“Lenyalo La Setšo” Kua Ghana

KA MONGWALEDI WA PHAFOGA! KUA GHANA

LENYALO—ba dikete tša makgolo ba tsenela tswalano ye ngwaga o mongwe le o mongwe lefaseng ka moka. Gantši ba dira bjalo go ya ka setšo sa lenyalo seo se atilego moo ba dulago gona.

Kua Ghana sebopego se se tlwaelegilego kudu sa lenyalo ke seo se bitšwago lenyalo la setšo. Se se akaretša go lefša ga magadi ke lapa la gabo monyadi go lapa la gabo monyadiwa. Lenyalo la setšo le dirwa ke batho ba dinageng tše dintši tša Afrika le dinageng tše bjalo ka Hong Kong, Papua New Guinea le Dihlakahlakeng tša Solomon gotee le gare ga ma-India a Goajiro ka leboa-bohlabela la Colombia le leboa-bodikela la Venezuela, ge re bolela tše sego kae feela.

Go lefša ga magadi e be e le mokgwa o tlwaetšwego mehleng ya Beibele. (Genesi 34:11, 12; 1 Samuele 18:25) Kwešišo ya mehleng ya kgale le ya lehono ke ya gore magadi ke pušetšo go batswadi ba ngwanenyana ka ge ba tla lahlegelwa ke ditirelo tša gagwe le bakeng sa nako, matla le ditshenyagalelo tše di dirišitšwego bakeng sa go mo ruta le go mo hlokomela pele ga ge a nyalwa.

Boikarabelo bja Batswadi

Mehleng ya kgale ya Ghana, go beana mabaka le lefereyo di be di se gona gare ga bafsa. Batswadi ba be ba lokišetša bana ba bona bao ba gotšego manyalo ka morago ga ge ba lekodišišitše banna le basadi ba e sa lego bafsa bao ba loketšego go ka tsena lenyalong setšhabeng. Batswadi ba bangwe kua Ghana ba sa dutše ba dira se.

Batswadi ba mošemane ba lebelela dilo tše bjalo ka semelo sa ngwanenyana; botumo bja gagwe le bja lapa la gabo; malwetši a leabela ao a atilego ka lapeng; gomme go bao e lego Dihlatse tša Jehofa, go lebelelwa boemo bja gagwe bja moya. Ge e ba ba kgotsofetše, batswadi ba mošemane ba batamela batswadi ba ngwanenyana ka mokgwa o swanetšego gomme ba šišinya taba ya lenyalo.

Bjale batswadi ba ngwanenyana ba nyakišiša ka setlogo sa mošemane le lapa la gabo. Go oketša go dilo tše di boletšwego ka mo godimo, ba lebelela le bokgoni bja mošemane bja go ka hlokomela mosadi—na o a šoma goba ga a šome? Ge e ba batswadi ba ngwanenyana ba kgotsofetše, ka morago ba tsebiša batswadi ba mošemane ke moka batswadi ba a kopana go rera ditaba tše dingwe tša lenyalo, ka morago ga ge bobedi ngwanenyana le mošemane ba dumelelane.

Ke ka baka la’ng batswadi ba bangwe ba sa dutše ba ithweša morwalo wa go hweletša bana ba bona bao ba gotšego balekane? Mosadi yo mongwe kua India yo batswadi ba gagwe ba ilego ba mo rulaganyeletša lenyalo o itše: “Mofsa a ka swanelegela bjang go dira phetho e bjalo e boima? Go kaone kudu go e tlogelela bao nywaga ya bona le phihlelo di ba dirago gore ba swanelegele go tseba seo kgetho e bohlale e lego sona.” Ditlhaloso tša gagwe di bile di bonagatša pono yeo ma-Afrika a mantši a nago le yona.

Lega go le bjalo, mehla e a fetoga kua Ghana. Go beana mabaka le lefereyo di amogelwa ke ba bantši. Ge ba fihlile bokgoleng bjo bo swanetšego bja lefereyo, banyalani ba tsebiša batswadi ka maikemišetšo a bona. Ka morago ga tirišano magareng ga batswadi ba bona le ka morago ga ge batswadi ba ikgotsofaditše gore ba a swanelana, malapa a tšwela pele ka monyanya wa molao wo o tsebjago gohle ka maleme a fapa-fapanego a Ghana e le go kokota mojakong wa lenyalo.

Monyanya wa go Kokota

Batswadi ba banyalani ba tsebiša ba lapa ka letšatši le morero wa go bokana. Polelwana “ba lapa” e šupa go lapa le le katološitšwego la se-Afrika leo le akaretšago bo-malome’a banyalani, bo-mmangwane, bo-ramogolo, bo-rakgadi, bo-rangwane, bo-mmamogolo, bo-motswala, bo-makgolo le bo-rakgolo. Ka letšatši le le beilwego, baemedi ba ba tšwago malapeng ka bobedi ba a bokana bakeng sa monyanya. Go ba gona ga monyadi go tlogelelwa yena gore a ikgethele. Se se latelago ke kanegelo e kopana ya seo se diragetšego monyanyeng o mongwe o bjalo wa go kokota.

Moemedi wa Ngwanenyana (MN): [A bolela le baemedi ba monyadi] Re tseba lebaka la lena la go tla mo, eupša go ya ka setšo re sa dutše re swanelwa ke go le botšiša, Le bewa ke’ng mo?

Moemedi wa Mošemane (MM): Morwa wa rena Kwasi o be a feta ka tsela kgaufsi le ntlo ya lena gomme a bona letšoba le lebotse gomme bjale o nyaka tumelelo ya lena gore a le kge.

MN: [A itira eke ga a tsebe] Ga go na letšoba ka ntlong ye. Le ka tiiša seo ka bolena.

MM: Morwa wa rena ga se a dira phošo. Re a tiišega gore go na le letšoba leo le lebotse ka ntlong ye. Leina la letšoba leo ke Afi.

MN: Gona ke letšoba la motho. Ee, Afi o dula ka mo.

MM: Re rata go kokota mojakong le go kgopela go fiwa Afi gore a nyalane le morwa wa rena Kwasi.

Bjale lapa labo mošemane le nea dimpho tša dilo tše itšego, tše bjalo ka dino tša mehuta-huta le tšhelete. Go ithekgilwe ka setšhaba, go na le go se swane tekanyong le dilong tše di newago e le dimpho. Monyanya wo o nyakile go swana le mokgwa wa ka Bodikela wa go beeletša, gomme mabakeng a mangwe go dumelelanwa ka palamonwana ya go beeleletšwa lenyalo.

Moemedi wa monyadiwa bjale o mmotšiša pele ga babogedi bohle ge e ba dilo tše di tlišitšwego di swanetše go amogelwa. Ka karabo ya gagwe ya go dumela, bohle bao ba lego gona ke dihlatse tše di bonego ka mahlo boikemišetšo bja gagwe bja go tsena lenyalong. Go bewa letšatši le le swanetšego malapa ka bobedi bakeng sa monyanya wa lenyalo. Dilapološi di ruma monyanya.

Monyanya wa Lenyalo

Palo ya batho bao ba bokanago lapeng labo ngwanenyana goba lapeng la moemedi yo a kgethilwego bakeng sa go lefelelwa ga magadi, e lego tiragalo yeo e theago motheo bakeng sa lenyalo, gantši ke e kgolo go feta palo ya bao ba bago gona monyanyeng wa go kokota. Se ke ka gobane bagwera ba bantši bjale ba gona.

Moya ke wa lethabo. Banna le basadi ba bafsa bao ba sego lenyalong ba fišegela go bona seo se tlišeditšwego monyadiwa. Eupša moya wa lethabo o a fetoga ge lapa labo monyadiwa le belaela ka gore dilo tše di tlišitšwego e le magadi ga se tša felela. Ba bangwe gare ga babogedi ba hwa kgaba ge ba lapa labo monyadiwa ba bonala ba tiile go se ba se bolelago. Mmaditsela wa monyadi ka bohlale o fahlelela mošemane gore ka kwelobohloko lapa labo ngwanenyana le mo naganele. Boemo bo nolofala ge lapa labo ngwanenyana le hlomoga pelo. Boemo bo fetoga gape. Bjale go thabilwe gomme batho ba newa dilapološi tše bohwefo.

Go thoma monyanya wa lenyalo, mmaditsela wa monyadiwa o kgopela gore go homolwe gomme o amogela bohle. O botšiša baemedi ba monyadi ka thomo ya bona. Mmaditsela wa monyadi o hlalosa lebaka la bona la go tla, a gopotša bao ba bokanego gore go šetše go kokotilwe gomme ba neilwe tumelelo ya go tsena.

Mmaditsela wa lapa le lengwe le le lengwe bjale o tsebiša ditho tša kgaufsi tša lapa go bao ba lego sebokeng, go akaretša le yo a dumelelago ngwanenyana gore a nyalwe gotee le yo a thekgago mošemane lenyalong. Monyanya o tšwela pele.

MN: [A bolela le baemedi ba monyadi] Re kgopela gore le re nee dilo tša go nyala tše re di kgopetšego.

Mmaditsela wa monyadiwa o bala dilo tše di tlišitšwego tša magadi e le gore bohle ba ka tiišega gore di gona. Ge e ba baemedi ba monyadi ba nagana gore lapa labo monyadiwa le nyakile dilo tše dintši, ba rarolla kgang ka sephiring pele ga letšatši la lenyalo. Lega go le bjalo, lapa labo monyadi le tla monyanyeng le ikemišeditše go kwana bakeng sa phokoletšo ya dilo le ge e le dife tše di oketšegilego ge e ba ba bangwe ba lapa labo monyadiwa ba ipontšha e le ba thata go ka kwešiša. Go sa šetšwe moo motho a dulago gona, magadi—e ka ba a phagamego goba a tlasana—a swanetše go lefša ka botlalo.

Malapa a mangwe a dumelelana ka dilo tše bjalo ka dino, diaparo, dipheta, mangina le dilo tše dingwe tša makgarebe. Ka leboa la Ghana, magadi a ka akaretša letswai, dikoko tša kola, kgaka, dinku gaešita le dikgomo. Go na le tšhelete e sa fetogego ye e ntšhwago magading.

Ge dipoledišano di le gare di tšwela pele, monyadiwa ga a gona moo eupša o kgaufsi o bogetše. Go ba gona ga monyadi go tšwa go yena. Ka go rialo, motho yo a dulago kgole kudu a ka dumelela batswadi ba gagwe gore ba mo rulaganyetše molekane wa lenyalo. Lega go le bjalo, tiragalong yeo e hlalositšwego mo monyadi o ba gona. Bjale ke nako ya lapa labo gore ba bolele se ba se nyakago.

MM: Re phethile sohle se se bego se letetšwe go rena, eupša ga se ra bona ngwetši ya rena.

Monyanya wa lenyalo ga se modiro o mogolo; e bile ke tiragalo ya go ithabiša. Bjale ba lapa labo ngwanenyana ba arabela kgopelong ya ba lapa labo mošemane ya go bona monyadiwa.

MN: Re be re ratile ge nkabe monyadiwa a be a le gona. Ka manyami, o ile ka ntle ga naga gomme ga re na dipaseporoto goba di-visa tša go tšea leeto la go mo lata.

Yo mongwe le yo mongwe o tseba seo se se se bolelago. Kapejana, ba lapa labo monyadi ba neela tšhelete—tekanyo le ge e le efe yeo monyadi a ka kgonago go e fihlelela—gomme kapejana dipaseporoto le di-visa tša boikgopolelo di lokile. Ka gona monyadiwa o boile leetong la gagwe!

Go okeletša boithabišong bjoo, ditšhaba tše dingwe di rulaganya gore bagwera ba monyadiwa ba itire yena. Yo mongwe le yo mongwe yo a itirago monyadiwa o ganwa ke lešaba go fihlela ge ka gare ga legoa le legolo la magofsi monyadiwa wa kgonthe a tšwelela. Ka morago o bitšwa ke mmaditsela wa gagwe gore a lebelele dilo tše di fapa-fapanego tša magadi a gagwe. O botšišwa ge e ba seo se tlišitšwego ke monyadi se swanetše go amogelwa. Go a homolwa moo ka ge yo mongwe le yo mongwe a letetše karabo ka phišego. Banenyana ba bangwe ba dihlong mola ba bangwe ba na le sebete, eupša karabo e ba ee, yeo e latelwago ke legoa le legolo la magofsi le o ka rego ke legadima.

Ge e ba monyadi a le gona, ba lapa labo monyadiwa ba kgopela go mo tseba. Boithabišo bo tšwela pele ka mo go tletšego ge e ba go rulagantšwe gore yo mongwe wa bagwera ba gagwe a itire yena. Ka tsela ya go itšeela godimo, mogwera wa gagwe o a emelela, eupša kapejana go goeletšwa gore a dule fase.

Batswadi ba monyadiwa ba kgopela go bona mokgonyana wa bona. Bjale monyadi wa kgonthe o a emelela, sefahlego se edile ka go nywanywa ka lethabo. Ba lapa labo monyadiwa ba mo dumelela go ya go monna wa gagwe, yo a mo tsenyago palamonwana monwaneng ge e ba go dumelelanwe gore palamonwana e be karolo ya magadi. Palamonwana ke selo se sefsa se se tlilego se e-tšwa ka Bodikela. Monyadiwa le yena o tsenya palamonwana monwaneng wa monyadi. Go tlala moya wa ditebogišo le lethabo. Bakeng sa go dira dilo bonolo le go seketša tšhelete, ba bangwe ba kopanya monyanya wa go kokota le wa lenyalo ka letšatši le tee.

Ditho tše di nago le phihlelo tša malapa ka bobedi le ba bangwe bjale ba laya banyalani ba bafsa mabapi le kamoo ba ka dirago gore lenyalo la bona le atlege go fihlela ge lehu le ba aroganya. Go phetha letšatši, go tlišwa dilapološi.

Monyanya wa lenyalo o fedile! Kua Ghana, go tloga ka letšatši leo go ya pele, banyalani ba lebelelwa ke setšhaba e le bao ba nyalanego ka molao. Ge e ba ka mabaka a itšego ditho le ge e le dife tša lapa labo ngwanenyana di ka se be gona monyanyeng, tše dingwe tša dino tše di tlišitšwego di romelwa go bona go ba kgonthišetša gore lenyalo le fedile. Ge e ba monyadiwa le monyadi e le Dihlatse tša Jehofa, mabakeng a mangwe Dihlatse di rulaganyetša gore go newe polelo ya Beibele gomme ka morago ga moo go tlišwa dilapološi tše bohwefo.

Kua Ghana banyalani ba bangwe ba ba le monyanya wa lenyalo la mohuta wa ka Bodikela, e lego wo moo o bitšwago lenyalo la semmušo goba la molao. Le le ka dirwa ka tumelelo goba ka ntle le tumelelo ya batswadi ge feela banyalani ba le nywageng yeo molao o ba dumelelago go ka nyalana. Lenyalong la setšo go hwetša tumelelo ya batswadi ke tlamo.

Lenyalong la molao banyalani ba dira dikeno tša lenyalo. Eupša dikeno ga di be gona manyalong a setšo. Naga e laela gore manyalo ka moka a setšo a ngwadišwe, gomme Dihlatse tša Jehofa di dira seo. (Ba-Roma 13:1) Ka morago go newa lengwalo la bohlatse la go ngwadišwa ga lenyalo.

Go tloga mehleng ya kgale go ba go fihla go e-ba le Gold Coast, yeo gona bjale e lego Ghana yeo e ilego ya fetoga koloni ya Brithania, lenyalo la setšo e be e le sebopego se nnoši sa lenyalo nageng ye. Ka morago ma-Brithania a ile a tšweletša lenyalo la mohuta wa ka Bodikela bakeng sa badudi ba bona bao ba dulago mo. Badudi ba setlogo ba naga ye le bona ba ile ba dumelelwa go diriša mohuta wo wa lenyalo, gomme ka nywaga e mentši bjale mohuta wa lenyalo la ka Bodikela le lenyalo la setšo a bile gona ka bobedi. Kua Ghana bobedi bja ona a dumelelwa ka molao, a bile a a dumelelwa go Dihlatse tša Jehofa. Go tšwa go batho go ikgethela sebopego seo ba se ratago.

Dinageng tše dingwe tša Afrika, go nyakega gore manyalo a setšo a ngwadišwe pele banyalani ba ka tšewa e le ba ba nyalanego ka molao. Lega go le bjalo, kua Ghana lenyalo la setšo leo le hlalositšwego ka mo godimo le lebelelwa e le la molao ka ntle le go ngwadišwa, banyalani ba tšewa e le bao ba nyalanego ka molao ge monyanya wa lenyalo la setšo o fedile. Ka morago, lenyalo la setšo le a ngwadišwa ka merero ya go ba gare ga dipalo.

Ruri lenyalo ke mpho ya Modimo e lerato go batho, e lego mpho ya mohuta wa yona e nnoši yeo gaešita le barongwa ba sa e newago. (Luka 20:34-36) Ke tswalano e bohlokwa yeo e swanetšego go šireletšwa bakeng sa go tumiša Mothomi wa yona, Jehofa Modimo.

[Seswantšho go letlakala 1]

Go rwešanwa dipalamonwana