Kgaolo ya Lesome-senyane

Jehofa o Goboša Boikgantšho bja Tiro

Jesaya 23:1-18

1, 2. (a) Tiro ya bogologolo e be e le motse wa mohuta ofe? (b) Jesaya o ile a porofeta eng bakeng sa Tiro?

E BE e “phethagetše ka botse” gomme e tletše “lehumo la mehuta-huta.” (Hesekiele 27:4, 12, An American Translation) Sehlopha sa yona se segolo sa dikepe se be se sesa go phatša lewatle go ya mafelong a kgole kudu. E ile ya ‘tuma gagolo mawatleng’ gomme ka “mahumô le diphahlô” tša yona e ile ya “humiša le dikxoši tša lefase.” (Hesekiele 27:25, 33) Bjoo e be e le boemo bja Tiro lekgolong la bošupa la nywaga B.C.E.​—e lego motse wa Phoenicia karolong ya ka bohlabela ya Mediterranean.

² Lega go le bjalo, phedišo e be e le kgaufsi bakeng sa Tiro. Nywaga e ka bago e 100 pele Hesekiele a hlalosa motse wo, moporofeta Jesaya o ile a bolela e sa le pele ka go wa ga sebo se sa Phoenicia le manyami a bao ba ithekgilego ka wona. Jesaya gape o ile a porofeta gore ka morago ga nako e itšego Modimo o be a tla lebiša tlhokomelo ya gagwe motseng, a o nee katlego ya wona e mpshafaditšwego. Mantšu a moporofeta a ile a phethagatšwa bjang? Le gona re ka ithuta’ng go sohle seo se diragaletšego Tiro? Go kwešiša gabotse seo se e wetšego le lebaka leo dilo tše bjalo di ilego tša direga go tla matlafatša tumelo ya rena go Jehofa le go dikholofetšo tša gagwe.

“Xôlôlang, Lena Ma-sela-watlê a kwa Tarasisi”

3, 4. (a) Tarasisi e be e le kae, gomme tswalano magareng ga Tiro le Tarasisi e be e le efe? (b) Ke ka baka la’ng basesiši bao ba gwebelanago le Tarasisi ba tla ba le lebaka le le kwagalago la go ‘golola’?

³ Ka tlase ga sehlogo: “Moênô mo-êla-Tiro [“kgoeletšo go Tiro,” NW],” Jesaya o re: “Xôlôlang, lena ma-sela-watlê a kwa Tarasisi, xobane o thubilwe, xa xo sa na nywakô, xa xo sa na boyô.” (Jesaya 23:1a) Go dumelwa gore Tarasisi e be e le karolo ya Sepania, kgole le Tiro ka bohlabela bja Mediterranean.a Lega go le bjalo, ba-Phoenicia e be e le ditsebi tša go sesiša dikepe, gomme dikepe tša bona e be e le tše dikgolo gomme e le tše di swanetšego go sesa lewatleng. Bo-radihistori ba bangwe ba dumela gore ba-Phoenicia e bile ba mathomo ba go lemoga tswalano magareng ga kgwedi le maphoto le go diriša thuto ya dinaledi e le thušo ya go sesiša dikepe. Ka gona leeto le letelele la go tloga Tiro go ya Tarasisi e be e se bothata go bona.

⁴ Mehleng ya Jesaya, Tarasisi yeo e lego kgole ke mmaraka wa Tiro, mohlomongwe ke mothopo o mogolo wa lehumo la yona nakong ya karolo ya histori ya yona. Sepania e na le meepo e humilego ka mekgobo ya silifera, tšhipi, thini le ditšhipi tše dingwe. (Bapiša Jeremia 10:9; Hesekiele 27:12.) “Ma-sela-watlê a kwa Tarasisi,” ao mohlomongwe e lego dikepe tše di tšwago Tiro tšeo di gwebelanago le Tarasisi di tla ba le lebaka le le kwagalago la go ‘golola,’ di llela go senywa ga boema-kepe bja motse wa gabo bona.

5. Basesiši ba ba tšwago Tarasisi ba tla kwa ba le kae ka go wa ga Tiro?

⁵ Basesiši bao ba lego lewatleng ba tla tseba bjang ka go wa ga Tiro? Jesaya o araba ka gore: “Ba di sebetšwe di e-tšwa Khithima.” (Jesaya 23:1b) “Khithima” mohlomongwe e šupa go sehlakahlaka sa Cyprus, se se lego mo e ka bago dikhilomithara tše 100 ka bodikela bja lebopo la Phoenicia. Le ke lefelo la mafelelo leo dikepe tše di lebilego bohlabela di e-tšwa Tarasisi di emago go lona pele di goroga Tiro. Ka gona, basesiši ba tla amogela ditaba tša go menolwa ga boema-kepe bja motse wa gabo bona bjo bo rategago ge ba emiša kua Cyprus. Ba tšhoga gakaakang! Ka ge ba le manyaming, ba tla ‘golola’ ka go gakanega.

6. Hlalosa tswalano magareng ga Tiro le Sidone.

⁶ Batho ba lebopong la lewatle ba Phoenicia le bona ba tla gakanega. Moporofeta o re: “Homolang lena ba dihlakehlake [“baagi ba naga ya lebopong,” NW], bašabi ba Sidone, lena ba-sela-watlê ba xo ba humiša. Mabêlê a Sihoro a xo tla ka tsela ya meetse-maxolo, a xo bunwa kwa nokeng ya Nile, ba huma ka ôna, ya ba bosêlêlô bya dithšaba.” (Jesaya 23:2, 3) “Baagi ba naga ya lebopong”​—e lego baagišani ba Tiro​—ba tla homola ka go makatšwa kudu ke go wa gabohloko ga Tiro. “Bašabi ba Sidone” bao ba ‘humišitšego’ badudi ba ke bomang? Tiro mathomong e be e le koloni ya boema-kepe bja motse wa Sidone, dikhilomithara tše 35 feela go ya ka leboa. Ditšheleteng tša yona tša tšhipi, Sidone e itlhalosa e le mmago Tiro. Le ge Tiro e feta Sidone ka lehumo, e sa dutše e le “morwedi wa Sidoni,” gomme badudi ba yona ba sa dutše ba ipitša ba-Sidone. (Jesaya 23:12) Ka gona, polelwana e rego, “bašabi ba Sidone” mohlomongwe e šupa go badudi ba bagwebi ba Tiro.

7. Bagwebi ba Sidone ba phatlaladitše lehumo bjang?

⁷ Ge ba le mererong ya tša kgwebo, bagwebi ba ba humilego ba Sidone ba phatša Lewatle la Mediterranean. Ba iša peu goba mabele a Sihoro mafelong a mantši. Sihoro ke noka-keledi ya ka bohlabela bja kgole bja Noka ya Nile lefelong la molomong wa noka la Egipita. (Bapiša le Jeremia 2:18.) ‘Mabele a go bunwa kwa nokeng ya Nile’ gape a akaretša ditšweletšwa tše dingwe tša Egipita. Go gweba ka dithoto tše bjalo le go di bapatša ke mo go bušetšago kudu go bagwebi ba ba lewatleng gotee le ditšhaba tšeo ba gwebelanago le tšona. Bagwebi ba ba-Sidone ba tlatša Tiro ka lekgetho. Ruri, ba tla nyama ge e senywa!

8. Go senywa ga Tiro go tla ba le mafelelo afe go Sidone?

⁸ Se se latelago Jesaya o bolela le Sidone ka mantšu a rego: “Hee Sidone, lewa ke dihlong! Lewatlê lè na le sebô sa lôna le re: Xa ka’ ima, xa ka’ bêlêxa, xa ka’ aloša masoxana, xa ka’ fêpa banenyana.” (Jesaya 23:4) Ka morago ga go senywa ga Tiro, lebopo leo pele motse o bego o le go lona le tla bonala e le le sa tšweletšego e bile e le lešope. Lewatle le tla bonala eka le goeletša ka tlalelo, go etša mma yo a lahlegetšwego ke bana ba gagwe gomme a gateletšegile kudu moo e lego gore bjale o latola gore le ka mohla o kile a ba le bona. Sidone e tla lewa ke dihlong ka seo se diragalelago morwedi wa yona.

9. Manyami a batho ka morago ga go wa ga Tiro a tla swana le poifo e latetšego ditiragalo dife?

⁹ Ee, ditaba tša go senywa ga Tiro di tla baka manyami a apareditšego karolong e kgolo. Jesaya o re: “Go fo swana le ka pego yeo e lego mabapi le Egipita, batho ka mo go swanago ba tla ba bohlokong bjo bogolo ka pego ya Tiro.” (Jesaya 23:5, NW) Bohloko bja batho bao ba llago bo tla swana le bja go bakwa ke pego e lego mabapi le Egipita. Ke pego efe yeo moporofeta a bolelago ka yona? Mohlomongwe ke go phethagala ga “kgoeletšo [ya gagwe ya pejana] malebana le Egipita.”b (Jesaya 19:1-25, bapiša le NW.) Goba mohlomongwe moporofeta o bolela ka pego ya go fedišwa ga madira a Farao mehleng ya Moše, yeo e ilego ya baka poifo e apareditšego. (Ekisodo 15:4, 5, 14-16; Jošua 2:9-11) Lega go le bjalo, bao ba kwago pego ya go senywa ga Tiro ba tla ba bohlokong bjo bogolo. Ba laletšwa go tšhabela Tarasisi yeo e lego kgole e le botšhabelo bja bona gomme ba laelwa gore ba goeletše manyami a bona ka lešata: “Selelang Tarasisi! Lena ba dihlakehlake [“baagi ba naga ya lebopong,” NW], xôlôlang!”​—Jesaya 23:6.

O Hlalaletšwe “è sa le Mola ò Thòmêxa Kxalêkxalê”

10-12. Hlalosa lehumo, bokgale le tutuetšo ya Tiro.

¹⁰ Tiro ke motse wa bogologolo, go etša ge Jesaya a re gopotša ge a botšiša gore: “A ké wôna motse wo Le bexo Le o hlalalêla è sa le mola ò thômêxa kxalêkxalê?” (Jesaya 23:7a) Histori ya go atlega ga Tiro e boela morago bonyenyane go fihla mehleng ya Jošua. (Jošua 19:29) Ka nywaga e mentši Tiro e fetogile e tumilego bjalo ka motšweletši wa dilo tša tšhipi, dilo tša galase le taye e phepholo. Dikobo tša bophepholo bja Tiro di bitša tšhelete e ntši kudu, gomme mašela a bitšago a Tiro a nyakwa kudu ke bakgomana. (Bapiša le Hesekiele 27:7, 24.) Tiro gape ke lefelo la kgwebo bakeng sa basepedi ba nageng gotee le lefelo le legolo la bogorogelo bja dilo tše di tšwago ka ntle le tše di romelwago ntle.

¹¹ Go feta moo, motse ke o matla ka tša bohlabani. L. Sprague de Camp o ngwala gore: “Gaešita le ge e be e se bo-ntwa-dumela ka mo go kgethegilego​—e be e le bo-rakgwebo, e sego mašole​—ba-Phoenicia ba be ba šireletša metse ya bona ka sebete se feteletšego le ka bonganga. Dika tše, gotee le matla a bona a dikepe tša ntwa, di ile tša dira gore batho ba Tiro ba kgone go lebeletšana le madira a Asiria ao a bego a le matla kudu mehleng ya bona.”

¹² Ka kgonthe, Tiro e itirela leina lefaseng la Mediterranean. “Maoto a wôna a tlo o iša madiilô kxolê.” (Jesaya 23:7b) Ba-Phoenicia ba ya mafelong a kgole, ba hloma mafelo a kgwebo le maema-kepe a magareng, ao ka dinako tše dingwe a golago go ba dikoloni. Ka mohlala, Carthage yeo e lego ka lebopong la ka leboa la Afrika ke koloni ya Tiro. Ge nako e dutše e e-ya, e tla feta Tiro gomme ya phenkgišana le Roma bakeng sa go ba le tutuetšo lefaseng la Mediterranean.

Boikgantšho bja Yona bo tla Gobošwa

13. Ke ka baka la’ng go rotošwa potšišo mabapi le gore ke mang yo a nago le sebete sa go tsebatša kahlolo malebana le Tiro?

¹³ Ka baka la bokgale le lehumo tša Tiro, potšišo e latelago ke e swanetšego: “Ké mang a reretšexo Tiro tšeo, motse woo wa matsaka a boxoši [“morweši wa mefaphahlogo,” NW], wa bašabi ba marêna, wa babapatši ba xo rêtwa dinaxeng?” (Jesaya 23:8) Ke mang yo a nago le sebete sa go bolela malebana le motse woo o kgethilego batho ba matla gore ba be maemong a phagamego a taolo dikoloning tša wona le mafelong a mangwe​—ka go rialo o fetoga “morweši wa mefaphahlogo”? Ke mang yo a nago le sebete sa go bolela malebana le motse o mogolo woo bagwebi ba wona e lego dikgošana le woo babapatši ba wona e lego batho ba hlomphegago? Yo e kilego ya ba molaodi wa dilo tša kgale Musiamong wa Setšhaba wa Beirut, Lebanon, e lego Maurice Chehab, o itše: “Go tloga lekgolong la senyane go fihla go la botshelela la nywaga B.C., Tiro e ile ya boloka boemo bja bohlokwa bjo bo bego bo tsebja London mathomong a lekgolo la masome-pedi la nywaga.” Ka gona ke mang yo a nago le sebete sa go bolela malebana le motse wo?

14. Ke mang yo a tsebatšago kahlolo malebana le Tiro, gona ka baka la’ng?

¹⁴ Karabo e buduletšwego e tla baka poifo kua Tiro. Jesaya o re: “Ke Jehofa Tsebaothe e a rerilego tšeo, gore a goboše bogolo bja botšhephi ka moka, le go bea batumišegi bohle ba naga nyatšegong.” (Jesaya 23:9, PK) Ke ka baka la’ng Jehofa a tsebatša kahlolo malebana le motse wo wo o humilego le wa bogologolo? Na ke ka gobane baagi ba wona e le barapedi ba modimo wa maaka Baali? Na ke ka baka la tswalano ya Tiro le Isebele​—morwedi wa Kgoši Ethibaali wa Sidone le Tiro​—yo a nyetšwego ke Kgoši Ahaba wa Isiraele gomme a bolaya baporofeta ba Jehofa? (1 Dikxoši 16:29, 31; 18:4, 13, 19) Karabo dipotšišong tše ka moka ke aowa. Tiro e ahlolwa ka baka boikgantšho bja yona bja go ba le makoko​—e ikhumišitše ka batho ba bangwe, go akaretša le ba-Isiraele. Lekgolong la senyane la nywaga B.C.E., Jehofa o boletše le Tiro le metse e mengwe ka moporofeta Joele gore: “Bana ba Juda, le bana ba Jerusalêma, Le ba rekišitše kwa Jafane [“go barwa ba ba-Gerika,” NW], xore Le ba išê kxolê le maxaê a bôná.” (Joele 3:6) Na Modimo a ka hlokomologa go swara ga Tiro batho ba gagwe ba kgwerano bjalo ka dithoto feela tša kgwebo?

15. Tiro e tla arabela bjang ge Jerusalema e thopša ke Nebukadinetsara?

¹⁵ Go feta ga nywaga e lekgolo go ka se ke gwa fetola Tiro. Ge madira a Kgoši Nebukadinetsara wa Babele a fediša Jerusalema ka 607 B.C.E., Tiro e tla thaba ka gore: “Kxônênêe! Maxôrô a dithšaba a rôbaxantšwe [Jerusalema]! Byale xo buletšwe nna! Xo tlo huma nna xe xo senyexile motse woo!” (Hesekiele 26:2) Tiro e tla thaba, e lebeletše go ikhola ka go senywa ga Jerusalema. Ka ge mošate wa Juda e se sa hlwa e le mophenkgišani wa yona, e tla letela go ikhweletša kgwebo e oketšegilego. Jehofa o tla swara ka lenyatšo bao ba ipolelago gore ke “batumišegi,” bao ka go ikgantšha ba emago le manaba a batho ba gagwe.

16, 17. Go tla direga’ng ka badudi ba Tiro ge motse o e-wa? (Bona mongwalo wa tlase.)

¹⁶ Jesaya o tšwetša pele kahlolo ya Jehofa go Tiro ka gore: “Etša Nile, o kgaole naga ya gago, wene, morwedi wa Tiro [“morwedi wa Tarasisi,” NW]! ga go sa na le se se go thibelago. O otlolotše letsogo la gagwe godimo ga lewatle, o tekatekiša mebušo, gobane Jehofa o laetše godimo ga Kanana, gore dibo tša ona di šwalalanywe. O itše: O ka se ke wa hlwa o nyakalala, wene mosetsana e a sentšwego, morwedi wa Tsidone! Tsoga, o ye Kitima, selela ntshe; le ntshe o ka se ke wa bona khutšo.”​—Jesaya 23:10-12, PK.

¹⁷ Ke ka baka la’ng Tiro e bitšwa “morwedi wa Tarasisi”? Mohlomongwe ke ka baka la gore ka morago ga go fenywa ga Tiro, Tarasisi e tla ba motse o matla kudu go feta Tiro.c Badudi ba Tiro e sentšwego ba tla phatlalala bjalo ka noka e tletšego wa go falala, yeo mariba a yona a phušogilego gomme meetse a yona a elelago melaleng ka moka ya kgaufsi. Molaetša wa Jesaya go “morwedi wa Tarasisi” o gatelela bošoro bja seo se tlago go diragalela Tiro. Jehofa ka boyena o otlolla letsogo la gagwe gomme o nea taelo. Ga go na yo a ka fetolago mafelelo.

18. Ke ka baka la’ng Tiro e bitšwa “morwedi wa kgarebe wa Sidone,” gomme boemo bja yona bo tla fetoga bjang?

¹⁸ Jesaya gape o bolela ka Tiro e le “morwedi wa kgarebe wa Sidone,” (NW) se se bontšhago gore ga se ya ka ya thopša le go hulwa ke bafenyi bašele nakong e fetilego gomme e sa dutše e thabela boemo bja go se fenywe. (Bapiša le 2 Dikxoši 19:21; Jesaya 47:1; Jeremia 46:11.) Lega go le bjalo, bjale e swanelwa ke go fedišwa, gomme go etša bafaladi, baagi ba bangwe ba yona ba tla tshelela koloning ya Phoenicia ya Khithima. Lega go le bjalo, ka ge ba lahlegetšwe ke matla a bona a tša boiphedišo, ba ka se ke ba hwetša khutšo moo.

Ba-Kaladea ba tla e Šwalalanya

19, 20. Ke mang yo go porofetilwego gore e tla ba mofenyi wa Tiro, gomme boporofeta bjoo bo phethagaditšwe bjang?

¹⁹ Ke mmušo ofe wa dipolitiki wo o tlago go phetha kahlolo ya Jehofa godimo ga Tiro? Jesaya o tsebatša gore: “Bonang, naga ya Ba-Kaladea! Setšhaba seo se be se se gona; Ba-Asiria ba se neela baagi ba lešoka; ba na ba emiša ditoreng tša bona tša tlhapetšo, ba ba ba rutla nywako ya Ba-Kanana ya bogoši, ba e dira lešope. Gololang lena dikepe tša Tharisisi, gobane sebo sa lena se šwalalane.” (Jesaya 23:13, 14, PK) Ke ba-Kaladea​—e sego ba-Asiria​—bao ba tlago go fenya Tiro. Ba tla hloma ditora tša bona tša thakelelo, ba batalatša mafelo a bodulo a Tiro, gomme ba dire sebo seo sa dikepe tša Tarasisi mokgobo wa marope a phušogago.

²⁰ Go dumelelana le boporofeta, go se go ye kae ka morago ga go wa ga Jerusalema, Tiro e rabela malebana le Babele gomme Nebukadinetsara o rakelela motse. Ka ge e dumela gore ke yeo e sa tsenegego, Tiro e a ngangabala. Nakong ya thakelelo dihlogo tša mašole a Babele di a ‘hlobega’ ka baka la go gohlwa ke dikefa tša ona, gomme magetla a ona a “phumoxilê” ka baka la go rwala ditlabakelo tšeo di bego di dirišwa go agweng ga mafelo a thakelelo. (Hesekiele 29:18) Thakelelo e bakela Nebukadinetsara ditshenyagalelo. Motse wa nageng e kgolo wa Tiro o a senywa, lega go le bjalo dithebola tša wona di mo tšwa ka diatleng. Bogolo bja matlotlo a Tiro bo išitšwe sehlakahlakeng se senyenyane dikhilomithara tše e ka bago tše 0,8 go tloga lebopong. Ka baka la go hloka sehlopha sa dikepe, kgoši ya Kaladea e palelwa ke go thopa sehlakahlaka. Ka morago ga nywaga e 13, Tiro e a ineela, eupša e tla tšwela pele e le gona gomme ya bona go phethagala ga diporofeto tše oketšegilego.

‘E Swanetše go Boela Moputsong wa Yona’

21. Tiro e ‘lebalwa’ ka tsela efe, gona ka nako e kaaka’ng?

²¹ Jesaya o tšwela pele go porofeta gore: “Mehleng yeo Tiro xo tlo dula xò lebetšwe nywaxa e masome a šupaxo, lebaka la pušô ya kxoši e tee.” (Jesaya 23:15a) Ka morago ga ge ba-Babele ba sentše motse wa nageng e kgolo, motse wa sehlakahlakeng wa Tiro o tla ‘lebalwa.’ Ka go dumelelana le boporofeta, lebakeng la “kxoši e tee”​—Mmušo wa Babele​—motse wa sehlakahlakeng wa Tiro o ka se be tutuetšo e bohlokwa go tša ditšhelete. Jehofa ka Jeremia o akaretša Tiro magareng ga ditšhaba tšeo di tlago go kgethelwa go nwa beine ya bogale bja Gagwe. O re: “Dithšaba tšé di tlo hlankêla kxoši ya Babele nywaxa e masome a šupaxo.” (Jeremia 25:8-17, 22, 27) Ke therešo gore motse wa sehlakahlakeng wa Tiro ga o hlankele Babele ka nywaga e tletšego e 70, ka ge Mmušo wa Babele o e-wa ka 539 B.C.E. Ka mo go bonalago ka gona, nywaga e 70 e emela lebaka la pušo e phagamego kudu ya Babele​—ge lešika la bogoši la Babele le be le ikgantšha ka gore le phagamišeditše sedulo sa lona sa bogoši gaešita le ka godimo ga “dinaledi tša Modimo.” (Jesaya 14:13) Ditšhaba tše di fapanego di ba ka tlase ga pušo yeo ka dinako tše di fapanego. Eupša mafelelong a nywaga e 70, pušo yeo e tla hwelela. Ka gona, Tiro e tla diragalelwa ke eng?

22, 23. Tiro e tla diragalelwa ke eng ge e e-tšwa ka tlase ga pušo ya Babele?

²² Jesaya o tšwela pele ka gore: “Fêla, xe xo fetile nywaxa e masome a šupaxo, ké mo tša Tiro e tl’o xo ba tša sefela sa seôtswa se se rexo: Hee seotswa-selebalwa, tšea lekope O šikê le motse, O ôpêlê xa-monate koša tše dintši, O tlê O xopolwê. E tlo re xe xo fetile nywaxa e masome a šupaxo, ké mo Morêna a tl’o xo lekola Tirô, wa tlo rêkêlana [“boela moputsong,” NW] le mebušô yohle ya lefase mafaseng ka moka.”​—Jesaya 23:15b-17.

²³ Ka morago ga go wa ga Babele ka 539 B.C.E., Phoenicia e ba lefelo le le bušago la Mmušo wa ba-Meda le ba-Peresia. Mmuši wa Peresia, Korese yo Mogolo, ke mmuši yo a nago le kgotlelelo. Ka tlase ga pušo ye e mpsha, Tiro e tla thomološa modiro wa yona wa pele gomme ya leka ka matla go tsošološa botumo bja yona bjalo ka lefelo la kgwebo ya lefase​—go fo etša ge mogweba-ka-mmele yo a lebetšwego le yo a lahlegetšwego ke bagwebišani ba gagwe a nyaka go goketša barekedi ba bafsa ka go ralala le motse, a bapala harepa ya gagwe le go opela dikoša tša gagwe. Na Tiro e tla atlega? Ee, Jehofa o tla e dumelela gore e atlege. Ge nako e dutše e e-ya, motse wa sehlakahlakeng o tla atlega kudu moo e lego gore go ya mafelelong a lekgolo la botshelela la nywaga B.C.E., moporofeta Sakaria o tla re: “Tiro o ikagetše dibo, o kgobetše disilifera tše di ka-kago lerole, le digauta tše di sekilego tše ntši bjalo ka leraga le le lego mapatlelong.”​—Sakaria 9:3, PK.

‘Poelo ya Wona e tlo ba Selo se Sekgethwa’

24, 25. (a) Ke bjang Poelo ya Tiro e fetogago selo se sekgethwa go Jehofa? (b) Go sa šetšwe go thuša ga Tiro batho ba Modimo, ke boporofeta bofe bjo Jehofa a bo budulelago mabapi le yona?

²⁴ Mantšu a latelago a boporofeta ke ao a makatšago gakaakang! “Maruo [“poelo,” NW] a wona, le mahumo a wona a bootswa, di tlo kgethelwa Jehofa; di ka se ke tša kgoba-kgobelwa le ge e le go bitielwa, eupša mahumo ao e tlo ba a ba ba emago pele ga Jehofa gore ba je ba khore, ba apare tša botšhephi.” (Jesaya 23:18, PK) Poelo ya Tiro ya dilo tše di bonagalago e tla fetoga bjang selo se sekgethwa? Jehofa o hlahla ditaba e le gore e dirišwe go ya ka thato ya gagwe​—bakeng sa gore batho ba gagwe ba je ba khore le bakeng sa gore ba apare. Se se direga ka morago ga go boa ga ba-Isiraele bothopša Babele. Batho ba Tiro ba ba thuša ka go ba nea dikota tša morokwana bakeng sa go aga tempele lefsa. Ba bile ba thomološa go gweba le motse wa Jerusalema.​—Esera 3:7; Nehemia 13:16.

²⁵ Go sa šetšwe se, Jehofa o budulela kgoeletšo e nngwe malebana le Tiro. Sakaria o porofeta mabapi le motse wa sehlakahlakeng woo ga bjale o humilego ka gore: “Bonang, Morena o tlo o thopa, o tlo fetša matla a ona gare ga lewatle, gomme o tlo tšhungwa ka mollo.” (Sakaria 9:4, PK) Se se phethagatšwa ka July 332 B.C.E., ge Alexander yo Mogolo a fediša molaodi yoo yo a ikgodišago wa lewatle.

Phema go Rata Dilo tše di Bonagalago le Boikgantšho

26. Ke ka baka la’ng Modimo a ahlola Tiro?

²⁶ Jehofa o ahlola Tiro ka baka la boikgantšho bja yona, e lego seka seo a se nyatšago. “Mahlô-maikxanthši” a lokeletšwa pele gare ga dilo tše šupago tšeo Jehofa a di hloilego. (Diema 6:16-19) Paulo o ile a tswalanya boikgantšho le Sathane Diabolo, gomme tlhaloso ya Hesekiele ya Tiro yeo e ikgantšhago e na le dika tšeo di hlalosago Sathane ka boyena. (Hesekiele 28:13-15; 1 Timotheo 3:6) Ke ka baka la’ng Tiro e be e ikgantšha? Hesekiele ge a bolela le Tiro o re: “Ke ka baka leo pelo ya gago e ikgodišago ka mahumo a gago.” (Hesekiele 28:5, PK) Motse o be o ikgafetše kgwebong le go kgobeleng tšhelete. Katlego ya Tiro go se e e dirile gore e ikgodiše ka mo go sa kgotlelelegego. Ka Hesekiele, Jehofa o itše go “kgoši ya Tiro”: “Pelo ya gago e ikgodiša e re: Ke nna Modimo, ke dutše teroneng ya Modimo gare ga mawatle.”​—Hesekiele 28:2, PK.

27, 28. Ke moreo ofe wo batho ba ka welago go wona, gomme Jesu o ile a swantšha se bjang?

²⁷ Ditšhaba di ka ineela boikgantšhong le ponong e fošagetšego ka lehumo​—le batho ka o tee ka o tee ba ka dira bjalo. Jesu o neile seswantšho seo se bontšhitšego kamoo moreo wo e ka bago wo o sa bonagalego ka gona. O boletše ka monna wa mohumi yoo mašemo a gagwe a bego a tšweletša gabotse kudu. A thabile, monna o ile a rulaganya go aga dipolokelo tše dikgolo bakeng sa puno ya gagwe gomme a lebelela pele ka lethabo bophelong bjo botelele bja boiketlo. Eupša se ga se sa ka sa direga. Modimo o ile a re go yena: “O setlaêla! Ka byôna bošexo byó môya wa xaxo o tlo tlošwa xo wene; ’me tšeo O di bolokilexo e tlo ba tša mang?” Ee, monna o ile a hwa, gomme lehumo la gagwe ga se la ka la mo thuša ka selo.​—Luka 12:16-20.

²⁸ Jesu o ile a ruma seswantšho sa gagwe ka gore: “Ké tšôna tša e a ikxobêlaxo mahumô à sa ruele Modimong.” (Luka 12:21) Go huma go be go se phošo ka bogona, gomme go ba le puno e botse e be e se sebe. Phošo ya monna e be e letše go direng ga gagwe gore dilo tše e be dilo tše dikgolo bophelong bja gagwe. Kholofelo ya gagwe ka moka e be e le mahumong a gagwe. Ge a lebelela bokamosong, ga se a ka a nagana ka Jehofa Modimo.

29, 30. Jakobo o lemošitše bjang malebana le go ipota?

²⁹ Jakobo o gateletše ka matla ntlha e swanago. O itše: “Eriyeng, lena ba Le rexo: Lehono, le xe e le ka moswana, re tlo ya motseng wa bokêtê, ra y’o dula xôna ra fetša ngwaxa, ra šaba ra rua. Le r’yalo Lè sa tsebe tša ka moswana. Le xôna bophelô bya lena ké eng? E fo ba kxodi ye e bônalaxo lebakanyana fêla ya tloxa e široxa. Xo kaone xe Le ka re: Xe Morêna a rata ra phela, re tla dira tšé le tšela.” (Jakobo 4:13-15) Ka morago, Jakobo o ile a bontšha tswalano magareng ga lehumo le boikgantšho ge a be a tšwela pele ka gore: “Le kxanthša boikxoxomošô. Boikxanthšô byoo kê byo bobe ka moka xa byôna.”​—Jakobo 4:16.

³⁰ Gape le tabeng ye, go dira kgwebo ga se sebe. Sebe ke boikgantšho, go ba le makoko le go ipota moo go ba le lehumo go ka go tutueletšago. Seema sa bogologolo se boletše ka bohlale gore: “Se nneê bodiidi, se nneê lehumô.” Bodiidi bo ka dira gore bophelo bo be thata kudu. Eupša mahumo a ka dira gore motho a ‘hlanogele [Modimo], a re: Jehofa ke mang?’​—Diema 30:8, 9, bapiša le PK.

31. Ke dipotšišo dife tšeo Mokriste a dirago gabotse go ipotšiša tšona?

³¹ Re phela lefaseng leo go lona ba bantši ba ineetšego go megabaru le boithati. Ka baka la moya wa kgwebo wo o atago, go gatelelwa lehumo kudu. Ka gona, Mokriste o dira gabotse go itlhahloba gore a kgonthišetše gore ga a wele moreong o swanago woo o ilego wa tanya motse wa kgwebo wa Tiro. Na motho o fetša bogolo bja nako ya gagwe le matla a phegelela dilo tše di bonagalago go fihla moo ge e le gabotse e lego lekgoba la mahumo? (Mateo 6:24) Na o tsebafela ba bangwe bao ba ka bago ba e-na le dilo tše di oketšegilego goba maemo a kaone go feta ao a nago le wona? (Ba-Galatia 5:26) Ge e ba a humile, na ka boikgantšho o ikwa gore o swanelwa ke tlhokomelo goba ditokelo tše oketšegilego go feta ba bangwe? (Bapiša le Jakobo 2:1-9.) Ge e ba a sa huma, na ke yo a “rataxo xo huma” ka tsela le ge e ka ba efe? (1 Timotheo 6:9) Na o swaregile kudu ka ditaba tša kgwebo moo a tlogelago feela karolwana e nyenyane bophelong bja gagwe bakeng sa go hlankela Modimo? (2 Timotheo 2:4) Na e ba yo a nweletšego kudu go phegeleleng lehumo moo a hlokomologago melao ya motheo ya Bokriste mekgweng ya gagwe ya kgwebo?​—1 Timotheo 6:10.

32. Ke temošo efe yeo Johane a e neilego, gona re ka e diriša bjang?

³² Go sa šetšwe maemo a rena a tša boiphedišo, Mmušo o swanetše go hwetša sebaka sa pele ka mehla maphelong a rena. Ke gabohlokwa gore le ka mohla re se ke ra lebala mantšu a moapostola Johane a rego: “Le se kê la rata lefase le tše lefaseng; xe motho a rata lefase, leratô la Tata wešo xa le xôna mo xo Yêna.” (1 Johane 2:15) Ke therešo gore re swanetše go diriša dithulaganyo tša tša boiphedišo tša lefase e le gore re tšwele pele re phela. (2 Ba-Thesalonika 3:10) Ka gona, re ‘diriša lefase’​—eupša ga re le diriše “ka botlalo.” (1 Ba-Korinthe 7:31, NW) Ge e ba re rata dilo tše di bonagalago ka mo go feteletšego​—e lego dilo tšeo di lego lefaseng​—ga re sa rata Jehofa. Go kitimiša “kxanyoxô ya nama, le kxanyoxô ya mahlô, le xo phela ka xo ikxoxomoša” go lwantšhana le go dira thato ya Modimo.d Le gona, ke go dira thato ya Modimo moo go išago bophelong bjo bo sa felego.​—1 Johane 2:16, 17.

33. Bakriste ba ka phema bjang moreo wo o ilego wa tanya Tiro?

³³ Moreo wa go etiša go phegelela dilo tše di bonagalago ka pele ga dilo ka moka o ile wa tanya Tiro. E be e atlegile go dilo tše di bonagalago, ya ikgantšha kudu, gomme ya otlwa ka baka la boikgantšho bja yona. Mohlala wa yona o dira e le temošo go ditšhaba le go batho e le motho ka o tee ka o tee lehono. Go kaone gakaakang go latela keletšo ya moapostola Paulo! O kgothatša Bakriste gore “ba se ikxodišê, ba se holofêlê lehumô la xo tla le xo tloxa; ba holofêlê Modimo e a phelaxo, e a re faxo tšohle xore di re natêfêlê.”​—1 Timotheo 6:17.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Caption on page 256]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

YUROPA

SEPANIA

LEWATLE LA MEDITERRANEAN

SARDINIA

CYPRUS

ASIA

SIDONE

TIRO

AFRIKA

EGIPITA

(Lefelo leo go ka diregago gore e be e le TARASISI)

[Caption on page 250]

Tiro e be e tla ikokobeletša Babele, e sego go Asiria

[Caption on page 256]

Tšhelete ya tšhipi yeo e swantšhitšwego Malkart, modingwana yo mogolo wa Tiro

[Caption on page 256]

Mohuta wa sekepe sa Phoenicia