumero. Enzira nene ey’ekisosekanio eyo Isaya akanayako nayo inawite rina. Tukasoma tutya: “Enzira nene yasyabyayo, nayo yasyahulwa mo [nzira yʼobubuyirire]; abatsandire sibendisyalaba muyo.” (Isa. 35:8) Erilagha eryo lyabya limaanisiryeki oko Baisraeli b’oko mughulu oyo? Netu munabwire rikamaanisayaki okw’itwe?

ENZIRA YʼOBUBUYIRIRE​—KERA NA LINO

6. Busanaki enzira eyo muyahulwa mo yibuyirire?

⁶ “[Enzira yʼobubuyirire]”​—eryo ni rina eryuwene kundu! Busanaki enzira eyo yahulawa mo yibuyirire? Ni kundi Abayuda abendisuba eIsraeli sibendibyamo “abatsandire,” ni bugha ambu Omuyuda wosi-wosi oyukakola obusingiri, eriramya esyosanamu, n’awandi malolo awakalire. Abayuda abasuba eIsraeli bendibya “kihanda kibuyirire” embere sy’oMungu wabo. (Ebi. 7:6) Nomo kine kikya, Abaisraeli abalua eBabeli babya batolere eriyikasa erikola esyombinduka batoke eritsemesya Yehova.

7. Abayuda balebe babya batolere erikola esyombinduka syahi? Teka eky’erileberyako.

⁷ Ngoko tunalyabugha embere, Abayuda bangyi mubabutirwa eBabeli. Neryo alinga abangyi ba kubo babya ibabiritsuka eribya bakalengekania ng’aBababeli, n’erigha emibere yabo. Emyaka 69 enyuma sy’Abayuda erilua e lsraeli, Ezera mowa ngoko abaghuma ba kubo banemutahya abakali abatekolera Yehova. (Eri. 34:15, 16; Ezr. 9:1, 2) N’enyuma syaho, ye Nehemia, oyuwabya guvernere, mwasweka akowa ngoko Abana ababutawa eIsraeli sibasi n’eribugha omubughe w’Abayuda. (Ebi. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Kundi Ekinywa ky’oMungu kyabya ikihandikirwe omo Kiebrania, abana abo abatasi eKiebrania b’endigha bati eryanza Yehova n’erimuramya? (Ezr. 10:3, 44) Kwesi Abayuda abo babya batolere erikola esyombinduka nene, n’ekyo kyangolobire kubo ibane eIsraeli, kundi eIsraeli yo yabya yikasubwibwa lyolo-lyolo eriramya ly’ekwenene.​—Neh. 8:8, 9.

8. Emyatsi eyabya kera yikatuletera endundi yahi munabwire? (Ulebaye n’epitsa y’oko kijalada.)

⁸ Abandu balebe banganabugha bati ‘emyatsi yosi eyo yuwene, aliwe ni myatsi eyahikira Abayuda kera. Ikwa netu yanganatuwatikya munabwire kwe?’ Inga, kundi netu tuli ng’abakalaba omo ‘[nzira yʼobubuyirire].’ Twangabya ab’oko bahirirwe kw’amaghuta kutse ab’oko “esindi mbuli,” litolere itwasighala omo ‘[nzira yʼobubuyirire].’ Enzira eyo ikatuwatikaya erilola embere eriramya Yehova lino, n’omo biro ebikasa omughulu Obwami b’oMungu bukendisyatabala ekihugho kino.b (Yoa. 10:16) Eritsuka oko 1919 M.W., amamiliyoni w’abalume, abakali n’abana babirilua omo Babeli Mukulu, ni bugha ambu ebisomo byosi by’amabehi, babiritsuka erilendera omo nzira y’ekisosekanio eyo. Naghu wanganabya ighuli mughuma wa kubo. Hamabilaba emyaka nga 100 abandu ibanemulendera omo nzira eyo, aliwe embere batsuke erilaba muyo, hane ababya ibabiriteghekaniayo kera.

UKOKOTAYE ENZIRA

9. Ngoko kiri omo Isaya 57:14, omubírí ow’eritsuka eriteghekania “[enzira yʼobubuyirire]” mwakoleka ati?

⁹ Oko Bayuda abalua eBabeli, Yehova mwabugha ati ebyosi ebikatwikalaya bikendisyalusibwaho. (Soma Isaya 57:14.) Tubughe tutiki oko ‘[nzira yʼobubuyirire]’ y’oko mughulu wetu? Emyaka mingyi embere sye 1919, Yehova mwatsuka erikolesya abalume abamukengire eriwatikya abandu erilua omo Babeli Mukulu. (Tasyalebya ne Isaya 40:3.) Mubakola emibírí eyawatikaya enyuma abandu b’emitima myolo erilua omo bisomo by’amabehi n’erisyaramya Yehova haghuma n’abandu biwe. Omubírí w’erikokotya enzira y’obunya-kirimu ahiriremoki? Tulangire emibírí milebe eyatsuka erikoleka.

10-11. Eritsapisya n’eribindula eBiblia y’omo yindi mibughe mukyawatikya kiti abandu eriminya emyatsi eyiri omo Biblia? (Ulebaye n’epitsa.)

¹⁰ Omubírí w’eritsapisya. Erihika oko myaka ye 1450, eBiblia iyikahandikawa omo byala. Omubírí oyo inyakalya endambi nene kandi esyokopi sy’eBiblia isili beyi kali kandi isisiribanika. Babere bafumbula amasine w’eritsapisya, mubatsuka eritsapisya esyokopi nyingyi sy’eBiblia n’erighabirasyo abandu.

¹¹ Omubírí w’eribindula omo yindi mibughe. Omo myaka mingyi eBiblia iyikabanika omo Kilatini lisa. Abya omubughe w’abandu abasomire. Kyabere kyoloba eritsapisya ebitabu, abandu abakengire oMungu mubatsuka erikola omubírí owakalire ow’eribindula eBiblia omo mibughe eyo bandu bakabugha. Neryo abandu mubabana akanya ak’eriyiteghererya amakangirirya agho abakulu b’ebisomo bakakangiriraya ng’anahambene n’amakangirirya w’eBiblia.

12-13. Teka eky’erileberyako ekikakanganaya ngoko abigha b’eBiblia ab’oko karne ke 19 ababya banzire eriminya ekwenene mubatsuka erikangania amakangirirya w’amabehi aw’ebisomo.

¹² Eby’eriwatikya erigha eBiblia. Ababya b’akigha eBiblia omwiyiteghererya kutsibu mubafumbula emyatsi mingyi omo Kinywa ky’oMungu. N’abakulu b’ebisomo mubahitana kutsibu bakalangira Abigha b’eBiblia abo bakatsuka eribwira abandu oko myatsi eyo bakafumbula omo Biblia. Ng’eky’erileberyako, omo karne ake 19, abalume balebe abanzire ekwenene mubatsuka erilusya esyotrakte esikakanganaya amakangirirya w’amabehi aw’ebisomo.

¹³ Omo myaka ye 1835 omulume mughuma oyusaghire oMungu oyukahulawa mo Henry Grew mwalusya etrakte eyikakanganaya emibere eyo abaholi balimo. Omo trakte eyo mwakangania erilabira Amasako ngoko eritendihola ni kihembo ekyo Mungu akatuha, si mwatsi ogho tukabutawa nagho ngoko ebisomo bingyi byabya bikakangirirya. Omo 1837 omukangirirya mughuma oyukahulawa mo George Storrs mwabana etrakte eyo inyane omo lughendo. Abere abisomayo amafumbula ngoko amabibana ekwenene ey’omughaso munene. Mwayisogha eribwira abandi oko myatsi eyo amabigha. Omo 1842 mwalabya emikania mingyi eyiwite omutwe: “Ababi bane n’eritendihola kwe?” Ebyo George Storrs ahandika mubyatula oko mutima w’omulwana mughuma oyukahulawa mo Charles Taze Russell.

14. Ebyo abakokotaya enzira y’obunya-kirimu kera babana mubyawatikya biti Mughala wetu Russell n’ababya bakakola naye? (Ulebaya n’epitsa.)

¹⁴ Abakokotaya enzira nene y’obunya-kirimu kera mubawatikya bati Mughala wetu Russell n’ababya bakakola naye? Omughulu babya bakigha, mubakwesa-kwesa emyatsi omo bindi bitabu n’omo sindi mbindula sy’eBiblia, ebyateghekanibawa n’abandi kera embere syabo. Emyatsi eyo abalume nga Henry Grew, George Storrs, n’abandi babana omo Biblia muyawatikya Mughala wetu Russel n’ababya bakakola naye. Mubawatikya okwikokotya enzira w’obunya-kirimu omwilusya ebitabu bingyi n’esyotrakte esikakanaya oko Biblia.

15. Omo 1919 muhabya omwatsi wahi ow’omughaso?

¹⁵ Omo 1919, abandu b’oMungu mubalua omo Babeli Mukulu, ni bugha ambu ebisomo byosi eby’amabehi. Oko mwaka oyo, “omugombe oyuteregula nʼowʼamenge” mwatsuka. Yabya ndambi eyitolere atoke eriwatikya ab’emitima myolo eryasa omo ‘[nzira yʼobubuyirire]’ eyabya iyamabikingukala. (Mat. 24:45-47) Omubírí ogho abandi bakola kera eriteghekania enzira eyo mwawatikya abandu abatsuka erilendera omo nzira eyo, eriminya bingyi oko Yehova n’erisonda liwe. (Emi. 4:18) Kandi babya basabirwe erikola emyatsi eyo Yehova akasaba. Yehova mwatasaba abandu biwe erikola esyombinduka syosi esyo oko mughulu mughumerera. Aliwe, mwaghenda akeryabo lyolo-lyolo. (Lebaya akasanduku “Yehova mwaghenda akerya abandu biwe bo lyolo-lyolo.”) Twasyatsema kundu omughulu twasyabya n’obutoki obw’eritsemesya oMungu omo myatsi yosi eyo tukakola!​—Kol. 1:10.

“ENZIRA YʼOBUBUYIRIRE” IKINAKINGULIRE

16. Eritsuka oko 1919, “[enzira yʼobubuyirire]” muyalola embere erikokotibwa yiti? (Isaya 48:17; 60:17)

¹⁶ Obuli nzira yitolere eribya yikakokotibwa. Eritsuka oko 1919, omubírí ow’erikokotya “[enzira yʼobubuyirire]” mwalola embere eriwatikya abandi bandu bangyi batoke erilua omo Babeli Mukulu. Omughombe oyuteleghula n’ow’amenge oyuwabya inamabihirwaho mwatsuka omubírí wiwe. N’omo 1921, mwalusya ekitabu ekikawatikaya abandu eritsuka erigha ekwenene y’eBiblia. Ekitabu ekyo mukyahulwa mo La Harpe de Dieu. Mubatsapisya esyokopi hakuhi miliyoni sita omo mibughe 36, n’abandu bangyi mubaminya ekwenene erilabira ekitabu ekyo. Lino-lino mutwabanire ekindi kitabu kihya-kihya eky’erisondoleramo esyofunzo sy’eBiblia ekiri n’omutwe Tsemera engebe kera na kera! Omo biro by’enduli, Yehova anemukolesya endondeka yiwe erituha obusondoli obukalua omo Kinywa kiwe, tutoke itwe bosi erilendera omo ‘[nzira yʼobubuyirire].’​—Soma Isaya 48:17; 60:17.

17-18. “[Enzira yʼobubuyirire]” ikatutwala hayi?

¹⁷ Twanganabugha tuti omundu oyukaligha erigha eBiblia, akabya inamabana akanya ak’erilendera omo “[nzira yʼobubuyirire].” Abandu balebe bakaghenda olughendo lukuhi omo nzira eyo, neryo ibasighayo. Abandi bakayisogha erilola embere omo nzira eyo batoke erihika eyo bakaya. Olughendo olo lukatutwala hayi?

¹⁸ Oko abali n’amaha w’erisyaya elubula, bamasighala bataleghula n’erilola embere erilendera omo “[nzira yʼobubuyirire]” yikakolayabo elubula omo “paradiso y’oMungu.” (Eri. 2:7, NTN62) Abawite amaha w’erisyasighala hano oko kihugho enzira eyo ikabatwala okwihika-hikana enyuma sy’emyaka 1 000. Wamabya ighunemulendera omo nzira eyo munabwire, isiwasuba enyuma. Isiwaleka enzira eyo. Ubughe olughendo lwaghu erihika omo kihugho kihya! Twamakusunzira “olughendo lubuya.”