Na Ruri ke Thuto ya Beibele?

GE E ba Boraro botee e be e le bja therešo, gona bo be bo swanetše go tšweletšwa ka mo go kwalago le ka mo go dumelelanago ka Beibeleng. Ka baka la’ng? Ka gobane bjalo ka ge baapostola ba boletše, Beibele ke kutollo ye Modimo a ikutollago ka yona bathong. Le gona ka ge re swanetše go tseba Modimo le go mo rapela ka mo go swanetšego, gona Beibele e swanetše go ba yeo e kwalago ge e re botša seo a lego sona.

Badumedi ba lekgolong la pele la nywaga ba ile ba amogela Mangwalo a le bjalo ka kutollo ya kgonthe ya Modimo. E be e le motheo wa tumelo ya bona, wona mothopo wa mafelelo wa matla. Ka mohlala, ge moapostola Paulo a be a bolela bathong ba lego motseng wa Berea, ‘ba ile ba amogela lentšu ka go rata gomme ba hlwa ba bala mangwalo ka mehla ba nyaka mo a kwanago le tšeo ba bego ba di kwa.’—Ditiro 17:10, 11.

Banna ba tumilego ba Modimo nakong yeo ba be ba diriša’ng e le mothopo wa matla a bona? Ditiro 17:2, 3 e a re botša: “Paulo ka mo a lemetšexo ka xôna . . . A ba hlathollêla ôna mangwalô, a ba bonthša [tše di tšwago Mangwalong].”

Jesu ka noši o beile mohlala ka go diriša Mangwalo e le motheo wa thuto ya gagwe, gomme o boletše gantši gore: “Go ngwadilwe.” “A ba hlathollêla tša mo mangwalong ka moka tše a boletšwexo ka tšôna.”—Mateo 4:4, 7; Luka 24:27.

Ka gona Jesu, Paulo le badumedi ba lekgolong la pele la nywaga ba dirišitše Mangwalo e le motheo wa thuto ya bona. Ba be ba tseba gore “Lengwalo ka moka le buduletšwe ke Modimo gomme le loketše go ruta, le go kgodiša, le go lokiša le go godišetša go lokeng gore motho wa Modimo e be e a phethegilego, e a lokišeditšwego modiro o mongwe le o mongwe o botse.”—2 Timotheo 3:16, 17, Phetolelo ya Kgale; bona gape le 1 Ba-Korinthe 4:6; 1 Ba-Thesalonika 2:13; 2 Petro 1:20, 21.

Ka ge Beibele e ka ‘lokiša,’ gona e swanetše go utolla gabotse tsebišo ka Boraro botee go etša ge bo bolelwa gore ke taba ya motheo. Eupja na bo-ra-thutatumelo le bo-ra-dihistori ba bolela gore ruri ke thuto ya Beibele?

Na “Boraro Botee” bo Hwetšwa Beibeleng?

PUKU ya Protestanta e re: “Lentšu Boraro botee ga le hwetšwe ka Beibeleng . . . Ga se la ka la hwetšwa le le gona thutatumelong ya kereke go fihla lekgolong la nywaga la bo-4.” (The Illustrated Bible Dictionary) Puku ya Makatholika e bolela gore Boraro botee “ga se . . . lentšu la Modimo ka mo go lebanego le ka go se dika-dike.”—New Catholic Encyclopedia.

The Catholic Encyclopedia le yona e a bolela: “Ga go na lentšu le ka letee Mangwalong leo ka lona Batho ba Bararo ba e lego Medimo ba bitšwago ka lona ba le gotee. Lentšu τρίας [triʹas] (leo go lona trinitas ya Selatine e lego phetolelo ya lona) le hwetšwa la mathomo go Theophilus wa Antiokia mo e ka bago ka A. D. 180. . . . Le tšwelela gatee-tee ka morago ka sebopego sa lona sa Selatine sa trinitas go Tertullian.”

Lega go le bjalo, se ka bosona ga se bohlatse bja gore Tertullian o rutile Boraro botee. Ka mohlala, puku ya Trinitas—A Theological Encyclopedia of the Holy Trinity, e bolela gore a mangwe a mantšu a Tertullian a ile a tla a dirišwa ka morago ke ba bangwe go hlalosa Boraro botee. Bjale e a lemoša: “Eupja diphetho tše di dirwago ka go akgofa di ka se ke tša dirwa tirišong ya lona, ka gobane ga a dirišetše mantšu go thutatumelo ya Boraro botee.”

Bohlatse bja Mangwalo a Sehebere

GAEŠITA lege lentšu “Boraro botee” le sa hwetšwe ka Beibeleng, fela na kgopolo ya Boraro botee e rutwa ka mo go kwagalago ka go yona? Ka mohlala, Mangwalo a Sehebere (“Testamente ya Kgale”) a utolla’ng?

The Encyclopedia of Religion e re: “Bo-ra-thutatumelo lehono ba dumelelana ka gore Beibele ya Sehebere ga e na thuto e lebanyago ya Boraro botee.” New Catholic Encyclopedia le yona e re: “Thuto ya Boraro botee bjo Bokgethwa ga e rutwe ka go T[estamente] ya K[gale].”

Ka mo go swanago, Jesuit Edmund Fortman ka pukung ya gagwe ya The Triune God o re: “Testamente ya Kgale . . . ga e re botše selo ka go lebanya goba ka go dirišwa mo go swanetšego ga Modimo wa Boraro botee yo e lego Tate, Morwa le Moya o Mokgethwa. . . . Ga go na bohlatse bja gore mongwadi lege e le ofe o mokgethwa o kile a akanya ka go ba gona ga [Boraro botee] ka go Modimo. . . . Gaešita le go bona ka go [“Testamete ya Kgale”] dikakanyo goba dilo tše di swantšheditšwego e sa pele goba ‘dipontšho tše di bipilwego’ tša boraro botee bja batho, ke go eta pele mantšu le kgopolo ya bangwadi ba bakgethwa.”—Mongwalo o sekamego ke wa rena.

Go hlahlobja ga Mangwalo a Sehebere ka bowona go tla utolla dipolelo tše. Ka gona, ga go na thuto e kwalago ya Boraro botee dipukung tša pele tše 39 tša Beibele tšeo di dirago puku ya kgonthe ya Mangwalo a Sehebere a buduletšwego.

Bohlatse bja Mangwalo a Segerika

KA GONA, na Mangwalo a Bakriste a Segerika (“Testamente e Mpsha”) a bolela ka mo go kwalago ka Boraro botee?

The Encyclopedia of Religion e re: “Bo-ra-thutatumelo ba dumela gore Testamente e Mpsha le yona ga e na thuto e lebanyago ya Boraro botee.”

Jesuit Fortman o a bolela: “Bangwadi ba Testamente e Mpsha . . . ga ba re nee thuto e thomilwego goba go hlangwa ya Boraro botee, ga ba rute thuto e lebanyago ya gore Modimong o tee go na le medimo e meraro ye e lekanago. . . . Ga go na moo re hwetšago thuto lege e le efe ya boraro botee bja ba bararo bao ba sa swanego ba bophelo le modiro wa Modimo bao ba lego Modimong yena yoo.”

The New Encyclopædia Britannica e re: “Lentšu Boraro botee goba gaešita le thuto e lebanyago mabapi le bjona ga di hwetšwe ka Testamenteng e Mpsha.”

Bernhard Lohse o bolela ka go A Short History of Christian Doctrine gore: “Ge e le mabapi le Testamente e Mpsha, motho ga a hwetše ka go yona thuto ya kgonthe ya Boraro botee.”

The New International Dictionary of New Testament Theology e bolela ka mo go swanago gore: “T[estamente] e M[psha] ga e na thuto e tšweleditšwego ya Boraro botee. ‘Beibele ga e na boipolelo bjo bo dirilwego bja gore Tate, Morwa le Moya o Mokgethwa ke bao ba lekanago’ [go boletše Karl Barth ra-thutatumelo wa Moprotestanta].”

Moporofesara wa Yunibesithi ya Yale E. Washburn Hopkins o boletše gore: “Go molaleng gore Jesu le Paulo ba be ba sa tsebe thuto ya Boraro botee; . . . ga se ba ka ba bolela ka yona.”—Origin and Evolution of Religion.

Ra-dihistori Arthur Weigall o ngwala gore: “Jesu Kriste ga se a ka a bolela taba e bjalo, gomme ga go na moo lentšu ‘Boraro botee’ le tšwelelago gona ka Testamenteng e Mpsha. Kgopolo ye e ile ya amogelwa ke Kereke nywageng e makgolo a mararo ka morago ga lehu la Morena wa rena.”—The Paganism in Our Christianity.

Ka gona, dipuku tše 39 tša Mangwalo a Sehebere goba sehlopha sa dipuku tše buduletšwego tše 27 tša Mangwalo a Bakriste a Segerika ga di nee thuto lege e le efe e kwalago ya Boraro botee.

Na e Rutilwe ke Bakriste ba Pele?

NA BAKRISTE ba pele ba rutile Boraro botee? Ela hloko dipolelo tše di latelago tšeo di boletšwego ke bo-ra-dihistori le bo-ra-thutatumelo:

“Bokriste bja kgale ga se bja ka bja ba le thuto e lebanyago ya Boraro botee go swana le yeo e okeleditšwego ka morago ditumelong.”—The New International Dictionary of New Testament Theology.

“Lega go le bjalo, Bakriste ba pele ga se ba ka ba thoma ka go nagana ka go diriša kgopolo ya [Boraro botee] tumelong ya bona. Ba ile ba gafela boineelo bja bona go Modimo Tate le go Jesu Kriste, Morwa wa Modimo, gomme ba lemogile . . . Moya o Mokgethwa; eupja go be go se na kgopolo ya gore ba bararo ba ke Boraro botee bja kgonthe bjo bo lekanago le bjo bo kopanego Mothong o tee.”—The Paganism in Our Christianity.

“Tumelo ya Bokriste mathomong e be e se ya Boraro botee . . . E be e se bjalo mehleng ya baapostola le ya bao ba ilego ba tla ka morago ga bona, go etša ge go bontšhwa go T[estamente] e M[psha] le dipukung tše dingwe tša Bakriste ba pele.”—Encyclopædia of Religion and Ethics.

“Thuto ya ‘Modimo o tee Bathong ba bararo’ e be e se ya hlongwa ka go tia, gomme e be e se ya amogelwa ka botlalo bophelong bja Bokriste le boipolelong bja bjona bja tumelo pele ga bofelo bja lekgolo la nywaga la bo-4. . . . Gare ga bo-Tate ba Baapostola ga se gwa ka gwa rotoga kgopolo goba kakanyo e bjalo.”—New Catholic Encyclopedia.

Seo bo-Tate ba Ante-Nicene ba se Rutilego

BO-TATE ba Ante-Nicene ba be ba dumelwa gore ke ba ba bego ba etelela pele barutiši ba bodumedi makgolong a nywaga a pele ka morago ga matswalo a Kriste. Seo ba se rutilego ke se se kgahlišago.

Justin Martyr yo a hwilego mo e ka bago ka 165 C.E., o biditše Jesu yo a bilego gona pele ga ge e ka ba motho, morongwa yo a hlodilwego yo e lego yo a “fetwago ke Modimo yo a dirilego dilo.” O boletše gore Jesu o be a fetwa ke Modimo gomme “ga se a ka a dira selo se sengwe ka ntle ga seo Mmopi . . . a ilego a rata gore a se dire le go se bolela.”

Irenaeus yo a hwilego mo e ka bago ka 200 C.E., o boletše gore Jesu yo a bilego gona pele ga ge e ka ba motho o be a arogile go Modimo gomme e le o monyenyane go yena. O bontšhitše gore Jesu ga a lekane le “Modimo o Nnoši wa therešo” yo a “okametšego tšohle le yo go se nago o mongwe ka ntle le yena.”

Clement wa Alexandria yo a hwilego mo e ka bago ka 215 C.E., o biditše Modimo, “Modimo o nnoši wa therešo yo a sego a bopja le yo a ka se kego a hwelela.” O boletše gore Morwa “o latela Tate a nnoši yo matla-ohle,” eupja ga a lekane le yena.

Tertullian yo a hwilego mo e ka bago ka 230 C.E., o rutile ka go phagama ga Modimo. O itše: “Tate o fapane le Morwa (motho o mongwe), ka ge yena e le o mogolo; bjalo ka ge yo a belegago a fapane le yo a belegwago; yo a romago a fapane le yo a rongwago.” Le gona o itše: “Go bile le nako yeo ka yona Morwa a bego a se gona. . . . Pele ga dilo tše ka moka, Modimo o be a nnoši.”

Hippolytus yo a hwilego mo e ka bago ka 235 C.E., o boletše gore Modimo ke “Modimo o tee, Yena wa mathomo le yo a lego noši, Modiri le Morena wa bohle” yo “go se nago mogwera yo a lekanago [ka nywaga] le yena . . . Eupja Yena o be a nnoši; ka go rata o dirile gore go be le seo se bego se se gona pele,” bjalo ka Jesu yo a bopilwego yo a bilego gona pele ga ge e ka ba motho.

Origen yo a hwilego mo e ka bago ka 250 C.E., o boletše gore “Tate le Morwa ke batho ba babedi . . . dilo tše pedi ge e le ka tlhago ya bona” le gore ge “a bapišwa le Tate, [Morwa] ke seetša se senyenyane kudu.”

Alvan Lamson ge a akaretša bohlatse ka moka bja histori, o bolela go The Church of the First Three Centuries gore: “Thuto ya mehleng yeno ye e ratwago ya Boraro botee . . . ga e thekgwe ke seo Justin [Martyr] a se boletšego: temogo ye e ka išwa go bo-Tate ka moka ba ante-Nicene; ke gore go bangwadi ka moka ba Bakriste ba makgolong a nywaga a mararo ka morago ga matswalo a Kriste. Ke therešo gore ba bolela ka Tate le Morwa le . . . moya o mokgethwa, eupja e se bao ba lekanago, e se selo setee, e se bao e lego ba Bararo Mothong o tee ka kgopolo lege e le efe yeo mo nakong ye e amogelwago ke bao ba dumelago Boraro botee. Seo se fapanego le se ke seo e lego sa therešo.”

Ka gona bohlatse bja Beibele le bja histori bo bontšha gabotse gore Boraro botee bo be bo sa tsebje mehleng yohle ya Beibele le makgolong a nywaga a mantšinyana ka morago.

[Seswantšho go letlakala 7]

“Ga go na bohlatse bja gore mongwadi lege e le ofe o mokgethwa o kile a akanya ka go ba gona ga [Boraro botee] ka go Modimo.”—The Triune God