William Whiston—Na ke Mohlanogi Goba Moithuti yo a Botegago?

William Whiston—Na ke Mohlanogi Goba Moithuti yo a Botegago?

NA O be o ka gafa modiro wa gago ka baka la ditumelo tša gago? William Whiston o dirile seo.

O ile a ba motho yo go ngangišanwago ka yena go tša bodumedi mathomong a lekgolo la bo-18 la nywaga, ge a be a ganetšana le Kereke ya Engelane mabapi le dithuto tša Beibele. Ka baka leo, mafelelong o ile a bitšwa mohlanogi. Ka go rialo tsela ya gagwe e ile ya mo tlišetša kgobošo eupja gape ya mo ruela tlhompho.

William Whiston e be e le mang? Le gona ke’ng seo a se phethilego?

Moithuti wa Beibele

William Whiston e be e le moithuti-gotee yo bohlale wa Mohlomphegi Isaac Newton Yunibesithing ya Cambridge. Ge e ba o ka hlahloba kgatišo ya Seisemane ya mengwalo ya ra-dihistori wa mo-Juda wa lekgolong la pele la nywaga e lego Flavius Josephus, go bonala o tla be o bala phetolelo yeo e dirilwego ke Whiston ka 1736. Gaešita lege diphetolelo tše dingwe di le gona, phetolelo ya gagwe e bontšhago go rutega, gotee le mangwalo le ditaodišo tša gagwe ga se tša hlwa di phalwa ke tše dingwe gomme di sa dutše di gatišwa. Ba bantši ba lebelela puku ye e le selo se segolo seo Whiston a se fihleletšego.

Lega go le bjalo, seo se sa swanelago go hlokomologwa ke Primitive New Testament, phetolelo ya Whiston ya Mangwalo a Bakriste a Segerika. E gatišitšwe ka 1745, ngwageng wa gagwe wa bo-78. Whiston o fetoletše Diebangedi tše nne le Ditiro tša Baapostola go tšwa go Codex Bezae, mangwalo a Paulo go tšwa go Codex ya Clermont, gomme karolo e šetšego ka moka, go akaretša le Kutollo, yona e fetoletšwe go tšwa Mongwalong wa Alexandria. Ka kelohloko o ile a tshela karolo ya maaka ya 1 Johane 5:7. Whiston o ile a kgetha methopo ye e meraro ya Segerika sa bogologolo e le e kaone e hwetšagalago ka nako yeo.

Lerato la go rata Beibele go bonala e be e le tutuetšo ya seo Whiston a se dirilego. Seo se bego se atile mehleng ya gagwe e be e le deism, e lego thuto ya gore tlhaologanyo e nnoši ke motheo o lekanego bakeng sa go ba le tumelo go Modimo. Go ya ka puku ya William Whiston—Honest Newtonian, o ile a thekga ka matla “pono ya bao ba latelago setlogo ya gore Beibele ke yona feela mothopo wo o sa fošego wa histori ya bogologolo.” Leina “Newtonian” mo le šupa go Isaac Newton, yo a tsebjago kudu ka baka la Principia ya gagwe, yeo ka go yona a ilego a hlalosa molao wa matla-kgogedi a legohle. Kgopolo ya Newton e ile ya ba le tutuetšo e matla go William Whiston. Bjang?

Dimelo tše sa Swanego

William Whiston o belegwe ka 1667, e lego morwa wa moruti wa Kereke ya Engelane. Ka morago ga go kgethwa ga gagwe ka 1693, o ile a boela Yunibesithing ya Cambridge go yo ithuta dipalo le go ba mothuši wa Newton. Kgokagano ya kgaufsi e ile ya agega gare ga bona. Ge Newton a tlogela boemo bja gagwe e le bjalo ka Lucasian Professor wa Dipalo mo e ka bago nywaga e meraro ka morago, o ile a kgonthišetša gore Whiston o kgethelwa go ema legatong la gagwe. Ka go phegelela modiro wa gagwe, Whiston o ile a ruta ka thuta-naledi le dipalo, eupja tutuetšo ya Newton gape e ile ya mo hlohleletša go ba le kgahlego e tseneletšego ka tatelano ya mabaka ya Beibele le thuto ya yona.

Newton e be e le monna wa bodumedi. E le modumedi yo a ikgafilego wa go dumela Nywageng e sekete ya Beibele, o ile a ngwala ka mo go nabilego ka diporofeto tša Daniele le Kutollo. Lega go le bjalo, ga go lege e efe ya mengwalo ye yeo e ilego ya gatišwa nakong ya go phela ga gagwe. O ile a gana thuto ya Boraro botee. Eupja ge go tliwa tabeng ya go gatišwa ga bohlatse bja gagwe malebana le Boraro botee, The New Encyclopædia Britannica e hlalosa gore, “Newton o ile a ntšha ka hlogo ka poifo ya gore dikgopolo tša gagwe tšeo di ganetšanago le Boraro botee di be di tla tsebja.” F. E. Manuel o bea taba ka tsela ye ka go Isaac Newton, Historian: “Sehlopha sa Newton mo gongwe se ile sa boloka dikgopolo tša sona e le khupamarama goba se ile sa thibela phišego ya sona. . . . Moo Newton a bego a sa bolele ka go lebanya Whiston o be a goeletšwa mebarakeng.” Ka lebaka leo banna ba babedi ba be ba e-na le dimelo tše sa swanego.

Go Rakwa

Ka July 1708, Whiston o ile a ngwalela bapišopo-bagolo ba babedi Canterbury le York a kgothaletša go mpshafatšwa ga thuto ya Kereke ya Engelane ka baka la thuto ya maaka ya Boraro botee bjalo ka ge e bonagatšwa ke Tumelo ya Athanasius. Ka mo go kwešišegago, o ile a eletšwa gore a be šedi. Lega go le bjalo, Whiston o ile a phegelela. O itše, “Ke ithutile dintlha tše ka mo go tletšego, gomme ke tloga ke kgodišegile gore kereke ya bokriste e ile ya hlalefetšwa ka nako e telele le ka mo go tseneletšego dintlheng tše; le gona, ka tšhegofatšo ya Modimo, ge e ba go le matleng a-ka, e ka se sa hlwa e hlalefetšwa.”

Newton o ile a boifa go lahlegelwa ke boemo bja gagwe bja tša leago le bja thuto. Ka lehlakoreng le lengwe, Whiston ga se a ka a ba bjalo. Ka morago ga ge a rulagantše ditumelo tša gagwe tšeo di ganetšanago le Boraro botee, o ile a ngwala pampišana ye e neago dipono tša gagwe. Eupja ka August 1708, Yunibesithi ya Cambridge e ile ya gana go nea Whiston tumelelo ya go gatiša taba ye, bjalo ka ge e be e lebelelwa e le yeo e sa amogelwego semmušo.

Ka 1710, Whiston o ile a latofatšwa ka go ruta thuto yeo e ganetšanago le tumelo ya Kereke ya Engelane. O ile a hwetšwa a e-na le molato, a amogwa boemo bja gagwe bjalo ka moprofesara, gomme a rakwa Cambridge. Lega go le bjalo, go sa šetšwe ditshepedišo tša molao tšeo di ganetšanago le yena, e lego tšeo di ilego tša tšwela pele nywaga e mengwe e nyakilego go ba e mehlano, Whiston le ka mohla ga se a ka a ahlolwa gore ke mohlanogi.

Gaešita lege dithuto tša gagwe tšeo di ganetšanago le Boraro botee di be di swana le tša Whiston, Newton ga se a emelela mogwera wa gagwe ka sebete gomme mafelelong o ile a mo šikologa. Ka 1754, thuto ya Newton ya Beibele ye e pepentšhago Boraro botee e ile ya gatišwa mafelelong—nywaga e 27 ka morago ga lehu la gagwe. Eupja seo se be se fetilwe ke nako go ka ba sa mohola go Whiston yo a hwilego nywaga e mebedi pele ga moo.

Newton gape o lebelelwa a ikarabela ka go thibela Whiston go ba karolo ya Royal Society e tumilego. Eupja Whiston ga se a nyamišwa ke seo. Yena le lapa la gagwe ba ile ba khudugela kua London, moo a ilego a hloma Mokgatlo wo o Tšwetšago Pele Bokriste bja Setlogo. O ile a dirišetša maiteko a gagwe ka moka bongwading, puku ya gagwe ya bohlokwa kudu go fihla nakong yeo e le Primitive Christianity Revived ya dibolume tše nne.

O Ile a Ganetša go Fihla Bofelong

Bjalo ka ra-thutamahlale, Whiston o ile a šoma ka ditsela tše di sa swanego bakeng sa basesiši ba dikepe gore ba hwetše botelele bja lewatle. Gaešita lege dikgopolo tša gagwe di se tša amogelwa, go phegelela ga gagwe mafelelong go ile gwa lebiša go hlangweng ga sešupanako sa go ela nako lewatleng. Gaešita lege dikgopolo tše ntši tša Whiston mabapi le boporofeta bja Beibele, go etša tša dithaka tša gagwe, di ile tša ipontšha e le tše sa nepagalago, o lekile sohle se se kgonegago go tsomeng ga gagwe therešo. Dipampišana tša gagwe tšeo di lego mabapi le mosepelo wa dinaledi tša mesela le dipolelo tša gagwe tšeo di lego mabapi le mafelelo a Meetse-fula a mehleng ya Noage di gare ga tše dintši tšeo a di ngwadilego go šireletša bobedi therešo ya thutamahlale le ya Beibele. Lega go le bjalo, mengwalo yeo e fetago mengwalo e mengwe ya gagwe ke yeo e pepentšhago thuto ya Boraro botee bjalo ka yeo e sego ya Mangwalo.

Ka go itshwara bjalo ka mehla, Whiston o ile a tlogela Kereke ya Engelane ka 1747. O ile a dira bjalo, bobedi ka tsela ya kgonthe le ka tsela ya go swantšhetša, ge a be a e-tšwa ka kerekeng ge moruti a thoma go bala Tumelo ya Athanasius. A Religious Encyclopædia e bolela ka Whiston gore: “Motho o swanetše go reta go se dika-dike ga senna le go botega ga semelo sa gagwe, go dumelelana ga bophelo bja gagwe, le go letla ga boitshwaro bja gagwe.”

Go ya ka William Whiston, therešo e be e ka se ke ya kwanantšhwa, le gona ditumelo tša motho ka noši e be e le tša bohlokwa kudu go feta go tumišwa le go retwa ke batho. Gaešita lege go ngangišanwa ka yena, Whiston e be e le moithuti yo a botegago yo ka go se boife a ilego a lwela Beibele e le Lentšu la Modimo.—2 Timotheo 3:16, 17.

[Picture Credit Line on page 26]