Ka Mokgo Bhayibele yi Segeleng ga Rune

Mantsu yane ke nnete le mo nkare Mangwalo ya botala ya Bhayibele ya Seheberu le ya Searamoa kela Mangwalo ya Sekreste ya Segerika a ma sa le šiyo lekgono. Byalo, king so se makang gore re nape re tshepa gore ditaba tso di leng ka Bhayibeleng yo re nang nayo lekgono ke tsona mong tsela tsa ku botala tsa gore di hlohletsele ke Modimo?

BO BA GO KOPOLLA BA MAKA GORE LENTSU LA MODIMO LE DULE LE LE GONA

Mo di tla ga mangwalo ya Seheberu, se sengwana so se ka re gelepang go fetola putsiso yone ke tso Modimo a makiyeng gore batho ba tlwayele go di maka, o hlayye le gore ba kopolle ditaba tsone.b Mo re beyisa, Jehova o butsiye magoši ya Israyele gore ma tikopollele Molawo wa gore ba wo ngwadiye. (Dotoronoma 17:18) Go tokegela gana hone, Modimo o neyye Malifi mmereko wa go maka gore Molawo wo dule wo le gona le gore ma wo tšhutise batho. (Dotoronoma 31:26; Nehemiya 8:7) Ka nthago ga gore Majuda ma yisiwe bobhantiting ku Bhabhilona, go yye gwa ba le mogoba wa batho ba go kopolla (soferimi). (Ezera 7:6) Mo nako yi kene yi ya, batho bone ba kopolliye 39 ya dipuku tsa Mangwalo ya Seheberu gatleletlele.

Mo mengwageng, bomabhalane ba kopolliye dipuku tsowa gabutši. Ka dinako tsa ku botala, mogoba wa batho ba go kopolla ba Majuda ba gore ne ba re ke Masore ba yye mahlong ba maka ka mokgonone. Mangwalo ya gore ma felele ya gore ma kopolliye ke Masore ba re ke Leningrad Codex, ya gore ke ya 1008/1009 C.E. Mara ka bo 1950, ba krayye gana hala ga 220 ya mangwalo ya botala ya Bhayibele kela ditlopo tsa wona ga Mangwalo ya go Phutiwa ya ba ma krayyeng Lewatleng la go Kgwa. Mangwalo yane ke mo ma feta Leningrad Codex ka mengwaga ya go teya ka ku ga sekiti. Mo ba lebelela Mangwalo ya go Phutiwa ya ba ma Krayyeng Lewatleng la go Kgwa ba fetsa ba lebelela le Leningrad Codex, ba krayye taba ye nngwana ye kgolo ka matla ya gore: Le mo Mangwalo ya go Phutiwa ya ba ma Krayyeng Lewatleng la go Kgwa ma sa beya ditaba go tshwana, molayetsa go sa na go le wona.

Byalo re re king ka 27 ya dipuku tsa Mangwalo ya Sekreste ya Segerika? Ba mathomo bo ba ngwadiyeng dipuku tsone ke mapostola ya mangwana ya Jeso Kreste le malata ya mangwana ya ku botala. Makreste ya ku botala ke mo ma tikopollela dipuku tsone go tshwana le ka mokgo bomabhalane ba Majuda ne ba tlwayele go maka ka gona. (Makolosi 4:16) Le mo Diocletian wa go Lawola Roma le ba bangwana ba yye ba liketsa go fetsa ka dipuku tsa Makreste ka mokana ga tsona tsa ku botala, dikete tsa mangwalo ya ku botala le ditlopo tsa wona di phonne go segela le lekgono lo.

Dipuku tsa Sekreste ba di hlatolliye le ka mebolabolo ye mengwana. Ku botala, Bhayibele ke mo ba yi hlatolliye ka mebolabolo ya botala ya go tshwana le Seameniya, Sekopi, Seitopiya, Sejojiya, Selatini le Sesiriya.

MO GO HLAWODIWA TSO DI NYOKO HLATOLLIWANG TSA SEHEBERU LE TSA SEGERIKA

A yi dikhopi ka mokana ga tsona tsa mangwalo ya Bhayibele ya ku botala tsa gore di berekisiye mantsu ya go tshwana. Byalo re tšiba ka ying gore ga mangwalo ya mathomo ne go ngwadiwwe ying?

Taba yowa re ka yi tshwanisa le mo thitšere yi kgopela 100 ya bana gore ba kopolle tema ya puku. Le mo tema yo ne ba yi kopolla yi ka lahlega ka nthago, mo re lebelela 100 ya dikhopi tsa bana bala, re ko tšibeng gore mathomisong ne go ngwadiwwe ying. Le mo di ka fo ba tlonya go gongwana, ba ka sa tlonye ke selo ka ssoši. Go fo ba ka mokgonone le mo bo ba go tšhutega ba lebelela dikete tsa dipuku tsa Bhayibele tsa ku botala le dikopa tsa tsona tso ba nang natso, ba kgona go bona mo ye ne a kopolla a sa ngwalang tsona fote ba kgona tšiba gore ditaba ne ba beyye byang mathomisong.

King so se makang gore re sa kamake gore molayetsa wo re wo balang lekgono, ke wo ne wo ngwadiwwe ka Bhayibeleng ku mathomisong? Mo William H. Green wa go tšhutega a bolabola ka Mangwalo ya Seheberu o yitseri: “Re ka hlaya re sa kamake gore ga dilo tsa botala, a go na selo sa gore mo ba se hlatolla ne ba korola ka mokgo.” Mo F. F. Bruce a bolabola ka Mangwalo ya Sekreste ya Segerika, kela Testamente ya Nyuwane, o re: “Bohlatse bya Testamente ya rune ya Nyuwane bo bo phala kgole bohlatse bya dilo tse dingwana tso di ngwadiwweng ku botala, fote ke nnete ya gore a go na ye a ka yi phigisang.” O hlayye le gore: “Hala Testamente ya Nyuwane go fo ba puku nje, batho ne ba nyoko tshepa gore yi tshwere nnete.”

Tsa Seheberu: Mo ba hlatolla Hlatollo ya Lefase la Nyuwane ya Mangwalo ya Seheberu (1953-1960) ba berekisiye Biblia Hebraica, ya gore yi ngwadiye ke Rudolf Kittel. Go tlugisela ka nako yonone, dihlatollo tse dingwana tsa Seheberu tsa gore ba di hlatolliye ka bonyuwane, tsa go tshwana le Biblia Hebraica Stuttgartensia le Biblia Hebraica Quinta, di berekisa tso ba di krayyeng tsa gore di tšwa ga Mangwalo ya go Phutiwa ya ba ma Krayyeng Lewatleng la go Kgwa le ga mangwalo ya mangwana ya ku botala. Batho bowa ba berekesiye Leningrad Codex mo ba ngwala le mo ba tšhela ditwaba tsa gore di na le mantsu ya gore maa tshwana ya gore ma krayega ga dipuku tse dingwana, gana hone go kena le the Samaritan Pentateuch, Mangwalo ya go Phutiwa ya ba ma Krayyeng Lewatleng la go Kgwa, Greek Septuagint, Aramaic Targums, Latin Vulgate, le Syriac Peshitta. Mo ba lukiselela go hlatolla Hlatollo ya Lefase la Nyuwane ka bonyuwane ba sikele le ga Biblia Hebraica Stuttgartensia le Biblia Hebraica Quinta.

Tsa Segerika: Gana hala ga mengwaga ya bo 1853 go segela ga 1881, B. F. Westcott le F.J.A. Hort ba gore ba tšhutegiye ba libelele mangwalo ya Bhayibele ya ku botala ya ne ma le gona le ditlopo tsa wona mo ba lukiselela go ngwala mangwalo ya Segerika, ya gore ne ba kwa ma le thina ka matla le tso ne di ngwadiwwe mathomisong. Gana hala ga mongwaga wa bo 1950, Komiti ya go Hlatolla Bhayibele ya Lefase la Nyuwane yi berekisiye mangwalo yane ya Segerika mo yi hlatolla. Ba berekisiye le diphaphirase tsa ku botala tsa gore ba nagana gore ke tsa gana hala ga 125 C.E. go segela ga 300 C.E. Go tlugisela ka nako yonone go krayegiye diphaphirase tsa go tlala. Fote ga tso di ngwadiyeng ke Nestle le Aland le United Bible Societies go nyarela le tsa gore a yi botala di krayye ke bo ba go tšhutega. Dilo tse dingwana tso ba di krayyeng mo ba nyakolla ba di berekisiye ga hlatollo yowa ya gana byalo.

Mangwalo yane ma šupetsa gore ga dihlatollo tsa botala tsa Mangwalo ya Sekreste ya Segerika tsa go tshwana le King James Version, go na le ditemanyana tsa gore ba bangwana ba go kopolla ba f’lo titšhelela tsa gore a sanka dya ba gona Mangwalong ya mathomo ya gore ma hlohletsele ke Modimo. Mara ka taba la gore gana hala ga mongwaga wa bo 1550 ke mo go šele go na le mokgwa wa go yahluganya ditemanyana, ga Dibhayibele tsa go tlala mo ditemanyana tsone di tlusiwa go šala dikgala. Ditemanyana tsone ke Matewu 17:21; 18:11; 23:14; Mareka 7:16; 9:44, 46; 11:26; 15:28; Lluka 17:36; 23:17; Johane 5:4; Mebereko 8:37; 15:34; 24:7; 28:29; le Maroma 16:24. Ga hlatollo yowa ya gore ba yi hlatolliye ka bonyuwane, mo ga ditemanyana tsone tsa gore di tlusiwwe go na le setwaba.

Mantsu ya go kwala ya go lefa ya ma leng ga Mareka 16 (temanyana 9-20), mantsu ya makopana ya go kwala ya ma leng ga Mareka 16, le mantsu ya ma leng ga Johane 7:53–8:11, ke mo ma se šiyo ga mangwalo ya ku mathomisong. Byalo, ditaba tsone tsa gore a yi nnete a di šiyo mo ga hlatollo yowa.c

Go na le mantsu ya gore ba ma beyye ka mokgwa wo mongwana gore ma sipidisane le dilo tsa gore ga go tlala bo ba go tšhutega ba di tseya go le mong tsona tsa gore ne ba di ngwadiye ga mangwalo ya ku mathomisong. Mo re beyisa, ga mangwalo ya mangwana ya ku botala, Matewu 7:13 yi re: “Kenaneng ka gheyiti ye nyana ka taba la gore gheyiti ya gore yi bakiye likgung ke ye kgolo, le pata ya gona yi bulegiye.” Ga dihlatollo tsa botala tsa Hlatollo ya Lefase la Nyuwane mantsu ya gore “gheyiti ya gore” ne ma se šiyo. Mara mo ba kene ba nyakolla ga mangwalo ya ku botala go na le tso di šupetsiyeng gore mantsu ya gore “gheyiti ya gore” ne ma le gona ga mangwalo ya ku mathomisong. Byalo, ba ma tšhediye ga hlatollo yowa ya gana byalo. Go na le tse dingwana tsa gore ba di yedisiye go tshwana le yowa. Mara tso ba di tšhentšhiyeng a yi tse dikgolo fote a di tšhentšhi molayetsa wa Lentsu la Modimo.